Tíminn - 20.02.1935, Blaðsíða 2

26
T 1 M I N N
Fundirnir í Rangárþingi
Einróma ánægja yfir skipulagslögunum um af-
urðasöluna og framkvæmd þeirra. — Tveir fjöl-
mennir fundir bænda, annar með 70—80 bænda og
hinn með ca. 300 kjósenda I héraðinu samþykkja
einróma, að lýsa ánægju sinni yfir því sem gert
hefir verið í þessum málum og víta tilraunir þær,
sem gerðar hafa verið til að spilla fyrir fram-
kvæmd þeirra.
I. Bændafundir.
Fundahöldin í Rangárvalla-
sýslu undanfarið hafa leitt
það greinilega í ljós, að bænda-
stéttin fylgir með áhuga átök-
um þeim, sem nú standa um
afurðasölu þeirra. Er þeim vel
ljóst um hvað baráttan stend-
ur.
Undanfarið hafa verið haldn-
ir þar nokkrir almennir fundir,
og er einsdæmi um þetta leyti
árs, hve vel þeir hafa verið
sóttir. — Á síðasta fundinum-
á Stórólfshvoli var fjölmenni
eins og þegar mest er að sum-
arlagi, og er þó allur fjöldi
yngra fólksins, og margt bænd-
anna einnig, farinn til vers.
Á öllum fundunum hafa af-
urðasölumálin verið rædd meira
og minna. Er augljóst, að það
eru þau, sem nú eru að þoka
bændastéttinni saman, og opná
augu hennar fyrir því hve mik-
ið tjón hún er búin að bíða
undanfarið við að láta blekkj-
ast af blíðmælgi og fleðulátum
stóreigna- og hátekjumanna-
flokkanna í kaupstöðum lands-
ins. Mannanna, sem! hugsa
mest um, og hafa mestan hag
af því að milliliðastéttin sé
sem fjölmennust og græði sem
mest, og horfa á það með vel-
þóknun þó að framleiðendur
sveitanna fái ekki nema þriðj-
ung af verði vöru sinnar í sinn
vasa og sé að blæða út fjár-
hagslega.
Því er heldur ekki að neita,
að íhaldið og „samfylkingin“
hefir hjálpað mjög til að skerpa
þennan skilning bændanna með
fjandskap sínum og fíflskulát-
um í garð þessara fram-
kvæmda.
Fundurinn á Strönd 21.
janúar.
Þessi fundur var boðaður til
að kjósa fulltrúa á landsfund
bænda, sem á að hefjast hér
næstu daga. — Var hann boð-
aður í aðalhreiðri íhaldsmanna
í sýslunni og auk þess smöluðu
þeir rækilega annarsstaðar að.
Með hinum fáu „sveitakom-
múnistum" sem til eru í sýsl-
unni, voru þeir þama í ofur-
litlum meirahluta og notuðu
hann óspart til að sýna, að
trúboð Knúts Arngrímssonar,
um ofbeldi og skoðanakúgun,
fyrir kosninguna í vor, hafði
fallið hjá þeim í frjóa jörð. —
Var fundurinn allur með þeim
endemum, að engin dæmi munu
slíks. Fyrst samþykkti „sam-
fylking“ þessi, með þá nafn-
ana, Guðmund á Stóra-Hofi og
Guðmund Erlendsson á Núpi í
fararbroddi, að þeir skyldu
kjósa fulltrúa fyrir Búnaðar-
samband sýslunnar, auk þeirra
2ja, sem fundurinn var boðaður
til að kjósa. — Síðan báru
þeir fram lista með 4 mönn-
um, neituðu samkomulagi um
tilnefningu maxmanna við
minnahlutann, sem var nær
helmingur fundarins, — ekki
einn máttu þeir fá. (Árinu áð-
ur, þegar Framsóknarmenn
voru í meirahluta á sama stað,
buðu þeir samkomulag og
fengu hvor sína 2 fulltrúa).
Það var neitað hlutfallskosn-
ingu, neitað að láta kjósa um
nema þá 4, sem þeir tilnefndu,
og hnefarnir reiddir framan í
þá, sem voguðu sér að mæla
gegn ofbeldinu.
