Tíminn - 30.10.1933, Síða 1

' (2>faíi>bagí
6 £ a 6 a i it s et 1. júní.
ÁtsangBtinit (ostax )0 £r.
Reykjavík, 30. okt. 1933.
XVIL árg.
X
Markaður Iðndbúnaðarafurða
innan lands og utan
I síðastliðnum septembermán-
uði skrifaði ég gi-ein í Tímann
um kjötverzlun iandsmanna. Ég
birti' samanburð á því verði, sem
bændur fengu fyrir kjöt sitt í
kauptíðinni 1932 hjá þeim sam-
vinnufélögum, sem fluttu mestan
hluta þess til útlanda, og hjá
þeim samvinnufélögum, sem
seldu allt kjötið innanlands. Sam-
anburður þessi leiddi í Ijós, að
innlenda verðið á kjötinu var
bændum enganveginn eins hag-
kvæmt og flestir höfðu ætlað.
Ifefir töluvert þotið í íhalds-
blöðum bæjarins út af þessari
grein minni. Mbl. fullyrti strax,
að ég segði ósatt um verðsaman-
burðinn og hefir stöðugt alið á
því síðan. Samanburður sá er ég
gerði var byggður á skriflegum
upplýsingum frá mörgum félög-
um víðsvegar um land. Veit ég
með vissu, aðfélögin hafa skýrt
rétt frá. Hinsvegar var frá því
skýrt í ritstjórnargrein í Mbl.,
að Kaupfélag Eyfirðinga hefði
ekki borgað bændum fyrir kjöt
í fyrrahaust nema kr. 0.35—0.40
fyrir kg. En það rétta var, að fé-
lagið borgaði 60 aura fyrir kg. af
bezta dilkakjöti og 55 aura fyrir
kg. af lakara dilkakjöti.
Mbl. talar mjög gleiðgosalega
um það, að álit mitt meðal bænda
hafi ekki vaxið við þessi skrif.
Eg- býst nú varla við, að blað-
snepill þessi hafi neitt umboð frá
bændum til að kveða upp dóm yf-
ir mér, eða störfum mínum, held-
ur muni þessi gremja blaðsins
stafa af því, að það hefir árum
saman svívirt bændur og þá sem
unnið hafa fyrir þá að afurða-
sölu inrianlands og til útlanda,
fyrir hvað okrað sé á Reykvík-
ingum. Þegar ég svo fletti ofan
af blekkingunum, sárnar þeim,
sem að þessum rógi hafa staðið,
sem vonlegt er.
Mbl. telur það sönnun þess, að
ég fari rangt með um saman-
burð á innlenda og erlenda mark-
aðnum, að nokkrir bændur norðan
úr Húnavatnssýslu og austan af
Síðu hafi lagt upp með sláturfé
sitt í 9 daga ferðalag til að geta
selt það á Reykjavíkurmarkaðn-
um. Auðvitað er þetta engin sönn-
un. Flestir bændur í þessum
byggðarlögum eru í samvinnu-
félögum. Félögin ákveða ekki
fast verð á liaustin, heldur áætla
verðið, og þá venjulega ekki
hærra en það, að þau séu viss
um, að vörurnar seljist að
minnsta kosti fyrir hinu áætlaða
verði. Þegar vörurnar svo eru
seldar, fá félagsmennirnir hið
endanlegá verð greitt fyrir vör-
ur sínar. Bændur vita því ekki
að jafnaði fyr en kemur fram á
vetur eða með vorinu, hvað þeir
endanlega bera úr býtum fyrir
haustvörurnar. Þeir bændur, sem
ráku fé sitt hingað til Reykjavík-
ur úr fjarlægum héruðum í haust,
vissu ekki, hverju þeir slepptu
og vita ekki enn, því enn er tals-
vert óselt af sauðfjárafurðum
bænda, sem ætlaðar eru til sölu
eriendis.
Ég hefi fengið upplýsingar um
söluverð á sláturfé nokkurra
bænda, sem ráku það hingað í
haust úr fjarlægum héruðum (9
daga rekstur). Verðið er sem hér
segir:
Fyrir dilkakjöt, skrokkþyngd
13 kg. og ýfir kr. 0,80 fýrir kg.
Dilkakjöt, skrokkþyngd 10—13
kg., kr. 0,70 fyrir kg., undir 10
kg. kr. 0,60 fyrir kg. Gærur kr.
0,60 fyrir kg. Slátur og mör kr.
2,00, Fyrir slátrun á fénu borg-
uðu bændurnir kr. 0,80 fyrir
hverja kind. Þessar upplýsingar
hefi ég fengið frá einum kaup-
andanum, sein keypti margt af
þessu aðkomufé.
