Tíminn - 18.03.1933, Blaðsíða 1

(ðialbfeti
og afgrciöslutna&ur Cimans tt
Hannpetíj þ o r s t et nsöóltir,
Ctrfjargöiu 6 a. &cyfjoDÍ2.
XVII. ixg.
Reykjavík, 18. ntarz 1933.
^\fgteif>sía
C i rn a n s cr í Cœfjargðtu 6 a.
<Dpin öd$lc$a fL 9—6
Simi 2353
Réttlæti eða bænarskráP
Fyr á öldum var það háttur
íslenzkra bænda, að senda bænar-
skrár til Alþingis, ef þeir vildu fá
nauðsynjamálum sínum fram-
gengt. Undir þessar bænarskrár
rituðu menn oft hundruðum sam-
an úr mörgum héruðum. Og þeg-
ar mest lá við var bænarskráin
send alla leið til konungsins úti
í Kaupmannahöfn.
Bændur þeirra tíma þekktu
ekki réttindi eða kröfur. Bæna-
skráin var bóndans réttur. Ef eld-
gos eða hafís hafði herjað ein-
stök héröð, komu hinir biðjandi
bændur til yfirvaldanna á Þing-
velli, Bessastöðum eða í Kaup-
mannahöfn. Ef okur einokunar-
innar keyrði fram úr hófi, ef
sveitafólkinu íslenzka var ætlað
að nærast á möðkuðu mjöli, ef
hinir dönsku valdsmenn fóru
fram með frekustu lítilsvirðingu
við alþýðuna — þá mátti íslenzki
bóndinn biöja yfirvöldin um, að
þeim allra mildilegast mætti
þóknast, að haga þessu á annan
veg. Það voru hans mannréttindi.
En einnig eftir að einveldið
og einokunin var úr sögunni,
sveimaði andi bænaskránna yfir
vötnum sjálfstæðisins og hinnar
frjálsu verzlunar. Kaupmenn og
embættismenn sameinuðust um
það að líta niður á bændastétt-
ina. Bændurnir, „hinn sauðsvarti
almúgi“ áttu ekki að seilast til
mannaforráða. Þeir áttu að líta
á smæð sína og hlíta forsjá hinna
heldri manna. Við lestur presta-,
biskupa- og sýslumannaæfa átti
alþýðan að læra og skilja sögu
landsins. Bændaæfir hafði enginn
ritað!
En tímarnir breyttust smátt
og smátt. Bændumir stofnuðu
kaupfélögin. Þeir hrundu af sér
kúgun kaupmannanna. Samtökin
stækkuðu, og nú ná þau um land-
ið allt. Bændurnir ráða nú sjálf-
ir verzlun sinni. Munurinn er
horfinn á mannréttindunum fyr-
ir framan og innan búðarborðið.
Á sama hátt og bændurnir
vörpuðu af sér oki kaupmann-
anna í viðskiptum, brutu þeir
á bak aftur alveldi embættis-
mannanna á Alþingi. Fet fyrir
fet þokaði þeirri baráttu áfram,
þótt hægt færi.
Árið 1917 settist fyrsti bónd-
inn í ráðherrasæti á Islandi. Það
var Sigurður heitinn í Ystafelli,
fyrsti Framsóknarmaðurinn á
Alþingi. Það ár voru tímamót í
mannréttindabaráttu íslenzku
bændastéttarinnar.
Alþýðan í sveitum hefir lært
margt í þeirri baráttu. Hún hefir
lært, að manndómur er göfugri
en auðmýkt, að réttlæti er dýr-
mætara en friður og að sigur
er betri en bænheyrsla.
Nú eru þrengingar í íslenzk-
um landbúnaði. Hvorki veldur
þeim þrengingum einokun, hafís
eða eldgos í þetta sinn. Alheims-
kreppan veldur.
Oddvitar Reykjavíkuríhaldsins
eru þeirrar trúar, að nú séu þeir
upp runnir í annað sinn, hinír
„góðu, gömlu tímar“ bænar-
skránna úr sveitum landsins.