Hinum gætnari mönnum 1-
haldsins ofbauð og 2 af 3
fundarboðendum boðuðu þegar
til nýs fundar til að kjósa þá
fulltrúa, sem þessum fundi
hafði verið ætlað að kjósa, en
sem reyndist honum ofraun að
gera.
Fundurinn á Stórólfs-
hvoli 7. febrúar.
Þessi fundur var haldinn að
Stórólfshvoli hinn 7. febrúar
og var fjölsóttur, 70—80
bændur úr öllum hreppum sýsl- ;
unnar nema tveim. Fór hann
fram hið bezta og voru kosn- ;
ir fulltrúar á landsfundinn, S
eins og boðað hafði verið. i
Einnig ræddu bændumir af-
urðasölumálin og samþykktu
með samhljóða atkvæðum, að
þakka ríkisstjóminni fyrir að
gerðir hennar í þessum málum,
og víta framkomu og æsingar
íhalds og kommúnista um þau.
Einnig lýsti fundurinn ein-
dregnu trausti sínu á meira-
hluta mjólkursölunefndarinnar.
Létu bændur, sem fundinn
sóttu, á sér skilja, að þeir
myndu hafa vakandi auga á
þessum framkvæmdum og
fylgja því eftir, að engum yrði
liðið óátalið, hvorki innanhér-
aðs eða utan, að ala á rógi og
tortryggni í garð þessara mála,
meðan þeim væri mest hætta
búin, í byrjun framkvæmdar-
innar, þar til árangur færi að
koma í ljós.
Þessi ásetningur var heldur
ekki orðin ein.
II. Þingmálafundir.
Þingmenn kjördæmisins,
bankastjóramir úr Reykjavík,
fóru nú eitthvað að rumska, er
þeir heyrðu um þennan hug
bændanna. Hertu þeir sig nú
upp og skriðu úr híði sínu til
að vita hvort eigi myndi kleift
að slökkva áhuga bændanna um
þessi mál, og reyna að tor-
tryggja þau í augum þeirra.
Til þess átti að reyna að beina
hugunum að gömlum flokkarig
og fjármála-„snilld“ íhalds-
manna. Boðuðu þeir 2 fundi.
annan á Ægisíðu og hinn á
Stórólfshvoli. Gátu þeir þá not-
að íhaldssömustu sveitina,
Rangárvellina, á báða fundina.
I aðrar sveitir voguðu þeir bér
ekki.
Fundurinn á Ægisíðu 9.
febrúar.
Á þessum stað eru ílialds-
menn vanir að vera alltaf í
meirahluta. Þegar fundur byrj-
aði, voru komnir um 50 bændur
úr næstu sveitum. Var þá sjá-
anlegt, að Framsóknarmenn
voru þama í meira hluta, enda
báru þingmennimir sig svo
illa um vanmátt sinn og at-
hafnaleysi fyrir hag héraðsins,
að engu var líkara en þeir væru
að leita eftir vorkunnsenu hjá
fundamiönnum. Enda mun ekki
laust við, að sumir fundar-
manna hafi kennt í brjósti um
þá. En meðan þessu fór fram,
höfðu þeir sent til næstu bæja,
safnað þaðan konum og ung-
lingum, eftir því, sem til vannst,
cg þóttust nú mega fara að
tefla djarfara. Kallaði nú fund-
arstjóri eftir tillögunum, sem
áður höfðu verið útbúnar, og
piltur einn úr liði „sveitakom-
múnista“ látinn lesa þær upp.
Var það þakklæti til þing-
manna, ávítur til ríkisstjómar
og tortryggni í garð afurða-
sölumálanna. Var þetta sam-
þykkt með 10 atkv. mun, —
atkvæðum unglinga og íhalds-
kvenna af næstu bæjum.
Fundurinn á Stórólfs-
hvoli 10. febr.