Mér er elfki kunnugt um sölu-
verð á öllu því fé, sem rekið hef-
ir verið hingað norðan og austan,
en nálægt þessu mun verðlagið
hafa verið, enda er það nokkuð í
samræmi við almennt verðlag á
sláturfjárafurðum hér í bænum í
haust.
Ég býst við, að flestir bænd-
ur verði mér -sammála urri það, að
víð 7—9 daga rekstur seint að
iiaustlagi, leggi lömb talsvert af.
Hefi ég orð glöggra manna fyrir
því, að dilkar muni yfirleitt létt-
ast á mör og kjöt um 4—5 pd.
og- um 1 pd. á gæru á þessum
ianga rekstri, miðað við það, að
fcnu væri slátrað í nærliggjandi
kauptúni.
Að svo liomnu ætla ég ekki
að géra endanlega samanburð á
verði, sem hér hefir verið skýrt
frá; og verði á þeim vörum, sem
fluttar verða til útlanda. En ég
get stráx getið þess, að gærur eru
nú seldar að mestu leyti. Ef verð-
ið fellur ekki úr þessu, ætti að
vera hægt að borga bændum 80
au. fyrir kg.
Saltkjötsverðið er lágt í Nor-
egi, en hefir þó heldur hækkað.
Býst ég tæpast við, að það jafn-
ist á við haustverðið hér í bæn-
um.
Af því dilkakjöti, sem kaupfé-
lögin frystu í haust, sendu þau
fullan helming til London með
„Brúarfossi". Þetta kjöt er selt,
seldist á meðan skipið var á leið-
inrii út. Meðalverðið á þessu kjöti
þolir fyllilega samanburð við
söluverð hér í Reykjavík í haust.
Ég læt svo útrætt uiri verðsam-
anbuiýinn að sinni. Útflutnings-
vörurnar eru ekki allar seldar
ennþá, eins og eg"gat um áður,
en ég mun gera verðsamanburð
strax að lokinni sölu, hver svo
sem niðurstaðan verður.
Ég liefi bent á það áður að
nauðsynlegt er, að einhverra ráða
sé leitað til þess að innanlands-
markaðurinn verði ekki eyðilagð-
ur. Við ráðum ekki því verðlagi,
sem hægt er að fá fyrir fram-
leiösluvörurnar á erlendum mark-
aði, en innanlandsmarkaðinn eig-
um við að geta ráðið við. Og mér
finnst alveg sjálfsagt, að krefj-
ast þess, að bændur beri úr být-
um ,,fyrir erfiði sitt sómasamleg
laun eins og hverjir aðrir starf-
andi menn þjóðfélagsins. Lægsta
krafa um afurðaverð á innlend-
um markaði, verður að vera það
verð, sem hægt er að fá fyrir
framleiðsluvörurnar á erlendum
markaði. Og sé erlenda markaðs-
verðið óeðlilega lágt, eins og það
hefir verið tvö undanfarin ár,
verður að selja vörurnar hærra
verði innánlands og bæta upp
verðlagið hjá þeim, sem verða að
búa að erlenda markaðnum að
mestu eða öllu leyti. Nágranna-
þjóðir okkar, Danir og Norð-
menn, láta þá sem bændur selja
framleiðsluvörur sínar innan-
lands, borga víst gjald sem síð-
an er riotað til uppbótar á verði
útfluttu varanna. Ég hefi hvergi
séð að þessu fundið í dönskum
eða norskum blöðum, en hér ólát-
ast Reykjavíkurblöðin í hvert
sinn, sem þau þykjast hafa
ástæðu til að ætla að söluverð á
kjöti hér á bæjarmarkaðnum sé
eitthvað hærra en hægt er að fá
fyrir kjöt á erlendum markaði.
Oft eru þessar átölur blaðanna til-
liæfulausar með öllu, enda virð-
ast þau sjaldan gei’a sér far um
að vita hið sanna í þessu efni.
Það er mjög oft bændum sjálf-
um að kenna, að þeim notast lak-
ar að innlenda markaðnum en
vera þyrfti, og mátti sjá þess
glögg merki á markaðnum hér í
Reykjavík í sumar og haust, á
Akureyri og víðar. Bændur sendu
sláturfé sitt til sölu í bæina mjög
reglulítið og buðu niður verðið
hver fyrir öðrum. Samvinnufélög-
in réðu ekki við að halda verðinu
uppi vegna hins óreglulegá og
óeðlilega framboðs.
Ef ekki verður hægt að treysta
bændunum sjálfum til svo öfl-
ugra samtaka að hægt sé í skjóli
þeirra að halda uppi eðlilegu og
sanngjörnu verðlagi á afurðum
þeirra í landinu sjálfu, verður
'ekki hjá því komizt að þvinga þá
ófélagslyndu menn, sem glundroð-
anum valda, inn í samtökin, eins
og ég benti á í grein minni í
Tímanum 9. sept. síðastl.
