Tíminn - 11.03.1933, Page 1

©jaíbfeti
03 afcjrci&slunta&ur Cimans *f
HannDCÍQ þ o r s t eins&óttir,
€«fjargötu 6 a. ^eyfjooif.
^Xfgteiðsía
í ni a n s cr í Sarfjargötu 6 a.
CDpin öaglega fl. 9—6
Simi 2353
XV11. irg.
Reykjavík, 11 marz 1933.
12. blað.
íhaldið
kreppan og
kjördæmamálið
Þ®im, aem kyxmu að hafa álit-
ið, að íhaldsflokurinn tæki þótt í
stjórn landsins, til þess fyrst og
fremst að hafa samstarf um
lausn kreppumálanna, og að sam-
steypustjómin sé, að áliti þess
flokks, mynduð vegna þeirra, en
ekki til að breyta kjördæmaskip-
uninni, hlýtur að bregða undar-
lega við eftir lestur Mbl. þessa
dagana — síðan stjórnarskrár-
írumvarp samsteypustjómarinnar
var lagt fram 1 þinginu. Um til-
drög samsteypustjórnarinnar í
fyrravor gefur Mbl. nú þessa
skýringu, þá sömu og það raunar
gaf í fyrra:
„... Sarusteypustjómin var mynd-
uð í þinglokin i fyrra, svo senx
kunnugt ex'. Grundvöllur þeirrar
samvinnu, sem þá hófst milli tveggja
stóru flokkanna á Alþingi var fyrst
oy lremst sá*j, að flokkaruir taki
að sér að finna í sameiningu viðun-
andi lausn í kjördæmamálinu ..."
(Mbl. 3. marz).
„Stjómin hefir réttilega skilið
hiutverk ,sitt“ bætir blaðið við
síðar í sömu grein. Þessvegna er
stjórnarskrárfrumvarpið fram
komið nú.
I forystugrein með fyrirsögn-
inni „Eina leiðin“, sem birtist í
Mbl. 8. þ. m. er þó kveðið ennþá
skýrar að orði. Þar segir bein-
iínis:
„... Stjórn, sem mynduð er til að
leysa eltt ákveðUS mál, og ber síðan
eins og sjálfsagt er fram frumvarp
í málinu, getur ekki í þingræðia-
landi setið við völd, nema þetta aðal-
mál hennar hafi nægilegt þingfylgi,
til þess að það fái framgang". (Mbl.
8. marz).
Þvínæst gefur blaðið svohljóð-
andi yfirlýsingu:
„þeir menn, sem aðhyllast sam-
vinnu flokkanna, þá sem nú er og
styðja vilja samsteypustjómlna,
mega ekki gleyma því, að elna leið-
in til þess að samvinnan haldi áfram
•r sú, að stjómarskrárfrumvarp Ás-
geirs Ásgeirssonar nái afgreiðslu á
þeseu þingi“. (Mbl. 8. marz).
Og loks í Mbl. 9. marz þessi
kveðja til Framsóknarflokksins:
„Fari svo, að Framsóknarflokkur-
inn snúist nú gegn stjórnarskrár-
frumvarpi Ásg. Ásg., þá eru dagar
samsteypustjómarinnar þar með
taldir**.
Alveg samskonar yfirlýsingar
gaf Magnús Jónsson við 1. umr.
stjórnarskrár málsins núna í vik-
unni. Og í efri deild hefir Jón
Þorláksson „geymt réttinn“
handa sér og sínum flokksmönn-
um til að fella framlengingu
skattalaganna, ef é þurfi að
halda.
Þannig er útlitið á Alþingi nú.
Samkvæmt því, sem blöð og þing-
menn íhaldsflokksins lýsa yfir,
verður Framsóknarflokkurinn nú
tafarlaust að samþykkja nýja
kjördæmaskipun — til þess að
njóta þeirra hlunninda(l) að hafa
Magnús Guðmundsson í ráðuneyt-
inu — og til þess, að Jón Þor-
láksson auðmjúklegast leyfi, að
bændur gefi sjálfum sér eftir
skuldirnar eins og J. Þ. talaði um
í nýársboðskapnum!
Utfluttar landbúnaðarafurðir 1929—1932.