Næsta dag var fundur á
Stórólfshvoli. Hafa Ihaldsmenn
\enjulega haft þar mikið um
sig tmdanfarið, enda stóð nú
mikið til. Urðu menn jafnvel
varir við smala frá þeim um
nóttina á undan. Þegar leið að
íundartíma, sást líka brátt
mannaferð um héraðið. Fund-
arhúsið varð fljótt troðfullt,
og þegar leið á fundinn, varð
margt að hafaot við uti. Mun
];ama hafa verið, þegar flest
var, um 300 manns.
Þingmennirnir byrjuðu með
því að tala upp undir klst.
hvor. Snérust allar ræður
þeirra um það, að deila á þing-
meirahlutann og ríkisstjórnina
fyrir afgreiðslu fjárlaganna og
narta í afurðasölulögin og
framkvæmd þeirra. Öll afrek,
sem þeir töldu fram fyrir hér-
aðið frá þeirra hendi, var það,
að P. M. hefði komið nokkrum
hangikjötsskrokkum undan
kjötsölulögunum (sem raunar
var þó ekki hans afrek). Of-
bauð fundarmönnum aumingja-
háttur og illgimi frásagnar
þeirra. Sýndu fulltrúar Fram-
sóknarmanna, sem þarna töl-
u.ðu, þeir Helgi Jónasson iækn-
ir, sr. Sveinbjörn Högnason og
Ágúst Einarsson kaupfélags-
stjóri, fram á, hve mikið á-
byrgðar- og skeytingarleysi um
hag bændanna lýsti sér í um-
ræðum þingmannanna, þegar
verið væri að ráða fram úr
mestu vandamálum bændanna
og hve mjög væri rangt frá
skýrt og vísvitandi rangfært
flest af því, sem þeir höfðu
fram að bera. Voru umræður
hinar hörðustu á köflum.'
Loks létu íhaldsmenn bera
fram hinar sömu tillögui og
daginn áður á Ægisíðu. Bar þá
sr. Sveinbjöm fram tillögu í
afurðasölumálinu, sem umræð-
ur höfðu aðallega leiðst að.
Kvað húu hispurslaust og
hreint á um það, sem að ,þess-
um málum snýr: Að þakka rík-
isstjórninni fyrir aðgerðir
hennar í þeim, að víta íhald og
kommúnista fyrir framkomu
þeirra og átelja blöð þeirra
fyrir ábyrgðarleysi og illvilja
til málanna. Brá íhaldsmönnum
heldur illa við, því að sam-
tímis gerðist það tvennt, að
einn af áhrifamönnum íhalds-
ins lýsti sig samþykkan tillög-
unni með ofurlítilli breytingu
og um 30 Þykkbæingar, sem
allir eru einhuga í þessum mál-
um, bættust við á fundinn.
Sáu nú íhaldsmenn sitt ó-
vænna. Nú þýddi ekki að beita
hnefunum, ekki heldur að
sýna hlutdrægni í fundarsköp-
um. Þeir höfðu misst tök á
fundinum. Komu þá foringjar
þeirra að biðjast sátta. Vildu
þeir aðeins fá mildara orðalag
á tillögu sr. Sveinbjamar og
kváðu sig þá fúsa að fylgja
henni, því að þeir voru búnir
að finna inn á, að allir bændur
þama voru henni sammála í
hjarta sér. — Og þar sem
Framsóknarmenn leggja það
aldrei í vana sinn, að fara
harkalega að sigruðum mönn-
um, datt þeim eigi í hug að
fylgja fordæmi íhaldsmana frá
Strönd. Þeim var leyft að milda
tillöguna. Lýsa ánægju yfir
því, sem gert hefir verið í af-
urðasölumálinu og víta þær
tilraunir, sem gerðar hafa ver-
ið til að spilla fyrir árangri
þeirra. — En þeim var settur
sá kostur, að afturkalla allar
sínar tillögur, sem þeir höfðu
borið fram og gengu þeir fús-
lega að því. Átu þeir þar með
ofan í sig samþykktir kvenn-
anna og unglinganna frá Ægi-
síðu.
Síðan samþykkti fundurinn
allur, án mótatkvæða, tillögu
sr. Sveinbjamar, eins og í-
haldsmönnum hafði verið leyft
að milda hana. Þó bætti sr.