Jón Ámason.
Fisksalan
eftir Olaf H. Sveinsson,
Verðfallið á saltfiskinum 1930
og 1931 færði mönnum ennþá
einu sinni heim sanninn um hve
taumlaus samkeppni er viðsjált
verslunarfyrirkomulag, ekki síst á
krepputímum. Fiskútflytjendur
buðu fiskinn niður hver fyrir öðr-
um og þó gekk salan mjög treg-
lega, því innflytjendur í neyzlu-
löndunum þorðu ekki að kaupa
nema lítið í einu vegna ótta við
meira verðfall. Samkeppnin og
skipulagsleysið á fisksölunni var
þá á góðum vegi að koma allri
alþýðu við sjóinn á vonarvöl þrátt
fyrir mikinn afla.
\s t' * *» • 1 i ) ■ u,
Þá gerðu stærstu fiskframleið-
endur hér á landi með sér sölu-
samtök og stofnuðu Sölusamband
íslenzkra fiskframleiðenda eða
Fisksölunefndina, sem svo er köll-
uð í daglegu tali. Stjóm hennar
skipa 3 fulltrúar aðalstofnend-
anna og sinn aðili frá hvorum
bankanum.
Til þess að þessi samtök nái til-
gangi sínum, að aftra undirboðum
á íslenzkum saltfiski í neyzlulönd-
unum og halda uppi fiskiverðinu
þurfa þau að ráða yfir öllum salt-
fiski, sem út er fluttur. Þetta hef-
ir ekki tekizt að öllu leyti. 1932
gekk þó starfsemi nefndarinar
yfirleitt vel. Fiskverðið hækkaði
að mun, var fastara og fiskút-
flutningur reglulegri en áður.
Fisksölufélög meðal smærri
framleiðenda, sem stofnuð höfðu
verið einkum í fjörðunum vestra
og eystra studdu Fisksölunefndina
eftir mætti. En þar sem engin
slík héraðssamtök eru til, eins og
víða á sér stað sunnanlands og
norðan er verra við að eiga. Þar
vantar tryggan grundvöll undir
starfsemi nefndarinnar, sem ætti
að vera fisksölufélag framleið-
enda í hverju einasta héraði eða
sveit þar sem fiskveiðar era
stundaðar. Þar sem slík samtök
eru ekki til, verður nefndin að
skifta við hvern einstakan, það
gerir starfsrækslu hennar mun
dýrari, sem svo kemur fram í
lægra fiskverði. Enginn verðmun-
ur hefir verið gerður hjá nefnd-
inrii, efir fiskmagni, verðið jafnt
hvort sem seljandi hefir átt lítinn
útgerðarmann á Eskifirði.
fisk eða mikinn. Er við búið að
þeir sætti sig ekki við þetta til
lengdar sem fyrir hallanum verða.
Eigi því verðið að haldast jafnt,
þurfa að rísa upp fisksölufélög
þar sem þau eru ekki áður. Þar
sem ekki eru héraðs eða sveitar-
samtök til um fisksöluna er og
hættara við að einstaklingar skeri
sig úr og glæpist á, vegna stund-
arhags, að taka yfirboðum frá er-
lendum eða innlendum fisksölum,
sem eru andstæðir fisksölusam-
tökunum og horía ekki í að bjóða
hærra verð en eðlilegt er í ein-
staka fisksendingar, ef vera
kynni að það leiddi til að sundra
samtökunum og spilla áliti þeirra
innanlands. í ár hefir fisksalan
gengið eríiðlegar en í fyrra,
markaðir þrengri og verð lægra.
Þetta hefir orðið vatn á myllu
þeirra, sem fyrir sakir skamm-
sýni eða eiginhagsmuna eru and-
stæðir fisksölusamtökunum. Menn
ljá nú frekar eyra ýmsum mis-
jöfnum sögusögnum um Fisksölu-
nefndina, enda hefir hún lítið gert
til þess að slá niður slíkar sagn-
ir, jafnvel ekki enn birt skýrslu
um stai’fsemi sína í fyrra. Er hætt
við því að þetta allt spilli trausti
almennings á nefndinni svo henni
takist síður að fá einkaumboð til
að selja fiskinn og þeim mun
meiri fiskur sem seldur verður ut-
an við samtökin, því erfiðari verð-
ur aðstaða hennar í neyzlulönd-
urium. Er hætt við því að sam-
tökin sundrist og mjög líklegt að
fiskurinn lækki þá tim 10—15
krónur skippundið.
