Tíminn - 23.12.1932, Blaðsíða 2

220
TlMlN'W
að lamast um langt skeið. —
Hún verður að samstilla all
góða krafta í átökin. Og hún má
engu afli eyða til ónýtis, ef vel á
að takast.
En takist þjóðinni það, þá mun
hún koma vitrari og þroskaðri,
styrkari og höfði hærri úr þess-
ari eldraun.Hún mun finna hvert
afl Guð hefir lagt í brjóst kyn-
stofnsins. Og hún mun sækja
fram að nýju til stærri sigra með
stælt sverð í hendi og stillt stál
í hug.
Með þá von í huga hefi ég
viljað heilsa yður á þessu 14. af-
mæli fullveldisins.
Ég vil bera fram þá ósk til
hvers þess manns, sem vill vera
Islendingur, að hann gæti þessa!
Þá mun þjóðin leysa þraut
sína. Þá mun hún standast próf-
ið vel
Þorlákur Yiljálmsson Bjarnar
bóndi á Rauðaiá.
F. 10. des. 1881. D. 6. maí 1932.
í dag er eitt ár liðið, síðan að
nokkrir vinir og œttingjar þorláks
Vilhjálmssonar Bjamar bónda á
Rauðará heimsóttu hann í tilefni af
50 ára afmæli hans. Munu þá flestir
þeirra hafa vonað, að eiga þess kost
að heimsækja hann fleiri afmælis-
daga, því þá virtist vera von um
bata á sjúkdómi hans, en þessar
vonir brugðust, þvi hann andaðist
6. maí síðastliðinn. — þorlákur var
fæddur 10. desember 1881 í Kaupangi
í Eyjafirði, sonur hjónanna Vil-
hjálms bónda Bjarnarsonar, Hall-
dórssonar prests í Laufási, og frú
Sigriðar þorláksdóttur, Jónssonar
prests á Skútustöðum. Hann fluttist
til Reykjavikur innan við fermingar-
aldur, með foreldrum sínum, og
dvaldi hér síðan, nema eitt ár, sem
hann var erlendis á búnaðarskóla.
Eftir lát föður síns tók hann við
búsforráðum hjá móður sinni og
stýrði búi hennar með framúrskar-
andi dugnaði, þar til hún lét af bú-
skap og hann tók sjálfur við búinu.
þann 15. júní 1919 kvæntist hann
ungfrú Sigrúnu Sigurðardóttur, ætt-
aðri úr Árnessýslu, og eignuðust þau
4 börn, tvo drengi og tvær stúlkur,
öll mannvænleg.
þorlákur var prýðilega vel gefinn
maður og hafði staðgóða þekkingu
á öllu er snerti hans aðalstarf, land-
búnaðinn, og mikinn áhuga fyrir
öllum atvinnumálum þjóðarinnar.
Einn af vinum hans og ættingjum,
Einar Helgason garðyrkjufræðingur,
komst svo að orði um hann meðal
annars, í minningarorðum: „Ég held
að það sé óhætt að segja, að öllum
sem kynntust honum, liafi þótt vænt
um hann; hann var svo góður og
prúður í allri umgengni, stilltur og
glaðvær. Hávaðamaður varð hann
aldrei“. Og ennfremur segir hann:
„Vegna gáfna sinna og mannkosta
hefði mátt telja það æskilegt, að
hann hefði starfað meira út á við
en hann gerði, en hann hafði sjálf-
sagt enga löngun til þess. Heimilið
var honum hugstæðast. þar leysti
hann sitt starf af hendi“.
þorlákur tók nokkum þátt í út-
gerðarfélagsskap, en á þeim fyrir-
tækjum varð liann fyrir miklu fjár-
tjóni á síðustu árum, en hann bar
það tjón sjálfur með þreki og still-
ingu, og kepptist því meira við að
rækta jörðina. Á rúmum 4 síðustu
árunum, sem hann lifði, við meiri
og minni vanheilsu, ræktaði hann
tún úr óræktarmýrum, sem í sumar
gaf af sér ca. 350 hesta af töðu.
