Tíminn - 14.02.1931, Blaðsíða 1

©faíbfeti
og afgrciosluma&ur Címans et
Rannpctg þorsteinsoóttir,
£o?fjaraöiu 6 a. Xevfjaptf.
^0tei6sí<
ÍE t nt a n s er í £o;fjaraöíu 6 a.
(Dpin öaglega fl. 9—6
Sími 2353
XV. árg.
Reykjavík, 14. febrúar 1931.
Flestum íslenzkum sveitabænd-
um er það mikil raun að sjá góð
engi verða úti. Því meiri sem
sprettan (?r, því þungbærara er
búmönnunum að sjá gvásið kulna
út óslegið. Engir nema sérstakar
liðleskjur eru ánægðir með að sjá
gjafir náttúrunnar í góðærum
vanræktar, svo að þa?r verði ekki
n'önnum til gagns.
Hér á íslandi haiia á ýmsan
hátt verið góðævi hin síðustu 15
,ár. En þjóðin hefir notað þau mis-
jafnlega. Stundum hefir góðær-
ið verið látið ve.ða að harðæri,
fyrir undarleg.ui liðleskjuskar
mannanna. En stuudum, hefir Al-
þingi og stjórn landsins farið að
eins bóndinn, sem leggur því
meiri stund á afla heyjanna sem
sprettan er meiri. Skal nú athug-
að hvor leiðin er búmannlegri.
Hér skulu rakin þrjú góðæri í
landbúskap Islendinga. Hið fyrsta
var í stjórnartíð Jóns Magnús-
sonar, hið annað þegar Jón Þor-
láksson var fjármálaráðherra, og
hið þriðja á undanförnum þerm
áxum, þegar Framsóknarflokkur-
inn hefir haft forustu í sjórn-
málum landsins.
Hið fyrsta góðæri var að all-
miklu leyti bundið við gróðamögu-
leika stríðsáranna. Allar íslenzkar
afurðir hækkuðu í verði á heims-
markaðinum. Auður safnaðist í
landinu í höndum margra manna
og velmegun var almenn. En
ástand ríkissjóðs var að sama
skapi hörmulegt. Jón Magnússon
og fjármálaráðherrar hans B. Kr.
og Sig. Eggerz kunnu ekki að nota
góðærið. Þeir heimtu ekki skatta,
sem samsvöruðu góðærinu. Þeir
tóku stór lán og sökbu landinu í
miklar skuldir Og þeir létu þjóð-
félagið ekki gera neitt, sem hafði
varanlegt gildi. Hus Sigurðar
læknis á Vífilstöðum fyrir eina
fjölskyldu og stjórnarráðskvist-
urinn eru nálega einu minnis-
merkin um framtak hins íslenzka
þjóðfélags á þeirri tíð. Hús lækn-
isins mun hafa kostað um 180
þús. kr. og kvisturinn tæp 100
þús. krónur. Á sama tíma reistu
spekúlantar kauptúnanna sér
stórar hallir. Góðærið sást hjá
þeim, en ríkið hafði eftir eyðslu-
skuldirnar.
Á næsta góða tímabilinu var
Jón Þorl. fjármálaráðherra. Allt
Alþingi var þá sammála um að
spara, og að leggja á borgarana
þung gjöld í því skyni að grynna
á skuldunum frá fyrri stjórnar-
tíð Jóns Magnússonar. Þetta
varð. Nokkuð af skuldum landsins
var borgað með hinum þungu
sköttum, en ríkið gerði sáralítið
til umbóta fyrir landsmenn yfir-
leitt. En spekúlantarnir reistu
aftur höfuðið og hvert stórhýsið
yfir þá og þeirra fólk var byggt
í kaupstöðum landsins.
En Jón Þorl. gat ekki séð þetta
góðæri í friði. Hann hækkaði í
blindni allar skuldir almennings
frá undangengnum árum, og lagði
drápsklyfjar gengishækkunarinn-
ar á þjóðina. Jóni Þorl. tókst
líka að gera góðærið að hallæri
eins og þeim B. Kr. og Sig. Egg-
erz á stríðsárunum. Þeir höfðu
sökkt landsjóði í botnlausar
•yðsluskuMir. Jón PffsL steypti
bönkum landsins og atvinnurek-
endum í hyldýpi skulda, sem strit
heillar kynslóðar megnar vart að I
bæta fyrir.
Þegar Framsóknarflokkurinn
komst í meirahlutaaðstöðu sumar-
ið 1927 var einsætt, að í náinni
framtíð kæmi mikil fjármála-
kreppa yfir landið. Hvenær sem
framleiðslan minnkaði eða verð af-
urðanna lækkaði hlaut hin mikla
kreppa að dynja yfir þjóðina.
