Tíminn - 22.01.1935, Blaðsíða 2

10
T 1 M I N N
Úr stjórnmálasögu
Islendinga 1P34
Framh.
En áður en málum var hér
komið, var annað flokksþing
haldið í Reykjavík, heldur en
það, sem heyrði boðskap Knúts
prests um afnám menningar á
íslandi. Það var flokksþing
Framsóknarmanna. — Þingið
sóttu áhugamenn úr öllum kjör-
dæmum landsins. Voru1 fnlltrú-
amir um 200 og hafði slíkt
mannval aldrei sézt á nokkru
flokksþingi, nema hjá Fram-
sóknarmönnum' árið áður. Á
þessu flokksþingi undirbjuggu'
leiðtogar Framsóknarmanna úr
öllum kjördæmum landsins
sókn á hendur íhaldinu, naz-
istum, kommúnistum og hinum
„prýðilegu embættismönnum".
Flokksþingið gaf út djarflega
og þróttmikla málefnaskrá uni
starfsemi næstu ára. öllum
flokksþingmönnum var ljóst
hvað við lá. Öll spillingaröfl
landsins voru í bandalagi gegn
flokknum og stefnu hans, og
ef andstæðingarnir sigruðu,
var allt 1 veði, sem sæmileg-
um! mönnum er kært: Frelsi
borgaranna, menning þjóðar-
innar og frelsi hennar u|m alla
fyrirsjáanlega framtíð.
Á flokksþingi Fram'sóknar-
manna var ekkert af hinu
væmna smjaðri Þorsteins
Briem né hinum frekjukénnda
glannaskap Thorsbræðra og
Knúts Húsavíkurklerks. Það
sem einkenndi starfsskrá
Framsóknarmanna, var yfir-
lætisleysi, framsýni og þrek til
að berjast og sigra. Og það
voru þessir eiginleikar í fari
kjósenda-fylkingar Framsókn-
armanna, sem bjargaði mál-
stað þeirra og framtíð lands-
ins.
Viðhorfið til Alþýðuflokksins
var með nokkuð einkennilegum
hætti um þessar mundir. Um
haustið 1933 hafði einn af
leiðtogum verkamanna, Héðinn
Valdimarsson, skrifað sköru-
lega grein í tilað flokksins og
sýnt fram á óhjákvæmilega
nauðsyn þess, að Framsóknar-
flokkurinn og Alþýðuflokkur-
inn störfuðu saman til vamar
móti hinni erlendu glæpastefnu,
sem miðaði að því, að imdir-
oka vinnandi stéttir landsins
og svifta þær öllu frelsi.
í það sinn varð ekki úr
stjórnarmyndun, af því að í-
haldið réði þá yfir hinum
„prýðilegu embættismönnum"
og gat látið þá gera vilja sinn
í öllu. En ef rétt var að vinna
skipulega og samningsbundið
móti íhaldinu á síðustu mán-
uðum ársins 1933, þannig, að
Framsóknarmenn og Alþýðu-
flokksmenn mynduðu stjórn
saman, þá var hin sama nauð-
syn fyrir kosningamar vorið
1934, þegar verið var að undir-
búa stjómarfar margra næstu
ára og ef til vill um langa
framtíð.
Miðstjórn Framsóknannanna
var á sömu skQðun og H, V.
haustið áður, og áleit vel geta
komið til mála gagnkvæma
samvinnu við kosningarnar í
því skyni, að halda íhaldinu og
hjúum þess í minnihluta og
verja þannig þjóðfrelsið.
En leiðtogar socialista voru
yfirleitt á annarri skoðun. Þeir
hafa sennilega álitið, að í-
haldið og hinir „prýðilegu“
myndu vinna kosningarnar, og
munu bæði hafa treyst á mátt
sinn í bæjunum og að flokki
þeirra myndi enn meir vaxa
fiskur um hrygg, ef þeir væru
í andófi við íhaldssama stjóm.
