Tíminn - 30.10.1933, Blaðsíða 2

Tíminn - 30.10.1933, Blaðsíða 2
TfXIXX 174 deilur og flækjur í utanríkismál- um. Fjöldi fiskframleiðenda hafa litla trú á ríkiseinkasölu og því óheppilegt að neyða þá til að búa við skipulag, sem þeir hafa ótrú á. Það er og svo um ríkiseinka- sölur að þeim hættir við að verða að pólitískum bitlingum mihi stjórnmálaflokkanoa og almenn- ingur gerir til þeirra miklar kröf- ur, en gleymir skyldunum. Takist ekki að efla fisksöiu- samtökin á lýðræðisgrundvelh, er hætt við að endurtakist ástandið frá 1930 og 1931, en það má aldrei verða, þeim voða verður að af- stýra. --- A viðavanyi Nýja dagblaSið. Sá viðburður heíir orðið síðan Tím- inn kom út seinast, að Framsóknar- menn eru farnir að gefa út dagblað i Reykjavík. Hóf það göngu sína s. 1. laugardag. Til að hrinda þessu mikla máli í framkvæmd, hefir verið stofn- að útgáfufélag, „Blaðaútgáfan h.f.“, og hefir hátt á annað hundrað manna, í Reykjavík og annarsstaðar, gerst hluthafar í félaginu. Eru fram- lögin frá áhugamönnum innan Fram- sóknarflokksins og ýmsum mönnum öðrum, sem leggja vilja lið sitt fram, til þess, ef verða mætti, að koma upp betra og læsilegra dagblaði en hingað tii hefir verið völ á hér á landi. Er hér ekki eingöngu um skammlift kosningablað að ræða, heldur varanlega útgáfu, sem ekki mun verða látin niður falla. Er þegar von um svo mikið fé, að nægja myndi til að standa straum af rekst- urshalla árum saman, þótt svo illa tækist til, að fyrirtækið bæri sig ekki fyrst um sinn. Hverskonar til- raunir, sem gerðar kynnu að vera að tilhlutun andstæðinganna, til að eyðileggja blaðið fjárhagslega, myndu þvi til einskis verða. í stjórn út- gáfufélagsins eru Sigurður Kristins- son forstjóri (formaður), Hermann Jónasson lögreglustjóri og Svafar Guðmundsson bankaráðsformaður. — En ritstjóri blaðsins hefir verið ráð- inn dr. phil. þorkell Jóhannesson frá Fjalli, kunnur gáfu- og fræðimaður, sem á s. 1. vori var sæmdur doktors- nafnbót við Kaupmannahafnar- háskóla fyrir vísindaiega ritgerð í þjóðfélagsmálum. Má vafalaust af honum mikils vænta. Honum til að- stoðar við blaðið eru m. a. Guðlaug- ur Rósinkranz liagfræðingur, sem kynt hefir sér blaðamennsku í Svi- þjóð, og ritstjórar Framsóknar og Tímans, Arnór Sigurjónsson og Gisii Guðmundsson. — Blaðið hefir hin beztu fréttasambönd innanlands og utan, og mun eftir megni tryggja sér aðstoð hinna færustu manna i landinu, til að rita læsilegar greinar til fróðieiks og skemmtunar. Fram- kvæmdastjóri útgáfufélagsins hefir verið ráðinn Vigfús Guðmundsson frá Borgarnesi og efast enginn um, sem til þekkir, að fjármálum blaðsins rnuni verða vel borgið i hans hönd- um. — Vill Tíminn árna hinu nýja iyrirtæki allra heilla, og mun þ'ví v.erða fagnað um land allt, er ræzt hafa nú að lokum margra ára óskir beztu manna Framsóknarflokksins, um dagblaðsútgáfu í höfuðstaðnum, og það á svo ánægjulegan hátt, sem nú er raun á. Of seint. íhaldsblöðin eru nú loksins farin að óttast það, að dekur þeirra við nazistaskrílinn i Reykjavik, muni geta orðið vafasöm meðmœli með frambjóðendum ihaldsflokksins