Tíminn - 29.07.1933, Qupperneq 1

XVXL árg.
Reykjavík, 29. júlí 1933.
36. blað.
L■ rS-
Arásin á sveitirnar.
„Hvar munum vér staddir eftir nokkra áratugi, ef ekki
sitja aðrir við stjóniartauma lands voi’s en tómir lið-
léttir heimalningar, þreklaus bændalýður?“
(Morgunblaðið 30. sept. 1919).
„Úr því að bændur móðgast svo mjög yfir Reykjavíkur-
valdinu, þá væri máske ekki svo fjarri að beita því ofur-
lítið meira en verið hefir“. (Morgunblaðið 21. júní 1931).
„Og þá getur það hugsast, að það hvarfli að einhverjuin,
hvort það geti ekki átt sér stað, að viðreisn landbúnaðar-
ins geti orðið of dýru verði keypt“. (Visir 1. apríl 1931).
I.
Hvað stjórnmálaflokkur er það,
sem svona talar um íbúana í
sveitakjördæmum landsins ? Hvaða
flokkur var það, sem árið 1919
talaði um „þreklausan bænda-
lýð“ ? Hvaða flokkur var það, sem
12 árum síðar hafði í hótunum
um að beita Reykjavíkurvaldinu
„ofurlítið meira en verið hefir“?
Það er sami flokkurinn, sem ótt-
ast, að „viðreisn landbúnaðarins
geti orðið of dýru verði keypt“.
Það er flokkur Kveldúlfs. Það
er flokkur stórkaupmannanna í
Reykjavík.
Það er flokkurinn, sem við
kosningarnar í sumar bauð fram
Thor Thors á Snæfellsnesi, Þor-
stein sýslum. í Dölum, Jón Pálma-
son í Austur-Húnavatnssýslu,
Magnús og Jón í Skagafirði, Gísla
Sveinsson í Vestur-Skaftafells-
sýslu og bankastjórana tvo í
Rangárvallasýslu. Það er íhalds-
flokkurinn, sem nú kallar sig
„Sj álf stæðisflokk".
Það > er flokkurinn, sem nú
heimtar aukaþing í sumar, flokk-
urinn, sem heimtar vetrarkosn-
ingar.
H.
Miðstjórn íhaldsflokksins hefir
s. 1. miðvikudag ritað forsætis-
ráðherra bréf, þar sem borin er
fram sú krafa, að aukaþing
verði kvatt saman í næsta mán-
uði og nýjar kosningar látnar
fara fram „ekki síðar en fyrsta
vetrardag“ (þannig í bréfinu).
Bréf þetta er undirritað af ólafi
Thors.
Einkennilegt er það, þótt ekki
skipti miklu máli, að bréfið frá
ólafi Thors skuli sent einmitt
s. 1. miðvikudag. Miðstjómin var
þá eftir því sem fullyrt er
alveg nýbúin að kalla þingmenn
flokksins saman í Reykjavík til
skrafs og ráðagerða, og munu
þeir af þingmönnum, sem búsett-
ir eru utan bæjarins (en það eru
8 af 20) hafa verið væntanlegir
þá næsta dag. Heyrst hefir, að
sumir þeirra a. m. k. séu and-
vígir aukaþingi, og lítur helzt út
fyrir, að Ólafur hafi flýtt sér að
senda skjalið í því trausti, að
hann yrði ekki gerður ómerkur
eftir á. Verður Ólafi vafalaust að
þeirri trú sinni, því að ekki munu
þingmenn Rangæinga, eða aðrir
íhaldsþingmenn, sem í kosningun-
um sögðust vera á móti auka-
þingi, hafa manndóm í sér til að
standa gegn Kveldúlfi í þessu
rnáli, a. m. k. ekki þegar búið er
að bera kröfuna fram opinberlega
„fyrir hönd þingflokks Sjálfstæð-
ismanna" eins og það er orðað í
bréfinu.