Með því að í kveðjuræðu, sem
mágur hans, Árni Sigurðsson frí-
kirkjuprestur, flutti við útför hans,
er honum svo rétt og vel lýst, að
ekki verður betur gjört, þá tilfæri
ég kafla úr henni, með leyfi hlutað-
eiganda: „þorlákur gerði sér að æfi-
starfi eitt það verk, sem bezt og nyt-
samast verður unnið til almennings-
heilla og hagsældar, að klæða land-
ið og græða. Hann hafði að erfðum
þegið meðal annars ríkan áhuga á
búnaði og jarðrækt og staðfast traust
á gróðurmögn íslenzkrar moldar, ef
henni er sómi sýndur. því varð
hann ágætur búmaður og jarðyrkju-
maður, stundaði búskap af miklu
kappi og forsjá, og lét sér annt um
að yrkja og auka þann reit, sem
hann hafði tekið ástfóstri við. Ég
hlýt að minnast í sambandi við
störf hans öll, þeirra orða er heil.
ritning geymir: „Sá þú sæði þínu
að morgni og lát hendur þínar eigi
hvílast að kvöldi". Hann var sjálfur
ósérhlífinn og óþreytandi iðjumaður,
meðan hann naut heilsu og krafta,
gróðursetti, sáði og vökvaði, í stað-
fastri trú á þann, sem vöxtinn gef-
ur og gladdist af hjarta, er hann sá
sæðið gróa og vaxa og jörðina bera
ávöxt sinn. Hann gat því á sínum
siðustu stundum horft út um giugg-
ann á sjúkrastofu sinni, yfir heima-
land sitt, með góðri og glaðri sam-
vizku, því að hann lmfði gjört allt,
sem í hans valdi stóð, ræktað og
prýtt þennan reit, meðan dagur var,
og veitt öllu hina beztu forstöðu og
umsjón, jafnvel þegar hann sjálfur
gat ekki lengur, vegna sjúkleikans,
gengið að störfum með mönnum
sínum. Áhuginn var brennandi fyrir
öllu er að búnaði laut, öllum fram-
förum og framkvæmdum í þeim efn-
um, svo sem þeir vita bezt í þessu
bygðarlagi, er ásamt honum hafa að
þeim málum unnið í ýmsum félags-
skap og samtökum. þegar ég hugsa
um iíf og starf vors látna vinar, get
ég ekki annað en fundið fagurt tákn
í því, að dánardagur hans skyldi
einmitt vera sá dagurinn á þessu
sumri, er regnskúrir vökvuðu fyrst
hina þurru og þyrstu jörð. það
minnti svo mjög á hann og það
starf, er hann stundaði alla æfi með
dug og dáð og af brennandi áhuga,
að hjálpa jörðinni til að gróa og
bera ávöxt til gagns og gleði. — Vér
minnumst með þakkarhug margra
og góðra samverustunda. — þorlák-
ur var maður ágætlega gefinn, hugs-
aði skýrt og athugaði vel, það sem
hann fékkst við, eða talaði um. En
þó er ljúfast alls um það að hugsa,
hversu eðlilegt honum var að ieggja
gott til allra málaf þvk hann var
bæði hreinn og hlýr í huga, orðvar
og þýður í samvist, kynningu og
samstarfi. Ég hefi ekki kynnst
manni, sem mér hafi fundist fremur
eiga skilið þá fögru mannlýsing is-
lenzkrar tungu, að heita oóður
drengar. Svo reyndi ég hann jafnan
og þeir aðrir, sem ég þekki bezt af
vinum hans. Og ég hefi fundið það
hvar, sem hans er og heíir verið
getið, að hann hefir verið vinsæll
maður, sem nýtur viðurkenningar
fyrir dug og drengskap. ... Kunn-
ugt er hve sjúkdómsskeiðið varð
langt og örðugt. En hinir nánustu
vita einnig um þá karlmennsku og
þolinmæði, sem þá sást í fögru ;>g
björtu ljósi, um þá sívakandi um-
hyggju og forsjá, sem hinn sjúki
vinur veitti heimili sínu og ástvma-
hóp, allt til hins síðasta. Hin síð-
ustu augnablik gleymast aldrei, og
allt það þrek og kjarkur, sem þá
kom í ljós, þegar auðséð var, að um-
skiptin miklu nálguðust. Vér erurn
þess fullvísir, að þá var honum, auk
hjúkrunar og aðhlynningar vina
hans, einnig veitt hjálp frá ósýni-
legum heimi guðs, og að hann
sjálfur vissi fleiri vini sér nálæga
en vér gátum séð“.
