Tíminn - 10.10.1931, Blaðsíða 2

220
TÍMINN
orðið stórfeldari framkvæmdir í
þá átt að bæta lífsskilyrði þjóðar-
innar og auka menningu hennar
en nokkru sinni áður á jafn
skömmum tíma.
Islenzka þjóðin er við lok þessa
tímabils auðugri að tækjum í lífs-
baráttunni, auðugri að bjartsýni
og stórhug, auðugri að trú á gildi
sjálfrar sín og landsins en nokkru
sinni áður.
Það hefir orðið hlutskipti
Framsóknarflokksins að hafa for-
ystu í málefnum þjóðarinnar á
þessu glæsilegasta framfara- og
velmegunartímabili í sögu Islands.
Þá forystu hefir þjóðin sjálf —
nú fyrir nokkrum mánuðum, met-
ið á þann hátt, sem flokkurinn má
vel una.
Nú hefir Framsóknarflokkurinn
enn forystuna á tímabili, sem er
um margt ólíkt hinu fyrra — og
með öðrum verkefnum.
Nú á það að sýna sig, hvort
Framsóknarflokkurinn er þess
umkominn að leysa verkefni
kreppuáranna jafn giftusamlega á
sinn hátt og honum hefir áður
tekizt að leysa verkefni góðær-
ana.
Forsjál þjóð ætlast ekki til stór-
felldra framkvæmda á krepputím-
um. Sú krafa, sem á slíkum tím-
um, er rétt að gjöra til þeirra,
sem með alþjóðarmál fara, er að
þeir sjái svo um, að erfiðleikarnir
lami ekki til muna þá starfs-
krafta, sem beita þarf, þegar góð-
ærið kemur aftur.
Eins og þjóðin í góðærinu þarf
forystu í framkvæmdum, eins
þarf hún á krepputímum forystu
í sjálfsafneitun.
Um það er vitanlega of snemmt
að spá, hversu lengi þeir erfiðleik-
ar muni vara, sem nú lama fram-
kvæmdalíf þjóðarinnar. Ennþá er
ekki hægt að sjá það fyrir fylli-
lega, hvenær verð framleiðslunn-
ar muni færast í viðunnanlegt
horf. Um það erum við Islending-
ar háðir utan að komandi öflum.
Það eitt er víst, að það ástand,
sem nú er, stendur ekki nema
takmarkaðan tíma, og að þeim
tíma liðnum rofar aftur til í ís-
lenzku atvinnu- og viðskiptalífi.
Á krepputímunum lærum við af
erfiðleikunum. Þá — einmitt þá
— þegar minna er um athafnir
en venjulega, eiga að verða til í
hugum þjóðarinnar áformin um
hin nýju átök, sem framkvæmd
verða í næsta góðæri — þegar
aftur rofar til.
----o----
Sænsk blaðaummæll
um Jónas Jónsson ráðherra.
Jónas Jónsson dómsmálaráð-
herra fór nýlega til Stokkhólms,
og flutti þar fyrirlestur um Is-
land á aðalfundi Sænsk-íslenzka
félagsins. Annan fyrirlestur flutti
hann í útvarpið í Stokkhólmi um
sama leyti.
Hefir ráðherranum verið vel
fagnað í Stokkhólmi, eftir því
sem sænsk blöð skýra frá, og
jafnframt hefir íslandi verið mik-
ill sómi sýndur. Þegar ráðherrann
kom til borgarinnar hafði borgar-
stjórnin sýnt þá sérstöku virðingu
að draga upp í röð sænska
og íslenzka fána fram með
járnbrautarstöðinni. Helztu full-
trúar þjóðarinnar hafa haldið ráð-
herranum veizlur: Krónprinsinn,
sem margir hér kannast við frá
komu hans hingað í fyrra, for-
sætisráðherrann Ekmann, formað-
ur sænsk-íslenzka félagsins, pró-
fessor Wessen o. fl.
Blöðin hafa mikið skrifað um
J. J. „Svenska Dagbladet"
stærsta og útbreiddasta blað
Svía, segir meðal annars um
hann: „Jónas, eins og hann blátt
áfram kallast á Islandi, ’ er lík-
lega sá bezti fulltrúi, sem við
hefðum getað fengið fyrir hið
nýja Island. Það er hann, sem
mest hefir unnið fyrir útbreiðslu
samvinnufélagsskaparins meðal
bændanna og unnið að því að gera
hann traustan og þýðingarmikinn.
