Tíminn - 22.01.1935, Blaðsíða 1

©jaíbbag!
fcíafcains ei 1. }ð ni
ÁrBOnauimn footar 7 ft.
^fgrei&sía
©3 innt)Elmta á Caugaoeg 10.
©itni 2353 — Póst&óti 961
3. blað.
Reykjavík 22. janúar 1935.
XIX. árg.
Hin nýja
»Samvinna«
Samband íslenzkra sam-
vinnufélaga var stofnað í Yzta-
felli í febrúar 1902, af kaupfé-
lögunum í Þingeyjarsýslu. —
Smátt og smátt gengu fleiri og
fleiri félög fyrir norðan og
austan í Sambandið, og eftir
fáein ár gerði það sína fyrstu
þýðingarmiklu framkvæmd, að
géfa út tímarit um málefni
samvinnumanna, sem kom út
3—4 sinnum á ári. Sigurður
Jónsson í Yztafelli var ritstjóri
jiess fyrstu 10 árin og- var það
þá prentað á Akureyri. En
þegar Sigurður varð ráðherra
veturinn 1917, hætti hann við
ritstjórnina og tímaritið flutt-
ist til Reykjavíkur og hefir
verið gefið hér út síðan.
Þegar Tímarit kaupfélaganna
eins og það var oftast kallað
fyr á árum, byrjaði að koma
út, var það af mikilli nauðsyn.
Kaupfélögin urðu oft fyrir
mögnuðum árásum í dagblöðun-
um. Kaupmenn auglýstu þar.
Blöðin vildu ekki styggja þá,
og neituðu þess vegma oft kaup-
félögunum um rúm til að verja
málstað þeirra. Helzti griða-
staður kaupfélagsmanna var í
Fjallkonunni hjá Valdimar Ás-
mundssyni, meðan hans naut
við.
En þegar Framsóknarflokk-
urinn var stofnaður 1917,
breyttist þetta. Flokkurinn
eignaðist brátt tvö vikublöð,
Tímann og Dag og síðar kom
Nýja dágblaðið Málstaður
samvinnumanna í dægurbar-
áttunnj var þess vegna sóttur
og varinn svo, að ekki þurfti
við að bæta í þessum blöðum.
Aðalfundur S. 1. S. var í
vor sem leið haldinn að Laug-
arv'atni rétt eftir kosningarn-
ar. Á þeim fundi komu tveir af
forstöðumönnum hinna stærstu
kaupfélaga á landinu, þeir Eg-
ill Thorarensen og Vilhjálmur
Þór, með tillögu, sem fékk
mikinn byr. Þeir vildu ger-
breyta tímariti kaupfélaganna,
,,Samvinnunni“ úr hinu gamla
formi, gera hana að mánaðar-
riti, láta hana koma út í helm-
ingi stærra broti, láta hana
vera fulla af myndum af öllu
því helzta, sem kaupfélögin
gerðu og um framkvæmdir er-
lendra kaupfélaga. Og þeir
vildu að stefnt yrði að því, að
þetta mánaðarrit kæmist inn á
hvert einasta samvinnuheimili
á landinu.
Sambandsfundurinn féllst á
þessa tillögu og í febrúar eða
marz byrjar Samvinnan að
koma út í þessum nýja bún-
ingi. Hún á að byrja að túlka
í myndum og með stuttum
skýringargreinum hina marg-
breytilegu þróun samvinnunnar
hér á landi. Jafnframt þessu á
liún að flytja skemmtilegar
sögur, greinar og myndir um
byggingar, um húsbúnað og
klæðaburð o. s. fi'v.
Hér er lagt inn á nýjar
brautir, og það er talið góðs
viti, að tillagan um þessa ráða-
breytni kom frá mÖnnum, sem
eru í fararbroddi um stór-
fellda nýsköpun í félagsmála-
starfi landsmanna. J. J.
