Tíminn - 20.02.1932, Blaðsíða 3

TÍMINN
27
en >ar frá ber þó að draga til
að fá réttan samanburð, kr. 65
þús. til nýrra vita, sem flutt er á
eignahreyfingar.
Eins og tekjur og gjöld eru á-
ætluð í frv. til fjárlaga fyrir 1933
verður tekjuafgangur á rekstrar-
reikningi kr. 863.221.35 og hag-
stæður greiðslujöfnuður á sjóðs-
yfirliti eða sjóðsaukning sem
nemur kr. 45.741.87.
Ég hefi gert ráð fyrir að held-
ur verði farið að létta undir fót
á næsta ári, og má m. a. færa
þá ástæðu til, sem nú heyrist
víða um lönd, að ekki geti versn-
að frá því sem nú er og sé þá
batinn í nánd. En um þetta má
lengi deila og verður ekkert sagt
með vissu fyr en haustar og ljóst
er orðið um verðlag útfluttra af-
urða þessa árs. Afkoma atvinnu-
veganna á undanförnu ári hefir
jafnan hin mestu áhrif á hag
ríkissjóðs á næstkomnda ári hér
á landi. Það verður rennt blint í
sjóinn um ýmsar áætlnir með-
an svo er, að fjárlög séu undir-
búin ári áður en þau eiga að
koma í gildi og afgreiðast áður
en nokkur merki sjást um af-
komu líðandi árs og horfur á því
ári, sem þau eiga að gilda fyrir.
Ég minnist þess fyrsta þings, er
ég átti sæti á, 1924. Þá voru
kreppufjárlög samin fyrir góðæri.
En um síðastliðið þing má segja,
að þá voru fjárlög fyi'ir gott
meðalár afgreidd fyrir yfirstand-
anda hallæri. Hinir snöggu kippir
milli mikils tekjuafgangs og
tekjuhalla, eru óhollir. FjárlÖg
eiga að vera í samræmi við ár-
ferði og þá getu, sem geymd er
milli ára. En til þess að svo geti
orðið, þarf að flytja þinghald
aftur á síðasta hluta árs og er
það betra en að breyta fjárhags-
árinu. Ef þing væri háð hina
þrjá síðustu mánuði ársins og
fjárlög kæmu í gildi þegar að
þingi loknu þá væri bezt trygð
afgreiðsla þeirra í þeim anda,sem
svaraði til afkomu ríkissjóðs á
því ári, sem þau eru sett fyrir.
Þessa breytingu ætti að gjöra
svo fljótt sem við verður komið.
Þá má gera tekj uáætlun eftir
þeim merkjum, sem sjást á
lofti, og ef ■ gjöld eru áætluð,
eftir því, sem reynsla bendir
til, er öruggt, að slík breyt-
framkoma lœknisins sé ósæmileg, að
hún hljóti að rýra traust hans og
álit í embættinu.
Dr. Björn pórðarson sér rökin sterk
og skýr. I-Iann raðar þeim. Álykt-
unin sýnist óhjákvæmileg. En þegar
til kemur, lcemst undirdómarinn að
þeirri niðurstöðu, að læknir, sém
gerir samsæri móti stjórn landsins,
skrökvar upp stórkostlegum sög-
um um veikindi heilbrigðs manns,
i þeirri trú að geta eyðilagt hann
sem starfsmann þjóðfélagsins, allt
líf hans, framtíð, og vandamanna
hans eftir því sem til vanst, hafi
samt ekki gjört nógu mikið fyrir sér
til þess að þjóðfélagið geti sagt
slíkum manni, að það geti ckki haft
hann í þjónustu sinni, af því að
fyrir slíkar athafnir verði það að
hegna en ekki að launa.