Sveinbjörn aftan við hana,
ávítum á hendur þeim, sem
gerst liefðu sekir um að spilla
þessum málum, og segir „Vís-
ir“, að það hafi hann gert
af áhuga fyrir að skamma
sjálfan sig!!
Það, sem fundirnir
benda til.
Aldrei hefir komið jafn ber-
lega í ljós, hve fylgi íhaldsins
er hraðminnkandi í Rangár
vallasýslu. Óttinn og ofstopinn
hjá tryggustu og trúustu srnöl-
unum, er líka ótvírætt veik-
leikamerld. Óttinn þegar þeir
verða í minnahluta, og ofstop-
inn og ofbeldið þegar þeir
mega sín betur.
Áhuginn er almennur í sýsl-
unni fyrir umbótunum, sem
verið er að gera, og það leynir
sér ekki, að jafnvel þeir, sem
eklci sjá annað en róg og níð í
ísafold um þær og hina fram-
kvæmdasömu stjórn, þeir-
hugsa gott til þeirra og styðja
þær eftir megni.
Það má telja alveg víst,
enda munu Pétur Magnússon
og Jón Ólafsson hafa litið svo
á, er þeir snéru heimleiðis, að
Reykjavíkur-íhaldið sé' fyrir
fullt og allt búið að drepa af
sér það traust og fylgi, sem
það hefir náð með blekkingum
í Rangárþingi. Og muni það
aldrei verða endurreist, hvorki
með loforðamildum bankastjór-
um, trosi né saltfiski, mis-
jafnlega höldnum atvinnulof-
orðurn né öðrum tálvonum.
Allt verður það að engu
þegar bændurnir nú hafa séð,
að hugurinn er rotinn og
spilltur í þeirra garð, sem]að
bald þessu öllu stendur.
Morgunblaðið segir að Lands-
fundur bænda sé .skrípasamkoma.
Á fundinum eiga sæti fast. að
liÁlfu öðru hundraði — langflest
bændur — kjörinna fulltrúa. úr
flestum héruðum laiidsihs. Örfáir
menn úr Reykjavík fara með um-
boð úr fjarliggjandi héruðum á
fundinum. — Sárríar- Mbl'.-, að
menn í fjarlægð, sem ekki' hafa
aðstöðu tii að senda fulttrúíú að
heiman, skuli bera það traust til
manna hér, að fela þeim að mæta
fyrir sig. Hvemig skyldi svo frá-
sögnin verða í Isafold? . .
„Handjárnin" á Búnaðarfélagi Isiands
Á yfirstandandi fjárlögum er
fjárveiting til Búnaðarfél. Is-
lands 200,000 kr. En hún er
bundin þrem skilyrðum: 1. Að
landbúnaðarráðherra samþykki
fjármálaáætlun félagsins. 2.
Að búnaðarmálastjóri sé ekki
nema einn. 3. Að landbúnað-
arráðherra samþykki þennan
búnaðarmálast j óra.
Eitt af þessum skilyrðum er
gamalt, hefir verið á fjárlög-
um Þorsteins Briem. Tvö þau
síðari eru ný. Þau eru úrræði,
sem miða að því, að lækna
sjúkdóm, sem Búnaðarfél. ísi.
hefir þjáðst af síðan 1923.
Skilyrðið um eftirlit með
fjármálum félagsins er í einu
eðlilegt og mjög áhrifamikið.
Búnaðarfélagið hefir að kalla
má engar tekjur nema fjárveit-
ingar Alþingis. Og 200 þús.
kr. á ári er mikil upphæð. Al-
þingi ætlast til með þessu skil-
yrði, að eftirlit ráðherrans
nægi til að hafa heilsusamlegt
aðhald að félagsstjórninni.
En ekki verður því neitað,
að þetta skilyrði er „hand-
jám“ svo sterkt, að félagið
getur hvenær sem er, orðið að
sætta sig við gagnrýni og bann
á framkvæmdum og eyðslu,
sem ríkisstjómin vill ekki sam-
þykkja.