Uíanrikis*
vevzlunin
Ilermann Jónasson forsætis-
ráðherra flutti sl. nýársdag út-
varpsræðu, sem vakið hefir
mikla athygli um allt land. í
þessari ræðu gerði hann m. a.
menntun Islendinga að umtals-
efni. Hann benti á, að
menntun og þekking í landinu
yrði fyi'st og fremst að miðast
við við'fangsefnin á hverjum
tíma. Hinir uppvaxandi mennta
menn yrðu að’ skilja það, að
hinar gömlu embættisleiðir
væru ekki lengur neinn aðal-
vegur til frama. Og. þjóðfélagið
ætti fyx-st og fremst að styðja
þekkingai’leit þeirra manna,
sem taka vildu að sér að ryðja
nýjar leiðir í atvinnumálum
landsins. I því sambandi nefndi
hann fyrst og fremst utanrík-
isvei'zlunina- Þjóðin mætti ekki
láta lengur bíða að opna augun
fyrir því, sagði hann, að í ut-
anrílúsverzlun Islands væri þörf
meiri þekkingar og fleiri nægi-
lega stai'fhæfi'a manna.
Forsætisi’áðherran hefir með
þessum ummælum réttilega lagt
áherzlu á það, hvernig leggja
þarf grundvöllinn að fi'amtíðai'-
lífi Islendinga. Islendingar eiga
meira en flestar þjóðir undir
viðskiptunum við aðra. Fram-
leiðsla landsins er fábreytt og
af þeim ástæðum næsta erfitt
að tryggja henni márkaði eins
og hún nú er. Og vegna fá-
breytni framleiðslunnar þai'f
þjóðin að kaupa mikið frá út-
löndum. Og þá kemur til sög-
unnar hið mikla vandamál þess-
ara örðugu tíma: Er hægt að
gera svo rnikið af íslenzkri
framleiðslu seljanlegt erlendis
og dx-aga það mikið úr inn-
kaupum erlendrar framleiðslu,
að þjóðin geti staðið skil á and-
vii'ði þess, sem hún kaupir, og
þá unx leið greitt vexti og af-
borganir af lánurn hins opin-
bera og einstaklinga. Á árinu,
sem leið, tókst þetta ekki. Verzl
unai'jöfnuðurinn út af fyrir sig
var óhagstæður um 4 miljónir.
Svo að segja öll viðskipti
milli þjóða fara nú fi’am eftir
samningum milli ríkjanna. Og
milliríkjaviðskiptin færast meir
og meir í það horf að vera
vöruskipti. Viðskiptalönd okkar
láta sér ekki lengur nægja, að
það, sem við kaupum af þeim,
sé borgað. Þau heimta, að við
kaupum af þeim helzt eigi
rninna en þau kaupa af okkur.
I því liggja okkai' erfiðleikar í
utanríkisverzluninni, af því að
við höfum enn næsta fáar vöru-
tegundir að bjóða, og af því að
við erum orðnir því vanir að
kaupa frá þeim löndum, sem
litið kaupa í staðinn af okkar
framleiðslu.
Þess vegna eru utanríkismál-
in nú að verða stærstu mál ís-
lendinga. Ekki innantómt
skvaldur um pappírsviðurkenn-
ingar á þjóðerni voru og sjálf-
stæði, heldur bláköld nauðsyn
atvinnuveganna og þess fólks
sem af þeirn hefir lífsviðurværi,
nauðsynin á því að gera ís-
lenzka vinnu arðbæra með auk-
inni fjölbreytni framleiðslunn-
ar og finna henni nýja verzlun-
ai’farvegi hinu megin við hafið.
A víðavangi
„Bændum eru gefnar gjafir".
Ihaldið lét nokkrar vel efn-
aðar spekulanta-frúr lxalda æs-
ingafund móti mjólkui'skipulag-
inu á föstudaginn var. Allur
fundurinn miðaði að því, frá
hálfu íhaldsins, að gera tilraun
til að spilla fyrir sveitafólkinu
þessai'i tilraun til bóta á tekj-
um þess, sem hljóta að leiða af
kipulagningunni.
Á þessum fundi kom í ljós
hve svikulir íhaldsmer' eru í
garð bænda, jafxxvel ]x að þeir
þykist vinna fyrir þá. Eyjólf-
ur Mjólkurfélagsforstjóri er
gott dæmi um þetta. Á þessum
fundi réðist hann á samnefnd-
armenn sína, Árna Eylands,
Egil Thorarensen, Guðmund
Oddsson, Hannes dýralækni og
sr. Sveinbjörn og fór um þá
hinum vei’stu oi’ðum. Sagðist
hann hafa verið fjósamaður í
sveit í æsku og aldrei þekkt
þar annað eins líf og í nefnd-
inni. Það sézt af þessu hve
mikils Eyjólfur virðir störf
þeirra, sem hirða kýrnar. Hann
sér ekki í því hreinlátt og
virðulegt stai'f, vandasamt og.