í pi'ófessoradómnum er sagt að ís-
landsbankastjórarnir hafi fyrirgert
stöðu sinni og launum af því að það
sé sannað, að þeir hafi farið illa með
vald sitt. í þeim dómi er tekið fram,
að það skipti ekki máli þótt ekki
hafi verið höfðað sakamál á hendur
þeim, því að brot þeirra sé sannað
hvort sem er. En bæði Páll Einars-
son og Eggert Briem telja það af-
sökun fyrir H. T., að stjórnin hafi
ekki höfðað gegn honum sakamál,
þó að sök hans sé sönnuð og kunn
öllum landslýð og í löndum þeim,
þar sem vitneskja er um íslenzlc
mál.
Undirdómur og hæstiréttur tolja
báðir H. T. það til dyggða, að G. B.
landlæknir hafi gefið honum góðan
vitnisburð um stjórn hælisins. En
báðir þessir dómstólar vita vel, út af
áðurnefndu múli um dagbækur sjúk-
linganna, að þan^ voru í mestu
óreiðu, að landlælcnir skoðaði ekkert
spítalann, um leið og hann gaf H.
T. kvittunina, og að hann vissi
ing’ skapar meiri virðingu fyrir
fjárlögum og fastheldni við
ákvarðanir Alþingis en tíðkast
hefir síðan ófriðurinn mikli og
afleiðingar hans trufluðu hina
fornu festu. Fjárveitingavald Al-
þingis er einn af hornsteinum
stjórnskipulags vors.
Það kemur nú í koll, að fjár-
lög fynr yfirstandanda ár voru
afgreidd á síðasta sumri áður en
fullljóst var orðið, hvílíkt verð-
hrun og stórtöp myndu steðja að
þjóðinni. Á fyrra hluta síðasta
árs gekk bjartsýnisalda um flest
lönd og hugðu menn, að krepp-
unni, sem víðast hófst seint á ár-
inu 1929, myndi nú létta og betri
tímar vera í aðsigi. Þessarar
bjartsýni gætti og í íslenzkri út-
gerð og atvinnulífi yfirleitt, og af
jusuiá i izrgu.i jua njjuq suispjr.i
framkvæmdir, sem hefðu verið
látnar bíða, ef afkoma ársins
hefði verið fyrirsjáanleg. Er-
lendis syrti fyrst að til muna, er
komið var fram á sumar, og
keyrði um þvert bak, er leið fram
á haustið. Hér var því allmikið
fjör í atvinnuvegum og verzlun
fram eftir árinu og topin því
stórfelldari, þegar til afurðasöl-
unnar kom. Sölutregðan og verð-
fall afurðanna er kunnara en frá
þurfi að segja, og verðfall gjald-
eyrisins hjálpaði ekki í þessu
efni nema frá algerðu hruni,
vegna áframhaldandi lækkunar á
gullverði framleiðslu og afurða
um allan heim.
En ísland er ekki eitt unverf-
iðleikana. Kreppan spennir greip-
ar sínar um heim allan. Hvar-
vetna hafa gerst ill tíðindi á
þessum vetri. Hver fréttin hefir
rekið aðra um verðfall afurða og
gjaldaura, tekjuhalla fjárlaga,
skort á erlendum gjaldeyri,
greiðslustöðvanir, bankahrun og
iilvíga viðskiftabaráttu milli
þjóða. Hin næsta orsök þessara
ótíðinda er verðfall afurða og
framleiðsluvara, en um rót böls-
ins ber ekki öllum saman. Þó vex
þeirri skoðun stöðugt fylgi, að
meginorsakir þessa ófremdará-
stands séu skaðabótagreiðslur og
ófriðarskuldir, sem enga rót eiga
í eðlilegu atvinnu- og viðskifta-
lífi, og gullpólitík hinna fésterku
þjóða, og að fulls bata sé ekki'
að vænta fyr en alþjóðaráðstaf-
ekki að H. T. tók með sér dagbæk-
urnár og ekkj heldur í hve vesölu
ástandi þær voru.
Ef skilja á undirréttardóminn og
þá augljósu smíðagalla, sem á honum
eru, þá kemur í ljós, að dómai'inn, er
barn tveggja kynslóða. Hann er að
því leyti nútímamaður, að hann sér
allverulegan lilut af niðurlægingu H.
