Tíminn - 28.05.1932, Blaðsíða 1

©)aíb£eti
09 afgrci&slumafcur Címans et
KaiinDeÍQ porsteinsðóttir,
Ccrfjargötu 6 a. JSeyfjaDÍf.

Wr 'W <W 'W ^
2^fgteiböía
C í m a n s cr i Casfjargðtu 6 a.
®pin ðagiegorfL 9—6
Sírili 2333
XVI. árg.
Reykjavík, 28. maí 1932.
22. blað.
Brél forsætisráðherra
til Alþíngís
Lesið npp af forsetum þingdeildanna á fundum í gær.
Þar sem ég get ekki sjálfur sótt þingfundi þessa dagana, vildi
ég biðja hæstvirta forseta að lesa af minni hálfu í byrjun þingfundar
í dag eftirfarandi:
Tilkynning frá forsætisráðherra:
Síðastliðinn föstudag, þá er verðtollsfrumvarpið, önnur nauðsyn-
leg skattafrumvörp og sparnaðarfrumvarpið voru á dagskrá efri
deildaiyvar því yfir lýst afdráttarlaust af formanni Sjálfst-æðisflokks-
ins, að þingmenn flokksins í deildinni mundu greiða atkvæði móti
þessum frumvörpum, nema því að eins, að fyrir lægi sú lausn á kjör-
dæmaskipunarmálinu, sem Sjálfstæðisflokkurinn teldi við unandi
Hann lýsti því ennfremur yfir, að aðstaða flokksins yrði hin sama
gagnvart fjárlagafrumvarpinu fyrir komandi ár. Þingmaður Alþýðu-
fiokksins í efri deild lýsti því og yfir afdráttarlaust, að hann mundi
greiða atkvæði gegn nefndum frumvörpum og fjárlögunum. Þar eð
Sjálfstæðismenn og Jafnaðarmenn til sarnans ráða yfir réttum helm-
ingi atkvæða í efri deild, lá það þannig fyrir að þessu sinni, að skatta-
frumvörpin og sparnaðarfrumvarpið yrðu felld, ef til atkvæðagreiðslu
kæmi. Frestaði þá forseti atkv.gr,>samkvæmt ósk minni.
Síðan hafa verið gerðar mjög ítarlegar tilraunir til þess að fá
þá lausn á kjördæmamálinu, sem flokkarnir gætu orðið ásáttir um.
Af hálfu beggja aðila hefir komið fram vilji um að leysa málið. Eigi
að síður hafa samningatilraunir ekki borið fullnægjandi árangur og
ég tel fullreynt, að lausn málsins fáist ekki við mína. forystu. Liggur
það því fyrir, að núverandi stjórn er þess ómáttug að fá þá afgreiðslu
mála á Alþingi, sem gerir henni mögulegt að reka þjóðarbúið, eins og
þörfin krefur nú.
Eru nú tveir kostir fyrir hendi:
Annar er sá að láta hart mæta hörðu. Láta fram koma í verki
það, sem nú liggja fyrir yfirlýsingar um. Skattafrumvörpin, sem
nauðsynleg eru til rekstrar þjóðarbúsins, sparnaðarfrumvarpið og
fjárlögin, yrðu þá felld með atkvæðum þingmanna Sjálfstæðismanna
og Jafnaðarmanna í efri deild. Því næst yrði borin fram tillaga um
þingrof og stofnað til nýrra kosninga þegar.
Þennan kostinn mun ég ekki taka. Ber til þess margt, en eink-
um það þrennt, sem nú skal talið:
1. Ég tel, að íslenzku þjóðinni stafaði af því mikil hætta út á
við, einkum nú, ef frá henni bærust nú þær fregnir, að felld
hefðu verið í þinglokin nauðsynleg skattafrumvörp, sparnaðar-
ráðstafanir og fjárlög. Ég hygg, að slík auglýsing um sundr-
ung meðal íslendinga á hinum allra alvarlegustu tímum,
mundi hafa í för með sér mikinn álitshnekki fyrir þjóð vora.
Um viðskipti ríkissjóðs í öðrum löndum, peningastofnananna
og fyrirtækja einstaklinga og félaga, hygg ég, að slík tíðindi
af Islandi gætu, eins og nú á stendur, haft mjög alvarleg
áhrif.
2. Þá er annars meiri þörf nú en að kasta þjóðinni út í harð-
snúna baráttu inn á við um hið allra viðkvæmasta mál —
væri þess nokkur kostur, að fá hinu heldur til vegar komið,
að sameina þjóðina til varnar gegn hinni ægilegu kreppu.