Minningin um hinn látna, góða
dreng, þorlák á Rauðará, mun lengi
verða óbrotgjarn minnisvarði í huga
og hjörtum vina hans og vanda-
manna.
10. des. 1932.
Einn af vinum hans.
Esperanto
Ef til vill eru margir ennþá meðal
hinna dreifðu íslendinga, sem lítt
þekkja til esperanto. En þar sem
esperanto siglir nú hraðbyri um
löndin, þykir hlíða að gefa dálítið
yfirlit yfir sögu þess.
Höfundur esperantos var L. L.
Zamenhof. Hann var pólskur að ætt;
fæddist í smábænum Bjalistoko, sem
var í hinum rússneska hluta Pól-
lands, 15. des. 1859. í Bjalistoko
bjuggu Rússar, Pólverjar, þjóðverjar
og Gyðingar. Á þeim tíma voru stöð-
ugar óeirðir milli þessara þjóðflokka.
Öll mál þeirra voru útkljáð með
handafli, því annaö var ekki fyrir
hendi. Hver talaði sína tungu og
enginn skildi annan. þetta umhverfi
skapaði hjó. Zamenhof hugsjón, sem
síðar varð af esperantó. Hann sá
þegar á unga aldri, að það voru hin-
ar ýmsu tungur og erfiðleikar við
að láta skilja. sig og skilja aðra, sem
ollu þessu böli meðal mannanna.
Hans cina mark og mið í lífinu var

Hotel Borg
óskar öllum þeim er þetta sjá
gleðilegra jóla!
Bækur
verða einhver bezta jóla-
gjöfin.
Allar ísienzkar bækur og
gott úrval af nýútkomn-
um erlendum bókum,
hentugum til jóiagjafa
fæst hjá
E. P.BRIEM
Austurstr. 1.
Simi 2726.
A.V. það er betra að koma
tímanlega, til þess að geta
valið bækurnar í næði, meðan
úrvalið er mest.
L. L. Zamenhof.
þessvegna að búa til mál, auðvelt
og við ailra hæfi. Hann sá strax að
það varð að vera þjóðemislaust.
Engin þjóðtunga gat komið til mála,
vegna þjóðernismetnaðar.
þegar Zamenhof hafði aldur til fór
hann til Varsjá og settist þar í
menntaskóia. Stöðugt vann hann fyr-
ir hugsjón sína með skólanám-
inu. Eftir mikið erfiði og vinnu
tólcst honum þó að búa til mála-
kerfi. Með frábærum dugnaði og elju
gat hann gert málið sem var ófull-
komið í fyrstu, svo fullkomið, að
hverskonar bækur um hvaða efni
sem var mátti þýða á það.
Fyrstu kennslubókina í þessu máli
gaf hann út árið 1887, aðeins lítið
kver, sem þó innihélt alla esperantó-
málfræðiná, auk ýmsra smágreina.
Með þessu byrjaði esperantóhreyfing-
in. Fjöldi manna fóru að læra es-
perantó og komu til liðs við Zamen-
hof. í fyrstu vildu sumir gera smá-
vægilegar breytingar á málinu, en
þær raddir hurfu skjótt, er menn
ferigu nánari kynni af því.
Zamenhof, sem orðinn var augn-
læknir, notaði hverja stund til þess,
að þýða bækur á esperanto til þess
að reyna nothæfi þess. — Hann
komst brátt að raun um það, að á
esperantó mátti þýða hverskonar
bækur án minnstu eríiðleika. Hann
gat þýtt hverja liugsun á esperanto,
sem önnur mál gátu náð yfir. Með
þessu var sannað, að esperanto var
fullkomlega nothæft til þess að verða
alþjóðlegt hjálparmál.
Næsta skrefið var að útbreiða es-
peranto meðal manna. það gekk bet-
ur en við mátti búast. í þýzkalandi,
Frakkiandi, Svíþjóð og Rússlandi
fékk esperanto mikið fylgi og dug-
lega brautryðjendur, og innan fárra
ára haíði það náð til allra Evrópu-
landanna, austur til Asíu og til Am-
eriku.
Fyrsta alþjóðaþing esperantista
kom saman í Boulagne-sur-mer árið
1905. þar voru mættir fulltrúar frá
20 löndum.
