Tíminn - 03.05.1932, Blaðsíða 3

TÍMINN
69
Framsóknarfélag Reykjavíkur
heldur fund í Sambandshúsinu miðvikudaginn 4. þ. m. (ann-
að kvöld) kl. 81/* síðdegis.
Guðbrandur Magnússon forstjóri hefur umræður um lam-
vmnumálm í Beykjavlk.
Félagsstjórnin
Stúdentaglíman
verður háð, sunnud. 22. maí kl. 10. f. h., í húsi íþróttafólags
Reykjavíkur. Öllum stúdentum er heimil þátttaka í glímunni.
Væntanlegir þátttakendur gefi sig fram, fyrir 20. maí, við
einhvern úr stjórn Iþróttafélags stúdenta.
(allt að 100 þús. sterlingspunda)
fyrir Landsbanka íslands.
Greinargerð frv. fylgir svohljóð-
andi ályktun samþykkt á fundi í
stjórn Landsbankans, samkv. tillögu
frá formanni bankaráðsins, Jóni
Árnasyni:
„þar sem í ráði mun vera, að rík-
isstjórnin leiti heimildar Alþingís
um ábyrgð á allt að £100000.00 bráða-
birgðaláni handa Landsbanka ís-
iands eða Landsbanka íslands og
ríkissjóði, samkvæmt vilyrði um
lánveitingu frá Barclay’s Banlc,
Ltd., þá lýsir bankastjórn Lands-
bankans yfir því, að þó hún skoðj
þessa lánsheimild réttmæta trygg-
ingarráðstöfun, þá ætlist hún ekki
til þess að Landsbankinn noti neitt
af þessu lánsfé, og lœtur þá skoðun
jafn framt í ljósi, að allar nýjar
bráðabirgðalántökur á yfirstandandi
tíma séu stórhættulegar og til þeirra
megi ekki grípa, nema einhverjir
óf yrirsj áanl egir atburðir geri það
óhjákvæmilegt”.
Eftirlit með láusfé.
Jónas þorbergsson flytur þingsá-
lyktunartillögu svohljóðandi:
„Neðri deild Alþingis ályktar að
skora á ríkisstjórnina að undirbúa
og leggja fyrir næsta Alþingi frum-
varp til laga um meðferð lánsfjár
og starfsfjár bæjarfélaga, stofnana
og atvinnufyrirtækja, þar sem ríkis-
sjóður á hagsmuna sinna að gæta
og þar sem stofnanir eða fyrirtæki
eru rekin að meirá eða minna leyti
á ábyrgð ríkisins.
Löggjöf þessi skal miða til þess:
1) Að færa launagreiðslur bæjar-
félaga og stofnana, þar sem ríkis-
sjóður hefir hagsmuna að gæta, til
samræmis við launagreiðslur fyrir
hliðstæð störf við stofnanir ríkisins
og til hæfis fjárhagslegri getu þjóö-
arinnar.
2) Að setja skilyrði fyrir lánveit-
ingum úr bönkum, er ríkissjóður á-
byrgist, og skulu skilyrðin miða til
þess:
a. Að koma til leiðar hagkvæmara
og kostnaðarminna skipulagi í
stjórn útgerðar og verzlunar í land-
inu.
b. Að koma til leiðar hlutaskipt-
um í útgerð, þar sem því verður
við komið”.
Bann við okurvöxtum.
Bergur Jónsson og Jónas þor-
bergsson flytja frv. um bann við
okri. Samkv. því mega vextir af
fasteignaveðslánum ekki vera liærri
en útlánsvextir Landsbankans og
af öðrum lánum elcki vera meira en
2% hærri, að meðtöldum afföllum.