Vegna þess hvernig stofnað er
til Fisksölunefndarinnar er í
stjórn hennar falið einræði, sem
menn sætta sig illa við og er
fremur fallið til þess að vekja
tortryggni og óvild en traust og
samúð, sem verður þó að vera
grundvöllur allrar samvinnu ef vil
á að fara. Þessi skipulagsgalli
hefir sumstaðar skapað forráða-
mönnum fisksölufélaganna ýmsa
örðugleika og truflað starfsem-
ina. öfært er að láta þennan galla
spilla fisksölunni. Þar eð hags-
munir allra fiskframleiðenda,
smárra og stórra, fara hér saman,
ætti að mega bæta hann ef vilji
og Innþeltnta á Saugaoeg 10.
öimt 2353 — :póst£>ól/ 96)
49. tbl.
er góður og sanngimi fær að
ráða.
Fisksölunefndin ætti nú þegar
að birta ítarlega skýrslu um
starfsemi sína s. 1. ár og síðan að
hafa þá reglu að skýra sem oft-
ast og greinilegast frá gjörðum
sínum og þeim breytingum, sem
ské í markaðslöndunum og okkur
varða. Það mundi aftra missögn-
um.
Þá ætti og nefndin að vinna að
stofnun fisksölusamlaga, þar sem
þau eru ekki áðúr til, og leita
til þess aðstoðar félagslyndra at-
orkumanna á hverjum stað. Síðan
að kalla saxnan fulltrúafimd í
Reykjavík frá öllum fisksölufé-
iögum í landinu um næstu ára-
mót til þess að ráða fram úr,
livernig haga skuli starfi og
stjórn fisksölusamtakanna fram-
vegis. Þar yrði að taka hæfilegt
tillit til allra aðila í samtökunum,
bæði hinna stærri fiskframleið-
enda í Reykjavík og hinna
smærri víðsvegar um landið. Þá
mundu hinir síðari sætta sig bet-
ur við samtökin og stjóm þeirra,
líta fremur en nú er á stjórnina
sem staríandi fyrir þá og sjálfa
sig sem meðlimi með skyldum og
ábyrgð jafnframt réttindunum.
Viðbúið er að seint takist með
frjálsum samtökum að fá alla
fiskframleiðendur með í fisksölu-
samtökin, en því fleiri því betra,
því mjög er áríðandi að stjóra
samtakanna ráði yfir öllum salt-
fiski, sem út er fluttur, til þess
að tryggja innflytjendunum sem
hún skiptir við að aðrir geti ekki
boðið þar samskonar fisk á sama
tima fyrir lægra verð. Litlar fisk-
sendingar utan við samtökin, sem
boðnar eru á markaðinum undir
verði þeirra geta því skapað við-
sjár í neyzlulöndunum
Fisksölusamtökin hér hafa leitt
til þess að svipuð samtök hafa
myndast meðal innflytjenda í
neyzlulöndunum, um að halda
fiskverðinu sem föstustu. Þetta
hefir afarmikla þýðingu fyrir ör-
yggi sjávarútvegsins hér og skap-
ar hærra verð, því með bættu
skipulagi á fisksölunni hér og í
neyzlulöndunum, fækkar millilið-
um, starfsræksla verður kostn-
aðarminni og áhættan minnkar.
Nú er mikil kreppa meðal fisk-
framleiðenda víða um heim um
saltfiskmarkaðinn í Suðurlöndum,
en engir af keppinautum okkar
á því sviði eru eins langt komnir
í að skipuleggja fisksöluna og
við íslendingar. Er það nú komið
undir víðsýni og félagslyndi ís-
lenzkra fiskframleiðenda hvort
takast megi að færa þetta skipu-
lag í betra og starfhæfara horf á
lýðræðisgrundvelli eða hvort starf-
ið á að stranda á sundrung manna
og skammsýni og verður þá að
engu hið mikla, sem þegar er unnið.
Vonandi verður ekki hið síðara,
vonandi taka menn höndum saman
um að skapa það öryggi, sem þarf
til þess að þorskurinn, þessi aðal-
framleiðsla okkar Islendinga geti
haldið áfram að fæða okkur og
klæða og skapa ríkissjóðnum
nauðsynlegar tekjur.
Sumir munu telja ríkiseinka-
sölu fullkomasta skipulagið á fisk-
sölunni. Fræðilega er það sjálf-
sagt rétt, en fleira kemur þar til
greina Innflytjendur fisksins í
Suðurlöndum munu yfirleitt mjög
mótfallnir ríkiseinkasölum og
mundu fremur forðast viðskipti
við slíkar stofnanir. Það skipulag
gæti og leitt af sér óþægilegar