Það er hann, sem á grundvelli
samvinnustefnunnar hefir byggt
upp þann framsækna bændaflokk,
sem í mörg ár hefir haft stjórn-
ina á hendi, og í sumar vann þann
glæsilegasta sigur, sem unnizt
hefir í íslenzkum stjórnmálum,
síðan Island varð sjálfstætt".
Blaðið getur einnig um að Jónaa
hafi upphaflega verið fátækur
sveitadrengur, en sé nú sá maður,
sem mest sé þekktur á Islandi og
mest deilt um, og gerir ráð fyrir
að nafn hans muni bera hátt, þeg-
ar saga þesarar framfaraaldar á
íslandi verður skráð. Um J. J.
segir blaðið ennfremur:
„Hinn sterki vilji hans og
óhlífni, hefir skapað honum
marga óvini. En það er ekki hark-
an og óhlífnin, sem eru aðalein-
kenni þessa leiðtoga. Það er trú
hans á framtíðina, hugmyndaauð-
ur og hæfileikar til að taka á móti
nýjum stefnum og hugmyndum
og koma þeim í framkvæmd.
Þessi sjálfmenntaði Norðlendingur
er ekki aðeins lærður maður, held-
ur hefir hann, ef til vill betur en
nokkur annar Islendingur lifað
sig inn í menningu annara Ev-
rópuþjóða og viðfangsefni þeirra“.
Af skrifum blaðanna sést, að
Svíar þekkja furðu mikið til okk-
ar fámennu þjóðar og hafa þeir
með hinum prýðilegu móttökum
dómsmálaráðherrans sýnt honum,
landi voru og þjóð sérstaka vin-
áttu og heiður.
-------
Leikhúsíð.
ímyndunarveikin.
Eftir Moliére.
I leikhúsinu var hvert sœti skipað
á fimmtudagskvöldið, þegar Leikfélag
Reykjavíkur hafði fyrstu leiksýningu
sína á þessu hausti. Hafði það valið
franskan gamanleik, ímyndunarveik-
ina, eftir Moliére, er hefir áður verið
sýndur hér. Efni leikritsins er þetta:
Gamall maður ríkur, sem heitir Arg-
an heldur að hann gangi með fjölda
sjúkdóma og leitar hann margra
lækna til þess að fá bót meina sinna.
Læknarnir sulla í hann allskonar
meðölum, og þykjast þeir gera allt
til þess að lækna karl, en gera i
rauninni ekkert annað en að ala upp
í honum ímyndunina um að hann
sé veikur, en nota sér hann aðeins til
þess að græða á honum.
Argan á gjafvaxta dóttur, sem hann
vill að giftist lækni, til þess að geta
alltaf haft lækni við hendina. En
læknirinn er heimskur og ógeðslegur
og unga stúlkan neitar að giftast hon-
um. Karl verður þá reiður og hótar
að setja dóttur sína í klaustur. En
vinnukonan, sem er gáfuð og hefir
ráð undir hverju rifi afstýrir þessu
og kemur því til leiðar, að dóttirin
fær þann mann, sem henni þykir
vænt um.
Á undan leiknum var sýndur stutt-
ur listdansleikur, „Draumur greifa-
frúarinnar", sem ungfrú Rigmor
Hanson stjórnaði. þetta er í fyrsta
sinn, sem listdansleikur hefir verið
sýndur hér, svo ekki var að búast
við öðru en að ýmsu væri ábótavant.
Leiksviðið virtist vera of lítið. Dans-
endurnir voru stirðir, höfðu auðsýni-
lega ekki nægilega æfingu og altof
mikið upp á fyrirskipanir stjómand-
ans komnir.
Argan, aðalpersónu gamanleilcsins,
lék Friðfinnur Guðjónsson, prýðilega.
Friðfinnur er svo kunnur hér, að
óþarfi er að fjölyrða um ieik hans.
I-Iitt aðalhlutverkið, vinnukonunnar
Toinette, lék Amdís Björnsdóttir
ágætlega og með bezta samræmi frá
upphafi til enda. Var hún mjög eðli-
leg og örugg, og lék fjörlega og
skemmtilega. Minnir hún mjög mikið
á norsku leikkonuna Liilebil Ibsen,
sem nú er ein vinsælasta ieikkona
einingaima segir til um hið eðli-
lega gengi. En þegar mismunur
verður á framboði og eftirspurn
tiltekins gjaldeyris getur orðið
svo mikil frávikning frá hinu
eðlilega gengi, að það borgi sig
betur að fá seðlum sínum skift
fyrir gull, flytja það út og kaupa
erlendis gjaldeyri fyrir gullið.