T.; en tæplega eins glöggt of þeir
menn, sem ekki höfðu lært lög i
Khöfn. Hann rekur ófremdarfram-
komu H. T. með það sterkum orðum,
að Mbl. taldi Helga hafa góðan hug
á að stefna dómaranum fyrir meið-
yrði. Við nánari athugun sá H. T. þó
þann kost vænstan, að játa gildi for-
sendanna með þögninni. En niður-
staða dómsins, að H. T. eigi að hafa
laun á 'hálft ár er alveg óskiljanleg
út frá forsendunum, en líklega af-
sakanleg þegar þess er gætt, að dr.
B. þ. hefir verið skrifstofustjóri hjá
Jóni Magnússyni, og um nolckur ár
verið ritari i hæstarétti hjá Briem,
sem fór til Finnlands og Páli, sem
heldur að sú Grágás, sem Guðm.
frændi hans á I-Iraunum mun hafa
skrifað ósjálfrátt, sé réttari en sú
lögbók, sem gefin er út eftir fornum
handritum.
þegar kemur til hæstaréttar,
ómerkir hann alls ekki hin hörðu
orð undirdómarans um atferli H. T.
Sá hlutinn af dómi undirréttar er
því staðfestur af hæstarétti, auk
þeirrar ítarlegu staðfestingar, sem
þau rök hafa lilotið með dómi al-
menningsálitsins.
Annað merkilegt atriði í dómi
iiæstaréttar er það, að þar er bein
línis tekið fram, að enn sé ekki úr
j)ví skorið, livort H. T. hafi gerzt
sokur um glæpsamlegt athæfi, og
endurtekur þar skoðun undirdómar-
ans, að til þess þyrfti sérstaka sakn-
málsrannsókn á H. T. og dóm. Ligg-
anir séu gerðar um skuldaskiftin
og gjaldeyrismálin. En þetta er
of langt mál og flókið til að fara
lengra út í að þessu sinni.
Einn höfuðatburður síðasta árs
og skírasti vottur þess ástands,
sem nú er ríkjanda, var það, þeg-
ar England hvarf frá gullinnlausn
21. sept. síðastliðinn, og sterl-
ingspundið féll í verði. Áður
hafði þurft Napoleonsstyrjaldir
og heimsófrið til að hrófla við
verðgildi sterlingspundsins, en nú
féll það á friðartímum fyrir
skorti á erlendum gjaldeyri og
minnkandi tiltrú.
Sú ákvörðun var tekin af
gengisnefnd, að láta íslenzku
krónuna fylgja pundinu og skrá
það framvegis með óbreyttu
gengi, kr. 22,15, sem staðið hefir
síðan um haustið 1925, og. aðra
erlenda gjaldaura eftir því. Sú á-
ivvörðun mun nú vart orka tví-
mælis og þarf því engTa varna
við. Var og breytingin ekki eins
stórvægileg fyrir oss eins og
marga aðra, sem þó hafa fylgt
pundsgenginu, þar sem vér ekki
höfum haft gullinnlausn frá því
í ófriðarbyrjun 1914. Má það að
vísu teljast veikleiki að fylgja
þannig hreyfingum erlends gjald-
eyris án tillits til innanlands á-
stands. Erlent gengi ætti fyrst
og fremst að miðast við meðal-
verð innanlands og taka þeim
breytingum sem nauðsynlegar
eru til að halda því stöðugu og
verður það í framtíðinni efalaust
talin höfuðskylda seðlabankanna,
að stuðla að festu í verðlaginu og
skapa þannig réttlæti í viðskift-
um og festu í atvinnulífi. En þáð
er hvorttveggja, að erfitt er á
þessum tímum að stjórna þann-
ig- pappírsgjaldeyri og eins hitt,
að sterlingspundið er sá gjaldeyr-
ir, sem ríkust áhrif hefir á vort
eigið ástand og jafnframt hinn
traustasti að miða við. England
er nú leiðtogi margra landa í
gjaldeyrismálum, og má vera að
nokkur hlunnindi geti stafað frá
því að vera í þeim hópi. Það er
og líklegt, að ekki verði miklar
breytingar á verðgildi pundsins.