Ekkert nema góðæri til lands og
sjávar gat frestað þeim óhjá-
kvæmilegu reikningsskilum sem
fjárglæfrar undangenginna ára
hlutu að leiða yfir íslendinga.
Góðærið kom til Framsóknar-
meirihlutans, eins og það hafði
áður komið til þeirra íhaldsleið-
toganna B. Kr., Sig. Eggerz, Jóns
Magnússonar og Jóns Þorl., er
þeir fóru með stjórn landsins í
umboði braskaraflokksins. Góð-
ærið kom til lands og sjávar, verð
afurðanna var í meðallagi og
stundum gott og landssjóður fékk
miklar tekjur. Hvernig hefðu
Framsóknarmenn átt að nota
góðærið? Og hvernig hafa þeir
notað það?
Sumum finnst máske að þeir
hefðu átt að nota það eins og
B. Kr., Sig Eggerz og Jón Magn-
ússon frá 1917—1920, að hafa
lága skatta, gera ekkert til al-
mennra umbóta, og safna 1—2
miljónum króna í skuld árlega,
vegna daglegra útgjalda við rík-
isreksturinn.
Aðrir segja máske að Framsókn-
armenn hefðu átt að nota góðær-
ið til að feta í fótspor J. Þ., vinna
lítið að framförum, kasta burtu
sköttum, til að þóknast fylgis-
mönnum sínum, hækka krónuna
um síðustu 18%, steinrota þjóð-
bankann og allan þorra atvinnu-
rekenda í landinu, bæði til sjáv-
ar og sveita með því að hækka
skuldir þeirra um nálega fimmta
part.
Framsóknarmenn tóku hvor-
ugan kostinn. Þeir fóru að eins
og bóndi í góðu grasári, sem
heyjar mikið og býr sig undir
hörðu árin. Framsóknarmenn
hafa notað góðærið til að búa
þjóðina undir hina miklu þolraun
sem hlaut að koma, undir krepp-
una, sem að nokkru leyti kemur
utan frá, en verður hér lang-
vinnari heldur en í sumum öðr-
um löndum, fyrir hina óhemju-
legu dýrtíð, sem leiðtogar og
fylgismenn íhaldsins hafa skap-
að í kaupstöðum landsins, en þó
einkum í Reykjavík.
Við skulum hugsa okkur að
svo illa hefði viljað til, að synda-
gjöld íhaldsstefnunnar hefðu
komið fram 1928. Þá var enginn
Búnaðarbanki til. Þá var Is-
landsbanki á heljarþröminni,
undir stjórn sem ekki var vaxin
starfi sínu. Þá hafði Landsbank-
inn ekki verið efldur með fé til
að bæta honum blóðtöku gengis-
hækkunarinnar. Þá var ekkert
nýtízku smjörbú til í landinu.
Þá var notkun tilbúins áburðar
að kalla mátti óþekkt nema í
kringum Reykjavík. Þa voru ný-
tízku vélatæki lítt notuð við
jarðabeetur, Þá voru oll hin
helztu undMeadi landsi&s aðskil-
in með fjallvegum, sem vagnar
gengu ekki yfir. Þá var aðeins
eitt strandferðaskip til að sinna
flutningaþörf smáhafnanna. Þá
voru ekki nema 2 ungmennaskól-
ar í sveit með þolanlegum húsa-
kynnum. Þá var ekki nema einn
lærður skóli í landinu og þar
sýktust að meðaltali um 20
ungmenni á ári af berklum, fyrir
sóðaskap og vanrækslu. Ef
kreppan hefði skollið yfir landið
eins og íhaldið skildi við það,
þá hefði fljótlega orðið landauðn
í sumum sveitum. Almennt von-
leysi hefði gripið bændastéttina,
sem lengi hafði verið vanrækt á
allan hátt af valdhöfum lands-
ins og síðast hélflömuð til lang-
frama með gengishækkuninni.
Stefán Stefánsson á Möðru-
völlum sagði eitt sinn á fram-
boðsfundi hjá samsýslungum sín-
um, að ef hann yrði þingmaður
þeirra, þá myndi hann vilja hafa
mikla skatta og styðja miklar
framfarir. Hann var stórhuga
umbótamaður á sinni tíð. Skóla-
húsið á Akureyri er eina mynd-
arlega skólabyggingin sem íslend-
ingar reistu sjábrir, áður en
Framsóknarmenn tóku rfcil starfa.
Stórhugur Stefáns sést í stórhýsi
því, er hann lét byggja fyrir
æsku Norðurlands.
