Tíminn - 31.12.1932, Blaðsíða 1

Tíminn - 31.12.1932, Blaðsíða 1
©jaíbferi 09 afgrci&slumaður Cimans tt Kannueig þorsteins&ótfjr, CacfjaiQötu 6 a. íleYfjaoíf. ^fgtei&sía C f :u a n s er i Cajf jarsötu 6 a. ©pin óaglega fl. 9—6 Súfti 2353 XVI. árg. Reykjavík, 31. desember 1932. Feimni eða kjarknr Harðæri í verzlun gengur yfir landið. Leiðtogar útvegs 0 g kaupmennsku hafa tapað stórfé og sett eyðslubyrði sína á þjóð- ina. Yfir þrjátíu miljónir króna hafa fallið ’ á tvo banka og þar með á þjóðarheildina. Iitinn hlut af þessu, þrjár miljónir af enska láninu 1921 lagði Alþingi beint á herðar gjaldenda. Vextir og af- borgun af þessum tíunda hlut af eyðsluskuldum broddborgar- anna í kaupstöðunum, eru um 350 þús. krónur á ári, sem bænd- ur og búalið taka þátt í að borga með tollum á neyzluvörur. Hitt er þó meira sem bank- arnir reyna að láta endurgreiða með háum vöxtum fyrir fé það er þeir lána út. Nýlega hefir það verið talið saman, að eitt einasta kaupfélag hafi síðan um 1920 borgað 150 þús. kr. í ó- réttmæta vexti til bankanna upp í töp eyðslustéttanna í bæjunum. Þegar harðast þrengdi að fór verkamannastétt bæjanna líka að krefjast aðstoðar frá þjóðfélag- inu. Sú hjálp hefir verið veitt í tvo vetur. Hún er mikil, en þó er neyðin í kaupstöðum og kaup- túnum enn meiri. Skorturinn er búinn að opna dyr á þúsund heimilum viimandi manna í sjó- þorpum og kaupstöðum. En samt eiga bændurnir erfið- ast. Þeir hafa borið þungu vext- ina og skattana. Jón Þorláksson hækkaði árin 1925—26 hverja 500 króna skuld upp í 800 krón- ur, og þar við situr. Með lítilli veltu sveitaheimilanna er það þung byrði, sem gengishækkun Jóns Þorlákssonar, vextirnir upp í bankatöpin og skattarnir í bankatöpin, leggja á herðar samvinnumanna í sveitum. íhaldið hefir reynt að nota sér þessa erfiðleika bændanna. Ihald- ið veit, að kaupfélögin hafa út- vegað meginþorra sveitamanna nauðsynjavörumar, og að vegna þess eru margir bændur í skuld við kaupfélögin. Ihaldið hugsaði sér gott til glóðarinnar, að pré- dika bændum, að skuldirnar skyldu vera gefnar eftir, þ. e. bændur áttu að láta sín eigin fé- lög gefa félagsmönnunum upp skuldir. Kaupmenn og útgerðar- menn létu bankana gefa sér eft- ir, og aðra menn, bændur, sjó- menn og verkamenn, borga sín töp. Sú kenning íhaldsins, að félög bændanna, sem hafa sannvirðis- verzlun að hlutverld, eigi að gefa fé í hallæri, er fjarstæða. Félögin, sem hafa tryggt fólkinu góða og réttláta verzlun, eiga sízt af öllu að tapa. Ihaldið ætlaði að reyna að leysa kaupfélögin upp með því að vilja láta þau gefa almenningi nauðsynjavör- una. 1 stað félaganna átti svo að koma gamla verzlunarkúgunin. Þá ætluðu eigendur samkeppnis- blaðanna að gera sér glaðan dag. Og íhaldið ætlaði að gera meira. Það vildi, að bændurnir kæmu feimnir og bljúgir upp að náðarborðinu. Þeir áttu að tína upp molana af borðum eyðslu- stéttanna í bæjunum. Ef bændastéttin hlýddi þessum ráðum, ef hún brygðist sínura eigin samtökum, ef hún kæmi bljúg og auðmjúk til spekulanta íhaldsins og segði: Kreppan þrengir að okkur. Við höfum unnið