Tíminn - 11.09.1934, Qupperneq 2

T 1 M I N N
,Einkafynrtækið‘
snýst af trnnni
Þegar bráðabirgðalögin um kjötsöluna
komu út að tilhlutan landbúnaðarráðherra
Ilermanns Jónassonar, reyndi „einkafyrir-
tækið“ að eigna bræðingsstjórninni gömlu
heiðurinn af þeim.
Því miður var frá hendi íhaldsstjórnar-
innar ekki um neinn heiður að ræða í þessu
efni, heldur vansæmd, vanvirðu aðgerða-
leysisins.
1 tvö ár hafði stjórn íhalds og „einkafyr-
irtækisins" setið og ekki tekizt að bæta neitt
afurðasölu landbúnaðarins. Nýja stjórnin
hratt umbótinni fram á tæpum mánuði.
Sprengimennirnir gutu- öfundaraugum til
svo skjótra og röskra framkvæmda — og
eignuðu sjálfum sér. Þeim þótti lögin góð,
en þau væru sín verk.
En það verður ekki sagt um þá sprengi-
menn, að þeir séu „staðfastir í trúnni“. í
málgagni sínu, Framsókn, er þessu öllu snú-
ið við s. 1. laugard. 8. sept.
Skipulag kjötsölunnar er farið að verka,
orðið vinsælt og hagfelt, en um leið er
einkafyrirtækið orðið sannfært um, að
þýðingarlaust sé að telja lögin og ákvæði
l’eirra sitt verk. Því trúi enginn. Sann-
reyndirnar séu of augljósar.
Og þá umhveríist „bændaumhyggjan“ í
hatur og úlfbúð til skipulagsins.
Það er kallað hvorki meira né minna en
„eignarnám“ 0g stjórnarskrárbrot. Löggjöf-
in, sem þessir fylgissnauðu sprengilegátar
þóttust eiga í hvert bein og hældu sér
fyrir, er nú allt í einu orðinn sá háskagrip-
ur, er rofið hefir „eignaréttinn“ og stjórn-
arskrána.
Þeir menn sem svona vinna og rita,
hljóta að bera alveg takmarkalausa fyrir-
litningu fyrir dómgreind og rökhugsun
bændanna, sem blað þeirra er ætlað. Það
er því líkast, sem ritstjórn að blaði þeirra,
sé ekki með öllum mjalla.
Blaðið fullyrðir, að fram að þessu hafi
„bændumir ráðið verðlaginu á þessum
iramleiðsluvöruni“, þ. e. afurðum búanna.
Hafi bændur ráðið verði á afurðum sín-
um, hví var það verð þá svo lágt, að at-
vmnuvegur þeirra bar sig ekki? Settu
þeir sjálfir svo lágt verð á mjólk, kjöt,
gærur og ull, að búskapurinn komst í hina
greipilegustu neyð? Voru þeir sjálfviljugir
að hrapa lífsafkomu sinni og barna sinna
niður í örbirgð og rústir. Voru þeir með
verrðfellingu á sínum1 eigin framleiðsluvör-
um — svo gífurlegri sem hún hefir verið
— að hrinda sínum eigin atvinnuvegi niður
í gaþandi tortímingu?
Vill ritspekingur sprengimanna halda
slíku fram? Ef ekki, þá er hér farið með
svo furðulegt fleipur og svo prakkaraleg ó-
tannindi, að jafnvel Mbl. mætti vera stolt
af.
Sannleikurinn er sá, að bændur hafa nær
aldrei ráðið verði afurða sinna. Þess vegna
er þeirra eigin atvinnuvegur í svo þungum
vanda staddur, sem undanfamir tímar hafa
sýnt.
Nú fyrst er bændum gert kleift með
samræmdu lögfestu heildarskipulagi — þar
sem fulltrúar sjálfra þeirra eru í meiri
hluta — að ákveða söluverð kjöts (og
bráðlega mjólkur) með viturlegu og rétt-
látu tilliti sinna brýnu þarfa og kaupgetu
neytenda.
Þetta skilja allir heilvita menn. Jafnvel
grunnúðugustu þjónar rógsiðjunnar, hljóta
að hafa af því eitthvert veður.