a. m. k. i sveitunum við næstu kosningar. Rýkur nú Mbl. upp með andfælum og segist vera lýðræðisblað (!) og að hverskonar ofbeldi sé því viður- styggð. — Aftur á móti séu fulltrúar bændanna á Alþingi sannkallaður of- beldisflokkur. það, sem blaðið færir fram þessu til stuðning, er,' að Tryggvi þórhallsson hafi ekki viljað láta taka öll réttindi af sveitakjör- dæmunum í einu vetfangi og fyrir- varalaust vorið 1931. Geta bændur hugleitt þessa einræðiskenningu og látið i ljós um hana sitt álit. En héð- an af verður brennimark ofbeldis- stefnunnar aldrei af íhaldinu þegið. Skrílvikan i hitteðfyrra mun ekki gleymast á næstu áratugum. Og þingræða Jóns þorlákssonar um „nazista“-æskuna með „hreinu hugs- anirnar" munu heldur ekki gleym- ast. Og þaðan af síður munu gleym- ast aðgerðir íhaldsmeirahlutans í bæjarstjórn Reykjavíkur, sem á laug- ardaginn var heimtaði að fá að setja upp 100 manna flokksher i Reykja- vik — og neitaði að taka til greina óhlutdrægt val lögreglustjóra og reyndustu manna i lögregluliði Reyltjavíkur, á hinum nýju lögreglu- þjónum. Slikt eru fullkomin ein- kenni ósvikinnar einræðis- og of- beldisstefnu. Aldrei mun almenning- ur á íslandi vilja eiga líf sitt og limi undir forsjá slíkra stjórnmálamanna. Svo hrædd eru gömlu blöðin í Reykjavík við útkomu Nýja dagblaðsins, að ekki liafa þau þorað að geta hennar einu orði þá tvo daga, sem liðnir eru síð- an blaðið kom út. Sýnilega af ótta við, að fregnir af útkomu nýs dag- blaðs muni draga til sín athygli al- mennings. Er þetta að vísu barna- legt tiltæki hjá gömlu blöðunum, því að varla mun Nýja dagblaðinu verða skotaskuld úr því að kynna sig i höf- uðstaðnum. „þjóðrækni" f&íræðinnar. í síðasta blaði „íslenzkrar endur- reisnar" standa þessi eftii-tektarverðu orð: „Blað flokksins hefir valið sér fyrir kjörorð hinar frægu og gull- fögru setningar úr AldamótalJóSum Hannesar Hafstein:*) Verði gróandi þjóðlíf með þverrandi tár, sem þrosk- ast á guðsríkis braut“. — Hvað sýn- ist nú einlæglega þjóðræknum ís- lenzkum mönnum um þekkingu „þjóðemisstefnunnar" á íslenzkum bókmenntum. Hvorki höfundur grein- arinnar, né sá, sem próförkina las, né heldur ábyrgðarmaður blaðsins, postulinn frá Ási, virðast hafa hug- mynd um, að þessar „frægu og gull- fögru setningar" standa í sjálfum þjóðsöng íslendinga, en ekki í Alda- mótaljóðum Hannesar Hafsteinsl Og þó eru þessi kvæði svo ólík að hætti, að ómögulegt er á þeim að villast, jafnvel ekki þeim, sem heymarlaus- ir eru á íslenzkt rím. — Ýmsum mun vera minnisstætt, þegar Heimdelling- ar ætluðu að syngja íslendingabrag utan við hús forsætisráðherrans vor- ið 1931, en urðu að hætta við af því að enginn kunni kvæðið! Hver .efast nú um það lengur, að afturhald og fáfræði fari saman? Félag ungra Framsóknarmanna heldur fund í Sambandshúsinu kl. 9 í kvöld. Auglýsing. Börn eða unglingar sem kynnu að vera fáanleg til að gefa eitt eintak af íslenzkum „skólaljóðum", eru vin- samlega beðin að afhenda eintakið á afgreiðslu Timans, Laugaveg 10, og merkja við þjóðsönginn með rauðri eða svartri krít. þeim eintökum, sem safnast kunna á þennan hátt, verður varið til út- býtingar á meðal meðlima „þjóðeris- hreyfingar íslendinga", og mun ábyrgðaimaður „íslenzkrar endur- reisnar" verða beðinn að annast út- býtinguna. *) Auðkennt hér. S>ltJ 1A Jk Fréttir Alþingismenn, sem heima eiga ut- an Reykjavikur, munu nú flestir koimiir til bæjarins. 