Tíminn - 30.10.1933, Page 3

¥!M1NH
175
Ódýrasta Ijósið
.^a. •£**?»*
Sú breyting hefir orðið á fram-
kvæmdastjórn félags vors, að fram-
kvæmdastjóri
hr. A. V. Tulinins
hefir látið af störfum vegna heilsu-
bilunar, en skrifstofustjóri félags-
ins
hr. Brynjólfur Stefánsson
er ráðinn framkvæmdastjóri í hans
stað frá 20. þ. m.
Sjóvátryééingarfélag Islands b.f.
lilkynii!.
Happdrætti Háskóla Islands
tekur til starfa 1. janúar 1934. ,
25000 hlutir í 10 flokkum.
Verð 60 kr. á ári eða 6 kr. í hverjum flokki.
Vinningar samtals kr. 1.050.000,00 á ári.
1 á 50000 kr., 2 á 25000 kr., 3 á 20000 kr.
2 á 15000 kr., 5 á 10000 kr. o.s.frv. á heilan hlut.
Fimmti hver miði fær vinning á árinu.
Átha. Fyrsta starfsáriö veröa einungis gefnir út fjórðungsmiðar, og verða
fyrst seldir A-miðar nr. 1—25000, þá B-miðar nr. 1-25000, en þá
C- og D-miðar með sama hættí.
llmboðsmenn í nálega ölluin kaaptúnum.
Vinningarnir eru skattfrjálsir.
Flotamál stórveldanna. Samkomu-
lag milli stórveldanna um takmörk-
un vígbúnaðar á sjó var gert í Whas-
ington 1921—22 og í London 1930.
Nýir samningar standa til ó næsta
óri og er útlitið ískyggilegt, Fulltrú-
ar Japana í Genf hafa látið skýrt í
ljós, að japanska ríkisstjórnin geti
ekki fallizt ó, að sömu styrkleika-
hlutföll milli herskipaflotanna hald-
ist. þeir vilja íó öflugri flota en þeir
hafa nú, án þess að Bretland og
Bandaríkin fái aukinn réttindi til
herskipasmiða. Á Whasingtonstefn-
unni féllust Japanar á, að hlutföllin
væri 10 (Bretl.,Bandar.) og 6 (Jap-
an), að þvi er orustuskip og flugvéla-
skip snertir, en í London höfðu Jap-
anar þar fram, að hlutföllin yrði 10
og 7, að þvi er beitiskip snertir,
tundurspilla, kafbáta o. s. frv. Jap-
anar hafa til skamms tíma gert sér
vonir um, að herskipafloti Japana
yrði svo öflugur, að hlutföllin yrði
10 (Bretl., Bandar.) og 9 (Japan).
þeir hafa stöðugt fært sig upp á
skaftið og að ári kunna þeir að
krefjast þess að mega hafa jafnöfl-
ugan herskipaflota og hvert hinna
stórveldanna um sig, Bretland og
Bandaríkin. — Vert er að taka fram,
að vegna óánægju ítala og Frakka
á Whasingtonráðstefnunni tóku þeir
ekki þátt í samkomulaginu, sem gert
var í London. — Japanar vilja af-
nema flugvélaskip, vegna þess, að
afleiðingin af notkun þeirra kunni
að vera sú, að fjöldi óviggirtra borga,
yrði fyrir flugvélaársum. En Banda-
ríkin telja óhjákvæmilegt að nota
flugvélaskip í sjóhernaði. Bretar og
Japan vilja, að hámarksstærð orustu1
skipa verði 25.000 smál. (er 35.000
smál. nú). Bandaríkjamenn eru á
annari skoðun. — Bretar vilja að hó-
marksstærð beitiskipa verði 7.000
smól. með 6.1 þml. fallbyssum. Frakk-
ar og ítalir eiga stærri beitiskip og
1938 verða Bandaríkjamenn búnir að
smíða seinasta 10.000 smálesta beiti-
skipið af 10, sem smíði hófst á 1922.
