Tíminn - 14.01.1933, Page 1

©faíbferi
09 afijrei&sluma&ur Cimans er
Hannpet$ þorsteinsöóttir,
Ccrfjargötu 6 a. .K«Yfjamf.
jAfgteiböía
C i m a n s er i £œfjargötu 6 a.
(Dpin ÖUQlega fL 9—6
Simi 2353
XVII. árg.
Reykjavík, 14. janúar 1933.
2. blað.
Kreppuráðstafanir
1.
Eftir því, sem næst verður
komizt, er ísleiyzka bændastéttin
búin að tapa rúmlega 4 miljónum
króna á verðfalli sauðfjárafurð-
anna einna saman á árunum 1930
—1932*). Það þarf engan að
undra, þótt svo gífurlegt tap hafi
haft nokkuð alvarlegar afleiðing-
ar. Og ekki verður bændum al-
mennt með nokkurri sanngirni
ámælt fyrir það, þó að þeir hafi
ekki séð þetta gífurlega verðhrun
fyrir, enda ekki sjáanlegt, að af
þeirra hálfu hefði verið hægt að
hindra, að þetta mikla tap kæmi
þungt niður.
Það er hvorki ráðleysi né
óskilamennska, sem veldur því, þó
að bændum nú veitist ofurefli að
standa íyllilega straum af þeim
skuldbindingum, sem á þá hafa
hlaðizt, bæði fyrir og eftir hina
síðustu viðskiptaörðugleika. Sízt
er þetta að undra, þegar þess er
gætt, að allar elztu skuldirnar
eru nú í raun og veru þriðjungi
hærri en þær voru í upphafi,
vegna hinnar óheillavænlegu
gengishækkunar fyrir sjö árum.
Bollaleggingar sumra Reykja-
vikurblaðanna um það, að skuldir
bænda nú séu saina eðlis og hinar
margumtöluðu 33-miljóna eftir-
gjafir bankanna fyrir nokkrum
árum, eru á litlum rökum byggð-
ar. Skuldir bændastéttarinnar eru
ekki stofnaðar í gáleysi eða
vegna óhófs, heldur vegna óhjá-
kvæmilegra framkvæmda og
kaupa á brýnustu lífsnauðsynj-
um. Bændur almennt eru engir
prettamenn. Þeir hafa alltaf ætl-
áð sér að borga hvern einasta
eyri til baka, og sýnt til þess
ítrustu viðleitni. Enda getur hver
maður sagt sér það sjálfur, að
hagur bændastéttarinnar hefði
staðið öðruvísi ef hún hefði haft
þær fjórar miljónir — og miklu
meira þó — í handbærum gjald-
eyri, sem verðfallið hefir sópað
burt úr búunum.
En nú er svo komið, að þjóð-
félagið getur ekki látið þrenging-
ar bændanna afskiptalausar.
Bændur eiga alveg sama rétt og
verkamenn kaupstaðanna, sem
líkt stendur á um, að þeim sé
rétt hjálparhönd. Því að einnig
hjá bændunum hefir atvinnan
brugðizt.
Og kröfur bændanna eru með
fullri forsjá gerðar og í hóf stillt.
Almenn uppgjöf skulda, að meira
eða minna leyti, er fjarri hugsun-
arhætti íslenzkra bænda. Það,
sem bændur svo að segja allir
langsamlega helzt myndu kjósa,
er að þeim væri veitt aðstaða til
að standa að fullu í skilum með
þann höfuðstól, sem inni stendur
hjá landbúnaðinum.
n.
En þegar á það er litið, að
fjöldi sveitaheimila víðsvegar um
landið, hefir nú ekki úr að spila
nema 5—600 kr. — og jafnvel
minna — til að borga með allar
aðkeyptar lífsnauðsynjar, og
hinsvegar það, að vænn hópur
.*) Tala þessi er byggð á athugún-
um Páls Zophoniassonar ráðunauts
Búnaðarfélagsins í búfjárrœkt, sem
nú á jafnframt sæti í ríkisskatta-
nefndinni.
manna hér í _ höfuðstaðnum, og
íleiri kaupstöðum, hefir 10—20
þús. kr. úr að spila — og ein-
staka menn miklu meira — verð-
ur því ekki neitað, að þrenging-
ar kreppunnar komi nokkuð
ójafnt niður á landsins börnum.
Jónas Jónsson alþm. hefir hér
í blaðinu fyrir nokkru síðan skýrt
ii'á því, að hann heföi í hyggju
að bera fram á næsta Alþingi
írumvarp um, að einstakir menn,
sem hafa yfir 8000 kr. hreinar
árstekjur, verði á meðan þreng-
ingarnar eru mestar, skyldaðir til
að iáta af hendi það, sem þar er
fram yfir, til opinberra þarfa, og
að því fé, sem næðist inn í ríkis-
sjóðinn á þann hátt, verði notað
til að létta undir með þeim, sem
harðast verða úti af völdum
kreppunnar.