Slíka gullflutninga annast þá
venjulega seðlabankarnir, og
jafna þannig þann mun, sem
verður á framboði og eftirspurn
eftir gjaldeyri. Meðan nóg er til
af gullinu, er gengið öruggt, en
verði þrot á gulli og gullinnlausn
seðla upphafin, þá hverfur um
leið tryggingin fyrir því að geng-
ið fari eftir hinum lögboðna gull-
þunga mynteiningarinnar. I flest-
um tilfellum er þá verðfall gjald-
eyrisins óhjákvæmi'legt. Það er
þetta sem varð á Englandi fyrir
hálfum mánuði síðan. Þegar svo
er komið eru seðlarnir orðnir
pappírsgjaldeyrir, og fer gildi
hans eftir því einu hve mikið af
iífsgæðum er hægt að kaupa fyr-
ir hann. Innlent vöruverð er þá
komið í stað gullsins. Verðlagið
segir til um verðgildið.
Þetta hefir verið með nokkuð
öðrum hætti hér á landi undan-
farið. Og í ýmsu tilliti höfum við
sérstöðu um gengisskráning og
gjaldeyrisverzlun. En þar með er
Norðmanna. Arndís skemmtir von-
anda Reykvíkingum sem oftast með
leik sínum. Emilia Borg lék konu
Argans allvel.
Angelíku dóttur Argans lék Sig-
rún Magnúsdóttir. Var leikur hennar
tilgerðarlegur og tilbreytingalaus, og
er Sigrún yfirleitt leiðinleg á leik-
sviði. Viðar Pétursson. sem lék unn-
usta hennar, lék sízt betur, enda er
hann byrjandi. En mest minnti hann
á fermingardreng, sem að þylja ritn-
ingargreinar úr kverinu fyrir prest-
inum. Leikur hans var slæmur og
gerði hann líklega bezt í því að
leggja eitthvað annað frekar fyrir sig
en leiklist.
Valdemar Helgason lék Kamferíus
lækni og var sérkennilegur og hlægi-
legur. Er ekki ólildegt, að hann geti
seinna tekið við af Friðfinni, ef hann
heldur ófram að starfa í leikfélag-
inu, þótt of snemmt sé sjálfsagt að
spá nokkuru um það. Indriði Waage
lék son Kamferiusar, Tómas, biðil
Angeliku, prýðisvel. Var liann svo
kjánalegur og hjákátlegur, að bjálfa-
legri er varla auðið að vera. það er
eins og Indriði sé skapaður í þetta
hlutverk.
Haraldur Björnsson lék lögfræðing-
inn og gerði það samvizkusamlega,
en meir virtist leikur hans í þetta
sinn bera vott um lærdóm og vand-
virkni, sem hvorttveggja er auðvitað
gott og nauðsynlegt, en um mikla
leikarahæfileika. En Dóra litla, dótt-
ir hans, sem leikur yngri systurina,
var svo eðlilega bamaleg, að veruleg
ánægja var að sjá hana á leiksviðinu.
Tjöldin liefir Freymóður Jóhannes-
son málað, eru þau vel gerð.
Gebr.
-----O-----
Veðrið vikuna 3.—10. okt, þessa
viku hefir tíð verið mjög umhleyp-
ingasöm hér á landi. Hafa þrjár
lægðir, allar djúpar, farið norðaustur
eða aústur yfir landið og haft í för
með sér mikla úrkomu um land allt,
einkum þó á S.- og A-landi. Nyrðra
hefir vindur jafnan verið norðaust-
an, en syðra ýmist sunnan eða norð-
an, og oft hefir verið hvasst. Hiti
hefir flesta daga vikunnar verið 4—8
st. kl. 8 að morgni. í Rvík varð
mestur hiti llst. sunnudaginn þ. 4.
og miðvikudaginn þ. 7., en kaldast
var aðfaranótt sunnudags 1.5 st. —
í morgun var ný og djúp lægð yfir
Faxaflóa; virðist svo sem hún muni
hreyfast hratt norðaustur yfir land-
ið i dag og valda N-átt um alit
land á morgun.
Guðgeir Jóhaunsson kennari hefir
látið af starfi sínu við Kennaraskól-
ann og er tekinn aftur við sínu
fyrra starfi við héraðsskólann á Eið-
um. Munu Austfirðingar fagna aft-
urkomu Guðgeirs að Eiðaskóla, því
að hann var þar hvers manns hug-
ljúfi.
um stórborganna, þó seðlabank-
arnir raunar hafi mesta íhlutun
um skráninguna. Er það vafa-
laust kostur, eins og á stendur,
að við erum einráðir um skrán-
ingu íslenzku krónunnar, og sú
skráning, sem hér er gerð, gildir
meðan þjóðbankinn hefir til um-
ráða erlendan gjaldeyri til að
selja með hinu skráða gengi. En
bresti það, þá höfum við mist
tökin, og þá ráða gyðingar og
víxlarar viðskiptalandanna örlög-
um íslenzkrar krónu til ábata
fyrir sig en okkur til skaða og
skapraunar.