19 2 9 19 3 0 19 3 1 19 3 2 Hlutföil ein- ingarverðs 1932 ef 1929 er sett 100. Hlutföil ein- ingarverðs 1932 ef 1931 er sett 100
Magn Verð á eining Verð alls Magn Verðá eining . Verð alls Magn Verð á eining Verð alls Magn Verð á eining Verð alls
Æðardúnn. . . . • kg. 2610 38,89 101500 1666 33,64 66040 2526 36,69 92690 1766 34,29 ' 60560 88,2 93,5
Hross 619 116.69 72230 712 148,34 105620 1081 107,45 116150 757 79,22 59970 67,9 73,7
Sauðfé 200 25,85 5170 . ,
Refir, lifandi . . . - 379 470,00 178100 269 461.41 124120 2 250,00 500
Rjúpur 7010 0,43 3040 , . , , , , , , . , , , ,
Fryst kjöt. . . . • kg- 697567 0,85 590170 865306 0,90 774510 1123349 0,76 852870 1766937 0,47 830730 55,3 61,8
Kælt kjöt .... , . 8324 1,52 12730 , , , , . .
Saltkjöt . tn. 20843 104,47 2177460 20090 101,01 2029310 14764 80,75 1192150 3389 51,92 695110 49,7 64,3
Kjöt, niðui's. . , • kg. 96 1,98 190 . .
Garnir, saltaðar . - 74710 1,16 86440 44860 0,66 29520 29355 0,26 7650 49980 0,22 10760 19,0 84,6
Garnir, hreinsaðar - 12193 12,60 153610 13850 10,73 148650 16290 6,70 109140 4640 3,70 16710 28,6 53,7
Smjör 1710 2,82 4830
Mör oe: tólg . . — 1905 ’l’38 2620 '675 ’l jl6 ’ 780 3225 0’81 2610
Ostur . - . , , . 4200 0,80 3380
UU . - 319978 2,33 2321830 290550 i,43 414870 949464 1,24 1178630 553900 0,90 496830 31,8 72.6
Prjónles . - 3523 5,45 19200 1052 5,73 6030 3026 4.63 14020 3466 4,33 15020 79.4 93.3
Hrosshár . - 318 1,79 570 , , . .
Gærur, saltaðar . tals 365121 5,71 2085120 396674 2,24 890400 472018 1.37 648120 336070 1,25 419460 21,9 91,2
Gærur, sútaðar . - 19940 8,94 178320 4263 7,31 31180 7263 4,13 29960 12468 3,91 48710 43,7 94,7
Refaskinn .... . - 115 112,35 12920 101 124,26 12550 123 34,96 4300 226 41,99 9490 37,4 120,1
Skinn, söltuð. . • kg. 68365 0,92 63200 64655 0,62 39860 57825 0,60 34910 20251 0,55 11040 59,8 . 91,7
Skinn, rotuö . . * . . , , 63945 1,62 103770 59405 1,48 87770 91.4
Skinn, hert . . . . “ 9595 5,41 51930 8405 4,Ö5 38210 7811 3,33 26030 8479 4,05 34330 74,9 121,6
Alls 8098450 4729532 4418330 2799870
Hlutfall 100 58,4 54,6 34,6
Landbúnaðurinn 1932.
Eftir Metúsalem Stefánsson búnaðarmálastj.
*) Letujhr. gezöar hór.
Kreppan.
Eins og vikið hefir verið að hér að
framan — og allir þekkja af reynsl-
unni — hefir á síðustu árum farið
yfir heiminn sú óáran viðskiptalífs-
ins, að enginn núlifandi maður
þekkir dæmi slíks áður. Hér á landi
hefir þessi óáran lýst sér einkum í
verðfalli allra afurða landsmanna
og þar af leiðandi skuldasöfnun,
þverrandi gjaldþoli og kaupgetu og
lömun alls athafnalífs, og sízt hefir
landbúnaðurinn farið varhluta af
þessu böli. Á s. 1. ári hækkaði
verðlag sjávarafurðanna en verð-
fall landbúnaðarafurðanna hélt enn
áfram, og voru bændur þó svo að-
þrengdir orðnir af þessu í fyrra-
haust, að meiri hluta búnaðarþings-
fulltrúa þótti þá ástæða til að kall-
að yrði saman auka-Búnaðarþing,
til þess að fulltrúamir gætu þar
horið saman ráð sín um það, hverra
ráða skyldi í leita, landbúnaðinum
til bjargar. Stjórn Búnaðarfélagsins
varð við þessum óskum búnaðar-
þingsfulltrúanna, og kallaði saman
Búnaðarþing á öndverðu ári 1932.