Framsóknarmenn hafa búið
þjóðina undir lífsbaráttu fram-
tíðarinnar, bæði hina næstu sókn
pg fyrir langa framtíð. Þeir hafa
notað undanfarin þrjú góðæri
eins og þjóð, sem er að búa sig
undir frelsisstríð, sem hlýtur að
koma. Aldrei hafa framfarir ver-
ið meiri á Islandi frá því land
byggðist en á undanförnum þrem
árum. Aldrei hafa verið gerðar
jafnmiklar jarðabætur, aldrei
jafnmikið af myndarlegum og
varanlegum sveitabýlum, aldrei
jafnmikið af rafstöðvum, eða
sundlaugum fyrir æsku landsins,
aldrei hefir slíkt þrekvirki veiið
unnið í vegamálum, eins og að
spenna bílvegakerfið milli alh*a
hinna mestu byggða. Aldrei hefir
símamálum þokað meira áfram,
né fleiri stórbrýr verið byggðar.
Aldrei hefir skólamálum landsins
fleygt meira áfram. Mjólkuriðn-
aður landsins hefir verið tekinn
sterkum tökum, og skipulagi
komið á síldarsöluna og síldai*-
bræðslan dregin úr höndum er-
lendra spekúlanta yfir á íslenskar
hendur. Sýnt hefir verið í verki,
hversu samvinnuútgerð getur
bjargað eyðilogðum kaupstað
eins og Isafirði til velmegunar
starfandi manna. Samgöngum
með ströndum fram hefir verið
komið í betra lag en nokkru siniii
áður, og snjóbílarnir látmr sam-
eina fólkið í byggðum landsins,
þegar fönnin lokar fjallvegunum
fyrir öðrum samgöngutækjum.
Að lokum flytja nú bylgjur út-
varpsins andblæ þjóðlegrar og er-
lendrar menningar daglega heim
í hin dreifðu býli upp til dala og
út á yztu annes.
Framsóknarmenn hafa gert það
sem þeir vildu, að gera íslenzku
þjóðina alla þátttakendur í hinum
atvinnulegu, efnalegu og andlegu
framförum nútímans. Ef unnt er
að bjarga þjóðinni, þá hefir það
verið gert. Góðærið og gifta
landsins hafa unnið saman. Nú
verður lagt úr í hið næsta stríð,
baráttuna við dýrtíð kaupstað-
anna, og glæiraskuldir eyðslu-
9. blaS.
Flugmál íslands
(Útvarpserindi 9. febr.).
Ég minnist þess, er ég tók
þátt í fyrstu flugferðinni frá
Reykjavík til Austfjarða og vér
flugum með suðursröndinni sum-
arið 1928; hinum þýzku flug-
mönnum og mér var fagnað með
hornablæsri og ræðum á Eski-
firði, blómum á Norðfirði og
samsæti bæjarstjórnar á Seyðis-
firði. Þetta bar allt vott um
skilning manna á því, sem var að
gerast. Vér vorum að gera fyrstu
tilraunina til þess að tengja sam-
an alla landhluta Islands með
loftsambandi örfárra tíma. Fyrir
oss vakti hin mikla hugsjón að
stytta allar vegalengdir milli
fjarlægra staða á Islandi um tí-
falt að minnsta kosti; ferðalag í
lofti milli Reykjavíkur og Akur-
eyrar átti ekki að vara lengur en
að fara í bifreið frá Reykjavík
austur að ölfusá eða því um
líkt. Vér vorum illa útbúnir
fyrsta sumarið og urðum að setj-
ast á Breiðdalsvík í áðurnefndri
för áður en við náðum til Eski-
fjarðar, til þess að gera við lít-
ilsháttar bilun. Á bakaleiðinni
hrepptum vér allslæmt veður, við
Ingólfshöfða blés snarpur mót-
vindur og varð hraðinn þá ekki
nema 100 km. í stað 150 km.;
nokkru síðar reis upp hár þoku-
bakki í hafi og urðum vér að
leita upp í nokkurra þúsunda
feta hæð til þess að komast yfir.
Er vér náðum Reykjanesi, var
komin hellirigning og dimmviðri
og urðum vér því að leita út
fyrir nesið og komumst loka til
Reykjavíkur á tilsettum tíma.
Var benzínforði þá svo þrotinn,
að vér hefðum í lengsta lagi get-
að flogið 10—15 mínútur lengur.
Ferðalag þetta minnir mig á þá
örðugleika, er vér höfum átt við
að etja síðustu þrjú árin. Vér
höfum rekizt á háa þokubakka
skilningsleysis og fjárhagsörðug-
leikar hafa valdið því, að legið
hefir við borð að leggja árar í
bát, en hins skal líka þakkláts-
lega minnzt, að flugferðum hefir
verið fagnað um gervallt landið
og margir hafa stutt viðleitni
þess með , fjárframlögum og á
annan hátt. Bæði þing og lands-
stjórn hafa stutt þetta mál
drengilega og án þeirrar aðstoð-
ar hefðum vér ekki náð þeim ár-
angri, sem þegar ©r f«nginn.