Frv. fylgir svofelld greinargerð:
„Frumv. þetta er flutt fyrir til-
betur fer, að verða bændum æ ljós-
ari og ljósari. En því miður vitum
við fátt fyllilega ákveðið um hve
langt er hægt að - komast á þessu
sviði. pó mun mega fullyrða eftir
einstökum dæmum, sem þekkt eru,
að hér sé um miklu meiri mögu-
leika að ræða en bændur gera sér
ennþá grein fyrir. Til skamms tíma
hefir það þótt vel sæmilegur, jafn-
vel ágætur heyskapur, þegar 200
hestar hafa fengist eftir karlmann
og kvenmann yfir sumarið og í
mörgum sveitum fæst mun minna
en það. En til eru dæmi sem sýna
allt að því þreföld afköst á við
þetta eða hátt á 6. hundrað hesta
yfir sumarið. það væri mjög nauð-
synlegt og fróðlegt verk, að afla
talna og rannsaka hve langt verður
lcomizt í því að gera fóðuröflunina
ódýra og mikilvirka, þegar sótt er á
vélfært ræktað land, vélar notaðar
og bezta tækni og fyrirhyggja við
heyskapinn. það er ólík aðstaða, og
mikils um vert fyrir afkomu bú-
anna, hvort „parið“ heyjar 150 hesta
samanlagt af töðu og útheyi á 10
vikum, eða það heyjar t. d. 400
hesta af töðu á 8 vikum. í raun og
veru er það ekkert annað en rök-
réttar reynslutölur er sýna kostnað-
armuninn á því að afla fóðursins á
ræktuðu i og óræktuðu landi, þýfðu
og sléttu o. s. frv., sem tjáir að
leggja til grundvallar við allar rækt-
unarumbætur. það er því merkilegt
hvert fálæti héfir átt sér stað um
þessa hluti, og að það skuli þykja
fært að komast af án glöggrar vitn-
eskju á þessu sviði.
Samhliða þvi að afköstin aukast
og kostnaðurinn minkar við notkun
heyvinnuvélanna, vaxa stórum
möguleikarnir til þess að fá góða
nýtingu. í þessu sem öðru er véla-
mæli lögreglustjórans í Reykjavík.
Ástæðurnar til þess eru þær, sem
flestum landsmönnum er kunnugt
um, að okurháir vextir af peningum
fara óðum í vöxt manna á meðal.
þess eru nú á seini árum mýmörg
dæmi, að þeir, sem eru í kröggum,
eru svo ofurseldir okrurunum, aö
þeir verða að greiða á annað hundr-
að í ársvexti. Að teknir séu 6 af
hundraði og 30—50 af hundraði í af-
föll af skuldabréfum með tryggu
veði í festeign, er orðið talsvert al-
gengt nú upp á síðkastið.
Ollum mun nú vera ljóst, hve
stórkostleg áhrif þetta okur hefir í
þjóðlífinu. þeir, sem okurlánin taka,
eru næstum alltaf í neyð. þeir von-
ast flestir að geta bjargað sér úr
neyðinni og örðugleikunum með
láni, þótt óhagstætt sé, en revnsla
flestra eða næstum allra mun eðli-
lega verða sú, að lánið bjargar
þeim ekki, heldur þvert á móti. k■
stæðan er ofur eðlileg, eða sem
sagt sú, að engir atvinnuvegir í
landinu, hvort sem er verzlun, leiga
á húseignum eða annað, er svo arð-
vænlegt, að hún gefi svipaðan arð
og okrarinn heimtar, og þess vegna
hlýtur niðurstaða lántakandans ein-
att að verða sívaxandi tap. En áður
en lántakandinn gefur upp á bátinn
til fulls, reynir hann þó að ná sér
niðri á viðskiptamönnum sínum og
vinna þar upp hina háu vexti með
hærri húsaleigu, háu vöruverði o. s.
frv. Okurvextirnir hafa því stór-
kostleg áhrif í þá átt að liækka
verðlagið í landinu og gera það ó-
heilbrigt.
Fyrir þá einstaklinga, sem neyð-
ast til að taka peninga að láni með
okurvöxtum, er það næstum alltaf
viss eyðilegging, og fyrir þjóðfélag-
ið veldur það tjóni af ástæðum,
sem að framan er greint. Sá eini,
sem græðir, er okrarinn.