á þvi þingi voru samþykktar ýmsar
ályktanir og áskoranir til Alþingis,
um sérstakar aðgerðir til hjálpar
landbúnaðinum. þau mál verða ekki
rakin hér, en þess eins getið, að
þingið hafði til meðferðar 2 frum-
vörp til laga um gjaldfrest bænda,
er að efni til var samþykkt sem lög
frá Alþingi. Lögin gera ráð fyrir að
skipaðar verði „skilanefndir", í hverju
lögsagnarumdæmi, og til þeirra snúi
sér þeír bændur, er óska að komast
að samningum um gjaldfrest á skuld-
um sínum. Skilanefndirnar voru
skipaðar s .1. haust, en litlar sögur
fara af, að bændur leiti mikið til
þeirra, og eru þó ástæður þeirra
stórum verri nú en í fyrra. En þeir
munu líta svo á, að þeim geti lítið
liðsinni orðið að lögunum. Hinsveg-
ar dylst engum, að þeir þurfa lið-
sinnis við, einkum eftir að kunnugt
varð um verðlagið á aðalframleiðslu
þeirra — sláturafurðunum — s. 1.
haust. Skipaði þá atvinnumálaráð-
herra þriggja manna skuldanefnd,
þá Tryggva þórhallsson bankastjóra
— og er hann formaður nefndarlnn-
ar —, Sigurð Kristinsson forstjóra og
Pétur Ottesen alþingismann, til þess
að safna skýrslum um allar skuldir
bænda, lausar og fastar, og gera síð-
an tillögur um það, á hvern hátt
skyldi taka á skuldamálum bænd-
anna. Nefndin hefir ekki enn lokið
þessu starfi, en talið er að skulda-
skýrslurnar sýni, að skuldir bænda
séu nú allt að 38 miljónum. Fer það
furðu nærri því, sem Búnaðarþingið
gizkaði á í fyrra, þótt þá væru eng-
ar skýrslur fyrir hendi. þá er og
ekki heldur kunnugt hverjar tillög-
ur nefndin muni gera í þessu máli, 1
en búast má við, að hún geri til-
lögur um víðtækar ráðstafanir bænd-
um til hjálpar, út úr þeim erfið-
leikum, sem þeir eiga nú í höggi
við, enda hafa komið fram um það
eindregnar raddir á fundum bænda
víðsvegar um land, nú um áramótin,
að ríkisvaldið talci þessi mál til
gugngerðrar athugunar, en það yrði
of langt mál að gera hér grein fyrir
öllum þeim tillögum, sem fram hafa
komið um þau mál, enda hefir verið
sagt frá þeim mörgum í útvarpi og
i blöðum, svo að þær eru orðnar
rnönnum kunnar. En það er víst, að
bændur bíða þess milli vonar og
ötta, hverjum tökum nefndin og síð-
an Alþingi tekur á skuldamálunum.
Mun þeim þó ekki vera ljúft að
liugsa til þess, að löggjafarvald og
ríkisstjórn þurfi að hafa sérstakar
áhyggjur þeirra vegna, og gera sér-
stakar ráðstafanir út af skuldum
þeirra og vandræðum, sem af þeim
leiðir. þeir vilja efalaust nú, eins
og liingað til, hjálpa sér sjálfir og
cngar ölmusur þiggja, ef hjá því
yrði komist, án þess að þjóðin liði
við það meira tjón, að láta það ógert.
það heyrist ekki ósjaldan nú, í
ýmsum blöðum landsins, að ráðlaust
framkvæmdaflan bænda hin síðustu
árin, eigi mestan þáttinn í þvi, hvern-
ig nú er komið efnahag þeii'ra og
afkomu. En ég vil biðja menn að
athuga töflu þa er hér fylgn um
útflutning og útflutnmgsverð land-
búnaðafurða 4 síðustu árin, áður en
þeir fella einstrengingslega dóma —
og pólitíska — i þéssum málum.