En þeir trúa svo blint á vanþroska ísl.
liændastéttar, dómgreindarleysi og skort á
alyktunargáfu, að þeir hætta sér út í kvik-
syndi heimskulegustu ósanninda og mót-
sagna.
En hin falsaða framkoma hefnir sín.
Deyjandi einkafyrirtæki, sem keppist við
íiialdsblöðin um að afflytja og rægja
stærstu hagsmunamál íslenzkra bænda, fær
iðju sína goldna í hæfilegu fylgisleysi og
skopkendri fyrirlitningu mannanna, sem fá-
menn embættismannaklíka í Rvík hefir gert
þá vansæmd að kenna sig við.
Kaupfálag Eyfirðinga hefir nú sent á markað-
inn nýendurbætt Flóra-smjörlíki, og þá lækkað
j.ifnframt verð þess. I Reykjavik hefir smá-
söluverð á smjörlíki verið kr. 1,70 -1,80 kg., í?ji
Flóra-smjörlíkið er nú auglýst í smasölu í Rvík
ú kr. 1,30 kg. Er þetta um 25% Jækkun. — Fer
vel á því, ef samvinnumönnum tekst að lœkka
til muna verð á nauðsvnjavcirum til neytend-
anna, en framleiða þær þó með góðum hagnaði
fyrir þá, sem að framleiðslunni vinna.
Oþarkarnir og
afleiðingar þeirra
Veðuráttan hefir nú í sumar
verið á þann veg, sem bezt
mátti verða til að auka gras-
sprettu, hlýindi og miklar úr-
komur. En í mörgum sveitum
hefir veðurfarið stórspilt og
jafnvel eyðilagt mikinn hluta
heyfengsins. 1 mörgum héruð-
um austan- og norðanlands er
útlitið með afkomu bænda eins
og eftir eldgos og öskufall. Of-
an á þetta bætist óvenjulegt
aflaleysi, einkum á smábáta,
sumstaðar í þeim sýslum, sem
mest tjón bíða af óþurkunum.«
Afleiðingar þessa harðæris
eru auðsjáanlegar. Þar sem
heyfengur er lítill og skemmd-
ur', verður bændunum fyrst
hugsað til fóðurbætiskaupa, og
þar næst að fækka fénu, svo að
sá bústofn, sem settur verður
á, lend i ekki í voða á vetri
komandi.
Þegar sýnt var hvert stefndi
um hinar miklu heyskemmdir,
gerði landstjómin tvær ráð-
stafanir til að reyna að bægja
frá mestu hættunni: Úrræða-
og aðgerðaleysinu. Stjómin
mun -hafa lagt fyrir stjórn
verksmiðjunnar á Siglufirði að
halda óseldu miklu meira af
síldarmjöli, heldur en seldist
innanlands í fyrrasumar. Og
jafnframt þessu fól stjómiri
Páli Zophóníassyni ráðunaut að
safna sem gleggstum skýrslum
um ástandið í óþurkahéruð-
unum, um heyfenginn, fóður-
bætisþörfina og þau úrræði,
sem gripið væri til á hverjum
stað. Síðustu daga hefir P. Z.
gert sitt ítrasta til símleiðis,
að fá bráðabirgðayfirlit um á-
standið í mestu rigningarhér-
uðunum. En þeirri starfsemi
verður að halda áfram fram á
haust, meðan barizt er við að
bjarga heyfeng þeim, sem bú-
ið er að slá.
Einhver veruleg mistök hafa
orðið hjá meirahlutanum í
stjórn síldarbræðslunnar á
hverju héraði vill grípa til,
eins og nú stendur á.
Allir geta væntanlega nú
þegar sameinast um það
tvennt, að óska þess, að allar
þær stofnanir, sem vinna
| sameiginlega að málum bænda,
! starfi nú ötullega að því að
koma skipulagi á fóðurbætis-
málið, og í öðru lagi að gætt
j verði hófs með ásetning í
haust.