Eftir þetta fyrsta þing tók esper-
antohreyfingin hröðum framförum,
hraðar en nokkru sinni áður. — For-
seti þessa þings vai' Zamenhof sjálf-
ur. þar sá hann rætast sína bersku-
hugsjón. Hann sá menn allavega lita
frá ýmsum löndum koma saman í
friði og sameiningu, en áður þekkti
hann aðeins ófrið og sundrung milli
þjóðflokkanna. þar var talað eitt
mál, sem enginn átti erfitt með að
skilja. þar var fullkomin eining
andans.
Árið eftir var alþjóðaþingið hald-
ið í Genéve og þar mættu fulltrúar
!'iá 30 löndum og var það svo haldið
árlega til 1914, þá var það haldið í
París og þar mættir fulltrúar frá 50
löndum. þannig óx esperanto stöðugt
fylgi. það var víða farið að kenna
það sem aukanámsgrein í skóium.
Kn þá bmuzt út heimsófriðurinn, sem
kom hart niðui' á esperanto, eins og
öllum öðrum alþjóðahreyfingum. Á
l'meðan á stríðinu stóð var þó haldið
i alþjóðaþing i Ameriku. það var fyrst
um 1920, sem haldið var alþjóðaþing
' esperantista i F.vrópu eftir stríðið.
Aldrei höfðu viðskipti þjóðanna
verið eins mikil eins og eftir stríðið.
Menn sáu þá fljótt, að viðskipta-
kerfi þjóðunna þarfnaðist hjálpar-
máls. Miklir erfiðleikar stöfuðu af
hinum ýmsu tungum og jafnvel tafði
fyrir viðskiptum. • Einn stórkaupmað-
ur í London sagði nýlega, að þegar
hann fengi pantanir á ensku og
frönsku, frá útlöndum, þá væri hann
oft í vafa með að skilja til hlítar,
það, sem í þeim stæði, en pantanir
á esperanto væri hann aldrei í vafa
með að skilja.
Um 1920 reyndi eitt af stærstu
verzlunarfyrirtækjum Parísar not-
hæfni esperantos í verzlun milli
landa og eftir þá reynslu mælti þaö
eindregið með þvi, að þjóðirnar tækju
það upp sem alþjóðaverzlunarmál. í
Leipzig og Frankfurt voru jafnvel
stofnaðar esperantiskar skrifstofur af
kaupstefnum.
þannig óx sífellt áhugi fyrir es-
peranto í verzluninni. þá var einnig
byrjað að útvarpa á esperanto frá
ýmsum stöðum. Ýmsir vísindamenn
tóku það líka í sína þjónustu.
Nú fara fram esperantonámskeið í
hinum ýmsu löndum og víða er það
tekið upp sem námsgrein í skólum
t. d. má nefna fjóra helztu verzlun-
arskólana i París og 1930—31 var
þaö kennt í 20 barnaskólum í Berlín
og við háskólann í Liverpool, Genéve
og tvo háskóla í Bandaríkjunum o.
fl. o. fi. þetta eru aðeins örfá dæmi.
Með mestum hraða breiðist esper-
anto nú út í Svíþjóð, Hollandi, Jap-
an, Tékkóslóvakíu og Rússlandi.
það, sem mest hefir hjálpað út-
breiðslu esperantos er hin fræga
kennsluaðferð sem kennd er við
Andreo Ce sem fann upp þessa að-
| ferð. þar fer kennslan fram sem sam-
! tal milli kennara og nemenda; engar
bækur notaðar. þannig lærist málið
lifandi.
Aðalbrautryðj endur esperantohreyf-
ingarinnar hér á landi eru þorsteinn
þorsteinsson hagstofustjóri, sem gaf
út kennslubók i esperanto 1909. þor-
bei'gur þói’ðarson, sem hofir árleg
esperanto námskeið, þar sem hann
kennir eftir hinni frægu Ce-aðferð,
hér í Reykjavík. Ólafur þ. Kristjáns-
son. Hann hefir kennt esperanto og
ritað bók um ísland á því máli, og
Jón Guðmundsson, sem nú er ritari
esperantofélagsins í Reykjavík.
Jóhannes Helgason
frá Vík.
Góðar fréttir. Tilkynningar um tvö
nýstofnuð útgerðarsamvinnufélög
voru í Lögbirtingabiaðinu í síðustu
viku.
Fjórar kennslubækur.
Mig langar til að minnast sérstak-
lega, og með miklu þakklæti þess,
sem einhver athugulasti og athafna-
mesti bóksali landsins, þorsteinn M.