Niðurstáðan var sú, að socia-
listar buðu frarn í nálega öll-
um' kjördæmum, og það engu
síður þar sem fylgi þeirra
var sáralítið. Þeir vildu safna
öllu sínu atkvæðamagni, bæði
til að sýna mátt og vöxt
flokksins og til að fá sem
flesta uppbólannenn.
Þegar kosningadagurinn 24.
júní rann upp, þótti flestum
sem dimmt væri í lofti í svéit-
unum. Kr. Albertson, fóstrí
þeirra Thors Jensen-feðga hafði
þá látið sér sæma að skrifa
í útlent blað grein, sem
var full af illyrðum og per-
sónulegum skætingi um Fram-
sóknarflokkinn og lauk máli
sínu með því að spá honum
mikilla hrakfara. Ileima fyrir
í landinu vorul Framsóknar-
menn milli tveggja andstæð-
mga. Kjördæmunum hafði ver-
ið skipt með tilliti til þess að
geta misnotað aðstöðuna gagn-
vart Framsóknannönnum. M.
a. hafði Þ. Br. komið svo máli
sínu við Á. Á., að Rvík skyldi
aðeins fá 6 þm. í stað 8, sem
Tr. Þ. lagði til árið 1932. Gekk
Þ. Br. það eitt til að reyna að
hindra Framsóknarflolckinn frá
að fá mann kosinn í höfuðstaðn
um, og láta atkvæði flokksins
þar ekki hafa bein áhrif. En
i stað þess varð íhaldinu og
Alþýðufl. full not að atkv. sín-
um í Rvík. Auk þess vmun Þ.
Br. hafa talið, að hann hefði
hertekið þrjár stofnan'ir, sem
Framsóknarmenn höfðu eflt og
færði hann þær íhaldinu, en
það var Bún.fél. Isl., Búnaðar-
Imnkinn og Kreppulánasjóður-
inn. Er sú saga of kunn til þess
að hana þurfi að rekja hér.
Þegar kosningafréttimar tóku
að berast voru íhaldsmenn all-
kátir í fyrstu. Þó þótti þeim
ískyggilegt í Rangárþingi að
varla skyldi muna nemá hárs-
breidd íhaldinu í vil, og Jón
Ólafsson sýnilega stórum lækk-
aður á einu árí. En því meir
sem á leið talningu í kjördæm-
um, því þyngri varð brúnin á
því liði, sem trúði Knúti Arn-
grímssyni, um að öll menning
og frelsi væri í þann veginn að
vera harðfjötruð og lagt í
rústir.
Leiðtogar íhaldsins tóku
ósigi’inum með jafnlítilli still-
ingu eins og frekja þeirra
hafði verið mikil áður. Sigur-
vissan og hinn einkennilega
siðlausi ruddaskapur, sem kom
fram í því að vega að andstæð-
ingum sínum á erlendum vétt-
vangi, snerist nú upp í tilfinn-
ingu fyrir varanlegu gengis-
leysi, sem einkennt hefir alla
framkomni Mbl. og fylgifiska
þess síðan talningu lauk, og
Ríkisábyryðir í fyrra 3 milj. 770
þúsundir. Samkvæmt fjárlögiim í
ár 1 milj. og 600 þús. kr.
síðan það varð augljóst, að um-
bótaflokkamir hlutu að fara
með stjóm landsins saman.
Hannes Jónsson á Hvamms-
tanga komst inn á lánuðu fylgi
íhaldsins, og úr öllum bauga-
brotum hinna föllnu kandidata
mátti búa til tvö uppbótarsæti.
íhaldið þóttist eiga Hannes og
Þ. Br„ enda hefir sú orðið
raunin á, að þeir hafa veríð
hin dyggustu atkvæði Mbk-
stefnunnar allan þingtímann
1934. En að öðru leyti urðu
nokkur missmíði á uppskera
íhaldsins. Magnús Torfason
var kosinn uppbótarmaður, en
ekki Stefán í Fagraskógi, sem
íhaldið vonaðist eftir að fengi
hærri tölu. Mátti heita að allur
iandslýður stæði á öndinni
meðan verið var að telja í
Eyjafirði, út af því, hvort
Stefán fengi hærri atkvæðatölu
en Magnús Torfason. íhaldið
og hinir „prýðilegu" báðu heitt
og lengi, að Stefán sigraði, en
írjálslyndir emnn vildu, að M.
