Tíminn - 09.07.1932, Blaðsíða 2

112
TÍMINN
Guðmundur Skarphéðinsson
skólastjóri
neyti en heima, ef fyrirkomulagið
reynist vel.
Við 6. Síðasta tillagan byggist á
því, að einatt er hér talsvert af
þurfamönnum, sem eru þurfamenn
vegna þess að þeir hafa ekki alveg
fullkominn vinnukraft, og fá því
síður vinnu hér í bænum. Ýmsir
eru og á fátækraframfæri vegna
þess, að hér í bænum hafa þeir
gjörzt óreglumenn o. s. frv. Margt
af þessum mönnum, sem vill vinna
en fær ekki vinnu, vill gjarnan
komast í sveit og vinna þar að bú-
skap. En sá er ágallinn á því, að
þeir sem hér hafa lifað við örbyrgð
um tíma komast ekki héðan. Til
þess að búa þarf jarðnæði og áhöfn.
Ýmsir leita sér þá eftir jarðnæðum,
dýrum og meira og minna óhent-
ugum og bærinn hefir þá stundum
stutt þá til byrjunar. Flestum hefir
tekizt illa vegna þess, hvernig til
búskaparins hefir verið stofnað.
Framtíðarbúskapurinn er þannig,
að sveitaþorp munu myndast á bezt
ræktanlegu svæðunum og kringum
hverasvæðin.
Reykjavík á að stofna þannig
hverfi austanfjalls fyrir nokkuð af
þurfamönnum sínum. það á að
hreinsa út úr kjallaraholunum fjöi-
skyldurnar, sem búa við vanheilsu,
sumar eingöngu vegna þess, að þær
búa í lélegum húsakynnum. þótt
bygðir væru sæmilegir sveitabæir,
mundi húsaleigan verða stórum
lægri en sú leiga, sem bærinn greið-
ir nú fyrir kjallarana og lélegu í-
búðirnar. Llfsnauðsynjar, svo sem
mjólk o. fl., er helmingi ódýrara
austur í sveit en hér, upphitunin
kostar ekkert, ef valið er hverastæði.
þótt þurfamennimir gjörðu ekki
neitt, væri miklu ódýrai-a að fram-
færa þá þar en hér og umskiftin
mundu verða þeim sjáifum og börft-
um þeirra tii mikils ávinnings.
En auk þess gæti fjölskyldan unn-
ið þar að framleiðslu við garðrækt,
kvikfjárrækt eða annað sem hent-
ugra þykir.
Við erum ekki í neinum vafa um
það, að fjöldi þurfamanna mundi
þannig vaxa upp í það, að sjá fyrir
sér sjálfur.
Við erum og viss um, að þeir
þurfamenn yrðu æði margir, sem
óskuðu að flytja héðan í slíkt
sv.eitaþorp.
Aðaibjörg Sigurðardóttir.
Hermann Jónasson.
Tillögum þessum hefir íhaldið tek-
ið mjög fálega. Reyndar er íhald-
inu Ijóst eins og öllum bæjarbúum
að ein aðalástæðan til hinnar þungu
útsvarsbyrði bæjarins er fátækra-
framfærið. þessvegna tók ihaldið sig
til í vetur og lækkaði matpeninga
þurfamanna úr krónu á dag niður í
80 aura og þann veg vill íhaldið ná
lækkun, sem verður mjög lítilshátt-
ar, þar sem hún aðeins nær til mat-
• peninganna, og með þessu er held-
ur engin trygging fyrir því að þurfa-
mennirnir fái nóg.
Tillögur Framsóknarfulltrúanna eru
hinsvegar þannig, að þær ná þar
tvennu í senn: Að gera framfærið
öruggara fyrir þurfamenn sjálfa, en
ná um leið stórfelldri lækkun á fá-
tækraframfærinu með bættu íyrir-
komulagi og lækkun á húsaleigu og
vöruokrinu, sem framkvæmt er A
þurfamönnum og öðrum hér í bæn-
um.