1 gær komu að austan með Esju: Björn Kristjáns- son, Páll Hermannsson, Haraldur Guðmundsson, Ingvar Páimason og þorieifur Jónsson. Jónas Jónsson er væntanlegur frá útlöndum á morg- un. þingið verður sett á fimmtudag 2. þ. m. þorsteinn Jónsson kaupl'élagsstjóri á Reyðariirði ei' staddur hér i bæn- um, kom með Esju i gær. Tíminn kemur út á mánudögum fyrst um sinn. Bókaverzlun seld. Kristján Guð- mundsson bóksali á Akureyri hefir selt bókaverzlun sina Gunnl. Tr. Jónssyni ritstjóra íslendings og tek- ur liann við henni frá næstu áramót- um. Tveir íslenzkir prófessorar i Stokk- hólmi. Sigurður Nordal prófessor er nú í Stokkliólmi og heldur þar fyrir- lestra við háskólann um nokkrar ís- lendingasögur. Mun liann verða þar til iiátiða. Aðsókn að fyrirlestrum Nordals liefir verið mjög mikil, hafa þeir vakið mikla eftirtekt, og miklar umræður meðal háskólastúdentanna. — Halldór Hermannsson, sem nokk- ur ár liefir verið prófessor í Vestur- lieimi er nú einnig í Stokkhólmi og er þar að rannsaka gömul handrit á Konunglega bókasafninu, en þar eru nokkur mjög merk íslendingasögu- liandrit. 1 Uppsölum mun hann einn- ig dvelja nokkuð og verða við hand- ritarannsóknir á háskólasafninu þar. í því er geymt eitt elzta handrit, sem til er af Heimskringlu. Úr Húnavatnssýslu. Um 16 þús. sauðfjár hefir verið slátrað á Hvammstanga á þessu hausti ogj sauðfjárslátrun er þar nú að fullu lokið. Um það bil helmingur af kjöt- inu var frystur. Hálft annað þús. sauðfjár var rekið í haust úr hér- aðinu til slátrunar í Borgamesi og Hafnarfirði. Einnig var síðari hluta sumars töluvert af heimaslátruðu dilkakjöti flutt á bílum til Reykja- 'víkur og Hafnarfjarðar. Sauðfé var í rýrara lagi. Heyfengur var i sumar bæði mikill og góður og uppskera úr görðum mun betri en í fyrra. Tíð hefir verið fremur stillt undanfarna daga og jörð er auð í byggð. — F. U. Kol í Færeyjum. Að tilhlutun dönsku ríkisstjórnarinnar hafa verið rannsakaðir á siðastliðnu sumri möguleikarnir fyrir kolavinnslu í Bleiknr hestur liefir tapast austur undir Eyja- fjöllum. Mark: fjöður framan hægra, með stjörnu í enni. — Skilist að Velli í Hvolhrepp eða Dímon, gegn fundarlaunum. Sigurðux Gunrutrsson. Færeyjum. Voru tveir sérírœðingar gerðir út af örkinni og ferðuðust þeir um eyjamar, athuguðu skilyrði tii vinnslu og tóku sýnishorn á nokkrum stöðum. þessi sýnishorn voru síðan send til Englands og rann- sökuð þar. Reyndust sum sýnishorn- in ágætlega. En ekki er vitað, hversu mikið muni vera til af þeim kola- tegundum, og eftir því sem annar sendimaðurinn skýrði frá, mun það ekki vera jafnmikið og margir hafa ætiað áður. Frakkneskir menn hafa tryggt sér ráð yfir miklum hluta af kolasvæðinu og kostuðu þeir rann- sóknina að nokkru leyti. Kvikmyndir. Fyrir nokkrum árum var almennt búist við