3. Loks má geta þess, að ég tel það með öllu fyrirfram vitað, að
eftir nýjar kosningar væri aðstaðan á Alþingi öldungis hin
sama og nú er um aðalatriðið. Framsóknarflokkurinn getur
ekki unnið svo mikið á við kosningarnar, að hann geti náð
meiri hluta í efri deild, eins og háttað er kosningu til hennar.
Jafnvíst er hitt, að Sjálfstæðisílokkurinn og Jafnaðarmanna-
flokkurinn geta ekki unnið svo mikið á við kosningar nú, að
þeir geti komið fram vilja sínum í kjördæmaskipunarmálinu
gegn vilja Framsóknarflokksins.
Nýjar kosningar nú mundu því engan veginn nálægja lausn
vandamálanna. Eftir að þjóðin hefði beðið mikið tjón og álitshnekki
út á við, og hörð og illvíg barátta farið fram innanlands, stæðum
við alþingismenn fyrirsjáanlega aftur í hinum sömu sporum um að
leysa mál alþjóðar.
Ég varð því að telja það gagmstætt þörf þjóðarheildarinnar, að
láta nú hart mæta hörðu og ganga til nýrra kosninga án lausnar á
k j ördæmamálinu.
Þar sem ég hinsvegar tel, að líkur geti verið til, að fengizt gæti
til annar, sem gæti náð samkomulagi um einhverja þá lausn málanna,
sem gerði mögulegt það samstarf á Alþingi, sem nauðsynlegt er, til
þess að geta reltið þjóðarbúið á þessum erfiðu tímum og varið og
stutt atvinnulífið í landinu, eftir því sem föng eru frekast til —
þá tel ég mér skylt að víkja sæti úr því embætti, sem ég nú hef
gegnt um hríð, til þess að til þrautar yrði reynt, undir forystu ann-
ars, að fá þá lausn fjármálanna, sem alþjóðarheill krefst.
Þess vegna hefi ég tekið upp hinn kostinn, með einróma sam-
þykki Framsóknarflokksins. Ég hefi símað konungi lausnarbeiðni fyr-
ir mig og ráðuneytið, og vænti svars um hæl við þeirri beiðni.
Um leið og ég tilkynni þingheimi þetta, vil ég beina þeirri á-
skorun til okkar allra þingmanna, að við berum nú gæfu til, hvað sem
líður því, sem virðast hagsmunir einstakra flokka í bili, að snúast
til eins samþykkis um þær ráðstafanir, sem þjóðarheildin nú ekki
getur án verið. Til þess vil ég leggja fram' mína krafta, eftir því sem
þeir hrökkva til.
Tryggvi Þórhallsson (sign.).
Banatilræði íhaldsins
við þjóðskipulagið
i- 1
Alþingi hefir nú setið í 104
daga. Almenningur um land allt
er orðinn óþolinmóður, sem von
er, yfir slíkri þrásetu og eftir-
væntingarfullur um afdrif þeirra
mála, sem úrlausnar bíða. Að-
þrengd alþýða til sjávar og
sveita gjörist langeygð eftir úr-
ræðum, sem taki af sárustu
brodda kreppuvandræðanna. Hún
bíður með óþreyju heimkomu
fulltrúa sinna á Alþingi, til þess
að fá af þeim fregnir um við-
horf þjóðfélagsins út á við og
inn á við í hinum ýmsu vanda-
málum.
En hvað veldur þá því, að svo
treglega hefir gengið um þing-
störfin og að svo mjög hefir
lengst seta þingsins, sem raun
er á?
Almenningur á kröfu til að
vita, hvernig á þeim óhæfilega
drætti stendur og að ljóst séu
fram lögð og skýrt til hlítar þau
miklu áhyggjuefni, sem að hönd-
um hafa borið, og sá vandi, sem
á þjóðinni hvílir um löggjafar-
málin eins og sakir standa.Margt
af því, sem nú verður talið, er-
að vísu kunnugt áður í einstök-
um atriðum, en yfirlit um þessi
mál í einu lagi, mætti þó verða
til skilningsauka á þeim atburð-
um, sem orðið hafa.
l
II.
Framsóknarflokkurinn fer með
meirahluta atkvæða á Alþingi
og ber þar af leiðandi þingræðis-
lega ábyrgð á stjórn landsins.