þegar á þetta var minst, þegar
átti að skerða húsaleiguna og verzl-
unargróðann, var sem komið væri
við hjartað í íhaldinu og sagði það
þá til sín sem oftar, að íhaldsflokk-
urinn er ekkert annað en hópur
manna, sem hangir saman á því,
að hann finnur sameiginlega hags-
muni í því að vemda gegnum þykkt
og þunnt rangfenginn gróða af húsa-
leigu, verzlun eða á annan hátt. Ef
íhaldið sér gróða sinn í hættu, verða
hagsmunir bæjarfélagsins ætíð að
víkja.
■ --O'—
Dánarfregnlr. Nýlátinn er hér i
bænum Björn Ólaiur Gíslason, fyrv.
framkvæmdarstjóri Fiskveiðahluta-
félagsins Kári. — Daví8 þorvaldsson
rithöfundur lézt hér á Landsspítal-
anum eftir all-íanga legu. — Hafði
hann stundað nám við háskóla í
París. Var Davíð liðlega þrítugur
er hann lézt. Hann var Eyfirðingur
að ætt.
það hygg ég víst, að enginn sá
atburður hafi orðið á Siglufirði síð-
an snjóflóðið mikla vorið 1918, sem
jafn djúp áhrif hafi haft á alla
bæjarbúa og hið óvænta og skyndi-
lega fráfall Guðmundar Skarphéð-
inssonar skólastjóra. Ber til þess
fleii'a en eitt. Fyrst sá óhugur, sem
ætíð fylgir þeim sviplegu atburðum,
er engin fullnægjandi skýring fæst
á. Hann gengur heimanað frá sér
kl. 10 um morgun þ. 29. júní, hress
og í engu brugðið að því er heim-
ilisfólki hans virtist. Ýmsir menn
hitta hann á götum bæjarins og
nokkrir hafa tal af horaim á mis-
munandi tímum fram um hádegi,
en svo allt. í einu er hann horfinn
og engin ótvíræð merki þess lxægt
að finna með hv.erjum atburðum
það hafi orðið, þrátt fyi'ir mjög ít-
arlega leit dag eftir dag. Ofui’lítil
bending liggur reyndar fyrir um að
liann hafi ætlað að mæla dýpi við
bryggju og er þá eina sennilega til-
gátan sú, að honum hafi skyndilega
orðið illt og þá fallið í sjóinn. Verð-
ur það því skiljanlegra, sem kunn-
ugt vai’, að hann hafði í mörg ár
kennt hjartaveilu og læknir lxafði
varað hann við mikilli áreynslu og
snöggi’i geðshræringu, en livorugt
gat hann forðast sem skyldi, enda
var hann að upplagi hinn mesti
kappsmaður.
Ég býst við, að enginn vanda-
lausra hafi þekkt Guðmund Skarp-
héðinsson betur en ég. Hann var
13 ára, þegar ég kom fyrst til Siglu-
fjarðar og tók hér við skólastjóm
haustið 1909. Var hann nemandi
minn í 3 vetur, fyrst í bárnaskól-
anum og svo í unglingaskólanum,
og var jafnan tíður gestur á heirn-
ili mínu, þangað til hann fór í
kennaraskólann. Hann tók við skóla-
stjóm af méi' haustið 1918 og höf-
um við ætíð haft mikið saman að
sælda síðan, þar eð ég hefi jafnan
verið prófdómari við skólann óg
lengst af s.etið í skólanefnd. Mun
ég nú, er mig langar til að leggja
lítið laufblað á hvíluiúmið hans ó-
kunna, segja það eitt um hann, er
ég veit sannast og hvei-gi lofa hann
um of.