því, að ame- rískar kvikmyndir myndi svo til út- rýrna brezkum kvikmyndum af markaðinum á Bretlandseyjum. — Kvikmyndir, gerðar i Holiywood sá- ust áður hvarvetna í kvikmynda- liúsum, en tvennt hefir orðið til þess að valda miklum breytingum á þessu. í fyrsta lagi komu fram ali- almennar kröfur um það, þegar tal- myndirnar komu tii sögunnar, að hlutverkin væri leikin af enskum leikurum, því að amerískur fram- burður og málhreimur fellur Eng- lendingum ekki i geð, og í öðru lagi voru gerðar ráðstafanir tii þess, af rikisstjórninni, að brezk kvik- myndahús sýndi ákveðna tölu af brezkum kvikmyndum. Árangurinn liefir orðið til mikillar eflingar brezka kvikmyndaiðnaðinum, sem áður átti erfitt uppdráttar. Fyrir þremur árum voru brezkar kvik- myndir aðeins 7—10% af þeim kvik- myndum, sem sýndar voru, fyrir tveimur árum 25% og í fyrra 35%. Fyrstu átta mánuði yfirstandandi árs sýndi Gaumont-British Corpora- tion, sem ræður yfir fleiri kvik- myndahúsum á Bretlandseyjum en nokkurt félag annað, aðallega brezk- ar kvikmyndir eða 70—80%. þetta á þó einnig rót sína að rekja til þess, að kvikmyndagerð í Bretlandi hefir tekið afarmiklum framförum á þeim tima, sem um er að ræða. Þróun og samvinna. Eftir Jón Sigurðsson bónda i Yzta-Felli. NiðurL X. Mjög mikið hefir verið á síðustu ár- um talað um, að þjóðin sé að hverfa frá landbúnaði til annara atvinnu- vega. þetta mál þarf rannsóknar við, en því miður hefi ég ekki í höndum þau hagfræðilegu skilríki, sem þyrfti til þess að gera þarna rækilega rann- sókn. En þó má draga hér fram staðreyndir, sem öllum eru kunnar og leitast við að draga af þeim álykt- anir. Eitt aðaleinkenni atvinnulífsins á 19. og 20. öld, er sífellt vaxandi verk- skipting. Áður urðu allir að vera þúsund þjala smiðir. þetta átti eink- um og sérstaklega við íslenzka bænd- ur. Fjöldinn allur varð að véra allt I senn: Bændur, sjómenn, iðnaðar- menn o. fl. o. fl. þróun síðustu áratuga hefir ekkl verið hvarf frá landbúnaði heldur skilgreining starfanna. í stað þess, að fyrir 50 árum var engin ná- kvæm skilgreining á iðnaði, landbún- aði og fiskiveiðum, hinir sömu menn sinntu öllum þessu mstörfum, hafa þessar stéttir greinizt í sundur. það er risin upp mjög fjölmenn sjó- mannastétt og all margmenn iðnaðar- mannastétt. Flestir þessir menn búa í bæjunum. þa eru og allmargir menn, sem hafa atvinnu af flutningum á sjó og landi og mörgum öðrum störf- um, sem áður voru hjáverk landbún- aðarins. þetta er aðalástæðan til þess, að þeim hefir fækkað, sem lifa á landbúnaði, sem aðalatvinnu. f stað þess að bændur voru áður sjómenn, smiðir, klæðagerðarmenn, önnuðust flutninga o. s. frv., eru þessi störf nú komin í hendur manna, sem búa í bæjum. þrátt fyrir það þó fólkinu hafi fækkað í sveitunum, hefir af- rakstur af landbúnaði vaxið, Fénað- ur í landinu er eins margur nú og nokkru sinni áður, en fénaðarafurðir efalaust miklu meiri vegna bættrar meðferðar alls fénaðar og aukinnar ræktunar. En landbúnaður hefir jafn- framt þessu tekið stórfelldri þróun á 20. öld. Fram um síðustu aldamót máttum við teljast í flokki þeirra þjóða, er