En þetta mikla áfall þarf
jafnframt að verða til þess, að
knýja alla bændastétt landsins
til að notfæra sér milclu betur
en nú er gert þá þekkingu,
sem þó er til í landinu um
votheys- og súrheysgerð. —
Reynslan hefir nú sýnt í öll-
um fjórðungum landsins, að
hver einasti bóndi á landinu
þarf að vera undir það búinn
j að bjarga árlega nokkrum
hluta af heyfeng sínum á þann
hátt. Hætta sú, sem óþurk-
arnir leiða nú yfir bygðir
landsins, getur þannig orðið
til að kenna þjóðinni, að búa
sig betur undir baráttuna við
hma mislyndu sumarveðráttu,
heldur en verið hefir hingað
til. J. J.
i Hvar er
Jói Þorláksson?
Það þótti mörgum undar-
legt, þegar yfir því var lýst í
vor, að Jón Þorláksson yrði
hvergi í kjöri af hálfu íhálds-
flokksins í kosningunum. Jón
var formaður flokksins, einn
af elztu mönnum hans á þingi,
1. landskjörinn þingmaður og
fyrv. forsætisráðherra flokks-
ins. En nú var hann ekki hafð-
ur í framboði.
| Það var auðsætt, að hér
hlaut að vera um veðrabrigði
að ræða í flokknum. Kveldúlf-
arnir voru að taka völdin. Naz-
| isminn var að ryðja sér til
j íúms, og þá þótti Jón ekki
sigurstranglegur byltingarfor-
ingi eða einræðisherra. Honum
var því sparkað. En jafnframt
Siglufirði, þeim Sveini Bene-
diktssyni og Jóni Þórðarsyni
starfsmanni Kveldúlfs á Siglu-
firði. Sveinn og Jón Þórðar-
son hafa selt Kveldúlfi handa
búi hans í Mosfellssveit, mikið
af síldarmjöli frá ríkisverk-
smiðjunni, fyrstú dagana í
september, til þess að Kveld-
úlfur geti 'Setið að hækkandi
verði erlendis með framleiðslu
sína frá Vestfjörðum.
Ihaldið lagði Framsóknar-
mönnum mjög til lasts, að
láta Þór veiða síld til fóður-
bætis, jafnhliða gæzlu. Ef til
vill sjá sumir íhaldskjósendur
nú um - seinan, að þar var
stefnt í rétta átt, og vel
myndu nú margir kunna, að
Þór hefði veitt í sumar, og að
sá afli hefði verið til fóður-
bætis í þeim héruðum, sem nú
eru mest aðþrengd.
Það er fullljóst, að síldar-
mjöl það, sem nú er til hjá
ríkisverksmiðjunni handa
bændum landsins, er of lítið.
Það þarf meiri fóðurbæti til
að bjarga við málum bænda-
stéttarinnar í yfirvofandi
hættu.
En hver bóndi er nú önnum
kafinn við framleiðslubarátt-
una. Búnaðarfélagið hefði ef
til vill átt að taka að sér for-
göngu um bjargráðin. Menn
vita ekki til, að það hafi
hafizt handa. Því nauðsyn-
legra er að bændur í rigning-
arhéruðunum gefi þeim manni
sem landstjómin hefir valið
til að stýra undirbúningi
bjargráðanna, sem ítarlegasta
vitneskju um aðstöðuna í
hverrí sveit og sýslu, og um
þær leiðir, sem bændastéttin í
fékk hann þó birta mynd af
sér í Mbl. og ísafold, þar sem
hann jafnframt varð að gefa
yfirlýsingu um að hann færi
út úr þinginu af fúsum vilja af
því að hann hefði svo mikið
að gera (hann hefir tvo við-
talsíma á viku í borgarstjóra-
skrifstofunni!) og af því að
hinir „ungu Sjálfstæðismenn"
(Heimdellingar) væru svo ein-
staklega efnilegir!
Hvorug ástæðan var tekin
mjög alvarlega. Enda létu
íhaldsmenn það boð út ganga,
að ef þeir fengju hreinan
meirahluta í þinginu, ætti Jón
að verða forsætisráðherra.
Ekki gat það þó orðið til að
létta af honum vinnu. Eitthvað
hlaut að vera bogið við heilind-
in.
Nú eftir kosningar er það
líka opinberlega játað af Sig-
urði Kristjánssyni alþm., að
íhaldsmenn hafi aldrei búizt
við að fá meirahluta í kosning-
unum nema með „Bændaflokkn
um“. Þeir hafa því aldrei gert
ráð fyrir þeim möguleika, að
Jón gæti orðið forsætisráð-
herra. Allt, sem gefið var í
skyn um það, hefir verið sagt
til að blekkja hikandi íhalds-
kjósendur — eða þá gamla
manninn sjálfan.