Munu-Frakkar, ítalir og Bandaríkja-
menn vart fallast á, að rífa mörg ný
skip. — Vegna þess, að Bandaríkja-
menn eiga mörg ný, stór beitiskip,
munu Japanar krefjast þess, að þeim
sé heimilt að smiða slík skip, eftir
þörfum. Samkomulag í flotamálunum
virðist ekki i vændum, nema um
miklar tilslakanir verði að ræða hjá
öllum aðilum.
Skuldlr 15 Evrópuríkja við Banda-
ríkin nema $11.000.000.000. Talið er,
að Bretar muni fara fram á eftir-
gjöf, sem nemi 90%, þ. e. að þeir
greiði aðeins 10 cents af hverjum
dollar, sem þeir skulda Bandarikjun-
um. Skuld Breta, sem hér er um
að ræða, nemur $4.500.000.000, en það
er ámóta og Bandamenn sáu sér fært
að krefjast af þýzkalandi, er sein-
ustu skaðabótakröfurnar voru gerðar
i Lausanne. Stóra-Bretland er þegar
orðið eftir á með greiðslur sínar.
Greiddar voru 10 milj. dollara í silfri
í júní í sumar, þá er umleitanir um
greiðslur milli Bandaríkjanna og Ev-
rópuríkja hinsvegar fóru út um þúf-
ur. Bretland og íleiri lönd intu þá
af hendi greiðslur til þess að sýna
góðan vilja sinn á að standa við
skuldbindingar sínar. M. a. gerði
ítalia, Tékko-Slovakia og Rúmenía
slikt hið sama. Finnland eitt greiddi
að íullu .
1932.
Eftir Bjöm Bjamanon í Gr&farhoiti.
------- NL
í>á er sórstæð jörð (land) í sveit,
sem talsverðu mati nær, er talin al-
gert nytjaiaus, hlýtur þar að vera
eitthvað bogið, a. m. k. vanta upp-
lýsingar um hv.emig því er háttað,
t. d. bls. 18, nr. 17a, 7b, o. v. (a eftir
tölu þýðir: annað sinn, en b: þriðja
sinn). — Fyrir kemur þaö, að býli
eru engar landsnytjar taldar, en þó
talsverð áhöfn, t d. bls. 69, 27a, o. v.
— Nokkrar eignir (lönd, landsnytj-
ar), er gleymzt hafa við fyrra matið,
hafa nú komizt í þessa nýju bók.
Við lauslegan samanburð ó bók-
unum finst mér í nýju bókina vanta
af fasteignum sem hin eidri hefir,
þessar jarðeignir: Rangárvou: V.-
Landeyj.: Hliðarendafjara; Ásahr.:
Hrútur. — Ámess.s., Gaulvb.: Slétta-
ból; Stokkseyr.: Stardalur. — Guli-
brjs., Gr.vik: Kvíadalur; Gerðahr.:
Steinar (í Leiru); Vlstr.hr.: Hvamm-
ur, Grænaborg; Garðahr.. Jónsbúð,
Péturskot. — Kjósars., Seltj.: þar
vantar 11 lendur; af þeim eru 7
fallnar til Reykjavíkur, (eldra mat
þeirra: 865+490 = 1355), en 4 eru að
líkindum í ruslakistimni; Mosf.hr.:
11 jarðeignir vantar, þar af 3 fallar
til Rvikur (fyrra mat 980+85 =
1065), 2 til Seltj.nesshr., 4 metnar
með öðrum jörðum, og 2 með öðrum
nöfnum (önnur þeirra 3-skipt), og
mun þetta allt sjóst af frumskýrsl-
unum. Mýras., Hraunhr.: Gerðhús.