þau peningalán, sem tekin cru
með hærri ársvöxtum en 10%, virð
ist því fullkomin ástæða til fyrir
þjóðfélagið að banna, því eftir að
vextir eru orðnir hærri, geta þau
lán alls ekki talizt til þeirrar heil-
brigðu geningaverzlunar, sem þjóð-
félagið getur viðurkennt sem eðli-
lega og réttmæta.
Að framfylgja þessum lögum mun
mega telja tiltölulega auðvelt."
Ýmislegt.
Menntamálanefnd neðri deildar
flytur svohljóðandi tillögu um
menntaskólann í Rvík:
„Neðri deild Alþingis ályktar að
fela ríkisstjórninni að breyta reglu-
gerð Hins almenna menntaskóla í
Reykjavík í samræmi við yfirlýstan
vilja allra þingflokka í efri deild
Alþingis á þingunum 1929 og 1930,
notkunin nátvinnuð túnbótunum og
nýræktinni. Eins og ég drap á áðan
gera vélarnar og ræktunin fært að
sækja heyskapinn með stórum tök-
um þegar vel viðrar og slaka held-
ur á sókninni í óþurkum.
Menn þekkja orðið almennt not-
hæfi sláttuvélanna og þýðingu til
þessara hluta. þó er fullvist, að enn
er árlega handslegið mikið af landi,
sem vel mætti slá með vélum, sér-
staldega ef bændur sæju sér fært
að búa svo að því að það sprytti
betur en nú á sér stað.
Notliæfi rakstrarvélanna cr ó-
kunnara almenningi, og er miklu
meira en menif gera sér grein fyrir.
Nothæfi þeirra er ekki einungis
bundið við verkasparnaðinn og
vinnuflýtinn, gildi þeirra verður
einnig að miðast mjög mikið við
það, hve mjög þær greiða fyrir því
að verja hálfþurkað hey hrakningi
og skemmdum. Með aukinni út-
breiðslu og notkun rakstrarvélanna
á það að verða sjaldgæft, að hálf-
þurt hey sé látið rigna flatt, vélarn-
ar gera kleift að garða það í stór-
garða eða sæta undir votviðri.
Hversu mikið skortir á að menn
hafi ennþá sóð sér fært að nota
sér þann vinnusparnað og hagræði,
sem rakstrarvélarnar veita, sést
bezt á því, að sumarið 1930 er talið
að hafi verið í Árnes—Rangárvalla-
og V.-Skaftafellssýslu 319 sláttuvélar
eða 27,5 vélar á hverja 100 búendur,
en ekki nema 27 rakstrarvélar eða
2,3 rakstrarvélar á hverja 100 bú-
endur. Tölurnar sýna, að rakstrar-
vélar mega heita ekkert notaðar
móts við sláttuvélarnar. Má þó
telja fullvist að notkun rákstrarvéla
verði við komið, að sé réttmæt á
fleiri jörðum í þessum sýslum en
sem svarar tölu sláttuvélanna.
þó með þeirri breytingu, að fram-
vegis verði, auk fjögurra ára lær-
dómsdeildar, starfrækt tveggja ára
gagnfræðadeild með óskiptum
bekkjum".
Haraldur Guðmundsson, Halldór
Stefánsson og Jón Ólafsson flytja
frv. um heimild fyrir ríkisstjómina
til að leyfa erlendum manni eða fé-
lagi að reisa og starfrækja síldar-
bræðsluverksmiðju á Seyðisfirði.
Allsherjarnefnd efri deildar flytur
frv. um að heimila ríkisstjórninni
að selja Búnaðarfélagi íslands
kirkjujörðina Mið-Sámsstaði í
Wjótshlíð fyrir 4 þús. kr.
Fjárhagsnefnd efri deildar flytur
frv. um Jöfnunarsjóð.
Haraldur Guðmundson, Ingvar
Pálmason og Pétur Ottesen flytja
tillögu um ráðstafanir gegn áfengis-
bruggun og öðrum áfengislagabrot-
um.
-----O----
Frá Laugarvatni.