þjóðnauðsynlegt. Nei, Eyjólfur
fyrirlítur bændafólkið, sem
vinnur að framleiðslunni. Það-
an velur hann smánarorðin til
að lítillækka með þá sem hann
vill smána. Þannig launar þessi
piltur Mbl. bændum gamlan
og nýjan stuðning.
Fláttskapur
þeirra manna, sem haldi úti
blaði „einkafyrii'tækisins“ í
garð bændanna verður jafnan
ber, þegar kemur til átaka milli
umbótaflokkanna og íhaldsins
um hagsmunamál bænda. Þetta
hefir kornið glögglega fram í
mjólkurmálinu. Morgunblaðið,
Alþýðublaðið og' Guðrún í Ási
töldu að misfellur hefðu orðið á
útsendingu og afgi'eiðslu mjólk-
ur í bænum á fyrsta degi lxins
nýja skipulags. Sanngjarnir
menn töldu slíkt ekki hnekkj-
andi fyrir skipulagið heldur
eðlilega byrjunarörðugleika.
Blaðsneipu „einkafyrirtækis-
ins“ þótti bera vel í veiði að
taka upp í dálka sína róg og
hrópyrði um það skipulag, sem
er sett með hagsmuni bænda
fyx'ir augum. Enginn, sem
fylgzt hefir með atburðum síð-
ustu ára mun undrast um það,
að slíkt viðhoi'f „bændablaðs-
ins“ sé talið þóknanlegt í her-
búðum Jóns í Dal, Þorsteins
Briem, Hannesar og Svafars,
sem hafa ski'iðið hver undir
annan i auðmjúklegri þjónustu
við íhaldið. — Hitt mun vera
fyrri samhei’jum Tryggva Þór-
hallssonar til hryggðar að sjá
nafn hans enn standa eftst í
ritnefnd þess blaðs, sem svo
greypilega hefir svikið málstað
bænda og sem hefir þá eina
iðju að ofsækja hin fyrri
áhugamál hans og samstarfs-
menn. P-
„Sull“ og „samsull“.
Áti’únaður íhaldsbænda á
Mbl. fer að vei'ða bundinn ann-
möi’kum, því að í afurðasölu-
málunum varð blaðið að velja
rnilli bændanna og spekulant-
anna, og þá kom hið sanna
Egill Thorarensen. Vilhjálmur Þór.
Tveir af mestu umbótamönnum Samvinnustefnunnar. —
Þeir beittu sér fyrir ]?ví á síðasta Sambandsfundi á Laugai'-
vatni í vor sem leið, að samvinnufélögin gæfu út fjölbreytt
mánaðarrit með myndum, er Kæmi út í stærra upplagi en
íxokkurt annað blað á íslandi.
upp. Mbl. vildi hjálpa Kveld-
úifi með Korpúlfsstaðamjólk-
ina og sagði litla von að fólk í
Reykjavík vildi „samsullið“ hjá
bændunx. Þeir vildu eingöngu '
hina dásamlegu Korpúlfsstaða- !
rnjólk. Eftir þessu er mjólkin
frá Magnúsi á Blikastöðum,
Ólafi í Brautai'holti, sr. Guð-
mundi á Mosfelli, Helga á
Hrafnkellsstöðum og Skúla á
Móeiðarhvoli réttnefnt „sull“,
en þegar henni hefir vei'ið
steypt saman í hreinsun-
arstöð Eyjólfs í Mjólkui'félag-
inu, þá er hún „samsull“. Vafa-
laust finna allir bændur — og
líka íhaldsbændur — þann ís-
kulda fyrirlitningarinnar á
þeim og þeirra starfi, sem skín
út úr þessari árás Mbl.
Eftirlit með ríkisrekstri.