. Mér er allra kæi’ast að minnast
Guðmundar Skai'phéðinssonar á
bemskuárunum. Litill var hann
fremur og seinþroska fram eftir
aldri, en sviphýr og síkvikur,
fremstur í flokki í öllum leikjum,
logandi af áhuga í tíniunum, ætíð
boðinn og búinn til- að rétta hjálp-
arhönd og með afbrigðum samvizku-
samur við náiriiö. Skólasystkini'
hans frá kennaraskólanum hafa
boi'ið honum hið sama. Hafa þau
einkum í'ómað hjálpfýsi hans. —
Stærðfræðin var hans kærasta
námsgrein og sú, er honum lét bezt.
Til sannindamerkis um álit, það er
hann naut fyrir stærðfræði, hefir
ein skólasystir hans sagt mér
spaugsyrði, er stærðfræðikennarinn
lét eitt sinn falla í tíma. Hann
hafði lagt óvenjulega þungt dæmi
fyrir bekkinn, en segir svo: „þetta
dæmi er nú annars allt of þungt
fyrir ykkur, þið getið víst ekki
reiknað það. Guð almáttugur kæm-
ist varla út af því, en það kynni að
vera að Guðmundur Skarpahéðins-
son gæti það“. Að sögn skólasyst-
kinanna lcomst sá vani á í kenn-
araskólanum, að þeir sem áttu eitt-
hvað örðugt með stærðfræðina,
snéru sér jafnan til Guðmundar og
var hann ætíð fús til að reikna með
þeim, og varð það að síðustu svo
tímafi’ekt, að hann varð að meira \
eða minna leyti að nota næturnar !
til lesturs fyrir sjálfan sig. Svo var
samvizkusemi hans mikil, að hann 1
lagði ætíð mest á sig við þær náms- i
greinir er honum voi'u örðugastar.
Honum var aldrei sýnt um málfi’æði
né að tala eða rita fagra íslenzku.
Mun þar mestu hafa valdið mál- j
spilling sú, er hann ólst upp við.
Var um þær mundir fjöldi Noi'ð- !
manna hér, einkum á sumrin og
blandaðist málið þá mjög. Fann
Guðmundur sárt til þess og lagði
kapp á að lagfæra. Á ég enn nokk-
ur bréf, er hann ski'ifaði mér meðan 1
hann var í kennaraskólanum og seg-
ir hann meðá annars í einu þeii’ra:
„Vei’st þykir mér livað íslenzkan er
mér allt af erfið. Skyldi ég alla æfi
eiga að gjalda hrognamálsins, sem 1
ég vandist á að tala við Norðmenn-
ina þegar ég var kraklii? Ég reyni
samt af fremsta megni að laga
þetta, og geri mér að reglu, að lesa
nokkra kafla í Islendingasögunum
á hverjum degi, t.il þess að læra af
þeirn málið“.
Vel mun Guðmundur hafa vei'ið
metinn hjá kennurum sinum og gaf
séra Magnús Helgason honum ágæt-
ismeðmæli, er hann sótti hér um
skólann. Var lionum og einkar hlýtt
til allra kennai’a sinna, þó hann
minntist þeh’ra tveggja, séra Magn-
úsar Helgasonar skólastjóra og Jón-
asar Jónssonar fyrv. dómsmálai'áð-
herra með mestum kærleika og að-
dáun. Minnist ég þess, að hann átti
tal við mig alveg nýlega um Jónas
Jónsson og sagði þá: „Hann er einn
af þeim fáu mönnum, sem maður
getur alltaf treyst".
Áhugasamur var Guðmundur um
að fyjgjast vel með og kynna sér
nýjungar í skólamálum. Fór hann
tvisvar utan í því skyni, í tyri’a
skiptið til Sviþjóðar og dvaldist þar
þá vetrai'Iangt og heimsótti ýmsa
skóla, 1 síðara skiptið til þýzkalands.