Meirihlutinn er til orðinn í fullu
samræmi við gildandi stjórn-
skipunarlög landsins. Um það
þarf ekki að deila, að þótt á-
greiningur kunni að vera um
þau lög, þá ber að hlýða þeim
eins og öðrum lögum, meðan þau
eru í gildi.
En eins og nú háttar, vill svo
til, að meirihlutinn á Alþingi
getur ekki út af fyrir sig ráðið
úrslitum mála á þinginu. Skipt-
ing þingsins í deildir og regl-
urnar um skipun deildanna hafa
það í för með sér, að minnihluti
þingsins getur fengið aðstöðu til
að stöðva öll mál í efri deild.
Þessa aðstöðu hefir minnihlut-
inn nú. Andstæðingar Framsókn-
arflokksins geta með jöfnum at-
kvæðum (7 gegn 7) lrindrað
framgang mála, sem hafa yfir-
gnæfanda meirahluta í fjölmenn-
ari deildinni og einnig méira-
hluta í báðum deildum saman-
lagt.
Eins og nú háttar, eru tvær
tegundir mála, sem óhjákvæmi-
lega verða að fá afgreiðslu á
hverju Aiþingi. Séu þessi mál
ekki afgreidd á þinginu er ekki
hægt að stjórna landinu.
Fyrra og meira atriðið eru
fjárlögin. Séu fjárlög ekki sam-
þykkt, hefir stjómin ekki vald
til að láta fram fara neinar út-
borganir úr ríkissjóði. Öll ríkis-
starfsemin verður þá að leggjast
niður. Þá er ekki hægt að greiða
starfsmönnum ríkisins laun. Þá
er ekki hægt að framfylgja lög-
um eða yfirleitt inna af hendi
neinar af skyldum þjóðfélagsins
gagnvart borgurunum. Ef engin
fjárlög eru til, er þjóðskipulagið
í raun og veru afnumið um
stundarsakir og þjóðfélagið leyst
upp.
Hitt atriðið eru tekjur ríkis-
ins. Tekjulöggjöfinni er nú þann-
ig háttað, að allverulegur hluti
teknanna er innheimtur eftir lög-
um, sem aðeins gilda frá ári til
árs. Ástæðan til þess, að þessir
tekjustofnar hafa ekki verið var-
anlega lögfestir, mun vera sú,
að staðið hefir til árum saman,
að gjöra heildarskipun um, á
hvern hátt ríkissjóður skuli fá
tekjur sínar. Hallast í því máli
ýmsir að óbeinum sköttum en
aðrir að beinum sköttum að
meira eða minna leyti.
Séu þeir tekjustofnar, sem
hér er um að ræða, ekki fram-
lengdir frá ári til árs eða aðrir
settir í staðinn, geta tekjurnar
á engan hátt hrokkið fyrir gjöld-
unum. Stjórnin getur þá ekki
farið eftir fyrirmælum fjárlag-
anna.
III.
Það hefir' jafnan verið þegj-
andi samkomulag milli flokkanna
að afgreiða fjárlögin frá þing-
inu, hvað sem öðrum ágreinings-
málum hefir liðið. Fulltrúar
flokkanna starfa að jafnaði sam-
an í fjárveitinganefndum þings-
ins og skila sameiginlegum
nefndarálitum. Vitanlega grein-
ir oft á milli flokka um einstak-
ar fjárveitingar, en samþykkt
fjárlaganna í heild er þrátt
fyrir það talin sjálfsagt mál, af
því að allir vita, hvað við liggur.
Því ber þó eigi að neita, að vel
má hugsa sér svo róttækan á-
greining um einstök atriði fjár-
lagafrumv. sjálfs, að þingflokkur
sjái sér ekki fært að leyfa þeim
að ganga fram með því að sam-
þykkja fjárlögin. Slík dæmi
eru og til frá þingum annara
þjóða. I Danmörku voru t. d.
felld fjárlög vorið 1929. En það
var af því, að flokkana greindi á
um mikilsvert atriði í fjárlögun-
um sjálfum — gjöldin til hers
og flota. Fjárlögin voru felld í
fjölmennari deildinni — Fólks-
þinginu — með meirahluta at-
kvæða, en ekki neitunarvaldi
minnahluta. Stjórnin rauf þingið
og beið ósigur í kosningunum.
Hinn nýi þingmeirihluti afgreiddi
ný fjárlög og tók á sig ábyrgð-
ina.