Erlendis virðist þessi grein J.
J. Iiafa valúð athygli, og m. a.
verið um hana ritað í eitt af
stærstu blöðum Norðurlanda. Á
bændafundinum í Kjósarsýslu,
sem sagt er frá á öðrum stað hér
í blaðinu, liefir tillaga, einmitt
um þetta efni, verið samþykkt
einum rómi. Og eftir því, sem
fréttist víðsvegar að af landinu,
sýnist þessi uppástunga hafa
mælzt vel íyrir.
Það liggur í augum uppi, að
ekkert þýðir að vera með bolla-
leggingar um aðstoð til bænda í
eríiðleikunum, ef engin fyrir-
hyggja er um það, hvaðan eigi
að taka peninga til slíkra ráð-
stafana. Og tæplega mun sú til-
laga þykja mikið þjóðráð, sem
fram er komin frá hinum nýja
borgarstjóra Reykjavíkur, að
bændurnir sjálfir (kaupfélögin)
eigi að gefa sjálfum sér eftir
skuldirnar!
Af hinum fræga landvinninga-
manni, Alexander mikla, er það
sagt, þegar hann var á ferð með
lið sitt um eyðimerkur Vestur-
Asíu í brennandi sólarhita, að
sveinn nokkur hafi komið til kon-
ungsins með lítinn sopa af
drykkjarvatni, sem hann hafði
fundið í hestfari, og viljað gefa
honum. En Alexander kvaðst eigi
vilja drekka, meðan herinn allur
þjáðist af þorsta — og hellti
niður svaladi-ykknum.
Þetta sjónarmið er hið réttláta
sjónarmið þjóðfélagsins, hið eina
drengilega, gagnvart einstakling-
um og stéttum, á tímum þreng-
inganna.
m.
Hér birtist, á öðrum stað í
blaðinu, fundargerð frá nýaf-
stöðnum fundi bænda í Kjósar-
sýslu, sem haldinn var 7. þ. m.
á Klébergi á Kjalarnesi. í tillög-
um þessa fundar kemur allgreini-
lega fram álit og úrræði bænda
í því héraði viðvíkjandi lausn
landbúnaðarörðugleikanna.
Eru þetta fyrstu tillögumar,
sem koma frá almennum bænda-
fundi viðvíkjandi lausn þessa al-
varlega máls. Er þeim fyrir þá
orsök alveg sérstaklega gaumur
gefandi.
Þau úrræði, sem sérstaklega er
bent á, eru eins og sjá má í fund-
argerðinni, vaxtalækkun, lenging
lánstíma á föstum lánum, breyt-
ing lausra skulda í föst lán og
opinber aðstoð við nauðasamn-
inga fyrir þá, sem verst eru
staddir.
Eftirtektarvert er það, að til-
laga um lækkun krónunnar er
felld á fundinum með yfirgnæf-
anda meirahluta. Enda munu
menn, eftir því sem blaðið hefir
frétt, almennt hafa verið þeirrar
skoðunar, að gengislækkun, eins
og' nú standa sakir, kæmi mest-
megnis öðrum en bændast’ttinni
til góða, og þá sér í lagi stór-
útgerðarfélögum í Reykjavík,
sem mikið hafa í sínum vörzlum
af veltufé bankanna.
Það er eigi óeðlilegt að ætla,
sem og virðist hafa komið fram
á fundinum, að mörgum bændum
myndi það verulegur styrkur, ef
losað væri eitthvað af því fjár-
magni, sem þeir nú eiga bundið í
dýrum jörðum, ef framtíðarábúð
frá því opinbera með viðráðan-
legum kjörum, jafnframt væri
tryggð. Það skynsamlegasta í
þessu efni væri vafalaust, að
heimila ríkinu að kaupa af bænd-
um þær jarðir, sem þeir kynnu
að óska eftir að selja, og þá með
þeim skilyrðum, að bóndinn sæti
á jörðinni áfram og börn hans
með erfðafestu. Mætti auðveld-
lega koma greiðslu slílvra jarða
i'yj'ir á hagkvæ^man hátt fyrir
ríkið en forða þeim bændum, sem
svo stendur á fyrir, frá því að
selja jarðirnar í hendur einstakra
manna, sem „spekulera“ í verð-
hækkun á betri tímum.
Dtanúrheimi.
Um stjórnarfar nokkurra ríkja.