T. yrði hærri, eins og líka varð.
Kom það síðar á daginn, að
miklu skiptl hvor maðurinn
vann.
Það var miklum erfiðleikum
bundið að mynda stjórn. Um-
bótaflokkarnir höfðu 25 menn
í sameinuðu þingi, en jafntefli
í annari deildinni. Lausaskuldir
höfðu safnast í stórum stíl síð-
an. Einar Árnason lét af for-
ustu fjármálanna vorið 1931.
Síðan þá hafði verið stöðugur
tekjuhalli og íhaldið sýnt hið
mésta tómlæti í skiptum við
fjármálaráðherra að hjálpa
honum til að afla nauðsynlegra
skatta. Auk þess var þrengt
að markaði erlendis, bæði um
fisk og kjöt. Aðkoman var
þessvegna fremur óskemmtileg
fyrir stjórnarflokkana.
En umbótaflokkamir skildu
hver var vilji kjósenda. Á fá-
um dögum höfðu flokkamir
samið um starfsgrundvöll, þav
sem tekið var tillit til hags-
muna þjóðarinnar í heild, og
sérstaklega til smáframleiðend-
anna til sjávar og sveita og til
verkalýðsins.
Umbótaflokkarair völdu þrjá
unga menn í stjórn. íhalds-
menn héldu í fyrstu að það
væri veikleikamerki að fá unga
menn í ráðherrastöðumar, en
á því misseri, sem liðið er síð-
an stjórnin var mynduð, hafa
þeir margfaldlega orðið að við-
urkenna að æskuþróttur Her-
manns Jónassonar er nota-
drýgri en „lífsreynsla" Magn-
úsar Guðmundssonar.
Stjórnin gerðist þegar í stað
rnjög athafnasöm. Verkefnin
lágu alstaðar þvert yfir götu,
einkum í atvinnumálunum.
Haraldur Guðmundsson gaf út
bráðabirgðalög um skipulag á
síldarsölunni meðan hann var
að flytja sig frá Seyðisfirði til
Reykjavíkur og hinir ráðherr-
arnir gáfu á næstu vikum ú,t
umbótalöggjöf um skipulag á
mjólkursölunni, kjötsölunni,
Kreppulánasjóði o. s. frv. Þjóð-
in var orðin dauðleið á svefn-
göngum Þ. Br. og M. G. og
þótti hressandi að finna and-
blæ sterkra athafna berast yfir
landið. Leið svo fram til Al-
þingissetningar í byrjun októ-
ber.
íhaldið hafði vonast eftir að
með lagi mætti ónýta kosninga-
sigur umbótaflokkanna með því
að stöðva öll meiriháttar um-
bótamál í þeirri deild, þar
sem stjórnarflokkarnir sjálfir
höfðu jafntefli.
Ólafur Thors og Þ. Br. voru,
áður en þing kom saman, búnir
að vefa mikinn kænskubragða-
vef, að því er þeir sjálfir
hugðu. Þeir ætluðu annaðhvort
að kúga M. T. til að fara í efri
deild og ,,kviksetja“ hann þar,
eða að hnupla einhverjum af
stuðningsmönnum stj órnarinn-
ar, t. d. Héðni Valdimarssyni
og koma þeim manni nauðug-
um til efri deildar, þannig að
stjórnin hefði mikið af liði
sínú í efri deild, en of lítið í
neðri deild. Þar átti síðan að
snúa við og' eyðileggja umbóta-
mál stjómarinnar, og neyða
hana út í nýjar kosningar áð-
ur en henni gæti unnizt tími
til að sýna í verki, hvað gera
mætti fyrir þjóðina.