Jónsson á Akureyri hefir á fáum ár-
um gert fyrir móðurmálsfræðsluna
í landinu. Hann hefir gefið út fjór-
ar bækur fyrir böm og unglinga,
hverja annari gagnlegri.
Vil ég þar fyrst telja íslenzka
málfræði handa alþýðuskólum eftir
Benedikt Björnsson skólastjóra á
Húsavík. Er höf. kunnur fyrir þekk-
ingu sína á íslenzkri málfræði, og
fyrir óvenjulega kennarahæfileika.
Ber bókin vott um hvorttveggja,
enda mun hún á góðri leið með að
verða almennt notuð í ungmenna-
skólum landsins.
Önnur bókin er réttritunarregiur
íyrir börn og unglinga eftir Friðrik
Hjartar, skólastjóra á Siglufirði. Er
það aukin útgáfa frá hinni fyrstu,
sem þeir unnu líka að með höf.,
Ben. Björnsson og Egill þorláksson,
kennari á Húsavík. í þessu kveri eru
geíin fjölmörg dæmi tii að hjálpa
börnum og unglinguni við að nema
stafsetningu móðurmálsins, og þar
sem þaulreyndir kennarar hafa unn-
ið að þessu, er alveg fullvíst, að
íoreidrar gera börnum sinum mikinn
greiða með því að láta þau hafa
þessa bók með sér í skólann, til
hjálpar í hinni erfiðu baráttu við að
stafa og skrifa rétt.
þriðja bókin er eftir Freystein
Gunnarsson skólastjóra við Kennara-
skólann. það eru ritreglur, mjög ná-
kvæmar og ítarlegar, til að hjálpa
nemendum til að beita rétt hinum
lögskipuðu stafsetningarreglum.
Fjórðabókin er lika eftir sama höf.
það er mjög fullkomin stafsetning-
arorðabók, þar sem fylgt er nýju
réttrituninni. — Eru þessar tvær
bækur einkar vandaðar, enda er
höf. einn hinn slyngasti málfræðis-
kennari, sem nú er uppi, og báðar
eru bækurnar öldungis ómissandi við
alla móðurmálskennslu þroskaðra
barna og unglinga. Kennari.
Jón Sveinsson: Eldeyjan í
norðurhöfum.
Jón Sveinsson prestur er kunnur
hverju barni á íslandi af Nonnabók-
um sínum. En jafnhliða því hefir
hann orðið frægur maður erlendis
fyrir þessar bækur og gert landi og
þjóð stórgagn með þeim. Eru bækur
hans ritaðar á stórmálunum tveim,
ýmist þýzku eða frönsku, og jafnótt
þýddar á mörg önnur mál. Mun Jón
Sveinsson sá núlifandi íslendingur,
sem á flesta lesendur víða um heim.
Jóni Sveinssyni var boðið á þús-
und ára hátíðina, svo sem í viður-
kenhingarskyni fyrir þann mikla
sóma sem hann hafði gert landi og
þjóð. þáverandi forsætisráðherra, Tr.
þ., ritaði Jóni boðsbréfið. þótti Jóni
Sveinssyni það skemmtileg hending.
þeir voru jafnaldrar, sr. Jón og þór-
hallui’ heitinn biskup, og var báðum
boðið til kaþólskra landa til náms.
Stóð til að þórhallur færi líka, en
ekki varð úr því. Vildi móðirin ekki
sjá af syni sínum. Skyldu þar vegir
þeirra. Varð annar biskup heima á
ættjörð sinni, en hinn einhver á-
hrifamesti talsmaður ættjarðar sinn-
ai' erlendis.
Sr. Jóni var mikill fögnuður að
boðinu, hafði hann ekki komið til
íslands síðan fyrir aldamót, en séð
landið og þjóðina í biáma og hill-
ingum fjai'lægðarinnar. Nú kom
hann heim á hátíðlegri stund. Hann
fór um landið þvert og endilangt
og með ströndum fram á bátum,
skipum, hestum, bílum og flugvélum.
Allsstaðar þelcktu böru og unglingar
hann, hvar sem hann fór, og hylltu
höfund hinna vinsælu bóka. Allar
dyr stóðu honum opnar. Og frá hon-
um lagði yi og hlýju til landsins,
þjóðarinnar og allra einstaklinga.
Bók hans er bergmál af þessum