höfðu frumstæðan búnað, líkt og hirðingjaþjóðir. Túnrækt og garðrækt voru aukaatriði. Aðaltekjur þjóðarinnar voru af óræktuðu landi og af veiði. Við beit og engjaheyskap ganga kostir landsins til þurðar, landið hlýtur af þessum orsökum að veita verri og verri skilyrði búnaði. í sama stíl voru allar okkar fram- kvæmdir, engir vegir eða brýr og engin hús er staðið gætu, torfkofar og timburhús, sem stóðu í lengsta iagi mannsaldur. I þessu var falin fátækt landsins. Meðan þessi stefna hélzt, hlutum við alltaf að vera fá- tækir og fátæktin vaxandi. Sjávarútvegur okkar heldur áfram sömu stefnu. Hann skapar engin verðmæti, er erfast frá kynslóð til kynslóðar. Með tímanum og vaxandi veiði hlýtur fiskimergðin frekar að minnka. Skip og útgerðartæki verða lieidur ekki kynslóðararfur. Allar okkar nágrannaþjóðir hafa um langan aldur haft ræktunarbún- að. Hver kynslóð hefir aukið hið ræktaða land. Skilað nýjum og nýj- um steinbyggingum, er staðið geta öldum saman, bæði bóndabæjum, iveruhúsum í borgum og verksmiðj- um. Skilað nýjum og nýjum vegum er lengi vara, brúm og jámbrautum. þessi ræktunarstefna eða lands- bótastefna er nú fyrst að hefjast hér- lendis á þessari öld. Menn eru nú fyrst þess meövitandi, að vegi eígi að leggja, brýr að byggja og hús, er staðið geti öldum saman. Að betur borgi sig að rækta land en ræna. Geysimikið fé hefir verið bundið i vegi og brýr, steinbyggingar og rækt- un, allt verk, sem eru varanleg. Ýmsum finnst, að þetta fé sé bezt geyma í húsum kauptúna. En slíkt er harla vafasamt. Tökum til dæmis steinbyggingar á Hólum í Hjaltadal og á Siglufirði. Á Hólum í Hjaltadal fylgir byggingunum stórfelld ræktun. þar hlýtur ætíð að vera þörf fyrir þær byggingar, sem nú eru, og miklu meiri, því ræktun þar gæti hundrað- íaldast. Byggingar á Siglufirði byggj- ast aftur á móti á ráni fiskimiða, á stopulum sjávarafla, eins og raunar öll okkar kauptún. Enginn getur sagt, hversu lengi fiskgnægð muni endast. það er víst, að ýmsar fiski- tegundir eins og t. d. lúða, hafa þorrið, að fiskur gengur ekki inn á firði svo sem áður. Annarsstaðar hafa líka íiskimið mjög rýrnað fyr- ir of mikla veiði, t. d. í Norðursjón- um. Og víst er um það, að örðugt mun að rækta sjóinn á sama hátt og landið. þessar byggingar á „möl- inni“ við sjóinn, hafa því raunar miklu minna framtíðarverðmæti en þær sem byggðar eru á grónu landi vaxandi ræktar, — þó almenningur hafi aðra skoðun á þessum hlutum. Aðeins einn útgerðarmaður virðist hafa séð þetta. Thor Jensen hefir lagt útvegsgróða sinn hinn mikla í steinbyggingar uppi í sveit og rækt- un kringum þær. Ef til vill hefir honum verið þetta ljósara af því hann er fæddur í landi þar sem ræktunarstefnan í atvinnuvegum hef- ir ráðið öldum saman, og sá hugs- unarháttur, sem henni fylgir. En fleiri útgerðarmönnum þyríti að verða ljóst, hvílíkur voði er á ferð- um, ef sjórinn bregst þá verða öll hin miklu mannvirki Reykjavíkur og annara fiskiþorpa næsta verðlítil. það er í raun og veru óafsakanlegt, að þjóðin skuli hafa safnað geysi- skuldum, er hafa svo ótrygg verð- mæti að baki. Skuldir