Þann 8. nóv. s. 1. fór fram
forsetakjör og þingkosningar í
Bandaríkjunum. Tveir flokkar
hafa þar barizt um völdin lengst
af, Republikanar, sem vilja tak-
marka sem mest sjálfsákvörðun-
arrétt einstakra landa innan rík-
isins og fylgja hátollastefnu og
Demokratar, sem vinna að sjálf-
stæði hinna einstöku landa og
eru fremur andvígir tollunum.
Yfirleitt munu hinir frjálslyndari
menn fylla Demókrataflokkinn,
þótt nokkuð skipti þar í tvö hom.
Úr þeirra flokki var Wilson for-
seti, hugsjóna- og fræðimaðui--
inn, sem átti upptökin að stofn-
un Þjóðabandalagsins. Hann lézt
skömmu eftir heimsófriðinn, og
varð að horfa upp á raunalegan
endi á starfi sínu, þar sem í hans
hluta féll að bera að verulegu
leyti ábyrgðina á hinum ógæfu-
legu friðarsamningum, en Banda-
ríkin fengust ekki til að ganga
í Þjóðabandalagið. Og eftir lát
Wilsons tóku andstæðingar hans
völdin í landinu, og hefir forset-
inn og þingmeirihlutinn síðan
verið í höndum Republikana
þangað til nú.
En við kosningarnar núna í
nóvember gjörsigruðu Demokrat-
ar. Republikanimi Hoover, núver-
andi forseti, fékk ekki nema um
þriðjung atkvæða. Roosevelt land-
stjóri í New York ríki, frændi
hins fræga fyrveranda forseta
með sama nafni var kjörinn.
Hinn nýkjörni forseti er maður
nokkuð við aldur og lífsreyndur
m. a. af baráttu við langvarandi
heilsubilun. Er því treyst af
mörgum, að hann muni einnig
reynast þrautseigur við lausn
þeirra viðfangsefna, sem bíða
hans með forsetatigninni, í marz-
mánuði í vetur.
í Frakklandi hafa nú á fám
mánuðum orðið tvenn stjórnar-
skipti. Eftir kosningamar í haust
tóku frjálslyndir menn við
stjórn. Forsætisráðherra þeirra
var Herriot borgarstjóri í Lyon.
Hann er fjölmenntaður maður og
mælskur með afbrigðum og svo
víðförull um land sitt, að sagt
er, að hann sofi í járnbrautar-
lest fimm nætur í viku hverri.
Rétt eftir þessi stjórnarskipti
komst á alþjóðasamkomulag um
að fella niður skaðabótagreiðslur
Þjóðverja að mestu leyti. En í
því máli höfðu Frakkar jafnan
áður verið harðastir í horn að
taka. En nú fyrir stuttu síðan
fékk Iierriot vantraust í þing-
inu, af því að hann vildi, að
Frakkar stæðu í skilum með af-
borgun af skuldum til Bandaríkj-
anna. Núverandi forsætisráðherra
Framh. á 4. síðu.
fyrir óeðlilega verðhækkun jarðar".
— Samþykkt með 11 atkv. gegn 2.
Tillaga frá Jónasi Björnssyni:
„Fundurinn skorar á næsta Al-
þingi að létta sköttum af atvinnu-
vegum þjóðarinnar svo sem mögu-
legt er, en ná inn því fé, sem ríkið
þarf á annan hátt, og má í því sam-
liandi henda á eftirfarandi:
a. Hátekjuskatt, svo háan, að eng-
inn hafi hærri laun nettó en kr.
8000,00.
b. Skennntanaskatt, mjög liækk-
aðan.
---0---
Bændafundur í Kjósarsýsiu
Ályktanir um skuldamálin
Ar 1933, hinn 7. janúar, var hald-
iim almennur bændafundur á Iílé-
bergi á Kjalarnesi, tii þess að ræða
um slculda- og viðskiftamál bænda.
Fundinn sóttu menn úr öllum sveit-
urn Ivjósarsýslu og af Álftanesi.
Fundarboðendur voru: Ólafur Bjarna-
son, Iíolbeinn Högnason, þ. Magnús
þorláksson, Jónas Björnsson og Björn
Birnir.
Ólafur Bjarnason í Brautarholti
setti fundinn og nefndi til fundar-
stjóra Kolbein Högnason í Kollafirði.
Tók hann þá við fundarstjórn og til-
nefndi sem fundarslyifara Ellert Egg-
ertsson á Meðalfelii.
Störf fundarins voru sem hér segir:
Ólafur Bjarnason lióf umræður.