En öll þessi vélabrögð mis-
heppnuðust og niðurstaðan
varð sú, að Jón Baldvinsson úr-
skurðaði upphafsmann hinna
fávíslegu klókinda, Þorstein
Briem, til setu í efri deild, þar
sem tilætlunin var að molda
M. T., svo að hann gæti ekki
neytt atkvæðis í neðri deild,
þar sem umfram allt vantaði
fleiri menn óháða íhaldinu. En
Þ. Br. mætti kenna sjálfum sér
uml ólán sitt. Hann hafði for-
dæmt allt flokksskipulag og
brotizt út úr Framsóknar-
flokknum til að geta farið sínu
fram, hvað sem flokkuriun
vildi. Þegar Hannes og Þ. Br.
skipuðu M. T. að fara til efri
deildar, þá vitnaði hann í ein-
staklingsfrelsi sinna flokks-
manna. Þ. Br. hefir á hinum
stutta starfstíma síðan í haust
margoft haft ástæðu til að fella
beizk iðrunartár út af því að
Fjármálastefna íhaldsmanna: 4,7
milj. greiðsluhalli á fjárlögum
1935.
hafa með öllu fordæmt sam-
hald í flokki, en það er það,
sem þeir félagar kalla „hand-
járn“ og telja sig nú mest van-
haldna af að hafa ekki til
heimilisþarfa.
Niðurl.
Fréttir
Jónas porbergsson útvarpssí, >ri,
fyrverandi ritstjóri og alþitigis-
maður á fimmtugsafmæli í dag. I
tilefni af því lialda vinir hans og
samstarfsmenn honum samsæti að
Ilótel Borg í kvöld. Grein um -T.
]>■ verður birt í næsta blaði.
Kosning í útvarpsráS. Samkv.
lögum fró síðasta Alþingi verður
litvarpsráð nú skipað 7 mönnum.
þrír þeirra eru kosnir af Alþingi,
og liefir nú kosning þegar farið
fram. Formann skípar kennslu-
málaráðherra. En þrjá eiga ut-
varpsnotendur að kjósa, og fer sú
kosning fram ó tímabilinu fró 1.
febr. til 22. marz Samkvæmt lög-
unum verða bornir fram listar, og
er kosningin hlutfallskosning.
Tíminn hefir heyrt, að fyrverandi
fulltrúi útvarpsnotenda, Jón Ey-
þórsson, muni verða efstur á lista
lijó öðru útvarpsnotendafélaginu
hér. Er Jón vinsæll í útvarpinu og
verður sjálfsagt kosinn af mörg-
um. þá hefir blaðið heyjd. óljósar
fregnir um, að von sé á 1—2 list-
um öðrum, en fresturinn til að
koma fram með lista er til næstu
mánaðamóta. Allir eigendur við-
tækja hafa kosningarrétt.
Réttarrannsókn hefir staðiö yfir
undanfarið, bæði hjá lcgreglustjór-
anum í Reykjavík og sýslumann-
inum í • Kjósarsýslu út af mjólk-
urflöskum fró búi Thoi’s Jensen á
Korpúlfsstöðum. Hefir orðið upp-
víst, að mjólkurflöskur fró búinu,
sem á stóð „1 lítri" voru 5% of
litlar. Thor Jensen hefir nú játað,
að Korpúlfsstaðabúið hafi átt 3
þúsundir af þessum litlu flöskum.
Aðalfundur Eimskipafélags Is-
iands hefir verið boðaður 22. júní
n. k.
Morgunblaðid dæmt. í vikunnj,
sem leið, féll dómur í meiðyrða-
máli, sem Sigurður Kristinsson
forstjóri Samb. ísl. samvinnufélaga
höfðaði i sumar gegn ritstjórum
Mbl., þeim Jóni Kjartanssyni og
Valtý Stefánssyni. Hafði Moí.
haft þau ummæli um Sigurð m. a-
að hann hefði gefið „falsvottorð
— — í þjónustu lyginnar*. þeip
Jón og Valtýr voru dæmdir í 3?b
kr. sekt og málskostnað, eða 10
daga fangelsi til vara, og ummæl-
in dauð og ómerk.