— V.-Barðastr., Barðastrhr.: Sæból;
Rauðasandshr.; Vantar 5 jarðir, þar
af eina sem var 3-býli; var eldi’a
rnatið: 74+57 = 131, ruslakistan er
nú 61+61 = 122; Ketildalahr: Klett-
ur. — N.-ísafjjs., Hólshr.: Grundar-
hóll, Árbær (stóreignir, líklega í
ruslakistunni miklu þar); Grunna-
víkurhi-.: Merkiseyri, Meleyri, Lang-
eyri (fyrra mat 62 h. landv.; rusla-
kistan nú 8 h. landv.). — Strandas.,
Árnesshr.: Njálsstaðir; Fellshr.: Ham-
ar, Miðhús, Bleikjuholt (þar er „Fell
(með hál.)“, og kunna þetta að vera
hjáleigurnar). — A. Húnav^., Svina-
vatnshi’.: Auðkúluheiði. — Skagafj.s.,
Skefilsstaðahr.: Öldubakki, Kleifar-
gerði; Fellshr.: þverá %, Klóin; Hofs-
hr.: Spáná. — Eyjafjjs., Ólafsfj.hr.:
Vantar 5 smábýli, likl. nú í ruslak.;
Svarfaðard.: Hamai’kot, Búð, Sjótún,
Áskrifendur Timans í Reykjavík fá
í dag eitt eintak af Nýja dagblaðinu
ókeypis til athugunar.
þjóðlegum rótum, og laga slg eftir
íandslagf og staðháttum.
Ég hugsa mór skipulag byggðar-
innar aðallega með þrennu móti:
1. Sjávarþorp. Undanfama áratugi
liefir vaxið upp fjöldi þorpa, sem
byggja á bátaútvegi eða verzlun.
Mörg þessara þorpa eiga litla fram-
tíð á sjó. Verzlun hefir hnignað í
aðrar áttir. Skipin stækka og sókn á
haimamið verður jafn létt frá öðrum
stöðum með betri hafnir. Útvegur
pessara staða hnígur til annara sem
hentari eru. Sem dæmi slikra staða
raá nefna Eyrarbakka, Stokkseyri,
Borgarfjörö eystra og Blönduós, þeg-
:ir höfn kemur á Skagaströnd. Allir
pessir staðir og margir fleiri, þar
: ern hnignun sævargangs vofir yfir,
liafa óþrjótandi landkosti 1 grend.
i>essi þorp og mörg fleiri munu
1 i’eytast úr fiskiþorpum í sveftaþorp.
: tefna framtíðarinnar verður eflaust
: ú, að stunda eigi fiskveiðar, sem
. ðalatvinnu, aðeins frá góðum höfn-
istn. Verða víða byggðar hafnir, en
húleitt frá öllum fiskiþorpxxm, sem
•1 eru. — þessi þorp munu alls
, hki leggjast í auðn þó útvegur
j'.crri, ef landkostir eru sæmilegir í
i. i'oml. Hið næsta þorpunum verða
í'ðar. en tún breiðast út frá þeim
landareign þeirra og næstu
j. uða. Sjórinn verður aðeins stund-
ii* í góðviðri, sem hlunnindi, sum-
. u.ðar verða aukatekjur af iðnaði. í
]. ;sa átt er þegar farið að stefna
í'.iim sum þorp.
Hlíðarbyggðir. Víðast um Norð-
nd, Dalasýslu og vesturhluta
■.u; Uirlands eru byggðir í dölum.
; -nir standa í röðum með fjalla-
í íi.. un, en breytt undirlendi fyrir
i , ð n. Jafnótt og undirlendið rækt-
: : g dalbotninn eða strandsléttan
\ ið t að túni, munu þessar bæjar-
r ðii’ þéttast. Eftir þVí sem xmdir-
jef.dið cr breiöara og ræktun miöar,
getur bæjaröðin orðið þéttari. En
liér ríður á að halda bæjaröðiimi í
réttri skipan, svo sami vegurinn gildi
fyrir alla, sama símaiínan og raf-
lögnin, sama girðing ofan við alla
bæina fyrir bithgann, sem oft getur
verið geisi víðlendur á heiðum uppi
og á fjöllum.
3. Á hinum stóru sléttum sunnan-
lands er landslagið ekki jafnreglu-
legt. Bæirnir eru dreifðir um holt og
liæðir, viða þó fleiri en einn á sama
stað, sumstaðar margir saman. Hugs-
um okkur suðurláglendið fullræktað.