Það er þeirra von íhaldsmann-
anna, að bændur muni nú koma
krjúpandi til Alþingis — til
minnahlutans þar —, biðjandi
ásjár hina voldugu, lítilþægir
og friðelskandi, mænandi vonar-
augum á molana af hinum stóru
borðum höfuðsta'ðarins, leysandi í
auðmýkt pólitíska skóþvengi
reykvískra braskara og svarinna
fjandmanna samvinnufélaganna.
En 1 þetta sinn munu bændur
landsins engar bænarskrár bera
fram eins og í fyrri daga. Nú
biðja bændurnir ekki um gjafir.
Þeir heimta réttlæti.
Bændastéttin var á sínum tíma
sett hjá, þegar miljónum af er-
lendu veltufé var veitt inn í
landið á ábyrgð allrar þjóðai’inn-
ar. í það sinn gleymdist bænda-
stéttin. Hún varð að bíða í 20
ár. Hún fékk sínar framkvæmdir,
möguleikana til nýtízku atvinnu-
rekstrar síðast í góðærinu, og nú
fær hún kreppuárin til að greiða
fyrstu vextina og afborganimar
með verðlausum afurðum.
Þetta er ekki réttlæti.
Bændastéttin hefir gert skyldu
sína í þjóðfélaginu. Hún hefir
lagt fram alla vinnuorku sína og
hvergi hlífst við. Hún hefir verið
skilvís. Hún hefir verið sparsöm.
Hún hefir haldið framleiðslu
sinni í fullum gangi, einnig í
erfiðleikunum. Bændumir geta
ekki bundið skip eða vikið fólki
úr vinnu til að minnka reksturs-
kostnaðinn, því að verkamennim-
ir eru þeir sjálfir. Allt, sem í
þeirra valdi stóð, hafa þeir á sig
lagt, til að láta ekki sinn hlut
eftir liggja. En verðfall landbún-
aðarafurðanna, sem er ekki sam-
bærilegt við neitt annað — hefir
verið þeim óviðráðanlegt.
Sú aðstoð, sem þjóðfélagið nú
á að veita bændastéttinni, er
engin ölmusa. Hún er ekki í þágu
bændastéttarinnar einnar, heldur
þjóðfélagsins alls. Krafan um þá
aðstoð er svo réttlát, að á móti
henni verður aldrei staðið til
lengdar. Bændastéttin þarf ekki
að reka neina afsláttarpólitík eða
ganga að neinum neyðarkostum
til að koma slíkri kröfu fram.
Hún þarf engin smánarboð að
þiggja. Ennþá er hún fjölmenn-
asta stétt landsins. Ennþá geta
fulltrúar hennar á Alþingi sett
hnefann í borðið, ef vilji og
manndómur er til. Máttinn á
hún sjálf og þau ráð, sem duga.
G. G.
-----o----
Látinn er í gær Sigurpáll Jónsson
bóndi í Klifshaga í Norður-þing-
eyjarsýslu. Sigurpáll var á bezta
aldri, gagnfræðingur frá Akureyrar-
skóla, prýðilega gefinn, dugnaðar-
maður og drengur góður.
Bókmenntadeilur. Guðmundur Frið-
jónsson á Sandi flutti á sunnudag-
inn var erindi í Nýja Bíó í Reykja-
vík. Nefndist erindið: „Nesja-
mennska og stigamennska" og var
svar við greininni „Nesjamennska",
er sr. Sigurður Einarsson reit í Ið-
unni á sl. ári. En þá Guðmund og
sr. Sigurð greinir mjög á um stefnur
í bókmenntum. Sr. Sigurður hefir nú
auglýst, að hann muni á sunnudag-
inn kemur flytja erindi, sem nefnist:
„þegar dauðir rísa upp“, og verði
þar tekin til athugunar rit Guð-
mundar Friðjónssonar. — Eiga deil-
ur þessar og viðureign fulla athygli
slcilið þeirra manna, sem áhuga hafa
á bókmenntum og gaum vilja gefa
að lífsskoðunum og smeklc misaldra
manna og kynslóða. — Munu verða
ijölskipaðir bekkir hjá sr. Sigurði,
því liann er oi’ðsnjall maður.