England er, eins og margir aðr-
ir, búið að fá nóg af „deflation“
að sinni. — En ólíklegt er að
sterlingspundið verði skjótlega
stjórað aftur við gullið. Það fer
ur nærri að báðir dómstólarnir bendi
á, að þá leið ætti að fara.
Hér kemur fram glöggur munur á
prófessorunum í liæstarétti og Páii
og Eggert heima hjá sér. Prófessor-
unum er nóg, eins og áður er sagt,
að vitasönnur um afglöp bankastjór-
anna án sakamálsrannsóknar, til að
dæma þá frá launum og embætti. En
eftir dómi Páls og Eggerts gæti það
undarlega komið fyrir, að H. T.
væi'u ,dæmd laun fyrir frávikning-
una í þeim sama rétti, sem siðar
dæmdi H. T. í fangelsi fyrir verkn-
að þann, sem var undirstaða frávikn-
íngarinnar!
Meginröksemd Páls og Eggei'ts fyr-
ir því að H. T. eigi að fá laun í
eitt ár, er sú, að 28 læknar í Rvík
liafi gefið honum kunnáttu- og sið-
ferðisvottorð. En hér liefir Páll ekki
notið nægilegrai' aðstoðar frá iög-
spekingum í öðrum heimi, því að hér
styður hann H. T. með framburði
vitna, sem eru „meðábyrg" og „sam-
sek“ honum til að nota orð úr pró-
fessoradómnuni. í fyrra liluta dóms-
ins segja Páll og Eggcjrt beinlínis
eftir játningu II. T., að liann hafi
staðið í samvinnu við fleiri lækna
um ráðabrugg sitt, og sömu lækn-
arnir gefa honum aftur „sakleysis
vottorð", sem hæstiréttur byggir á.
En auk þeirra lækna, sem beinlínis
voru samsekir H. T. í umræddu
athæfi, þá er sannað að margir af
iæknunum skrifuðu undir vottorðið
af því að þeim var sagt, að II. T.
væri að fara alfarinn af landi burt,
og að vottorðin yrðu aldrei notuð á
íslandi, en ættu að vera plástur - á
sár hans í öðru landi. í þriðja lagi
er alkunnugt, að margir af læknun-
um lýstu síðar yfir, efth' að þeir
höfðu verið sviknir og yfirlýsing sú,
sem þeim var heitið að aldrei skyldi
sjást á íslandi, var komin út i
allt. eftir því, hvemig reiðir af
alþjóðasamningum um gullmálin.
Vér höfum eins og margar
aðrar þjóðir, orðið að gjöra ó-
venjulegar ráðstafanir til varð-
veizlu á gjaldeyri og gengi.
Verð útflutningsafurða er lágt
og lánsmöguleikar mjög tak-
markaðir. Sá erlendi gjaldeyrir,
sem er til umráða, verður að
hrökkva fyrir brýnustu þörfum
og annað, sem síður er nauðsyn-
legt, að mæta afgangi. f þeim til-
gangi hafa verið sett innflutn-
ingshöft og reglur um gjaldeýT-
isverzlunina. Það má að vísu
segja, að hart sé að búa við slík
höft á frjálsum viðskiptum. En
hér er um enga stefnu að ræða,
heldur ráðstafanir, sem knýjandi
nauðsyn heimtar. Þó talið sé, að
verzlunarj öfnuður síðasta árs
hafi verið hagstæður, innfluttar
vörur fyrir 43 miljónir króna og
útfluttar fyrir 45,5 milj. kr., þá
er greiðslujöfnuðurinn við útlönd
óhagstæður. Allt „hið ósýnilega“
í viðskiptajöfnuðinum er okkur í
■óhag. Sést það bezt á aðstöðu
bankanna gagnvart útlöndum,
sein hefir versnað stórum á síð-
asta ári.