Þá er eitt, að vegna fjarlægðar
og ókunnugleika annara á okkur,
er okkar gjaldeyri ekki eins mik-
il hætta búin og öðrum af gjald-
eyrisspákaupmennsku og því
lausa fjármagni sem streymir
milli 1 andanna í leit að háum
vöxtum og eftir því hvort traust
eða vantraust á fjármálum þjóð-
anna er ríkjandi. Inneignir er-
lendra manna, sem kræfar eru
með stuttum fyrirvara, er ein af
hinum stærstu hættum gjaldeyris-
verzlunarinnar. Dæmi Englands
sýnir það, að jafnvel auðug þjóð
og voldug stendur ekki af sér
flemtur og óðagot erlendra fjár-
sýslumanna, sem ráða yfir stórum
innstæðum. En gott til þess að
vita, að vera óhultur fyrir slíkum
Fréttir
Jónas Jónsson ráðherra er væntan-
legur heim úr utanför á morgun.
Standmynd Thorvaldsens er nú
búið að taka burt af Austurvelli og
verður hún flutt í lystigarðinn við
Tjörnina. í stað Thorvaldsensmynd-
arinnar verður mynd Jóns Sigurðs-
sonar, sem nú stendur framan við
stjórnarráðshúsið, flutt á Austurvöll,
en mynd af Hannesi Hafstein verð-
ur reist þar sem mynd forsetans
er nú við lilið Kristjáns konungs
IX. — Búið er að byggja fótstallinn
undir standmynd þá hina miklu af
Leifi heppna, sem Bandaríkin gáfu
íslandi á 1000 ára afmæli Alþingis.
Stendur fótstallurinn rétt hjá Skóla-
vörðunni og mun hún verða rifin
mjög bráðlega, enda lítil bæjarprýði.
Fótstallurinn, sem er úr rauðum
granit, er eftirlíking af skipsstafni.
— Amerískur maður kom hingað og
setti saman fótstallinn, en sjálf
standmyndin kemur næsta vor.
„Fóstra“ heitir tímarit, sem Barna-
vinafélagið Sumargjöf gefur út
handa börnum og foreldrum i
Reykjavík og hefur göngu sína í dag.
Er hér um nokkra nýjung að ræða
í samstarfi skóla og heimila. Hvert
barn fær eitt hefti af ritinu heim
með sér til sýnis, og geta aðstand-
cndur barnanna, að loknum lestri
þess, ráðið hvort þeir vilja kaupa
það eða skila að öðrum kosti. þetta
er efni I. heftis: Ávarp eftir Stein-
grím Arason kennara, Heilsuvarð-
veizla eftir sama, Nokkrar leiðbein-
ingar til mæðra eftir þorbjörgu
Árnadóttur hjúkrunarkonu, Stund-
vísi eftir Hallgrím Jónsson kennara,
Stundahlé í skólum eftir Arngrím
Kristjánsson lcennara, Heilsufar og
hreinlæti skólabama eftir Gunnlaug
Claessen lækni, Heim og að heiman
eftir Arngr. Kristjánsson, Barnið,
kennarinn, heimilið eftir Sigurð
Thorlacius skólastjóra og Háttprýði
eftir ísak Jónsson kennara.
Rússnesk-íslenzkt verzlunarfélag var
stofnað hér á landi í síðastl. mánuði.
í stjórn félagsins eru: Einar Oigeirs-
son fyrv. frkvstj., þórður Eyjólfsson
lögfr., Guðbrandur Magnússon for-
stjóri, Vilhjálmur þór kaupfélags-
stjóri og Böðvar Bjarkan lögmaður.
Heybruni varð í Austurhlið við
Ileykjavík aðfaranótt þriðjudags 0.
þ. m. í hlöðunni voru 800—900 hest-
ar af heyi og mun bruninn hafa
orsakast af hita í heyinu sjálfu.
Slökkvilið var kallað á vettvang, og
tókst að slökkva eldinn, en skemmd-
ir urðu þó mjög miklar. Heyið var
eign Guðmundar Ólafssonar í Aust-
urhlíð, en hlöðuna átti Carl Olsen
stórkaupmaður.