Eosningar
a þessu ári?
Bréf frá stjóm Varðarfélagsins.
Stjórn íhaldsfélagsins Varðar í
Reykjavík hefir nýlega ritað all
eftirtektarvert bréf, sem sent hefir
verið ýrnsum mönnum hér í bænum.
Bréfið virðist aðallega vera ritað í
?eim tilgangi að ná saman fé í
flokkssjóð ihaldsmanna, þó þar sé
á fleira minnst. það mun því ein-
göngu hafa verið ætlað flokksmönn-
um. En ýms þessara bréfa sýnast
bafa verið send mönnum, sem litla
samúð liafa með íhaldsflokknum, og
beíir Tíminn fengið eitt þeirra að
láni. Bréfið hljóðar svo:
„I.andsmálafélagið „Vörður“
Reykjavík, sími 2339.
Reykjavik í marzmán. 1933.
Ileiöraði flokksbróðir!
Eins og hverjum manni má ljóst
\era, harðnar flokkabaráttan með
hverju ári, eftir því sem flokkarnir
verða betur skipulagðir og komast í
fastari skorður. Flokksstarfsemi kost-
ar mikið fé. Alþýðuflokkurinn tekur
1—2 kr. af vikukaupi verkamanna.
Vér þelckjum dæmi þess, að Fram-
sóknarflokkurinn tekur 5 kr. á mán-
uði af manni með 250 kr. kaup.
Sjálfstæðisflokkurinn einn hefir
aldrei farið fram á fjárframlög frá
sjálfstæðismönnum almennt. Féð til
starfsemi ffokksins hefir hingað til
eingöngu komið frá nokkram — í
sjálfu sér örfáum — mönnum inn-
an flokksins* 1).
Nú er svo komið, að starfsemi
flokksins þarf að eflast mikið frá
því, sem er, ef hann á að geta haldið
aðstöðu sinni og aukið starfsemi
sína eins og þarf, til þess að hafa
nokkra von um, að geta beitt áhrif-
um sínum eins og hægt er og nauð-
synlegt, ,til þess að hann nái þeirri
aðstöðu, sem honum ber samkv.
stærð sinni og kjósendafjölda. Enn
má nefna, að væntanlega fara fram
almennar þingkosningar á þessu
ári2) og bæjarstjórnarkosningar í
byrjun næsta árs, svo að flokknum
er jiprf á allmiklu' fé til starfseminn-
ar á þessu ári fram yfir það, sem
venjulega er þörf, þó ekki sé tekið
tiilit til nauðsynarinnar á meiri al-
mennri starfsemi.
Af þessum ástæðum hefir stjórn
Varðarfélagsins ákveðið áð reyna al-
rnenna fjársöfnun meðal kjósenda
Sjálfstæðisflokksins í þeirri von, að
menn sjái og viðurkenni þörfina og
bregðist vel við þessari málaleitun.
Vitanlega er erfitt að áætla, hvað
hver og einn er fús að greiða eða
getur greitt. Höfum vér þar áætlað
nokkuð eftir efnum og ástæðum, og
vonum vér, að enginn þykkist við,
en virði oss á hægri veg og komi
sér saman við sendimann vorn, —
ef honum þykir upphæðin of há —
um hversu rnikið og hvenær honum
er lmgkvæmt að greiða fjárstyrkinn.
Yður höfurn vér áætlað kr. 20,00.
Virðingarfyllst.
Stjórn Varðarfélagsins”.
pað, sem langmesta athygli hlýtur
að vekja i bréfi þessu, er yfirlýsing
félagsstjórnarinnar um, að væntan-
lega fari fram „almennar þingkosn-
ingar á þessu ári“. Bendir þessi yf-
irlýsing sterklega í sömu átt og
greinar Mbl. og ummæli J. p. og
M. .1. á Alþingi — að íhaldsflokkur-
inn ætli að knýja kjördæmamálið
fram á þessu þingi, hvað sem það
kostar. Er full ástæða til að taka
þessa yfirlýsingu félagsstjórnarinn-
ar alvai-lega, þar sem hún er sér-
staklega stíluð til flokksmanna, og
’) Sbr. „frá þeim stærstu" í bréfi
Einars á Hvalnesi, sællar minningar.