Rétt upp úr kosningunum
hröklaðist Jón til útlanda. Nú
er hann kominn heim. Morgun-
blaðið hafði ekki einu sinni
svo mikið við að birta nafnið
á „formanni Sjálfstæðisflokks-
ins“ í farþega-lista sínum1. Það
þarf ekki að birta viðtal við
hann nú, ekki mynd af honum
enga lofrollu um afrek hans,
eins og vant hefir þó verið,
Alyktanir
Landsíundar kyenna
vorið 1984.
f bindindismálum:
I. „Landsfundur kvenna á-
lyktar að beina því til hins háa
Alþingis, er samin verður ný
áfengislöggjöf, að þá verði lagt
á vald hvers héraðs, hvort þar
verði leyfð sala áfengis. Telur
funudrinn að útsölu ætti ekki
að leyfa nema 3/4 hlutar kjós-
enda æski þess“.
: „Þá vill fundurinn alvarlega
beina því til hins háa Alþingis,
að það styðji bindindisstarf-
! semi í landinu með ríflegum
fjárframlögum og geri yfirleitt
allt sem í þess valdi stendur
til þess að draga úr skaðlegum
afleiðingum áfengisnautnarinn-
| ar“.
II. „Landsfundur kvenna
mælist til, að eftirfarandi á-
kvæði komizt inn í væntanlega
' áfengislöggjöf þjóðarinnar:
1. Að unglingum innan 18
ára aldurs verði alls ekki
selt eða afhent áfengi og
engum þeim, sem sekt
hefir hlotið fyrir áfengis-
lagabrot.
2. Að vín verði ekki selt á
laugardögum eftir hádegi
og alls ekki selt daga fyr-
ir stórhátíðir.
3. Að ríkið láti reisa og starf.
rækja drykkjumannahæli,
eitt eða fleiri, eftir þörf-
um.
Það er ennfremur álit fund-
arins, að nauðsyn beri til þess
að rækileg bindindisfræðsla
verði látin fara fram í öllum
bama. og unglingaskólum lands
ins“.
III. „Landsfundur kvenna
telur konum skylt að gjöra
sitt til, að heimabruggi víns
verði útrýmt úr landinu".
f atvinnumálum kvenna:
1. „4. landsfundur kvenna
fúíorar á ríkisstjórn og Alþingi
að bi-eyta lögum frá 1911 um
aðgang kvenna til opinberra
embætta á þá leið, að jafnrétti
þetta nái til allra starfa, sem
launuð eru af ríkisfé, þannig,
að konur fái alltaf sömu laun
fyrir sömu vinnu og sömu
hækkunarmöguleika og karlar.“
II. 1. „4. landsfundur
kvenna samþykkir að skipa
nefnd með fulltrúum stéttar-
félaga þeirra, er tekið hafa
þátt í landsfundinum. Nefnd
læssi heiti atvinnumálanefnd
og beiti hún sér fyrir atvinnu-
málum kvenna.“
2. „Fundurinn felur atvinnu-
málanefnd að fylgjast með
gangi launamálanna á næsta
þingi og gæta þess að launin
verði samræmd samkvæmt kröf
um um jafnrétti kvenna til
atvinnu".
Samvinnunefnd, er kosin var
í byrjun fundarins, lagði
fram eftirfarandi tillögur um
tilhögun landsfunda eftirleiðis,
og um markalínur fyrir sam-
vinnu íslenzkra kvenna á hlut-
lausum grundvelli. Voru tillög-
I urnar samþykktar af fundin-
um:
I. „Kvenréttindafélag ís-
lands stendur fyrir Landsfund-
unum og hefir framkvæmd
allar í sambandi við þá, ásamt
þremur þar til kosnum konum
af landsfundunum. Hefir það
(K. R. F. í.) undir höndum
það fé, sem veitt er af opin-
beru fé til fundanna, eða
þegar hann hefir komið úr ut-
anlandsferðum. Jón heldur enga
ræðu. Hann skrifar enga blaða-
grein. Jafnvel íhaldsmenn
skopast að honum fyrir lög-
regluþjónamálið.