Ég hygg, að sjálfsagt væri að hafa
sambyggð þorp í likingu við þykkva-
bæinn. Tökum jörð, sem fulli’æktuð
framfleytti 200—300 kúm, og væri
hæfileg 20 bændum. pað væri mjög
heimskulegt að dreifa íbúðarhúsum
og fénaðarhúsum út um alla landar-
eignina. þorpið yrði byggt saman.
Sami bíivegur, sami sími og raflögn,
sami dáglegur póstur, mjólkurpóstur
o. s. frv. þrátt fyrir það þó búnaðar-
hættir liðinna alda hafi gefið ástæðu
til dreifði-ar byggðar, hefir þó borið
allmikið á samfærzlu býla sunnan-
Jands. Tvíbýlisjarðir ei-u víða. Sum-
staðar eru margbýli (Öræfi) og sum-
staðar „hverfi“ eins og t. d. í Holt-
um.
Ef ræktunarstefnan sigrar svo sem
líltur eru til, v.erður smám saman
nábýli í sveitunum. Eftir því sem
þetta nábýli vex, batna skilyrði
sveitamanna til þess að njóta allra
þeirra þæginda, sem nútíinamenn-
ingin getur veitt borgarbúum, en
sveitamenn hér á landi hafa að
mestu leyti farið á mis við að und-
anförnu. En jafnframt þvi sem sveita-
menn öðlast þægindi borgarinnar
með auknu nábýli og skipulagðri
byggð, eiga þeir einnig að geta hald-
ið því frelsi og náttúruunaði, sem
sveitin veitir, einkum í dalabyggðúm,
sem fjafa fjöll hei&aviöáttu að
baki og strandbyggðum með fjöll á
aðra hönd, en sjó á hina.
Enginn skyldi þó halda, að slíkt
nábýli geti þrifizt, nema með mjög
víðtækri samvinnu. það hefir áður
verið bent á, hversu samvinna bænd-
anna hefir þroskazt stig af stigi. Skal
nú bent á, hversu eðlilegt væri, að
hún þroskaðist áfram við aukið ný-
býli. Slculum við líta á, hverjar grein-
ar samvinnu yrðu sjálfsagðar, ýmist
sem lögbundin samvinna ríkisheildar
eða sveitarfélags eða frjáls félags-
skapur.
1. Hver sveit mundi hafa sameig-
inlegt vegakerfi, sameiginlegan síma
og daglegan póst að hverju býli.
2. Auðvelt mundi að hafa, í flest-
öllum sveitum landsins, sameigin-
lega rafveitu til ljósa, suðu og hit-
unar og smáiðnaðar, ef byggðin væri
þétt og skipulögð.
3. Öll verzlun yrði rekin í félagi.
4. Sameiginlegar iðnstofnanir, er
gerðu vörur bænda markaðshæfar.
Mjólkurbú er fullynnu mjólkina í
þær afurðir er beztan h.efðu markað
ú hverjum tíma. Frystihús, niður-
suðuverksmiðjur og pylsugerð, er
kæmi kjötvörum öllum, fullbúnum til
neyzlu, í hæsta verð. þá mundu og
geta þrifizt heima i héruðum alls-
konar klæðagerð úr ull og skinnum.
Við þéttbýli og ræktun sparast vinna.
Líkur eru til, að heimilisiðnaður geti
hafizt með nýjum hætti, einkum ef
kostur yrði á raforku til smærri véla.
Fjölda marga smíði má stunda með
ódýrum áhöldum í heimahúsum,
skógerð og klæða. þess eru viða
dæmi erlendis, að margháttuð at-
vinna er stunduð i heimahúsum af
bændum, en skilyrði alls þessa er
þéttbýli, góðar samgöngur og sam-
vinna. En þó mundi sjálfsagt langt
um afkastamestar verksmiðjur, er
bændur ættu í félagi og gerðu iðn-
aðarhrávörur, ull og skinn, að íull-
gildum vörum, sem selja mætti beint
til neytenda innanlands og utan.