Ég hefi orðað þá von, að held-
ur verði léttara undir fót, þegar
líður á árið. En ég spái engu
góðu um afkomu ríkissjóðs. Það
verður að neyta allra ráða til að
draga úr útgjöldunum. Launa-
greiðslur hafa verið færðar nið-
ur, eitt strandvarnarskip og ann-
að strandferðaskipið stöðvuð, og
óhjákvæmilegt er að draga úr
ýmsum þeim framkvæmdum,
sem ráðgerðar eru í fjárlög-
um. Aukin tekjuþörf er og
brýn, og mun nánar vikið að
þeim málum síðar, en svo
verður að koma fyrir nýjum á-
lögum, að þær á engan hátt í-
þyngi aðþrengdum atvinnuveg-
um, en um linun þeirra skatta,
er þyngst hvíla á atvinnuveg-
unum, verður að fara eftir því,
hvað nýjar tekjur eða breyttar
horfur leyfa.
Alvara yfirstandandi tíma er
mikil. Það búa í núveranda á-
standi miklir möguleikar til úlf-
úðar og sundurlyndis. En því rík-
ari er þörfin á því, að flokkarnir
skyggi ekki á þjóðina. Ég lýk
máli mínu með þeirri ósk, að hið
Morgunblaðinu, að þeir gæfu H. T.
enga syndakvittun fyrir árás hans
á J. J. og heimili hans, en af þessu
má beinlínis di-aga þá ályktun, að
þeir liafi ekki fallizt á aðförina.
Páll og Eggert gleyma því þannig i
dómnúm, að forkólfar þeir, sem söfn-
uðu undirskriftunum, vom að allri
ráðagerð jafn brotlegir H. T. Sömu-
leiðis gleyma þeir gagnyfirlýsingu
læknanna, sem eyðilagði það litla
gagn, sem H. T. gat annars af henni
haft frá læknum, sem voru hlutlaus-
ii' um hneykslið sjálft.
Páll og Briem fullyrða ennfremur
að engin „samvinnuslit" hafi verið
sýnileg milli H. T. sem læknis á
Klcppi og yíirmanns hans, heilbrigð-
ismálaráðherrans og þessvegna ekki
ástæða til að víkja Helga Tómas-
syni úr embætti. þessum dómumm
finnst cnyin sönnun um friðslit í að-
för H. T. að yfirtnanni lians ráðherr-
anum, í hinum margvíslega vélaum-
búnaði H. T. til að flæma ráðherr-
ann úr trúnaðarstöðu hans í þjóðfé-
laginu, né árásinni á lieimili hans.
Ekki finnst dómurum þessum held-
ur neitt benda á friðslit deilur þær,
sem þegar i stað spunnust út af að-
för H. T. og héldu áfram meðan H.
T. var á Kleppi. það er óskiljanlegt
hvað þessir tveir menn myndu telja
fullnægjandi sönnun fyrir friðslitum
úr því þetta nægir ekki. Dómararnir
finna að niðurstaða sú, er þeir kom-
ast að, er ekki nægilega tiiyggð með
frambuurði stjórnar læknafélagsins,
eða með umtöluðu vottoi'ði Guðm.
landlæknis. Heldur ekki með full-
yrðingunni um, að engin „friðslit"
hafi orðið þegar H. T. byrjaði að
ráðast á J. J. og heimili lians. þess
vegna taka Páll og Briem það ráð
að lýsa yfir, að þeir leiði alvey hjá
sér a’ð taka nokkurt tillit tii fram-
komu Helga gagnvart yfirmanni
foma og virðulega þing beri
gæfu til að leysa svo úr málum,
sem bezt má verða fyrir þjóð
vora og land.
-----o----
t
Piirir SMMilr,
kona þóris Steinþórssonar kenn-
ara í Reykholti andaðist 12. þ. m.
og bar andlát hennar að með svip-
legum hætti. Hún er látin frá 4 böm-
um ungum og því yngsta nýfæddu.
Sjálf var hún rúmlega þrítug að
aldri.