Eins og áður er fram tekið,
haf a st j órnarandstöðuf lokk-
arnir, íhaldsmenn og jafnaðar-
menn, nú á þinginu, beitt neit-
nnarvaldi sínu í efri deild, til
þess að hindra afgreiðslu ' f j ár-
laganna. Formenn beggja flokk-
anna hafa gefið opinberar yfir-
lýsingar þessu viðvíkjandi.
Að öðru leyti er aðstaða þess-
ara tveggja flokka nokkuð mis-
jöfn. Jafnaðarmenn hafa lýst yf-
ir því, að þeir felldu fjárlögin
vegna þess að þeir teldu frum-
varpið eins og það nú er, ekki
vera svo úr garði gjört, að þeir
geti fellt sig við það. Sérstaklega
Forsætisráðherra,
Tryggvi Þórhallsson, hefir verið
rúmfastur síðara hluta vikunnar.
Kenndi hann sjúkleika þess, ei
hann hefir verið haldinn ai
stundum áður nú síðustu árin,
en leið þó vel eftir atvikum er
blaðið fór í prentun í dag.
Lausnarbeiðni fyrir ráðuneytið
var símuð konungi í gær. Ei
nánari grein gjörð þeirrar lausp
arbeiðni í tilkynningu forsætis
ráðherra, sem lesin var á Alþingi
í gær og birtist hér í blaðinu í
dag.
hafa þeir krafizt þess, að meira
fé væri ætlað til verklegra fram-
kvæmda og atvinnubóta, en rík-
isstjórnin sá sér fært að leggja
til eins og fjárhagsafkoma þjóð-
arinnar nú er. I öðru lagi neita
þeir að ganga inn á framleng-
ingu verðtolls og gengisviðauka,
af því að flokkurinn sé slíkri
tekj úöflunaraðf erð raunveru-
lega mótfallinn. Er sú aðstaða
að vísu hæpin, þar sem jafnað-
armannaflokkurinn hefir áður á
Júngum greitt atkvæði með þess-
um sömu tekjulögum. En það
ber að viðurkenna, að þó að af-
staða jafnaðarmanna sé í mesta
máta óbilgjörn og beri vott um
litla ábyrgðartilfinningu, þá sé
hún ekki allskostar fordæmanleg
og a. m. k. ekki beinn fjand-
skapur við þjóðfélagið, þar sem
ágreiningur er um málið sjálft,
sem um er að ræða.
En um afstöðu íhaldsflokksins
og meðferð hans á neitunarvald-
inu, stendur sérstaklega á. Fram-
koma þess flokks er algjörlega
fordæmalaus í þingsögu ísknds
og yfirleitt þeirra þjóðfélaga,
sem tekið hafa upp friðsamlega
lausn opinberra mála.
Neitun íhaldsflokksins byggist
ekki á því, að ágreiningur sé
frá hans hendi um sjálf fjárlög-
in í neinum verulegum atriðum.
Fjárveitinganefndir beggja
deilda, sem skipaðar eru full-
trúum Framsóknarflokksins og
íhaldsmanna, hafa að þessu sinni
eins og endranær afgreitt fjár-
lagafrumvarpið sameiginlega og
án ágreinings. Um tekjulöggjöf-
ina, verðtollinn og gengisviðauk-
ann, er það að segja, að hún er
á engan hátt í ósamræmi við
stefnu íhaldsflokksins og meira
að segja orðin til meðan sá
flokkur var við völd, og fyrir til-
mæli og atbeina núveranda for-
manns íhaldsflokksins.
Þetta er það fordæmalausa og
óverjanlega í framkomu íhalds-
flokksins nú á þinginu. Flokkur-
inn er samþykkur bæði fjárlög-
unum og framlengingu tekjulög-
gjafarinnar. Þrátt fyrir það
svífist hann þess ekki, að beita
neitunarvaldi sínu í fámennari
deildinni, til að banna löglega
samþykkt þessara mála, sem
hann sjálfur er samþykkur!
Ástæðan, sem formaður íhalds-
flokksins hefir fært fram fyrir
þessu dæmalausa atferli, er sú,
að ekki hafi fengizt sú afgreiðsla
á kjördæmamálinu, sem hann
óskar eftir. Flokkurinn hefir þar
ineð gjört það alþjóð opinbert,
að hann neiti að greiða atkvæði
eftir sannfæringu sinni (eins og
þingmönnum er boðið í stjórnar-
Frh. á 4. síðu.