Ólafur Thors talar um það í
bréfi sínu og sömuleiðis í grein,
sem hann ritar í Morgunblaðið
í fyrradag, að kosningamar
muni fara fram „eigi síðar en
fyrsta vetrardag“ (21. okt.). Jafn-
vel þótt kosningar yrðu fyrsta
vetrardag, væri það fullalvarlegt
fyrir þá, sem í sveitunum búa.
En líkurnar til þess að kosning-
arnar yrðu svo snemma, eru
þar á ofan ákaflega litlar. 1 fyrsta
lagi gæti þingið ekki komið sam-
an fyr en um miðjan ágúst. Og
full ástæða er til að ætla, að það
myndi eigi standa skemur en 4—6
vikur. Staðhæfing Ó. Th. um að
afgreiðsla kosningalaganna þurfi
ekki að standa nema 10—14 daga,
nær ekki neinni átt. Ýms atriði
í kosningalögum verða fyrirsj á-
snlega mjög viðkvæmt mál, t. d.
kjördagurinn, atkvæðagreiðsla ut-
an kjörstaðar (sem misbeitt hefir
verið af íhaldsmönnum nú í ltosn-
ingunum), nánara fyrirkomuiag
landlistanna og úthlutunar upp-
bótarsæta o. m. fl. Og fávíslegt er
það og ógæfusamlegt í alla staði
að hraða kosningalögunum af á
skömmum tíma, áður en almenn-
ingi hefir gefizt kostur á að átta
sig á því máli eða fram hafa farið
um það opinberar umræður. Sam-
kvæmt þessu yrði þá þingi eigi
lokið fyr en um miðjan september
í fyrsta lagi og jafnvel ekki fyr
en í byrjun október eða e. t. v.
síðar. Næst kemur þá framboðs-
fresturinn, sem ekki má vera
minni en hálfur mánuður, því að
einhvern tíma þurfa héruðin og
flokkamir til að átta sig á því,
hverjir eigi að vera í kjöri, og
er ekki létt um fundahöld þá í
aðalsláturtíðinni. Gæti þá fram-
boðsfrestur dregizt fram í miðj-
an oktober eða lengur. En frá því
að framboðsfrestur er úti, eiga
að líða fjórar vikur til kjördags
og færi þá kosning eigi fram fyr
en um miðjan nóvember. Og loks
er þess að gæta í viðbót, að þeir
frestir, sem hér eru nefndir,
myndu sjálfsagt í reyndinni verða
allt of stuttir, þar sem semja
þarf nýjar kjörskrár vegna hinna
ungu kjósenda, sem við bætast, og
að því loknu þarf að veita nægi-
lega langan kærufrest eins og
venja er til. Myndi því vel geta
farið eins og Tryggvi Þórhallsson
alþm. hefir haldið fram, að kosn-
ingarnar gætu eigi farið fram fyr
en í desembermánuði. Það yrðu
vetrarkosningar eða nánar tiltek-
ið, skammdegiskosningar.
IH.
En hver er svo ástæðan til
þess, að Ólafi Thors og hans
mönnum er svo áfram um að
knýja fram aukaþing og vetrar-
kosningar? Þær ástæður, sem 0.
Th. færir fram í grein sinni tek-
ur enginn maður alvarlega úr
þeirri átt. Nú á það að vera
óbærilegt fyrir unga fólkið, 21—
25 ára, að bíða 1 6 mánuði eftir
kosningarréttinum, sem íhalds-
menn, flokksbræður 0, Th., stóðu
á móti, árum saman! Hitt er
sönnu nær, að unga fólkið myndi
einmitt hafa hag, af því, að kosn-
ingar drægjust, því að varla færi
hjá því, ef öllu á að flaustra af
nú á skömmum tíma, að eitt-
hvað af nýju kjósendunum misstu
rétt sinn, af því að kjörskrárnar
væru ékki í lagi, og fengi þá
ekki tækifæri til að nota hann
fyr en eftir 4 ár. Og einkenni-
legt má það heita, ef Ólafur
stendur í þeirri trú, að hætt yrði
að „setja flokkshagsmuni yfir
þj óðarhagsmuni“ ef kosningar
verða í desember, en annars ekki!