landbúnaðar- ins eru tíu sinnum minni og hafa þó tíu sinnum tryggara verðmæti að bakhjarli. XI. Ég hefi bent hér til ræktunar og bygginga á Korpúlfsstöðum. Korp- úlfsstaðir eru meðaljörð eða tæplega það. Mér er sagt að þar séu um 200 kýr. Nú sýnir reynslan, að góðu lífi má lifa i sveit, fyrir einyrkja fjöl- skyldu, á tíu kýrfóðrum af töðu, hvort sem á því eru fóðraðar kýr eingöngu eða bæði ær og kýr. þetta er hið sama og að hvert meðal býli á landinu geti tvítugfalda«t, ef allt væri fullræktað. Á landinu lifa nú um 40 þúsundir manna á land- búnaði, en ef öll láglendi yrðu full- ræktuð, allar jarðir á við Korpúlfs- staði, mundi geta lifað á þeirri rækt- un 800 þúsundir manna. þetta eru að vísu fjarlægir möguleikar, en mögu- leikar þó. En rétt er að gera sér ljóst, að stefnubreyting er orðin i búnaði okkar og hið liðna kemur aldrei aftur. þegar iðnaður og fiski: veiðar vinna með vélum, sem gera hvert dagsverk margfalt að afkasti, er auðséð að búnaður verður undir i samkeppninni, ef haldið er fast við handverkfæri ein og miðaldahætti í verknaði. Búnaður íramtíðarinnar verður að byggjast á vélavlnnu á ræktuðu landi. Hvert býli verður að hafa bíl- færan veg beim í hlað. Engjahey- skapur og beit á óræktað land verður aukaatriði. En af þessu leiðir aftur á móti að kostir dreifbýlis og land- rýmis verða léttvægir móts við kosti þéttbýlis. Við verðum að ganga út frá því, að kreppa sú, sem nú stendur, sé aðeins skaminæ. Hvað sem að nú liður, mun veröldin alltaf þarfnast ullar og skinna, kjöts og mjólkuraf- urða og garðávaxta. Allt láglendi á íslandi hefir óvenjugóð skilyrði til íramleiðslu þessara hluta. það er trygging fyrir að búnaður getur vaxið svo að segja ótakmark- að á íslandi. Aftur á móti er engin trygging fyrir því, að útvegur sá, sem nú er, vaxi, eða jafnvel standi í stað, eins og áður hefir verið sýnt. Gerum nú ráð fyrir, að framsókn sú i búnaði, sem hafin er, haldi á- fram. Að hér hefjist ný landnáms- öld sem byggist á ræktun. Hvaða fó- lagsskipun mun verða í hinum nýja búnaði? Hugsanlegt væri, að býlunum fjölg- aði ekki. það yrði Korpúlfsstaða- skipulag. Einn bóndi ætti hundrað hektara tún og hefði fjölda verka- fólks. En þetta er fjarska ósennilegt. „Kapitals"- eða auðvaldsskipulagið er nú á þessum árum allsstaðar að verða gjaldþrota. það er ósennilegt, að það nemi ný lönd, allra sízt það vinni landbúnað undir sig. í öllum Norðurálfulöndum stefnir að smækk- andi jörðum með vaxandi rækt, og fækkandi „herragörðum". þá getum við hugsað okkur, að jarðirnar skiftist mjög óreglulega. Býlin dreifist án allrar skipunar, jafnt um alla landareign stórjarða, upp um heiðar og afdali. Nýbýli síð- ustu ára benda til þessa. En margt bendir til, að dreifðu býlin séu aö- eins arfui' frá ránbúnaöarstefnunni, sem heimtaði sem allra mesta dreif- ingu býlanna. þegar ræktunarstefn- an nær fullum völdum, mun hún heimta fast skipulag byggðarinnar á þann veg, að allar samgöngur og samnot menningartækja verði sem auðveldust. Sklpulag hlns nýje lendnáma munu verQe sambýll, runnlð el

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.