Eysteinn Jónsson fjármálaráð-
herra gegnir störfum forsætisráð-
íierra nteðan Hermann Jónasson
er erlendis.
Nýtt kirkjurán. í síðasta blaði
var sagt frá því, að brotizt hefði
verið inn i kii’kju í Keflavík og
stolið samskotafé. Nú í vikunni,
sem leið, var brotizt að næturlagi
inn í katólsku kirkjuna í Reykja-
vík. Ilafði spellvirkinn farið
inn um kórdyr og sprengt upp
tvær hurðir. þá hafði hann brotið
upp „guðskistu" kirkjunnar, en í
Harðfitkverkun.
I.
Fyrsta verkefni fiskimála-
nefndarinnar nýkjömu verður
að úthluta verkunarleyfum og-
ákveða hve mikið hver fram-
leiðandi megi salta af fiski
sínum. Nú um áramótin voru
til 18000 smálestir af saltfiski
í landinu, en það er 38% af
þurfisksútflutningi okkar síð-
astliðið ár.
Þetta er all-ískyggilegt,
því þó svipaðar birgðir hafi-
oft veríð hér á landi áður um
áramót, hefir markaðurinn
færst mjög saman á Spáni og
útlitið ekki gott í Portúgal og
ítalíu. En saltfiskur tapar sér
mjög við geymslu og og meg-
um við því helzt ekki þurfa að
halda nýju framleiðslunni aft-
ur, því neyzlan er mest, þegar
hún kemur á markaðinn.
Annað verkefni fiskimála-
nefndar er að gera ráðstafanir
til þess, að gerðar séu tilraun-
ir með nýjar veiðiaðferðir og
útflutning á fiski með öðrum
verkunaraðferðum en nú eru
mest tíðkaðar.
Þær verkunaraðferðir, sem
koma til greina, eru naumast
nema tvær: hraðfrysting og
herzla. Um hraðfrystingu
mun ég ekki tala hér, því
margir munu hafa í höndum
álit milliþinganefndar í sjáv-
arútvegsmálum, en þar er
prentað bréf mitt um hána.
Við verðum að snúa okkur nú
þegar að því að byggja upp
skipulag til að koma hraðfryst-
um fiski á markað, því sá
markaður þarf fyrirhyggju
eins og hjá þeim sem gróður-
setur tré, sem ekki ber ávöxt
um árabil.
II.
Til að leysa vandamál þessa
árs og hinna * næstu, verðum
við, að minni hygg’ju, að snúa
okkur að herðingu fiskjarins.
Fyrir rúmum tveimur árum
ritaði ég ríkisstjórninni all-
rækilegt bréf um nauðsyn þess
að gera þá þegar tilraunir á
ýmsum stöðum með herðingu
á fiski til útflutnings. Þóttist
ég þá sjá fram á að markaður
okkar í Miðjarðarhafslönduh-
um mundi heldur ganga til
þurðar og væri okkur því
nauðsyn á að kunna aðra verk-
unaraðferð, er grípa mætti til.
Norðmenn seldu árlega meira
magn af harðfiski úr landi en
svaraði öllum afla okkar. Væri
því áreiðanlega meiri markað-
ur fyrir harðfisk en okkur
grunaði nú. Um verðlagið væri
svipað að segja og um salt-
fisksverðlagið, að það væri
breytilegt, en þó teldu Norð-
menn það svara kostnaði að
herða. Salt væri þó dýrara
hér en þar og fiskur að jafnaði
ódýrari. Sjálfsagt væri að gera
tilraunir um hvemig okkur
reyndist harðfisksverkun Norð-
manna og þyrfti því að fá
nokkra athugula menn til að
herða fisk, er héldu bækur er
sýndu hagsvon af herðingunni
og hvers þyrfti að gæta ef
óþurkar gengju. Slíkt gæti
síðarmeir sparað okkur stórfé,
ef við þyrftum snögglega að
grípa til þessarar verkunar í
allstórum stíl.