Þetta eru heldur ekki ástæð-
urnar. Ástæðan er ein — aðeins
ein. Reykjavíkuríhaldið, með
Kveldúlfsbræður í broddi fylking-
ar, ætlar nú að láta til skarar
skríða um þ’að að „brjóta bænda-
valdið á bak aftur“ eins og ræðu-
menn íhaldsins orðuðu þetta á
svölum Varðarhússins í „skríl-
vikunni" 1931. íhaldið veit,
að kjördagurinn eftir veturnætur
getur ráðið úrslitum kosning-
anna. Skammd'egishríðarbylur
einn einasta dag getur gefið
íhaldinu hreinan meirahluta á Al-
þingi næstu fjögur ár. En þess-
um meirahluta er íhaldið vonlaust
um að ná, þrátt fyrir uppbótar-
sætin, ef kjörsóknin yrði sæmi-
leg í sveitunum.
íhaldið hefir góðar endurminn-
ingar um vetrarkosningar. Árið
1923 fóru síðustu vetrarkosning-
arnar fram í kjördæmunum. Upp
úr þeim kosningum fékk íhaldið
sinn síðasta meirahluta. Síðan
hafa farið fram þrennar kjör-
dæmakosningar, allar að vor. eða
sumarlagi. í öllum þeim kosning-
1 um hefir íhaldið orðið undir, bæði
j í atkvæðatölu og þingmanna-
; fjölda- Og þess vegna veit íhaldið
| það nú, að vetrarkosningarnar
• eru eina bjargráðið fyrir hinn illa
málstað í íslenzkum stjórnmálum.
Og þessvegna heimtar Ólafur
j Thors vetrarkosningar.
\ Þetta er síðasta og óvæntasta
áhlaupið í herferð braskara-
flokksins gegn „bændavaldinu“.
1 Sú herferð er skipulögð með for-
sjá. Fyrst er knúin fram á Al-
1 þingi stjórnarskrárbreyting, sem
rýrir vald sveitakjördæmanna. En
þar með er hinni matbráðu Kveld-
úlfspólitík ekki fullnægt. Skamni-
degið, norðanáttin og vetrar-
gaddurinn eiga að hjálpa til að
reyta af sveitafólkinu þau rétt-
j indi, sem eftir eru.
Og livað mun hann ekki láta
bjóða sér hinn „þreklausi bænda-
lýður“! Og hvort munu þeir þá
ófúsir, Kveldúlfarnir, að beita
Reykjavíkurvaldinu „ofurlítið
meira en vefið hefir“! Og
hvort munu þeir þá lengi leita
niðurstöðunnar, hinir reiknings-
glöggu íhaldsmenn, að „viðreisn
landbúnaðarins“ sé „of dýru verði
keypt“!
Framtíð laxveíðínnar á Islandi
Viðtal við Ólaf Sigurðsson, fiskiræktarráðunaut
Ólafur Sigurðsson á Hellulandi
fiskiræktarráðunautur Búnaðarfélags-
ins kom hingað til bæjarins nýlega
úr ferðaiagi um Borgarfjörð og Ár-
nessýslu, þar sem hann hefir farið
um’ helztu veiðistöðvamar, til þess að
leiðbeina mönnum um framkvæmd
liinna nýju laxveiðilaga, sem sam-
þykkt voru á Alþingi 1932 og gengu i
giidi um síðustu áramót.
Tíminn hefir átt tal við Ólaf og
lagt fyrir hann ýmsar spurningar
um álit hans á þessari nýju löggjöf
og framtíð laxveiðinnar hér á landi.
Eruð þér ánægður með laxveiðilög-
gjöfina?
Að mestu leyti. Og ég tel liana hafa
það þýðingarmikla atriði fram yfir
laxveiðilöggjöf annara landa, að hér
er laxveiði i sjó algerlega bönnuð.