Guðmundur Skarphéðinsson ávann
sér hvarvetna ti-aust strax á unga
aldi-i fyrir dugnað og reglusemi, og
hafði mikil áhrif á aði-a unga menn
hér í bænum í því efni. 19 ára gam-
ali stofnaði hann tóbaksbindindisfé-
lag með möi’gum unglingum og
börnum. Var hann alla tíð formaður
þess. Stai’far það enn til hins mesta
gagns, enda eru reykingar meðal
bama hér næsta fátíðar. Ungmenna-
félag stofnaði Guðmundur voi’ið sem
hann útskrifaðist af . kennai’askólan-
um. Starfaði það af miklu fjöi’i fyrst
framan af, eða meðan hann veitti
því forstöðu. Formensku hefir hann
haft í ýmsum öðrum félögum:
verkamannafél., sjúlcrasamlaginu og
sldðafélaginu. Var hann ætíð hinn
mesti áhugamaður um allar íþrótt-
ir. Gekkst liann t. d. fyi'ir því, að
fá hingað norskan skíðakennara,
sem síðan hefir kennt á ýmsum
stöðum hér á landi. Skólabörnin
hvatti hann mjög til skíðagöngu og
fór oft með þeim langar gönguferð-
ir út úr bænum. Hans mesta yndi
var að ferðast um fjöll og firnindi.
Kvaðst hann ekki hvílast og hress-
ast neinsstaðar jafnvel og í hreina,
tæra fjallaloftinu. Er för þeii’ra
Torvö skíðakennai-a og hans í fyrra-
vetui', á sldðum suður yfir fjöll, all-
fræg orðin.
Strax frá æsku virtist það vera
svo, að Guðmundur þætti sjálfkjöi*-
inn til að stjóma við hvað sem hann
fékkst: í leikjum, við vinnu og í
félögum. Nítján ára gamall varð
hann verkstjói’i á stórri síldarsölt-
unarstöð (hjá O. Tynes). Var það þó
æx-ið vandasamt, því þar vann jafn-
an fjöldi fólks og verkunaraðferðir
voru fjölbreyttari þar en víðast ann-
arsstaðar. En verkstjórn hans og
j góðri reglu var viðbrugðið. Komst
svo mikið oi’ð á það, að ég vissi til
að ýmsii' aðrir síldarsaltendur lögðu
kapp á að fá hann til sín.
Guðm. Skarphéðinsson hefir átt
sæti í bæjarstjórn Siglufjarðar síð-
an 1925 og verið í flestum þýðing-
armestu nefndunum. Óhætt ep að
fullyrða, að hann hafi verið einna
vinsælastur maður í þessum bæ.
Eru til þess margar orsakir: reglu-
semi hans, háttprýði og félagslund,
og þó einkum hjálpsemi hans og
ósérhlífni. Var ósérhlífnin reyndar
um of, því hann hlóð á sig störfum
meira en heilsa hans leýfði, eða
hugsanlegt var að noklcur maður
gæti afkastað til lengdar sér að
skaðlausu. Var þó fjöldinn allur af
störfum hans þannig, að hann þá
engin laun fyrir.
Fjármálamaður var hann talinn
góður, en minni munu þó tekjur
hans hafa verið, en margur hélt, og
var mér nokkuð kunnugt um, að
hann innheimti lítt skuldir og var
manna örlátastur við aðra, þó hann
væri sparsamui' við sjálfan sig í
öllum daglegum háttum.
I-Iaustið 1926 giftist Guðmundur
Skarphéðinsson Ebbu Flóventsdótt-
ur, ágætri konu. Var heimilislíf
þeirra og sambúð hin ástúðlegasta.
þau eiga 3 efnilega drengi og er
sá elzti ekki 5 ára fyr en í haust.
í bænum ríkir nú almennur sárs-
auki og söknuður. Hjá æskumönn-
unum, sem flestir voru nemendur
Guðmundar, hjá öllum hinum mörgu
vinum, félögum og samverkamönn-
um, hjá öllum, sem notið hafa góðs
af hjálpfýsi hans og fórnarlund og
þó einkum hjá vandamönnunum.