Því miður reyndist það svo,
að markaðurinn hefir minnkað,
en við> höfum ekki enn gert
nauðsynlegustu undirbúnings-
rannsóknir um tilkostnað af
mannvirkjum, sem ef til vill
þyrfti að láta gera, hve mikið
fiskurinn rýi’naði, hver áhætta
væri af óþurkum á hverjum
stað og hvers bæri að gæta um
verkunina. Slíkar tilraunir eru
mjög ódýrar og hefðu jafnvel
ekki þurft að kosta neitt.
Nú fyrst á fiskimálanefnd að
gera tilraunir um þessa verk-
unaraðferð og aðrar, þegar
komið er í allmikið óefni, ver-
tíð að byrja, en útgerðarmenn
og sjómenn geta ekki beðið
eftir. þeim leiðbeiningum, sem
fást að þeim loknum.
Það er þó bót í máli, að hér
suður með sjó og í Grindavík
eru allmargir menn sem feng-
ist hafa við verkun á harðfiski
til útflutnings, því • sú verkun
féll ekki niður fyr en 1908—9.
Tel ég íslenzku verkunina að
ýmsu leyti fullkomnari en
norsku verkunina, en méð
þein-i norsku mun hægt að
ráða við meira magn og hún er
vinnusparari. Auk þess eru
neytendurnir vanir að fá fisk
með norsku verkuninni, en ekki
með þeirri íslenzku.
Erlendis kunna menn naurn-
ast að borða harðfisk hráan,
heldur er hann allur bleyttur
upp í þrjá daga og síðan soð-
inn. Hefi ég borðað hann á
Spáni og finnst hann svipaður
signum fiski á bragðið. Hafa
menn vanizt honurn mjög vel
og hefir því ekki dregið úr eft-
irspuminni þó verðið hafi
hækkað til muna sum árin.
III.
Norski harðfiskurinn er
tvennskonar: bútungur og rá-
skertur fiskur. Því miður héfi
ég' hvoruga verkunina séð, en
vil þó lýsa þeim, samkvæmt
þeim upplýsingum, sem ég hefi
getað aflað mér.
Bútungurinn er afhöfðaður
og# kviðristur, en ekki skorið
fram úr kverkinni, síðan er
tekið innan úr honum, en
svarta himnan og sundmaginn
látið vera í honum. Fiskurinn
er þá skolaður lítið eitt úr sjó,
spyrtur við annan fisk og þeir
hengdir upp í trönur. Norð-
menn kalla þær trönur hjell og
hefi ég því kallað þær
hjalla. Þetta nafn getur þó
valdið misskilningi, því við er-
um vanir að hugsa um fisk-
hjalla með þaki og’ rimlaveggj-
um. Þessar trönur eru mjög
einfaldar. Búkkar eru settir
upp með 10—12 stikna mllli-
bili og tvær grannar grenispír-
ur lagðar milli þeirra. Lengd
grenitrjánna ræður fjarlægð-
inni milli búkkanna. Á milli
þeirra eru lagðar þverslár úr
grenibútum, 2—4 þumlunga
gildum, og er spyrðan hengd á
þá, og reynt að varast að fisk-
urinn snertist nema sem allra
minnst. Eru þessir bútar
venjulega 3—4 metrar á lengd.
Er fiskurinn fer að þoma, er
hann færður saman á þessum
þverslám og þær einnig þéttar
sarnan, svo að þær notist sem
bezt. Trjáviður sá sem Norð-
menn nota, er að langmestu
' leyti keyptur frá Rússlandi,
því þeir tíma ekki að höggva
sinn unga skóg. Yerður trjá-
viðurinn okkur því mjög lítið
dýrari en þeim. Börkurinn er á
trjánum, því bæði ver hann
fúa, og einnig slepjar fiskur-
inn minna, er hann liggur að
berki, en að viðnum.
Veðráttan í Lófoten og Finn-
inörku er talin vera svipuð og
hér sunnanlands og sízt betri í
Lófoten en hér. Aðaláhættan er
sú, að fiskurinn fari að úldna,
ef langvarandi óþurkar ganga.