þuríður var fædd og uppalin í
Mývatnssveit; dóttir hjónanna Sig-
urbjörns Sigurjónssonar frá Gríms-
stöðum og Önnu Indriðadóttur frá
Skriðuseli. Hún giftist þóri sumarið
1919 og reistu þau bú í Álftagerði
við Mývatn. Bjuggu þau þar þang-
að til vorið 1931, að þau fluttust að
Reykholti, þar sem þórir gerðist
kennari við skólann.
í Álftagerði húsuðu þau hjón
jörðina að bæjar- og peningshúsum
og héldu uppi rausn á gestkvæmu
heimili.
þuríður var snemma bráðþroska.
Ilún var frið sýnum og gerfileg,
glaðlynd og lilý í viðmóti og naut
sérstaklega mikilla vinsælda af öll-
um, sem kynntust henni.
Við sviplegt andlát þuríðar er
kveðinn þungur harmur að ástvinum
hennar eftirlifandi; eiginmanni, ung-
um börnum og öldruðum foreldrum.
Hennar mun og sárlega saknað af
öllum þeim, sem höfðu af henni ná-
in kynni. J. p.
-----O----
þingfréttir og almennar fréttir bíða.
næsta blaðs vegna þrengsla.
Búnaðarþing hófst 15. þ. m. og
stendur yfir nú.
Framsóknarfélag Reykjavikur hélt
umræðufund í Iðnó sl. miðvikudags-
kvöld. Mættir voru þingmenn Fram-
sóknarflokksins og fjöldi annara
flokksmanna utan af landi. Jónas
Jónsson ráðherra hóf umræður.
Fiskiþingið hófst í Rvík á mánu-
daginn var, 15. þ. m.
Félag ungra Framsóknarmanna
heldur fund á mánudagskvöldið (sjá
augl. í aukabl. í dag).
Maður verður úti. Unglingspiltur
Ólafur Guðmundsson á Skálum á
Langanesi varð úti 12. jan. sl.
Prentvilla er í nokkru af upplag-
inu á 4. síðu, 2. d., 27. 1. a. o., sak-
dómari fyrir saksóknari.
hans. Eftir sömu reglu hefðu pró-
fessorarnir átt að segja: Við boi'gum
Claessen 60 þúsund, án tillits til Sæ-
mundar og Stefáns Th.!“
Niðurstaða gömlu dómaranna er
því sú, að H. T. liafi ekki fyrirgert
embætti sínu, og eigi að fá eins árs
laun í skaðabætur. En í þessari nið-
urstöðu er heldur ekki ályktað út
frá forsendum. Ef H. T. átti em-
bættið og hafði ekkert af sér brotið,
þá var sýnilega óhjákvæmilegt að
dæma honum full laun meðan hann
lifði.
Franskt máltæki segir: Að skilja
er sama og fyrirgefa. Með því er
sagt, að jafnvel ásökunarverðar at-
hafnir séu fyrirgefanlegar, ef menn
setji sig í þeirra spor, sem standa að
liinum vafasömu athöfnum.
í þessari grein hefir verið rakin
aldarlýsmg og nefnd allmörg dæmi
úr sögu landsins frá því tímabili,
þegar þeir menn voru í fararbroddi,
sem liðið höfðu tjón á manndómi
og kjarki sínum frá því um 1880 og
íram undir styrjöldina miklu.
Ef þessi kynslóð er dæmd eftir
verkum sinum, getur hún stundum
sýnst býsna lítilfjörleg. Helztu stólpar
læknafélagsins ganga vikum saman
með undirbúning um að votta skrif-
lega að heilbrigður maður sé dauð-
veikur. En þegar til kemur þora
þeir ekki að gefa vottorðið. í stað
þess senda þeir einn úr sínum hóp
inn á heimili, þar sem þeir frétta að
maður sé lasinn, til að reyna að
hræða manninn, svo hann verði
veikur, úr því það vill ekki lánast
öþruvísi! Síðan gefa þeir, sem ekki
þorðu að gefa falsvottorðið um ráð-
herrann, sendilækni. sínum vottorð