Ritstj.
") Leturbr. gerðar hór.
að kunnugt er ennfremur, að í
Varðarfélaginu eru svo að segja
allir helztu áhrifamennirnir í í-
haldsflokknum, þ. á m. Jón þor-
láksson, Jakob Möller, Ólafur Thors,
Magnús Jónsson, Jón Ólafsson og
Pétur Halldórsson og ennfremur nú-
verandi fulltrúi íhaldsflokksins í
samsteypustjórninni, Magnús Guð-
mundsson.
----u-----
100 þúsund króna
samningurinn
Ihaldsblöðin fræddu lesendur sína
á því fyrir nokkrum mánuðum, að
mör hofði á s. 1. vori verið gefinn
-- eða minnsta kosti seldur fyrir
gjafverð — stór hluti Garðalands á
Álftanesi.
En síðau þetta var borið til baka
liefir því livað eftir annað verið
haldið fram, að leigusamningurinn
um land þetta sé mér svo hagstæður
— og ríkinu þá að sama skapi óhag-
stæður — að ég muni geta selt leigu-
réttinn fyrir 100 þúsund krónur!
pessu hefir verið fremur fáu svar-
nð ekki þótt þess vert. — En
fyrirhafnarminnsta svarið og rétt
vegna ókunnugra er að biðja Tím-
ann að birta samninginn í heild, og
geri ég það hérmeð.
Samningurimi.
„Dóms- og kirkjumálaráðherrann
Gerir kunnugt: Að með bréfi
þeSsu er herra lögreglustjóra Her-
manni Jónassyni, Amtmannsstíg 4 í
Reykjavík, leigð á erfðafestu til
ræktunar og byggingar nýbýlis land-
spilda sú, sem lýst er í tölulið 1 hér
á eftir, með eftirgreindum nánari
skilmálum.
1. Iiin leigða landspilda er 26,6
hektarar að flatarmáli samkvæmt
uppdrætti Búnaðarfélags Islands,
dagsettum 10. maí 1932. Takmarkast
að norðan af Arnarnesvog, að aust-
an ræðu-r Arnarneslækur mörlcum
uð Hafnarfjarðarvegi, að sunnan
Ilafnarfjarðarvegur að Iiraunsholts-
læk og að vestan Hraunsholtslækur
til sjávar.
2. Landið er leigt á erfðafestu til
ræktunar og byggingar nýbýlis.
Leigutaki öðlast því aðeins rétt til
að reisa eitt íbúðarhús á landinu
og nauðsynleg útihús vegna bú-
reksturs sins og ræktunar.
3. Leigutaki skal hafa girt leigu-
landið gripheldri girðingu áður en
1 — eitt — ár er liðið frá þvi hon-
um er afhent landið og reisa á því
íbúðarhús innan tveggja ára frá
dagsetningu þessa erfðafestubréfs.
EUa fellur erfðafestubréfið úr gildi
og landið aftur til ríkisins án endur-
gjalds.
4. Á hverju ári skal leigutaki rækta
til túns eigi minna en V12 hluta af
landinu, þannig að landið sé full-
ræktað á næstu 12 árum eftir að út-
mæling fór fram. Sé þessu skilyrði
ekki fullnægt á tilsettum tíma, hefir
leigutaki fvrirgert rétti sínum á
lundinu; þó getur umboðsmaður með
samþykki dórns- og kirkjumálaráðu-
neytisins gefið allt að 3ja ára frest
til þess að skilyrðum verði fullnægt,
cf sérstakar ástæður eru fyrir hendi,
er mæla með þvi.
5. Ef girðingum er ekki við haldið
eða leigulandið gengur úr sér að
rækt, svo til auðnar horfi, hvort-
tveggja eftir mati óvilhallra manna,
fellur landið aftur tii ríkissjóðs án
endurgjalds, þó að óskertum rétti
þeirra, er veð kunna að eiga í rétt-
inum yfir landinu, en rikisstjórnin
hefir forkaupsrétt að mannvirkjum
þeim, er kunna að vera á landinu,
önnur en ræktunarumbætur, eftir
mati þar til kvaddra manna.