mikið. Við höfum sparað allt sem hægt er. Viljið þið lækka háu launin ykkar um stund, viljið þið hætta að drekka dýr vín og reykja dýra vindla, viljið þið hætta um stund að lifa lífi, sem er of dýrt fyrir okkar fátæku þjóð, þá myndu fulltrúar fjár- eyðslumanna horfa með fullkom- inni' lítilsvirðingu á bændurna, sem væru svona heimskir, að í- mynda sér, að þeir færu að spara, til að létta með því byrð- ar almennings. Samvinnumenn landsins eiga að hafa allt annað ráð. Þeir eiga ekki að setja upp neinn feimnis- svip. Ekki biðja um mola. Þeir eiga að heimta réttlæti og fylgja því fram í verki, með fullkominni hörku og kjarki, bæði inn á við gagnvart eigin mönnum og út á við gagnvart öðrum. Með því eina móti geta samvinnumenn landsins borið réttan hlut frá borði. Tíminn hefir áður bent á frum- skilyrðið í skuldamálum sveit- anna. Það á ekki að skipta um bændastétt. Það þýðir sama og að segja, að það á ekki að þola, að duglegir og reglusamir bænd- ur séu flæmdir frá jörðum sínum. Einu undantekningar, þar sem ætti að leyfa bændaskipti í sveit, í sambandi við kreppuskuldir, er þar sem bóndinn hefir sett sig í vandræði með drykkjuskap, braski eða óhófseyðslu. En bóndinn, sem hefir lent í skuldum við að bæta sína jörð á að vera friðhelgur — þó að kreppa sé. I öðru lagi á að virða skuldirn- ar, sem stafa af nauðsynjavöru- verzlun. Þær eiga að vera rétt- hæstar af öllum veðlausum skuld- um. Þessvegna eiga kaupfélögin ekki að gefa eftir, eins og Isafold segir. Þessvegna eiga einstakir félagsmenn að sýna sínum eigin félögum trúnað. Þeir eiga ekki að bregðast sjálfum sér og framtíð sinni. í þriðja lagi á þjóðfélagið allt, að taka á sitt bak nokkuð af skuldaþunganum, sem hvílir á hinni iðjusömu athafnastétt svelt- anna. Alþingi 1930 tók á skatt- þegnana í einu 3 miljónir af töp- um svikara og svindlara í íslands- banka. Meira réttlæti er nú að taka á landið allt nokkrar miljón- ir til að rétta við hag þúsunda af eljumönnum sveitanna, lækka á þann hátt nokkuð af veðskuldum og nokkuð af nauðsynjavöru- skuldum. Þar kemur uppbótin til samvinnubændanna fyrir þá 30 aura, sem J. Þorl. lagði ofan á hvern 50-eyring, þar væri bætt fyrir háu vextina, þar væri bætt fyrir skattana, sem hafa gengið til að bæta hrun eyðslustéttanna. Þar kæmi jafnvægi móti því, sem atorkufólk bæjanna fær nú til að standast kreppuna. En til að þjóðfélagið geti hjálp- að, þarf fé. Það fé þarf að fá með sköttum. En skatta er ekki hægt að fá nema af óhófs og eyðslulífinu. Þá er komið að fjórða og síð- asta lið í þessari einföldu sparn- aðardagskrá. Féð í viðreisnina verður að taka af eyðslustéttum bæjanna, með sköttum. Það verð- ur að taka kúfinn ofan af háu laununum og háu tekjunum. Það verður að skatta „skrauthýsin", sem eru ofviða fyrir fátæka þjóð. Það verður að skatta dýru lóð- irnar, uppsprengdu húsaleiguna. Það mætti jafnvel skatta háu inn- stæðuvextina í bönkum og spari- sjóðum. Barátta næstu ára verður um það hverjir eigi að bera byrð- ar kreppunnar, hvort hin dýra og margmenna eyðslustétt á að lifa sama óhófslífinu eins og