11 Rússlandsfarar tólcu sér far
héðan með Goðafossi áleiðis til út-
landa 6. þ. m. Eru þeir boðnir af
hættum, og þurfa ekki að hafa
áhyggjur af öðrum lausaskuldum
en þeim, sem standa í beinu sam-
bandi við eðlileg viðskipti og at-
vinnurekstur.
Sést af þessu, að við höfum um
margt sérstöðu um gengisskrán-
ing og gjaldeyrisverzlun. En til-
lit þarf þó að taka, og er allt und-
ir því komið að rétt tillit séu tek-
in, ef við eigum að hafa sjálfráð
og föst tök á genginu. Skráning
okkar stenzt því aðeins að við
höfum nægilegt út að flytja af af-
urðum og með því verði sem
framleiðendur þola. Fyrir útflutn-
ingsafurðirnar fæst erlendi gjald-
eyririnn, og hvökkvi útlendi gjald-
eyririnn ekki til, er ekki á annað
að treysta til uppbótar en erlent
lánsfé. Ekki er gullinu fyrir að
fara til jöfnunar á viðskipta-
halla. Er bezt að gera sjer Ijóst,
að eins og ástandið er nú um alla
Norðurálfu, þá liggur erlent láns-
fé ekki laust fyrir. Jafnvel Sví-
um mun, að því er sagt er, hafa
brugðist vonir um franskt stór-
lán til varðveizlu á gjaldeyri sín-
um. Á útflutingsafurðir og verð-
lag þeirra er fyrst og fremst að
treysta um það, að halda uppi
gjaldeyrisverzluninni, og á ekkert
annað þegar til lengdar lætur. Sú
leiðin var því sjálfsögð, þegar
velja átti milli óbreytts gullgildis
{jenoi oo ojalieyrjr.
Um gengisskráning og gjald-
eyrisverzlun hafa engin stórtíð-
indi orðið í þessari viku. Gull-
verð íslenzku krónunnar hefir
verið þetta 64 til 66 gullaurar og
þar um kring. Stafa breyting-
arnar frá hreyfingum sterlings-
pundsins og verður ekki sagt að
þær séu miklar, þegar litið er til
þess, að skammt er síðan gull-
stoðunum var kippt undan mynt-
unum. Aðrar Norðurlandakrónur
fylgja pundinu og eru samt
nokkuð fyrir ofan. Bendir það til,
að þar sé gert ráð fyrir að pund- 1
ið staðfestist í heldur hærra gildi,
en það nú hefir. Má nefna það
til dæmis um mátt sterlings-
pundsins í viðskifta- og atvinnu-
lífi Norðurlanda, að bæði þjóð-
bankar og ríkisstjórnir í Dan-
mörku og Svíþjóð lýstu í upp-
hafi yfír því, að guDgildi krón-
anna yrði haldið óbreyttu, en
urðu svo að beygja sig innan
skamms; mun það þó ekki hafa
verið gert með fúsu geði að
ganga þannig gegn nýgefnum yf-
irlýsingum. Hin óskráðu lögmál
viðskiptalífsins reyndust öflugri
en gildandi myntlög. Það helzt
engin lagasetning í gildi til
lengdar nema sú, sem er í sam-
ræmi við veruleikann. Það er
gamla sagan um guðs lög, sem
gilda framar veraldlegum rétti.
Hinn heimsfrægi ensld hag-
fræðingur, J. M. Keynes, spáir
því, að flest lönd munu sogast
með Englandi og verðfalli punds-
ins önnur en Frakkland og Banda-
ríkin. En í þeirra löndum hafa
safnast fyrir allt að því þrír
fjórðu hlutar alls gullforða
heimsins. Við það hefir stórlega
spillst sú þjónusta, sem guUinu
er ætlað að veita sem alþjóða-
gjaldeyri. Er því ekki að undra að
raddir heyrast nú um að hverfa
til fullnustu frá gullfætinum. Þó
er líklegast að svo verði ekki,
heldur verði síðar þegar festa
er aftur á komin og sam-
tök orðin um að festa betur gull-
verðið sjálft en raun hefir á orð-
ið, horfið aftur að gullinnlausn
og þó með lægra gullgildi mynt-
eininganna en áður var.
Gullið er í rauninni alþjóða-
gjaldeyrir þegar seðlar eru inn-
leysanlegir og gullflutningur
milli landa frjáls og óbundinn.
Mestallar greiðslur milli landa
fara fram í ávísununl. Ávísanir
á erlendan gjaldeyri eru keyptar
og seldar með verði sem svarar
til hlutfallsins milli gullþunga
mynteininganna. Gullþungi mynt-