Og allir atburðii’ í sambandi við
þetta óvænta hvarf, eru svo sárir og
átakanlegir, að það er eins og eitt-
hvert eirðarleysi liafi gripið alla,
enginn getur baldið kyrru fyrir, tæp-
lega fest sig við vinnu, margir sofa
lítið. En sárast er þó að koma á
heimilið húsbóndalausa, til litlu
drengjanna, sem óaflátanlega spyrja
eftir pabba, og til konunnar ungu
(hún er aðeins 25 ára).. Hún æðrast
ekki og stilling hennar er aðdáan-
leg, en allan daginn situr hún við
sama gluggann og mænir út yfir
fjörðinn, þar sem fjöldi báta er á
sveimi og alltaf er verið að slæða
eftir líki mannsins hennar.
Guðrún Björnsdóttir,
frá Kornsá.
----0----
Kjöttoiiurinn.
Stuttu eftir síðustu áramót barst
þáveranda stjórn sú orðsending frá
norsku stjórninni, að hún segði upp
kjöttollssamningnum svonefnda með
þriggja mánaða fyrirvara.
Kjöttollssamningurinn frá 1924 er
í rauninni enginn samningur, held-
ur aðeins samkomulag, bréflega
staðfest. Verður því ekki að því
fundið þótt því samkomulagi sé
sagt upp með svo stuttum fyrirvara.
Af hálfu fyrverandi stjórnar var
lögð rík áherzla á að fá samninga
tekna upp aftur, til viðunandi lausn-
ar.
Var Sveinn Björnsson sendiherra
sendur til Oslóar til samninga. Mun
liann liafa beitt allri sinni lægni til
að leysa málið. Verður, að þessu
sinni ekki vikið að einstökum atrið-
um í þeim þætti málsins, en niður-
staðan varð aðeins sú, að uppsagn-
arfresturinn var lengdur til 1. júlí.
Um það bil sem stjórnarskiptin
urðu, var síðan borin fram af utan-
rikismálanefnd og samþykkt ein-
í’óma af sameinuðu Alþingi álykt-
unin um uppsögn á verzlunarsamn-
ingnum milli íslands og Noregs.
Síðan hafa þau tíðindi gerzt, að
þeir Ásgeir Ásgeirsson forsætisráð-
herra og Jón Árnason framkvæmda-
stjóri hafa verið i Osló undanfarna
aaga til samningaumleitana.
Eru nú fregnir komnar af þeirri
bráðabirgðaniðurstöðu, sem orðin er.
Samkomulag hefir ekki náðst um
kjöttollinn og af íslands hálfu hefir
verzlunar- og siglingasamningnum
við Noreg verið sagt, upp.
En hinsvegar hefir orðið sam-
komulag um að samningum verði
lialdið áfram og athuguð í heild
viðskiptin ríkjanna í milli.
Er gert ráð fyrir, að af Norð-
manna hálfu komi hingað til samn-
inga, tveir menn, með Lyru 25. þ.
m., enda tilnefni íslenzka stjórnin
jafnmarga menn til samninga á
móti.
Eru þeir væntanlegir heim laust
fyrii' miðjan mánuðinn Ásgeir As-
geirsson og Jón Ámason.
— Á þessu stigi málsins verður
að telja rjett að ræða það ekki ít-
arlegar. En að sjálfsögðu mun Tím-
inn fylgjast fastlega með rekstri
þess.
Er það vitanlega vilji allra fslend-
inga að geta um allt átt hina beztu
sambúð og viðskipti við frændurna
fyrir austan hafið, en ekki þótti
þetta hlý kveðja nú í kreppunni.
En um viðskiptasamninga við
Norðmenn stöndum við mjög vel að
vígi íslendingar. Höfum við lengi
keypt að mun meira af þeim. en
þeir af okkur, en hitt er eigi siður
alkunna, að margra hlunninda njóta
þeir um atvinnurekstur sinn hér við
land, en við engra slíkra í Noregi.
Loks má á þaS mlnna, að Norð-
menn hafa þegar hálft þetta ár
notið þeirra hlunninda sem kjöt-
tollssamningurinn veitir þeim og
munu enn njóta þeirra meðan samn-
ingsumleitun er uppi haldið, en
bein afleiðing af því virðist sú, að
a. m. k. þetta árið njótum við ís-
lendingar einnig hlunninda samn-
ingsins.