Á vetrarskólanum voru um 130
nemendur. Lauk kennslu síðast í
marz. þá hófst íþróttanámsskeið fyr-
ir karla og konur og stóð í mánuð.
Nemendur voru um 30. Aðalkennari
var Björn Jakobsson, auk þ ess
kenndi Ólafur Sveinsson útiíþróttir
nokkuð af tímanum. Nemendur
lögðu stund á leikfimi, róður, sund,
tennis, margskonar útiíþróttir. Byrj-
að var að kenna skilmingar, sem
mun vera ný íþrótt hér á landi.
Með byrjun maí hefst húsmæðra-
námsskeið og stendur í sex vikur.
Hægt er að taka 36 nemendur og
hafa fleiri sótt um en rúm er fyrir
við kennsluna. í byrjun júní heist
húsmæðranámsskeið og á að standa
i 10 daga. Ungfrú Kristín þorvalds-
dóttir verður aðalkennari við þau
námsskeið. Seinnihluta maí og
nokkuð fram í júní stýrir þórður
Kristleifsson námsskeiði fyrir söng-
kennara og söngfólk. Auk þess eru
líkur til að Ragnar Ásgeirsson stýri
þar garðyrkjunámsskeiði í vor. Ný-
lega hefir samist um milli stjórnar
Laugarvatnsskóla og Búnaðarfélags
íslands, að Ragnar flytji þangað
austur, 'og starfræki þar gróðrarstöð
og starfi að garðyrkjukennslu. Sam-
hliða því mun hann þó halda uppi
nokkurri fyrirlestrakennslu úti um
land að vetrinum, eins og hingað
til.
Einar Einarsson
kaupmaður í Grindavík varð sex-
tugur að aldri 16. apríl s. 1. Hann
hefir verið óvenjulegur brautryðj-
andi í sinu héraði. Munu hér nefnd
nokkur þau dæmi, sem gestir veita
helzt eftirtekt þeir er til Grindavík-
ur koma. Einar beitti sér fyrir því
Sama ár var engin snúningsvél
notuð í þessum sýslum, en um þær
gildir hið sama og um rakstrarvél-
arnar, þótt ekki sé i jafn ríkum
mæli. þær geta verið til mikils
verkaléttis og notkun þeira styður
drjúgum að góðri nýtingu eins og
allt sem flýtir fyrir við heyþurkun-
ina og gerir hana auðveldari.
þótt það skorti því miður skýrsl-
ui' um heyvinnuvélaeign bænda
annarsstaðar á landinu en á Suður-
landsundirlendinu, má vafalaust
gera ráð fyrir að hún sé hlutfalls-
lega ekki meiri annarsstaðar. Sam-
íara aukinni og bættri ræktun er
því aukin notkun heyvinnuvéla
mjög álitlegt úrræði ti) þess að auka
afköst þeirra sem að heyönnum
vinna, og getur stuðlað mjög mikið
að því, að tryggja góða nýtingu
heyjanna frá því sem nú er. Um-
bætur í þessa átt, viðleitni og leikni
í því að íiafa vélanna sem mest og
drýgst not, mun smáfærast í auk-
ana á næstu árum, svo miklu muni
fyrir bændastéttina. það er í allu
staði eðlilegt, að hingað til hafa
bændur ekki notað til muna aðrar
heyvinuvélar en sláttuvélar. það
hefir staðið nokkuð á því að fá
rakstrar- og snúningsvélar, er væru
þeim jafn nothæfar. Nú er ráðin á-
gæt bót á þvi um rakstrarvélamar.
Notliæfi þeirra rakstrarvéla, sem
nú eru fáanlegar, er orðið það mik-
ið, að útbreiðsla þeirra er jafn sjálf-
sögð eins og sláttuvélanna. Um
snúningsvélarnar má segja, að enn
séu þær ekki eins álitlegar, en þó
svo, að notlcun þeirra sé fyllilega
réttmæt víða, og að þeim muni
fljótt fjölga, er hafi þeirra góð not.
Vafalaust stendur gerð þeirra og
val líka enn til bóta.