það er yfirleitt ekki háttur góðra
manna, að rífast um það, meðan
verið er að bjarga manni úr vök,
hverjum sé um nð kenna, að hann
er í hana fallinn, heldur hitt, að
leggjast á eitt að bjarga.
Útflutningur
landbúnaðafurða 1929—1932.
Taflan er byggð á verzlunarskýrsl-
um Hagstofunnar, og hún sýnirmagn
vörunnar, einingarverð og heildar-
verð útfluttra landbúnaðarafurða, ár-
in 1929—1932, sundurliðað eftir vöru-
tegundum og i heild. í tveim öftustu
dálkum töflunnar eru sýnd hlutföll
einingarverðsins á hverri vöruteg-
und. og þær sýna verðfallið, annars-
vegar frá 1929—1932, hinsvegar frá
1931—1932. T. d. má af þessum tölum
sjá, að snma saltkjötsmagn, sem 1929
seldist fyrir 100 kr., selst 1932 fyrir
aðeins kr. 49,70, eða með öðrum orð-
um, að saltkjötið hefir fallið i verði
um ríflega helming, en það má einn-
ig orða svo að 2 kg. af saltkjöti
1932 sé heldur rírara innlegg en 1
kg. 1929. Á sama hátt má sjá, að
5 garnir eða 5 gærur (saltaðar) eru
álíka innlcgg 1932 eins og 1 af hvoru
1929 o. s. frv. Ef borið er saman
verðfall á söltuðum gærum og sút-
uðum, þá sést, að verðfallið á hin-
um síðarnefndu cr hálfu minna, og
miðað við það ætti að vera til nokk-
urs að vinna að koma upp sútunar-
verksmiðju í landinu, eins og nú
heyrast margar raddir um. Neðstu
tölui' töílunar sýna hlutfallslegt
heildarverð útflutningsins, þau 4 ár,
sem iiér um ræðir. Sé þeim tölum
snúið við úr hlutfallstölum í verð-
fallttölur, þá verður útkoman sú, að
1930 er verðfaliið orðið 41,6%
1931 — -— — 45,4% og
1933 — ---- — 65,4%
Ullt miðað v,ið árið 1929. petta má
lika orða svo, að móti hverjum 100
kr., er bændur fengu 1929 fyrir út-
fluttar landbúnaðarafurðir, hafa þeir
fengið 1930 kr. 58,40, 1931 kr. 54,60
og 1932 kr. 34,60. — Ef gengið væri
út frá að útflutningsmagn og verð-
lag hefði öll árin verið eins og þetta
livorttveggja var 1929, — og það er
ekki vegna þverrandi framleiðslu að
úflutningurinn hefir minnkað — þá
hefðu bændur fengið rösklega VI1/*
milj. króna meira fyrir útflutninginn
3 hin síðustu árin en raun er á
orðin, eða sem sennilega svarar nál.
^/3 af núverandi skuldum þeirra.
Við verðfallið sjálft bætist enn
það, að gullverð íslenzkrar krónu
liefir á þessum sömu árum fallið
úr 82 gullaurum ofan í nál. 56 gull-
aura um síðustu áramót, og verður
því gullgildi útflutningsins 1932
ekki nema um 23,6% af því, sem
hann var 1929.