undan- farin 18 ár, eða hvort samvinnu- menn og fátæka fólkið í bæjun- um tekur höndum saman, og stýf- ir kúfinn ofan af stóreyðslu bæj- anna og lætur það fé ganga til að jafna metin. En hvar sem á er litið, þurfa samvinnumenn að sýna kjark, festu og hörku í aðgerðum sínum. Með því eina móti geta þeir bjargað framtíð landsins. J. J. Minning' Vel er aö fauskar fúnir klofni felli þeir ei hinn nýja skóg, en liér féll grein af góðum stofni, grisjaði dauði meir en nóg. S.S. þessi vísuorð koinu fyrst af öllu í liuga minn er mér var sagt lát konu þeirrar," er nú skai minnst. 29. nóvemher síðastliðinn andaðist frú Guðný Kristleifsdóttir að heim- ili sínu, Stóra-Kroppi í Borgarfirði. Hún var dóttir hinna kunnu sæmd- arhjóna, Kristleifs þorsteinssonar frá Húsafelli og síðari konu lians, Snjá- fríðar Pétursdóttur frá Grund í Skorradal, og eru ættir þeirra beggja alkunnar og mjög fjölmennar hér í Borgarfirði og víðar, en verða ekki raktar hér. Guðný Kristleifsdóttir var fædd að Stóra-Kroppi 14. mai árið 1900. Var liún því aðeins fullra 32 ára er hún lézt. Allan aldur sinn ól hún í for- eldrahúsum á Stóra-Kroppi, að frá- teknum 2 vetrum, er liún dvaldi í kvennaskóla Reykjavíkur. 30. apríl 1927 giftist Guðný eftirlif- andi manni sínum, Birni Jakobs- syni frá Varmalæk, og voru þau þremenningar að frændsemi. Eigi varð þeim barna auðið. það mun vart ofmælt að með Guðnýju sé til moldar hnigin ein af lieztu og hugljúfustu dætrum þessa fagra héraðs. Hún var mjög vel gef- ín kona að öllu leyti, en þó bar það af, hve hún var ljóðelsk og iisthneigð og hafði mjög næma fegurðartilfinn- ingu. En sú taug, sem traustast batt hana vinum og vandamönnum og öllum, sem kynni höfðu af henni, var ástríki hennar og innileg glað- værð. það gat enginn kynnst Guð- nýju, án þess að taka eftir þvi hvað hún var óvenjulega rík á því sviði. Að vísu 'var uppeldi hennar eins og sólríkt vor. Hún var yngsta barn góðra foreldra, uppáhald eldri syst- kina og heimilisbragurinn hlýr og glaðvær. Ailt þetta gerði sitt til þess, að glæða allt hið bezta og göfgasta í skapgerð hinnar ungu meyjar. En það féll líka í góða jörð. Ég býst við að fáar dætur hafi launað ást og umhyggju foreldra sinna fegur né betur en hún. Manni sínum var hún sú gjöf, sem hann fær aldrei full- þakkað. Systkinum sínum var hún adíð sama elskaða systirin, sem ætíð vildi gleðja þau á allan hátt. Guðný var því gæfubarn í raun og sannleika. En engin rós er án þyrna. Nálægt 23 ára aldri tók að bera á heilsubresti þeim, er þjáði hana æ siðan og lagði hana að lok- 61. blað. um í gröfina. á unga aldri. Mátti vist svo heita að aldrei tæki hún á heilli sér um nærfellt 10 ára skeið, og oft var hún svo þjáð, að tvísýnt þótti um líf hennar. Sjúkleik sinn bar hún með þeirrl liugprýði, sem öllum verður ógleym- anleg, er til þekktu. Aldrei var hún svoþjáð, að ekki liefði hún til bros og blíðuorð til hughreystingar ástvin- um sínum, og glatt og hlýtt viðmót handa öllum. ]iað mátti því segja, að þetta þunga mótlæti leiddi skýrast í ljós mannkosti hennar og andlegan þroska. það er að vonum