Tvær nefndir voru til, sem
litu eftir rekstri ríkisprent-
smiðju og landssmiðju. Nú
gerði Alþingi þá skipun á, að |
þrjár þingkosnar nefndir
skyldu líta eftir rekstri hinna
helztu fyi'irtækja ríkisins.
Kostnaður verður minni við
þessar þrjár nefndir heldur en
var við hinar tvær og auk þess
munu hinar nýju nefndir taka
upp rniklu víðtækara eftirlit.
Pilsaþysur
hefir orðið í Reykjavík meiri
en dæmi séu til út af mjólkur-
sölumálinu- Hinn sannkristni
verndari fátæklinganna í bæn-
um, Guði’ún Lárusdóttir, hefir
efnt til húsmæðrafunda um
nxálið, þar sem húsbændurnir
voru þó að mestu1 látnir hafa
fyrir því, að halda uppi hinum
ágæta málstað kvennanna. En
málstaðurinn er sá, að hnekkja
nýbyrjuðum skipulagsumbótum
á nxeðferð og sölu mjólkur í ;
Reykjavík og færa það mál í ;
hið fyrra hoi'f, þar sem 30—
40% af mjólkurverðinu fór í
rnilliliðakostnað. Svo nxegn er
fjandskapur íhaldsins gegn til-
raunurn til hagsbóta fyrir
bændur og neytendur á kostn-
að kaupsýlumannanna í Reykja-
vík, að fá dæmi mxxnu vera til
meiri æsinga heldur en þeirra.
sem uppi var haldið á þessurn
nýstárlegu trúboðsfundum Guð-
rúnar. r.
Vanmáttur „vax'aliðsins“.
Sjaldan hefir verið auðnu-
íxiinni tilraun til flokksmynd-
unar heldur en sú sem Þ. Br.
stóð fyrir í fyi'ravor. Magnús
Torfason lýsti í þingræðu í vet-
ui', að þeir Hannes Jónsson og
liaixn væi'u aldrei sammála, og
gætu á þann hátt upplxafið á-
hrif hvor annars, og þetta vai'
alveg rétt. Auk þess sátu þeir
Hannes og Þorsteiixn Bi'ieixx
stöðugt á svikráðum við M. T.
og hefðu fegnir viljað gera
Iiann þingi’ækan, eins og Ólaf-
ur Thors leggur til. Munurinn
á aðstöðunni var sá, að M. T.
lagði íxxjög lag sitt við umbóta-
flokkana, hjálpaði þeim með
ýnxs stói-mál, og kom fram
ýmsum sínum áhugamálum.
En Þorsteinn og Hannes vora
gersamlega áhrifalausir. Ann-
ar þeii'ra komst í enga nefnd,
hinn í eina. Þeir komu engu
fram og voru að engu hafðir.
Þeir gerðu ekkert nenxa að
koma fram með tillögur fyrir
íhaldið og elta það í atkvæða-
greiðslu. Er til meira gæfu-
leysi ?
Mbl. og bi-auðin.
Mjólkui’samsalan í Rvík tek-
ur bi'auð til sölu í búðum sín-
um, og fyrst og fremst frá
þeim tveim bi'auðgerðunx, sem
hafa haldið verði á bi'auðum
10014, en það er brauðgerð
Kaupfélags Reykjavíkur og
Alþýðubi'auðgerðin. — Hafa
þær haldið vörum sínum 10—
12% undir almennu verði ann-
ara bakai'a. Á þennan hátt
léttir samsalan undir með
almenningi að fá ódýr brauð á
sama stað o ■: nijólkin var seld.
Þegar hér var komið málum,
sáu bakarar sitt óvænna og
settu bi-auðin í sama verð og
hinar tvær brauðgei'ðir. Mbl. er
stórlega óánægt út af þessu.
Það vill ekki unna bæjarbúum
þessarar verðlækkunar á brauð-
unum. Það hefir aldrei áfellt
bakara bæjarins fyrir að selja
brauðin árum sanxan miklu dýi'-
ara en Kaupfélagið og Alþýðu-
bi'auðgei’ðin.
Heilræði P. H.
Á æsingafundi íhaldsmanna
og kommúnista unx daginn, var
Pétur Halldórsson einn af aðal-
ræðumönnunx. Skoraði hann á
bæjarbúa að mótmæla skipu-
lagning mjólkursölunnar með
því, að neyta svo lítillar mjólk-
ur, sem fi’ekast væri unnt.