Samhliða heyvinnuvélunum og
að lagður var akvegur þvert yfir
Reykjanesskaga frá Amarstapa að
Grindavík, mest yfir hraun, sem áð-
ur var illfært um. Komst á sam-
komulag í þorpinu með hans forsjá
að hlutur væri tekinn af hverjum
bát í veginn, unz hann yrði fui-
ger. Meðan veglaust var fra Grinda-
vík til Reykjavíkur tók sú ferð tvo
daga, en nú tvo klukkutíma. A
sama hátt er nú verið að k’oma upp
vandaðri steinbryggju fyrir báta
Grindvíkinga. Taka bifreiðar nú afl-
ann við bátshlið, en áður varð að
bera fiskkippurnar úr flæðarmáli yf-
ir liraungrýtið í lendingunni. Á
sama hátt hefir Einar kaupmaður
verið í fararbroddi um samtökin til
að koma upp læknissetri í Grinda-
vík, án styrks frá ríkinu og stutt
kvenfélagið til að koma upp hinu á-
gæta og vandaða samkomuhúsi. Auk
þess hefir Einar vafalaust verið
mikill styrktarmaður sonar síns,
sem komið hefir á stofn hinú
stærsta og blómlegasta hænsnabúi á
landinu. Ef allir þeir, sem verzla
með fisk og salt við sjómennina í
Gullbringusýslu, hefðu lagt sig jafn-
mikið i framkróka til að efla fé-
lagslega heill sýslubúa, þá myndi
margt vera betur búið í haginn fyrir
almenning suður þar heldur en
raun ber vitni um. En því meiri á-
stæða er til að þakka þeim manni,
sem mikil og gagnleg verk hefir
unnið héraði sínu, eins og Einar
kaupmaður í Grindavík.
----O-----
Fuglinn í fjörunni, annað bindi
að skáldsögu Halldórs Kiljan Lax-
ness: „þú vínviður hreini”, er ný-
komið út, að tillilutun menntamála-
ráðsins og á kostnað þess. Höf. hef-
nothæfi þeirra, er ástæða til að
minnast á heyskúffurnar sem fjöldi
bænda nota sér til mikils verka-
sparnaðar, og sem á sumu landi
greiða mjög mikið fyrir góðri nýt-
ingu. í sumum landshlutum eru
þetta allcunn verkfæri en í öðrum
eins og t. d. víðast á Suðurlandi,
eru þær nær ókunar og ekki notað-
ar, þótt ef til vill sé hvergi meiri á-
stæða til að nota þær en einmitt í
sumum sveitum sunnanlands. Hér
er möguleiki sem óafsakanlegt er
að nota ekki, því kostnaðurinn við
að koma sér upp heyskúffu er svo
hverfandi lítill, að enginn þarf að
setja hann fyrir sig.
priðja úrræðið, sem hugsanlegt er
eru umbætur á aðferðinni við venju-
lega heyþurkun, þ. e. a. s. þá þurk-
un, þar sem treyst er á vind og
sól, en það er og kunnugt, að er sú
heyverkunaraðferðin, sem lieita má
einráð hér á landi og í felstum
löndum. Vinnuaðferðirnar við þessa
þurkun geta þó verið mjög mismun-
andi, allt frá því að láta þorna i
ljánni án þess að lireyfa heyið frá
því að það er slegið og þangað til
því er rakað saman fullþurru, og til
þess að þurka það á hesjum eins og
t. d. Norðmenn og Svíar gera mjög
mikið að.
Vind- og sólþurkun liefir hér á
landi ætið verið þannig framkvæmd
að lieyið liefir verið sem næst full-
þurkað flatt á jörðinni og svo
venjulega látið jafna sig og full-
þorna í minni eða stærri sætum,
áður en það er flutt í hlöðu eða
sett saman. Sennilega eru möguleik-
ar fyrir hendi til þess að bæta þessu
aðferð. í sambandi við rakstrarvél-
arnar var bent á það hversu notkun
þeirra gerði miklu auðveldara um
vik að raka saman hálfþuru heyi
ir lesið nokkra kafla úr bók þessari
í útvarpið í vetur. það er margra
mál, að sumar aðalpersónur sög-
unnar beri talsverðan keim nokk-
urra manna í Rvík, sem talsvert
eru þekktir nú sem stendur. Mun
það ekki draga úr útbreiðslu bókar-
innar.