ekki hægt að benda á nein stórvirki, sem eftir hana liggja í efnisheiminum, til þess vantaði krafta likamans. En það þarf mikið sálarþrek tii þess að ganga lirosndi mteð gleðiorð á vörum, frá öllum þeim verkefnum og áhuga- máhun, sem lífið réttir æskumannin- um, ganga glöð til móts við sjúkdóm og hnignun á vori lífsins. En þetta gerði Guðný og sannaði þau orð skáldsins, að „það sem er ágætast þroskast og fyrst — þarf ekki ár- anha með“. það var innileg óks Guðnýjar, að hún fengi að lifa sem iengst, þrátt fyrir vanheilsu sína, og óskin varð aö von, því „svo mæla börn sem vilja“. I-Iið sviplega frá fall hennar kom þvi öllum á óvart þrátt fyrir allt. Guðný var jörðuð að Stóra-Kroppi 12. desember að viðstöddu miklu fjöl- menni. Hún var lögð til hinnztu hvíldar í skrúðgarði heimilisins, en það var óefað sá reitur, er hún unni mest. og þar hafði hún lagt fram krafta sýna, oft meira en heilsan leyfði til þess að fegra hann á allan liátt, enda ber hann henni fagurt vitni. Jarðarförin fór fram með þeim liljóðláta hátíðleik sem sorgin ein getur skapað, ,en einnig með hinni alkunnu risnu þessa góða heimilis. Vinirnir sitja nú eftir hnípnir og hljóðir. Missirinn er mikill og treg- inn sár, en það er gott að minnast slíkrar konu. 14. des. 1932. S. B. * A viðavanýi. Vísir og Húnvetningar. Blaðið „Vísir" hefir um nokkur undanfarin missiri gert sitt til að spilla fyrir bændastétt landsins, sam- tökum bænda og öllu þvi starfi, sem miðar til hagsbóta sveitunum. Eitt seinasta dæmið er það, að ritstjór- inn, Páll Steingrímsson, var milli jóla og nýárs að gleðjast yfir því, að til lítils myndi vera fyrir J. J., að tala um nýtt landnám og þéttbýli i sveitum. Sagði Vísir, að sveita- skólarnir væru auðir, og eins myndi íara með samvinnubyggðirnar. Ekki var sagan sannsögulega rituð, því að í þeim tveim ungmennaskólum, Laugavatni og Reykholti, sem í- lialdið hefir mest spilt fyrir, eru nú framundir 200 nemendur samtals i vetur, þrátt fyrir þau harðindi, sem dynja yfir sveitirnar. Virðast mega una við vinsældir samvinnubygð- anna ef þær verða ekki minni en þessara ofsóttu skólaheimila. — Eitt af því, sem Páll Steingrímsson hefir mánuðum saman verið að fræða kaupmannastétt bæjarins um, er það, að J. J. væri eins og héraðs- skólarnir og landnánnð i sveitunum, mjög horfinn trausti samherja sinna í sveitunum. Páll er Húnvetningur, þó að góðir menn þar vilji litt kann- ast við piltinn og hefir hann talið sig vita hug samvinnumanna í Húnaþingi og margsinnis flutt þeim þakkarávörp fyrir það að þeir væru eins og brasklýður landsins móti þessum þingmanni. Svo er að sjá, sem samvinnumönnum í Húnaþingi hafi þótt rétt að venja ritstjóra Vísis af því að leggja þeim orð í munn. A flokksfundi Framsóknarmanna 1 Austur-Húnavatnssýslu, sem haldinn var á Blönduósi skömmu fyrir jólin, var liorin upp og samþykkt með öllum greiddum atkvæðum (tveir sátu hjá) eftirfarandi tillaga: „Fund- urinn vill votta Jónasi Jónssyni fyr- verandi dómsmálaráðherra fyllstu þakkir sínar fyrir starf hans í þarfir þjóðarinnar, fyr og síðar“. — J. J. hefir