Gaf hann, fólki það ráð, að
blanda þá mjólk, sem það
keypti, með „heitu vatni“ og'
di'ýgja hana á þann hátt! ísa-
fold steinþegir í sveitunum um
þetta heilræði til Reykvíkinga!
Uian úr heimi
Atkvæðagreiðslan í Saar.
Saar er landsvæði um 2000
ferkílómetrar (J/r,o af IslandD
að stærð á landamærum Þjóð-
vei-ja og Frakka, vestan Rínax'-
fljóts. Þar er mesta þéttbýli í
álfunni, erida er landið geisi-
auðugt að námuni. Þetta er
garrialt, þýzkt land og fyrir
heimsstyrjöldina voru nærri
allir íbúar þess þýzkumæl-
andi, og eru i'aunar enn. En í
friðarsamninigunum voi'u Þjóð-
vei'jar neyddir til að sleppa yf-
irráðum í landinu um næstu 15
ár. Saar átti að vera í tollasam-
bandi við Frakkland. Þjóða-
bandalagið átti að hafa yfir-
stjói’n þess, en hinar miklu og
auðugu nánxur fekk franska
ríkið til eignar sem endurgjald
fyrir frakkneskar námixr, sem
þýzki hei'inn hafði eyðilagt í
ófriðnum. Jafnframt var þá á-
kveðið, að eftir 15 ár skyldi
fara fram þjóðaratkvæði í land
inu og skyldu íbúarnir xriega
velja um þx-ennt: Yfiri’áð Þjóða
bandalagsins áfraixx, yfii’ráð
Fi'akklands eða yfirráð Þýzka-
lands. Færi svo, að úrslit at-
kvæðagreiðslunnar yi'ðu Þýzka-
landi í vil, var Frökkum gert
að skyldu að gefa Þýzkalandi
kost á að kaupa námui'nar.
Allt þangað til fyi'ir tveim
árum hafði engum dottið annað
í hug en að atkvæðagreiðslan
færi fram án allrar innri bar-
áttu í Saar og að svo að segja
hvert einasta atkvæði yrði
greitt með Þýzlxalandi. En þeg-
ar harðstjórn Hitlers hófst í
Þýzkalandi, og því meir senx á
leið, óx ótti frjálslyndra manna
í Saar við hið þýzka ófrelsi.
Hófst þá barátta fyrir því, að
Saar héldi áfraxxx að lúta stjórn
Þjóðabandalagsins a- m. k. þang
að til Nazistaveldið væri fallið
í Þýzkalandi. Var þessi hi’eyf-
ing síðar studd af foringjum
katólska flokksins, og stóð sú
afstaða í sambandi við presta-
ofsóknirnar í Þýzkalandi nú und
anfarið.
En Nazistarnir þýzku beitlu
öllum mögulegum aðfei'ðum til
að bæla þessa hi’eyfingu niður.
Þeir mokuðu fé í kosningaskrif-
stofur sínar, slógu á strengi
þjóðernistilfinningai'innar og
gamla gremju íbúanna út af
hinum niðui'lægj andi friðai'-
samningum 1920. Andstæðing-
arnir vox'U stimplaðir sem föð-
urlandssvikai’ar. Og af því að
líkurnar fyrir meirahl. Þýzka-
lands megin voru yfii'gnæfandi,
var auðvelt að beita hótunum.
Atkvæðagreiðslan fór fram á
sunnudegi, 13. þ. nx. Tugir
þúsunda af Saai’kjósendum frá
öðrum löndum streymdu þang-
að til að kjósa. Þýzkaland boi'g-
aði ferðakostnaðinn fyrir þá
alla. Og úi'slitin urðu þau, að
Þýzkaland fekk 90% atkvæð-
anna. Fyrir tveim árum hefði
það orðið 95—99%. En andstað-
an mátti samt heita gerbrotin.
1. marz verður Saar aftur þýzkt
land. Og þúsundum saman
streyma nú flóttamenn frá
Saar inn yfir landamæri Fi’akk-
lands, til að bjarga lífi sínu og
eignum áður en Hitler tekux
: við stjórn.