Útkoma þessa blaðs hefir dregizt
talsvert, vegna flutninga prentsmiðj-
unnar, og eru kaupendur beðnir vel-
virðingar á því. Næsta blað kemur
út á venjulegum tíma.
Prentsmiðjan Acta er flutt á
Laugaveg 1 (sbr. augl.).
Framsóknarfélag Rvíkur heldur
fund annað kvöld. (Sbr. augl.).
Til Strandarkirkju hafa Tímanum
verið afhent tvö áheit, samt. 120 kr.
Vorskóli vérður starfræktur við
Austurbæjarskólann í Reykjavík frá
hvítasunnu til júníloka næstkom-
andi. þar verða tekin til kennslu
börn frá fjögra ára aldri til þrettán
ára, þrjár stundir daglega, og verð
ur kennt bæði úti og inni. Aðal-
kennarí vorskólans verður Jón Sig-
urðsson, yfirkennari Austurbæjar-
skóla, en hann hefir hvað eftir ann-
að kynnt sér skólastarfsemi erlend-
is, einkum smábarnakennslu. Með
honum kenna nokkrir valdir kenn-
arar við vorskólann. Útlit er fyrir,
að bæjarbúar ætli að meta skóla-
starfsemi þessa að verðleikum, því
að umsóknir drífur að skólanum.
— Við Austurbæjarskólann verður
og framhaldsnámsskeið, þar sem
unglingar verða búnir undir inn-
tökupróf í menntaskóla og gagn-
fræðaskóla. Sigurður Thorlacius
skólastjóri liefir aðalkennslu ó
námsskeiðinu.
og forðast að það rigni flatt. þetta
er mjög mikilsvert atriði, því sá
tvíverknaður sem af því leiðir að
smásæta eða stórgarða hálfþurkað
hey, fæst margborgaður í minna
efnatapi og meiri heygæðum. þetta
er svo alkunnugt, að ekki þarf um
það að ræða. Ástæðan til þess að
bændur hafa ekki breytt vel eftir
því sem bezt er talið í þessum
greinum, hefir. aðallega verið vönt-
un á liraðvirkri aðferð og tækjum
til að ná heyinu saman. Nú eru
þau fengin með rakstrarvélunum.
Um leið á heyverkunin að batna aö
þessu leyti.
Einstöku menn hafa verið að
reyna hesjuþurkun. Ég tel mjög ó-
líklegt að hún komi að neinu al-
mennu liði hér ó landi við þurkun
venjulegs heys. Ber aðallega þrent
til þess. Sú aðferð krefst æðimikils
aðkeypts efnis, sem gengur fremur
fljótt úr sér, efniskostnaður við
hesjunina þvi tilfinnanlegur. Okkar
töðugresi er yfirleitt stuttvaxið og
tollir þvi illa í hesjum, kemur það
sér mjög illa, því þriðja vandkvæðið
á notkun þeirra er hve venjulega er
vindasamt um sláttinn eins og á
öðrum ái'stímum, er því mjög hætt
við að liey vilji fjúka úr hesjunum
og þær aflagast, en það er því hætt-
ora við þessu sem grasið er styttra
og liggur ver í hesjunum. Eigi að
síður er ekki vonlaust um að hesju-
þurkun geti orðið að liði við þurlc
un grænfóðurs og grófs sáðgresis.
í sumum hinum votviðrasamai i
fylkjum Bandaríkjanna er notuð sú
aðferð við heyþurkun er ég tel rétt
að lýsa nokkuð nánar, ag hvetja til
að verði reynd hér sem fyrst. Að-
ferðin er í stuttu móli þessi:
Eftir að taðan er slegin, er grasið
lótið liggja óhreyft í múgunum