En verðfallið kemur ekki nærri
allt fram á útflutningsvörunum,
mikið er selt i landinu af landbún-
aðarafurðum, og innanlands hefir
verðið einnig fallið, en hvorki eru
til skýrslur um innanlandssölu eða
innanlandsverð, þai\nig, að hægt sé
að gera grein fyrir heildaráhrifum
verðfallsins, á þeim hluta landbún-
aðarafurðanna, sem seldur er innan-
lands. Dálitla liugmynd gefa þó
vísitölur Hagstofunnar, er miða við
verðlagið 1914, sem verðstofn, og
Nokkuð hefir það dregið úr áhrif-
um kreppunnar, að kaupgjald hefir
iækkað allmikið á þessum verðfalls-
árum og einnig verðlag á mörgum
innkeyptum vörum. Og að hinu
leytinu hafa bændur — sennilega
meira en nokkrir aðrir landsmenn
— leitast við að draga úr áhrifun-
um með harðhentum sparnaði, eink-
anlega nú síðasta árið. Sá sparnað-
ur er ekki sársaukalaus og tvísýnn
hagurinn i sumum greinum, eins og
t. d. stórí'elldur „sparnaður" í á-
liurðarkaupum s. 1. ár, og sem nú í
ár verður enn meiri, og hlýtur ó-
hjákvæmilega að hafa þær afleið-
ingar, að meira eða minna af ný-
rækt síðustu ára og enda gömlu
túniu líka, fer í órækt, sem dýrara
verður aö bæta úr síðar, en að
sporna við nú, auk þess sem það
hlýtur að koma tilfinnanlega niður
á töðufengnum, þvi að mikil rök
má i'æra fyrir því, að sú notkun til-
búins áburðar, sem hér hefir verið
þau 4 ár, sem rætt liefir verið um
hér að framan, liafi aukið töðufeng-
inn í landinu um 1—200 þúsund
hestburði árlega. Ef þetta ætti að
vinnast upp að meira eða minna
leyti með útheysskap, sem krefur
stórum aukinn vinnukraft i sveit-
unum um heyskapartímann, þá tel
ég engum vafa bundið, að sá kostn-
aður yrði tilfinnanlegri bændum en
áburðarkaupin, en dregur hinsvegar
nokkuð úr atvinnuleysinu í land-
inu. En betra væri að finna leiðir
til þess, sem engum væri bagi að,
og sizt þeim, sem nú eru einna
verst staddir.
íslenzkir bændur hafa marga hildi
háð og í margar raunir ratað — og
sumar leiðinlegar —, en það er eft-
irtektarvert hvei'su fijótt þeir oft og
einatt liafa rétt við hag sinn, þótt
hallur liafi staðið um hríð. Er von-
andi að svo verði enn, ekki sízt
vegna þess, að telja má víst að
aldrei hafi þeir haft sterkari og rök-
studdari trú á gæðum landsins en
nú, og aldi'ei betur vopnum búnir
til þess að nota sér þau, þótt deyfð-
ar séu nú í bili eggjar þeirra vopna.
JUþisgi
Meirihl. fjái’hagsnefndar ed. flytur
frv. um heimild fyrir ríkissjói’nina
til þess að ábyrgjast áfram 100 þús.
stei’lingspunda í’ekstrai’lán fyrir Ut-
vegsbankann. Sbr. heimild frá síð-
asta þingi urn heimild til eins árs.
Vilmundur Jónsson flytur frv. um
liíeyi’issjóð ljósmæðra.
Jón A. Jónsson flytur frv. um lög-
reglustjói’a i Bolungarvík og Ólafur
Thors um lögreglustjóra í Keflavík.
Vilmundur Jónsson flytur frv. um,
að skylt sé að vega alla síld, sem
seld er biæðsluvei’ksmiðjum.
Jónas þoi’bergsson flytur frv. um
lieimld fyx’ir ríkisstjói’nina til þess
að kaupa jörðina Ólafsdal í Dala-
sýslu til stofnunar fyrirmyndarbús
í Vestfii’ðingafjórðungi.
Fjórir þingmenn í nd. (H. G., Sv.
Ó., p. J. og H. St.) flytja tillögu um
liættar samöngur við Austfirði, svo-
bljóðandi:
„Neði’i deild Alþingis ályktar að
skoi-a á ríkisstjórnina að sjá svo um,
að skip Eimskipafélags Islands komi
við á Austfjörðum á leið til útlanda
eigi sjaldnar en tvisvar í mánuði,
á tímabilinu fi'á 1. sept. til áramóta,
og að liringferðum strandferðaskipa
ríkissjóðs verði í engu fœkkað fi’á
því, sem ráð var fyrir gert í áætlun
ársins 1932, en til viðbótar vei’ði
teknar upp hraðfei’ðir frá Reykjavík
vísitölur hennar fyrir eftirtaldar vör- ---------------------------------------
ur hafa verið sem hér segir í des- Verðfall
embermánuði ár hvert: frá 1929
1929 1930 1931 1932 til 1932
Fyrir smjör og feiti........................ 213 194 176 174 18,3%
— mjólk, ost og egg..................... 222 220 216 201 9,5%
— kjöt og slátur........................ 273 268 230 180 34,0%