Hefir laxveiðin minnkað í sumar
\ið framkva^md laganna?
Nei’. Veiðin liefir verið góð og lax-
inn stærri en í fyrrasumar.
Hvernig er um laxaklakið? Er það
mikið? Og er það farið að hafa áhrif?
Nú sem stendur eru til 17 klak-
stöðvar á landinu, 11 fyrir lax og
(i fyrjr silung, en ekki hafa þær all-
ar starfað s. 1. ár. Aðalstöðvarnar eru
við Ölvusá og Elliðaárnar hjá Rvík.
í Borgarfirði eru ekki klakstöðvar
ennþá. En bergvatnsárnar þar eru
alveg friðaðar fyrir netjum og því
fullar af laxi hvert haust. Náttúr-
legt klak er þar þvi geisimikið.
Árangur af klakinu er að verða sýni-
legur í Ölfusá og ánum í Kjósarsýslu.
Hugsið þér yður að klakinu verði
lialdið áfram með- sama hætti og
hingað til?
Ég hugsa mér, að af hálfu hins
opinbera verði sem allra fyrst að
taka upp nýja og áhrifameiri aðferð
við klakið og fiskiræktina. það
verður að alfriða um 5 ára skeið
nokkrar ár, sem enn er í nokkuð af
laxi. Við þessar ár þarf að reisa
klakhús, sem rúma 1—3 milj. seyða
hvert. Eftir þessi 5 friðunarár yrðu
þessar ár orðnar fullar af laxi, og þá
má fara að veiða. Á, sem hefir göð
skilyrði, myndi þá gefa af sér veiði,
sem nemur tugum þúsunda á ári.
i Hafið þér nokkrar sérstakar ár í
huga?
Ég gæti nefnt t. d. Laxá í Leirár-
sveit,, Straumfjarðará i Hnappadals-
sýsiu, Laxá í Suður-þingeyjarsýslu,
Vesturdalsá og Hofsá í Vopnafirði,
Miðfjarðará, Víðidalsá og Vatnsdalsá
i Húnavatnssýslu. I öllum þessum
ám er dálítil veiði ennþá, en sú
liætta vofir yfir, að henni verði út-
í'ýmt alveg og gerð arðlaus, eins og
nú er komið um margar ár, þar sem
áður var mikil veiði, víðsvegar á
landinu.
Er hægt að fk markað og sæmilcgt
ýerð íyrir íslenzkan lax erlendis, og
er liægt að búast við, að markaður-
inn aukist að sama skapi og veiðin?
Nýr lax er mjög verðhá og eftir-
spurð vara á heimsmarkaðnum.
Markaðserfiðleikarnir eru aðallega í
því fólgnir að takast megi að flytja
laxinn -óskemmd.aii til neytendanna.
það er þýðjngarmikið, að veitt sé
sem mest á einum stað í ánni til að
losna við aukaflutning og hnjask,
ennfremur, að ekki séu til muna
netjaför á laxinum eða hreystur falli
af honum.
Hvernig er laxinn fluttur milli
landa?
í Noregi t. d. hefir hann aðallega
verið fluttur ísvarinn, vafinn í perga-
mentpappír. En nú er farið að nota
nýja aðferð í Nýfundnalandi, og það
er að hraðfrysta laxinn í 70 stiga
kulda, og geyma hann síðan á leið-
inni i 15—16 stiga kulda.
Haldið þér, að það svari kostnaði
að fylla árnar af laxi eins og þér
talið um?
Ég er ekki í neinum vafa um það.
Nú er alstaðar verið að leita nýrra
úrræða og atvinnumöguleika. því þá
að gleýma laxánum, sem geta hæg-
iéga gefið eins mikið af sér og allur
sauðfjárstofn landsmanna? þær eiga
að verða einskonar sjálfsáinn akur
í íslenzkum þjóðarbúskap. Og ég er
viss um, að þær vei'ða það, ef bænda-
stéttin og fjárveitingavaldið hefir
augun opin.