Rakti hann fyrst í stórum dráttum
áslæðurnar til skuldasöfnunar bænda,
s. s. stórum auknar liúsa- og jarða-
bætur á síðustu árum, en á sömu
árum stórkostlegt verðfall á afurðum
bænda. Síðan kom hann að við-
reisnarstarfinu, sem nú yrSi að hefja
á þessu sviði, taldi hann upp nokkr-
ar leiðir, sem bent hefði verið á til
björgunar út úr þessum ógöngum,
en stefna frummælenda og annara
fundarboðenda kemur skýrast fram
í tillögum þeim, sem lagðar voru
fyrir fundinn. Allmargir fundarmenn
tóku til máls og komu ýmsar skoð-
anir fram.
Tilíögur fundarboðenda eru svo-
liljóðandi:
„Fundur bænda í Kjósarsýslu sam-
þykkir að skora á Alþingi og ríkis-
stjórn að lilutast til um:
1. Að samþykkja nú þegar alhliða
löggjöf um sölu búnaðarafurða,
með liliðsjón af löggjöf Norðmanna
um sama efni.
2. Að öll þau lán, sem tryggð eru
ineð íasteignaveði og ábyrgð
lireppsfélaga séu lengd í 60 ára
lán, er greiðist með jöfnum afborg-
unum árlega og 3% vöxtum.
3. Að víxilskuldum sé breytt í sjálf-
skuldarábyrgðarlán, sem greiðist á
25—3(\ árum, með jöfnum afborg-
unum árlega og vexti 2 y2—3%.
Fyrstu 5 árin skulu lánin vera
afborgunarlaus.
4. Að ósamningsbundnar skuldir
(verzlunarskuldir o. fl.) séu gerð-
ar upp og viss afborgun sé greidd
árlega. Sé þessi afborgun miðuð
við gjaldþol hlutaðeigenda að dómi
skilanefndar, sem skipuð er sam-
kvæmt „lögum um gjaldfrest
bænda". Samningstíminn má eigi
vera skemmri en 10 ár (og vaxta-
laust).
5. Að breyta lögum um skilanefndir
í samræmi við undanfarnar tillög-
ur, og réttur til að komast undir
þau verði:
a. að eigninni liafi verið og sé vel
við haldið,
i). að atvinnurekstur ldutaðeiganda
lia.fi verið rekinn á heilbrigðum
grundvelli liin síðari ár.
6. Að gjöra þær breytingar á nauða-
sanmingalögunum, að þau nái bet-
ur til bænda, og greiða fyrir því
með styrk úr rikissjóði að þeim
veitist auðveldara að ná slikum
samningum".
Allar þessar tillögur voru sam-
þykktar i einu hljóði. Ennfremur var
þessi tillaga frá fundarboðendum:
„Fundurinn lítur svo á, að á slík-
um þrengingatímum, sem nú standa
yfii', sé það sjálfsögð skylda allra, að
gæta hins ítrasta. spai'naðar á öllum
sviðum. Telur fundurinn nauðsyn-
legt, að rikisstjórn og Alþingi hafi
forgöngu í þessum efnum, og skorar
þvi á ríkissjómina að leggja fyrir
næsta Alþingi víðtækar sparnaðai'-
tiilögur, er hnígi að því að spara
svo sem hægt er á ríkisbúskapnum.
Fyrst og fremst með því að fækka
starfsmönnum og embættismönnum
ríkisins, samræma laun þeirra, sem
nauðsyn er að hafa, og lækka eftir
því sem fært þykir“.
Tiilagan var samþykkt í einu
hljóði.
Svohljóðandi tillaga kom fram frá
Sigurjóni Péturssyni:
„Fundurinn skorar á Alþingi og
rikissjórn að samþykkja nú þegar á
næsta þingi lög um vinnufrið ein-
staklinga í landinu og sjá um, að
hver maður fái rétt til þess að vinna
liverja löglega vinnu, er hann óskar,
óhindrað af óviðkomandi mönnum".
Samþykkt með öllum greiddum at-
kvæðum gegn 1.
Tillaga frá sama:
„Fundurinn skorar á ríkissjómina
að gangast fyrir læklcun á gengi ís-
lenzkrar myntar i réttu hlutfalli við
framleiðslukostnaðinn í landinu, eða
í kr. 30,00 fyrir pund sterling". Um
þessa tillögu urðu miklar umræður;
að þeim loknum var hún felld með
20 atkvæðum gegn 2.
Tillaga frá Gesti Andréssyni:
„Að hefja nú þegar undirbúning
undir löggjöf um að ríkið kaupi all-
ar jarðir í landinu og veiti þær aftur
í erfðaábúð með sanngjörnu afgjaldi
cða samþylckja aðra þá í löggjöf, er
komið geti í veg fyrir óeðlilega verð-
hækkun jarðar". — Felld með 20 at-
kvæðum gegn 6.
Tillaga frá B. Birnir:
„Að hefja nú þegar undirbúning
undir löggjöf um erfðaábúð og óðals-
rétt ,eða annað er komið geti í veg