6. pau ár, sem leigutaka eru ætluð
til að rækta landið, greiðir hann í
leigu 5,00 kr. — fimm krónur — fyrir
TJían íirheimi.
Þýzkaland.
Þann 11. nóvember 1918 end-
aði heimsstyrjöldin. Þýzkaland
var sigrað. Kl. 5 um morguninn
voru vopnahlésskilmálamir und-
irritaðir. Þýzka herflotann á sjó
og- í lofti átti að framselja þann
dag. En einn af hinum yngstu,
en jafnframt einn af hinum
kunnustu flugmönnum Þjóðvérja
neitaði að láta af hendi flugvél
sína. Hann stýrði flugvélinni
burt frá vígstöðvunum og heim-
leiðis. Og þegar búið var að
semja friðinn undi hann ekki
lengur í Þýzkalandi og settist
að í Sviþjóð um nokkurra ára
skeið. Þessi maður var Hermann
Göring, mest umtalaði og harð-
snúnasti ráðherrann í stjóm
Hitlers nú. Hann var þá 25 ára
gamall.
Tveim mánuðum eftir vopna-
hléið, þann 11. febr. 1919, var
Friedrich Ebert kjörinn ríkis-
forseti Þýzkalands. Hann var
uppliaflega söðlasmiður. Það var
liann og flokksmenn hans, hinir
hægfara jafnaðarmenn, sem
framkvæmdu byltinguna í Þýzka-
landi, og -urðu þá langstærsti
flokkurinn. Það voru þeir, sem
stóðu- við stýrið, meðan þyngstu
lönnungar ófriðaráranna dundu
yfir Þýzkaland, Kapps-uppreisn-
in, sem hreif með sér sjálfa
höfuðborgina, (stjómin varð að
flýja þaðan), hernám Ruhrhér-
aðsins, gengishrunið mikla 1923
o. m. fl.
I 6 ár var Ebert forseti Þýzka-
lands. Hann dó í febrúar 1925.
Úrslit hinnar nýju forsetakosn-
ingar hafa reynst mikill fyrir-
boði. Yfirforingi þýzka styrjald-
arhersins var kallaður fram á
hinn pólitíska vettvang og sett-
ur í forsetastólinn.
Jafnaðarmennirnir fóru þó enn
með völdin þangað til 1930. Þá
er mjög tekið að rýma fylgi
þeirra. Kommúnistaflokkurinn er
þá farinn að ryðja sér til rúms
og Nazistar, flokkur Hitlers, i
hröðum vexti. Katólski miðflokk-
urinn tekur forystuna og Briin-
ing verður kanzlari, en Hermann
Miiller fór frá.
Svo koma forsetakosningarnar
síðla vetrar 1932, fyrir h. u. b.
ári síðan. Nazistaforinginn Hitl-
er er þá aðal keppinautur Hind-
enburgs. Byltingahættan er þá
frá tveim hliðum, frá kommún-
istum og Nazistum. Allir and-
stæðingar byltingarinnar samein-
ast um Hindenburg, hinn háaldr-
aða og virðulega mann, hálfní-
ræðan. Með atkvæðum jafnaðar-
manna og miðflokksins sigrast
hann á Hitler.
En fyrsta verk forsetans er
að stj aka stuðningsmönnum sín-
Framh. á 4. síðu.
hvern liektara, en að þeim tíma
liðnum 15,00 — fimmtátt krónur —
fyrir hvern ha. Ársgjaldið greiðist
i fardögum ár hvert til hreppstjór-
ans í Garðahreppi, í fyrsta sinn í
fardögum 1932, og er tryggt með for-
gangsrétti i eigninni á undan öðrum
veðsluildum. Verði afgjaldið ekki
greitt umboðsmanni i tæka tíð, má
taka það lögtaki samkvæmt lögum
16. des. 1885.
7. Hvenær sem ríkið telur sig
þarfnast eriðafestulanðsins til notk
unar undir opinber mannvirki rík