Væntum við því hins bezta af
komu norsku fulltrúanna.
Tr. p.
----O-----
Öfugmæli Morgunbl.
I langloku Morgunbl. um Lands-
reikningana 1930, er fjórði kaflinn
aðfinnslur um það, að óinnheimt
hafi verið af tekjum ríkissjóðs „rúm-
lega 800.000 kr.“ Virðist blaðið leggja
álierzlu á að þetta sé nú árangurinn
af hinu aukna eftirliti með inn-
lieimtum rikissjóðs, sem Framsókn-
arstjórnin hafi stofnað til.
Sé nú athugað hvað hin óinn-
heimtu gjöld ríkissjóðs hafa nuniið
miklu í hinum einstöku lögsagnar-
umdæmum, þá hafa þau numið í
árslok 1930 í:
Reykjavík................... 426 077,60
Hafnarfirði.................. 162603,11
Mýra- og Borgarfj.s............ 1541,00
Snæf.ellsn,- og Hnappad.s. 141,50
Dalasýslu....................... 134,94
Bai'ðastrandarsýslu.......... 55 065,05
ísafjarðarsýslu og Isafjarð-
arkaupstað................ 53 939,71
Strandasýslu.................... 380,00
Skagafjarðarsýslu............. 102,70
Siglufirði................. 30 226,73
Eyjafjarðarsýslu og Akur-
eyri...................... 34 981,11
þingeyjarsýslum.................. 92,89
Neskaupstað................... 4 029,85
Suður-Múlasýslu.............. 12 425,39
Skaftafellssýslum............. 166,20
Vestmannaeyjum.............. 13185,55
Rangárvallasýslu.............. 470,53
Árnessýslu................. 1812,83
Samtals kr. 797 380,69
en ekki rúml. 800.000 kr. eins og
Mbl. segir.
Langsamlega mestur liluti af þess-
um óinnheimtu gjöldum er tekju-
og eignaskattur. Er það hvoru-
tveggja, að skattur þessi er mestur
í kaupstöðunum enda má svo að
orði kveða að tæplega sé annars-
staðar um óinnheimt gjöld að ræða,
því að eftirstöðvarnar í sýslunum,
þar sem ekki eru stærri kaupstaðir,
eru svo óverulegar, eins og taflan
að ofan sýnir, að þær eru varla
teljandi. þó er ein undantekning. í
Barðastrandarsýslu eru óinnheimt-
ar 55069,05 kr. Er nálega öll þessi
upphæð gamall arfur frá íhalds-
stjórninni frá þeim tíma er E. J.
sýslumaður sá þar um innheimtuna
fyrir liennar hönd.
Af öllum óinnheimtu gjöldunum
eru 3/4 hlutar i Reykjavík og Hafn-
arfii'ði. Nú mun það mála sannast,
að orsökin til þess að tollstjóranum
í Reykjavík og bæjarfógetanum í
Hafnarfirði vannst ekki betur inn-
heimtan, mun hvorki hylskni né ó-
dugnaður, og því ill aðstaða hjá Mbl.
að ásalta landsstjórnina í þessu
efni. Enda bera landsreikningarnir
með sér að af hinum ógreiddu
gjöldum í Reykjavik í árslok 1930
hefir verið búið að innheimta í
september 1931 mestan hlutann eða
kr. 354 537,36.
það er því með öllu ómögulegt að
ásaka stjórnina fyrir það þótt erfið-
lega gengi að innheimta gjöldin. —
Orsakirnar eru tvær og hvorug
viðráðanleg fyrir stjórnina. Fyrri
orsökin er kreppan og hin erfiða
sala á fiski í árslokin 1930, þar sem
framt að því V3 af öllum ársfiskin-
um var þá óseldur, og siðari ástæð-
an er tregða og óvilji íhaldsins til
þess að inna af hendi lögboðin
gjöld. Er þvi vel farið að Mbl. viti