Laun heimsins eru vanþakk-
læti!
safnazt til þeirra á annan
hátt. Skulu reikningar hvers
landsfundar lagðir fyrir næsta
landsfund á eftir til úrskurð-
ar.
Rétt til þess að senda 1 full-
trúa á landsfund hefir hvert
það félag, sem borgar 5 krón-
ur í ferðasjóð fulltrúanna, en
nefnd, kosin af landsfundum,
úthlutar á hverj um fundi styrk
úr þeim sjóði til þeirra full-
trúa, sem helzt þurfa þess
með.
Kvenréttindafélagið sækir
um styrk af opinberu fé til
fundahalda, ferðastyrks handa
fulltrúunum, og til þess að
halda sambandinu við á milli
funda. Það reynir að útvega
niðursett fargjöld með skipum
og að sjá fulltrúum fyrir ó-
keypis verustað á meðan á
fundunum stendur, ef þess er
óskað.
Landsfundiniir kjósa 3 kon-
ur í Reykjavík á hverjum
landsfundi til þess að vinna
að undirbúningi næsta fundar
með st j órn Kvenréttindafé-
lagsins.
Félög, sem vilja standa í
sambandi við Kvenréttindafé-
lagið á framangreindum grund-
velli, skulu kjósa nefnd eða
sérstaka konu í félaginu, til
þess að hafa á hendi afgreiðslu
þeirra mála, sem þetta sam-
band varða.
Framkvæmdanefndin boðar
til landsfundanna og ákveður
hvað oft þeir skulu haldnir“.
II. „4. landsfundur íslenzkra
kvenna, haldinn í Reykjavík
sumarið 1934, álitur að fyrsta
og nauðs.vnlegasta skilyrðið
fyrir þroska íslenzkra kvenna
og skilningi þeirra á þjóðfé-
laginu, sé - vel ritað sérstakt
blað, sem taki hin ýmsu mál
kvenna til umræðu og skýring-
ar á algerlega flokkslausum
pólitískum grundvelli. Stefna
blaðsins sé: Fullt jafnrétti
kvenna á öllum sviðum á við
karlmenn, bæði að lögum og
í framkvæmd laganna. Sömu
atvinnuréttindi með sömu skil-
yrðum og laúnum sem karl-
menn hafa. Að þær fái, bæði
að lögum og í reyndinni, sömu
launahækkunarskilyrði og karl-
menn. Að tekið sé fullt tillit
í öllum fræðslugreinum kvenna
til þeirra sérstöku aðstöðu,
sem þær hafa í þjóðfélaginu
og skólafræðslu þeirra hagað
eftir því.
Landsfundur kvenna leggur
því til:
Að tilraunum þeim, sem
Kvenréttindafélag íslands hef-
ir hafið til að stofna sérstakt
kvennablað á þeim grundvelli,
sem markar alla stefnu lands-
fundanna, og undirbúi málin
undir þá, sé sem fyrst hrund-
ið í framkvæmd undir forustu
Kvenréttindafélags Islands og
hinna ýmsu félaga, sem þegar
hafa heitið þessu máli bæði
fylgi og fjárstyrk.
Tillög þau, sem þegar hefir
verið heitið, leggur landsfund-
urinn til að send verði stjórn
Kvenréttindafélags íslands fyr-
ir lok septembermánaðar næst-
komandi, sem leggi þau í sér-
stakan sjóð í Landsbanka Is-
lands, er nefnist: „Stofnsjóður
samvinnublaðs ísl. kvenna“.
Samvinnunefnd landsfund-
anna, sem skipuð verður í lok
þessa landsfundar, vinni að
því bæði í kaupstöðum og í
sveitum, að fá um allt land
sem flest kvenfélög og ein-
staklinga, konur sem karla, til
að veita blaðamáli þessu ein-
lægan stuðning og fylgi, bæði
utan og innan kvenfélaganna.
Þegar nægilegt fé hefir safn-
azt í Stofnsjóð blaðsins, eftir
rekstraráætlun, sem Kvenrétt-
indafélag Islands þá leggur
fram, tekur það að sér útgáf-
una og ritstjórn blaðsins, eftir