oft tekið fram, hve mikið hann eigi að þakka Mbl. traust og samhug góðra manna um land allt. Senniloga verður hann að fara að láta þessa viðurkenningu ná til Vísis, því að þetta þakklæti Hún- vetninga, mun beinlínis mega rekja til þess, að leiðandi samvinnumenn vilja ekki láta Pál Steingrímsson liafa orð fyrir þeim. „Sakleysi" M. Guðmundssonar. Alstaðar þar sem til fréttist vekur dómurinn um M. G. megna undrun. Borgarar landsins vita að gjaldþrota- maður á að gefa sig upp, og að ef hann lætur suma skuldunauta fá greiðslu en aðra ekki, þá varðar það fangelsisvist. Sömuleiðis. að þung hegning liggur við að livetja aðra til að framlcvæma þesskonar gjaldþrot. Nú vita borgararnir, að Behréns var gjaldþrota frá byrjun, að hann tapaði ár frá ári, að Tofte hótaði honum tugthúsi fyrir fjár- reiðurnar, að M. Guðm. kom þá og hjálpaði Tofte til að fá allt sitt, að hinir lánardrottnai’nir vissu ekki hvað fram fór, að Behrens eyddi öllu því sem Tofte ekki fékk nema einni ritvél, að M. Guðm. lijálpaði til að hinir lánardrottnarnir gengju ekki að meðah' riftunarfresturinn stóð. Ilér eru allir írumþættir hins óleyfilega gjaldþrots. Sjálft gjaldþrotið, einn kröfuhafi fær allt, hinir ekkert. Hér kemur lögfræðingur, sem stýrir at- höfnum gjaldþrotamannsins út í ó- íæruna. Samt segja dómararnir: Be- lirens og M. G. eru sýknir saka. Gjaldþrotið kom og það er mikið. En þesir tveir menn sáu það ekki, vissu ekkert hvað fram fór. þess vegna eru þeir hvítir eins og ný- fallin mjöll. B. B. Hundadaga-réttvísin. Tveim döguni áðru en Ólafur var látinn fara úr stjórnarráðinu, fyrir- skipaði hann m. a. rannsókn út af starfrækslu Lárusar Jónssonar fyrv. læknis á Nýja-Kleppi. „Tilkynning frá dómsmálaráðuneytinu", sem Ólaf- ur sendi fréttastofunni um þá ráð- stöfun, hljóðar á þessa leið: „Vegna ummæla í tylaðinu Timinn, og að gefnu tilefni í bréfum frá landlækni, hefir I dag verið fyrirskipuð rann- sókn á starfi Lárusar læknis Jóns- sonar á nýja spítalanum ú Kleppi. Hefir hæstaréttarmálaflutningsmaður Garðar þorsteinsson með konunglegri umboðsskrá verið skipaður til þess að rannsaka starf læknisins á spit- alanum, aðbúnað sjúklinga þar*) og ástand allt. Er til þess ætlazt, að upplýsingar iáist að íullu um óreglu læknisins, vanrækslu eða hirðuleysl, frá því fyrst er honum var falið starfið sem yfirlæknir og þangað til honum í þessum mánuði var vikið frá þvi“. — Margt er skritið i þessu skjali. Lögfræðingurinn á t. d. að rannsaka „aðbúnað sjúklinga“(l), rétt eins og Garðar þorsteinsson haíi sérstaklega vit á því, hvernig eigi að búa að geðveikum mönnum! í öðru lagi er „til þess ætlazt" að aflað sé upplýsinga um „óreglu læknisins, vanrækslu og hirðuleysi". Til þess sýnist aftur á móti ekki vera „ætl- azt“ að rannsóknardómarinn reyni neitt til að afla sér upplýsinga um, að hve miklu leyti læknirinn kunni að liafa verið reglusamur, skyldu- rækinn eða hirðusamur. Rannsóknar- dómaranum er beinlínis fyrirskipað að sjá svo um, að „upplýsingar fáist ’) Leturbr. gerðar hér.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.