Utan nr heimi.
Bandaríkin
og „framtak einstaklingsins“.
Hið marglofaða framtak ein-
staklingsins“ hefir beðið ósigur í
auðugasta landi jarðarinnar,
Bandaríkjum Norður-Ameríku. Og
það sem nýstárlegra er. Ósigur-
inn hefir verið viðurkenndur af
alþjóð manna og stjórnarvöldum
landsins.
Hvergi hefir „einstaklings-
framtakið“ notið sín í jafnríkum
mæli og í Bandaríkjunum. Hvergi
hefir hið opinbera lagt eins litl-
ar hömlur á framtakið. Jafnvel
fyrirtæki, sem hvarvetna annars-
staðar er talið sjálfsagt að hið
opinbera reki, svo sem sími, járn-
brautir og póstur, hafa í Banda-
ríkjunum verið rekin af einstak-
lingum. Hvergi hafa einstakling-
arnir haft jafn ótakmarkaða
möguleika frá náttúrunnar hálfu
og í Bandaríkjunum, landinu, sem
á í skauti sínu svo að segja ótak-
markaðan forða af öllum lífsgæð-
um jarðarinnar. Og einstaklings-
framtakið hefir líka í þessu landi,
borið þá ávexti, sem af formæl-
endum þess eru taldir gæfusam-
legastír. Bandaríkin hafa eignast
fleiri ríka menn en nokkurt annað
land. Auðsafn hinna amerísku
miljónamæringa á ekki sinn líka.
Bandaríkin eignuðust menn eins
og Rochefeller, Morgan og Ford,
sem heimurinn horfði til í aðdáun.
Og á sama tíma eignaðist Banda-
ríkjaþjóðin dásamlegar uppgötv-
anir og mikilvirkari framleiðslu-
aðferðir en nokkur önnur þjóð í
heiminum.
En nú er hið mikla veldi ein-
staklingsframtaksins hrunið og
hrun þess er mikið. Það er búið
að sýna sig, að einstaklingsfram-
takið, óhindrað, stefnir fram-
leiðslunni út í voða og þar með
lífsafkomu og menningu þjóðar-
innar. Einstaklingamir hafa auð-
æfi, dugnað og’ áhuga. En þá
skortir yfirlit yfir það, sem gera
þarf. Og þá skortir það sjónar-
mið framleiðslunnar, sem er hið
eina rétta og skynsamlega, að
framleiða það sem þarf að nota
og meira ekki. Sjónarmið hvers
einstaklings er að framleiða til
þess að hafa hagnað af. Þess-
vegna er af sumum vörutegund-
um framleitt alltof mikið í blindri
samkeppni. Þessvegna leika sum
auðfélög nú orðið þann hörmulega
leik að kaupa nýjar uppgötvanir
til þess eins að koma í veg fyrir,
að þær verði notaðar og útrými
eldri framleiðsluaðferðum, því að
þá stæðust þær aðferðir ekki
samkeppnina.
Það eru ekki jafnaðarmenn eða
kommúnistar, sem nú hafa kveð-
ið upp dauðadóminn yfir ráðs-
mennsku einstaklingsframtaksins
í Bandaríkjunum. Það er hinn
nýkjörni frjálslyndi forseti
Bandaríkjanna, Franklin Roose-
| welt, maðurinn, sem allra augu
vona nú til um lausn kreppunnar
um gjörvallan heim.
Þegar Roosewelt forseti kom til
valda í marzmánuði í vor sem
leið voru 10—12 milj. verkfærra
manna vinnulausar í Bandaríkj-
unum og 30—40 miljónir af fólki
þar af leiðandi bjargarlaust og að
mestu leyti komið upp á hjálp
góðgerðarfélaganna, sem um lang-
an aldur hafa verið eina bjarg-
ráð hins ameríska einstaklings-
framtaks til hjálpar bágstöddum