Hið þýzka félag Lufthanaa á
heiðurinn af því að hafa gerzt
brautryðjandi flúgferða á Is-
landi oghefir það varið um 200
þús. króna til þessara tilráuna.
Fyrsta sumarið, 1928, flugu um
400 Islendingar, en nálega helm-
ingur þeirra tók aðeins þátt í
hringflugi. Árið eftir flugu rúml.
1000 Islendingar, en á 7. hundr-
að tóku aðeins þátt í hringflugi.
Síðasta sumar flugu á 9. hundrað
Islendingar, en nál. 270 af þeim
tóku þátt í hringflugi. Trúin &
óryggi flugferðanna sézt á því,
að fyrsta sumarið flugu aðeins
örfáir menn frá Reykjavík til
Akureyrar og frá Akureyri til
Reykjavíkur. Sumarið eftir hélzt
tala þessi lítið breytt, en í sum-
ar hafa 50 manns farið í loftinu
þessa leið. Sumarið 1929 fóru 100
manns í lofti milli Akureyrar og
Siglufjarðar og sama sumar 58
manns milli Reykjavíkur og
Vestmannaeyja. Sumarið 1980
flugu 62 menn milli Reykjavíkur
og Isafjarðar og þannig mætti
telja afram, þó að hér sé getið
leiða þeirra, er fjölfarnastar hafa
verið. Fyrsta sumarið var lent á
19 stöðum, sumarið 1929 á 27
stöðum og sumarið 1930 á 85
stöðum á landinu. Sumarið 1929
var flutt í lofti 200 kg. varning-
ur, 1200 kg. farþegaflutningur og
nál. 1000 kg. postflutningur, en
um póstflutninginn síðasta sum-
ar er ekki kunnugt, en hann hef-
ir verið nokkru minni en sumarið
á undan; þó voru flutt dagblöð
um 450 kg. í lofti síðasta sumar.
Af þessu er Ijóst, að um.veru-
legar framfarir er að ræða fyrstu
þrjú sumrin. Eftirspurnin eftir
flugferðunum hefir aukizt afar-
mikið og er vafalaust miklu
meiri á Islandi eftir þennan
stutta tíma en í flestum eða öll-
um löndum Evrópu. Veldur því
m. a. járnbrautarleysi og slæm-
ar samgöngur, en einnig hitt, að
allur þorri þjóðarinnar ber ná
fullt traust ,til öryggis flugferð-
anna og þorir því að ferðast
loftleiðis.
Ber þessu næst að athuga
kostnaðarhlið flugferðanna. Það
er reynsla allsstaðar í heiminum,
þar sem flugferðum hefir verið
komið á, að allur kostnaður
minnkar eftir því sem betra
skipulag kemst á flugferðirnar;
farþegum fjölgar og margskonar
byrjunarkostnaður hverfur. Flug-
almenning með hinum gífurlegu
miljónatöpum bankanna.
1 góðu árunum fjölga bændur
landsins bústofni sínum, og kom-
ast yfir kreppur og harðæri með
því að /fórna þá nokkru af gróða
hinna góðu ára. Þegar sprettan
er mest, leggja bændurnir mesta
stund á að ná sem mestum heyj-
um. Framsóknarflokkurinn er
bændaflokkur. Hann hefir 1
stjórnmálunum notað aðferðir
dugandi bænda. Hann hefir unn-
ið mikið og kennt þjóðinni að
vinna. Hann hefir aflað mikils
fjár og notað það til ahnennra
f ramf ara. Enginn af þingmönnum
Framsóknarmanna hefir byggt
sér skrauthýsi, að sið flialds-
manna á góðæristímunum. En
því fleiri af borgurum landsins
hafa nú fengið holl og varanleg
húsakynni. Ef til vill sýnir þettd
b»tur mjwm» íioWtaaiJft MW>
en flest annað. íhaldið byggði
hallir í Reykjavík handa 20—30
fjölskyldum, sem hafa átt drjúg-
an þátt í að sökkva fjármák-
sjálfstæði landsins, en Framsókn
vinnur að umbótum um land-
ið allt. Framsóknarmenn treysta
á sín nýju vígi, þegar kreppan
magnast. Þeir treysta á hin auknu
tún, á hinar nýju vinnuvélar, &
hina miklu vegi, á hinar bættu
strandferðir, á mjólkurbúin, á
ungmennaskólana til sjávar og
sveita, á þrjá banka, sem hafa
verið efldir að fjármagni og
starfsorku. Framsóknarflokkurinn
gleðst af þeirri miklu hamingju
að hafa fengið mikið góðæri og
hafa notað það með meiri giftu
en nokkur kynslóð, sem áður hef-
ir lifað í landinu. J. J.