5. Hvert byggðarhverfi mundi hafa
samvinnu um flutninga. Ákveðnar
stundir á degi hverjum kæmu sam-
eignarbilar, er flyttu afurðir bænda
til verkstöðva þeirra, er gerðu j>ær
markaðshæfar, og allar nauðsynjar
búanna til baka.
6. Líkur eru til, að öllu ræktuðu
landi yrði skipt til nytja, en órækt-
aður bithagi á heiðum og fjallahlíð-
um yi’ði samelginlegur. það er nú
einu sinni svo, að viðskipti manna
við lifandi náttúru verða að vera
persónuleg, menn verða að eiga sinn
garð og sitt tún og umfram allt sín-
ar skepnur. En um leið og bithagi
er sameiginlegur, verður einnig fén-
aðargeymsla úti sameiginleg, svo
sem verið hefir.
7. Samvinna um kynbætur verður
auðveldari í þéttbýli.
8. þótt hver bóndi eigi sitt ræktar-
land og sinar skepnur, mun þó girð-
ing og frami’æsla oftast að miklu
leyti félagsleg fyrir stór svæði.
9. það sem mest háir búnaði ikk-
ar, er skortur á hagkvæmum og stór-
virkum verkfæmm til jarðvinnslu
og söfnunar og hirðingar jarðargi’óða.
Hin stói-virkustu verlcfæri og vélar
eru oftast allt of dýrar fyrir smá-
bændur, en geta margborgað cig við
stærri rekstur. Ég hefi heyrt íslend-
inga, sem komið hafa frá Ameriku,
lýsa meinum búnaðai' þar. þar er
allt með vélum unnið. En samvinna
er engin i notkun vélanna. Meðal
bóndinn á svo mikið fjármagn liggj-
andi í vélum, sem aðeins eru lítið
notaðar, að rentur þess fjármagns
gieypa ailt of mikinn liluta af bús-
arðinum.
Segjum nú, að einhver jörð sé telc-
in til þrautræktar, á líkan hátt og
Koi’púlfsstaðir, en þó þannig, að all-
ur jarðargróði skiptist á meðalbú,
ástæðu til, að þessir 20 bændur, sem
allir búa í einu þorpi, geti ekki átt
og notað í félagi öll þau áhöld og vél-
ar, s.em sannanlega ber sig að nota
á Korpúlfsstöðum. Með dreifbýli væri
slík samvinna ómöguleg, bændur yrðu
ánnaðhvort að treysta handafla sín-
um eða hleypa sér í ókleifar véla-
skuldir, eins og frændur okkar í
Ameríku.
Búnaðarfélag íslands þarf að hafa
nægiiegt fé til að rannsaka, hverjar
vélar hæfi bezt okkar búnaði og hika
ekki við hagkvæmustu vélamar, þótt
stórvirkar séu og dýrar.
Hvert sambýli mun síðan eignast
sína dráttarvél, skurðgröfu, hæfilega
marga bíla, heyvinnuvélar o. s. frv.,
svo að öll þessi verkfæri komi að
fullum notum án þess einstakling-
arnir þurfi að hafa ofmikið fjármagn
fast í vélum.
Grein þessi sem hér birtist að
framan, verður að npkkru að teljast
„sundurlausir þankar“. Mun sumum
finnast, að djai’flega sé spáð. En
greinin gerir ekki kröfu til að vera
vísindi, heldur rökstudd trúarjátning
cða lífsskoðun, manns, sem mikið
hefir hugsað heima í baðstofu um
þjóðfélagsmál okkar. Ég hika ekki við
að senda hana til birtingar og tel
henni ekki til lcosta, að þar komi
fram frumlegar skoðanir, heldur hitt,
að fjöldi samvinnumanna víðsvegar á
landinu mundi hugsa á líkan hátt.
Ystafeili í iebrúar 1932.
Jóxt Sigurðsson.
Kaþólski miðflokkurinn í Saar-hér-
aði hefir af frjálsum vilja samþykkt
sína eigin upplausn. Hafa þannig
ailir borgaraflokkarnir í Saar sam-
einast i einn flokk, þýzka ættjarðar-
fiokkinn.