Viðbótarskilyrðin um búnað-
armálastjórann, eru eins og
barnaleikur í samanburði við
liandjám þau, sem Þorsteinn
Briem skildi eftir á félaginu.
Fyrsta skilyrðið gerir ríkis-
stjóminni kleift að hafa úr-
skurðarvald um hvert þýðing-
armikið málefni félagsins, þar
á meðal hver er búnaðarmála-
stjóri.
Af þessum inngangi er það
ljóst, að allt skraf Þorsteins
Briem og félaga hans um
„handjárn" á Búnaðarfél. Is-
lands, er, ef nokkuð á að
marka, ásökun á þá sjálfa.
Bætist þó þar við ærið margt
fleira, sem sannar ótvírætt, að
núverandi landsstjórn er að
bjarga Búnaðarfél. íslands úr
neyðarástandi, sem það hefir
haldið í um alllangt árabil, fyr-
ir atbeina og aðgerðir íhalds-
manna og varaliðs þess. Skal
nú vikið að því, hversu íhaldið
lagði Búnaðarféíag íslands í
fjötra.
Eftir að Tr. Þ. tók við rit-
stjóm Tímans árið 1918, lét
hann sér mjög umhugað að
efla fjárráð Búnaðarfélagsins.
Skrifaði hann margar greinar í
blaðið og átti mikinn þátt í að
félagið fékk með ári hverju
meiri framlög fyrir atbeina
Framsóknarmanna. Eftir því
sem áhrif Tr. Þ. í flokknum
fóru vaxandi, varð Búnaðar-
félag íslands meðal þeirra
mála, sem hann skifti sér af
og háfði forgöngu um er
flokkurinn studdi að fram-
kvæmdum félaginu í hag.
Hallgrímur Kristinsson var
kosinn í stjóm Búnaðarfélags-
ins og Sigurður Sigurðsson
varð forráðamaður þess. Þess-
ir tveir menn undirbjuggu
jarðræktarlögin og tóku á því
máli með miklum stórhug. Hall-
grímur andaðist meðan stóð á
undirbúningnum, en hafði þá,
meir en nokkur annar maður,
sett mót sitt á þessa lagagerð.
Frv. kom inn á Alþingi 1923,
og var samþykkt þar mótstöðu-
lítið á yfirborðinu. En á því
þingi var gerð sú mikla breyt-
ing, að Búnaðarfél. íslands var
með landslögum svift frelsi
sínu, um leið og bændur fengu
j arðræktarstyrkinn.
Sigurður búnaðarmálastjóri
sagði þessa sorgarsögu á al-
inennum bændafundi að Flúðum
í Hrunamannahreppi. Hann við-
urkenndi, að Þórarinn á
Hjaltabakka hefði gert þá
kröfu til félagsins, að ef það
fengi til umráða jarðabóta-
styrkinn, þá yrði Alþingi að
velja tvo af þremur stjómar-
mönnum þess. Sigurður viður-
kenndi að í þessum aðgerðum
hefði komið fram tortryggni
gagnvart sér. Þórarinn og vin-
ir hans hefðu ekki trúað sér
fyrir miklu. Þess vegna hefðu
þeir tekið stjóm félagsins úr
höndum bændanna og fengið
hana í hendur tveimur stærstu
flokkum þingsins.
Sigurður fann vel, að íhaldið
var með þessu að klippa flug-
fjaðrir hans. Hann vissi, að
þetta var persónuleg og almenn
árás á hann sem mann og bún-
aðarmálaforkólf. En vegna
bændanna sagðist hann hafa
gert þessa verzlun. Til þess
að þeir fengju jarðabótastyrk-
inn árinu fyr samþykkti hann
að frelsið væri tekið af Bún-
aðarfélagi Islands.
Þessi verzlun milli Þórarins
og Sigurðar Sigurðssonar
gerðist bak við tjöldin. Ekkert
neyðaróp heyrðist frá Búnaðar-
félaginu. Engin ósk kom frá
því til Framsóknarflokksins um
að hjálpa því gegn íhaldinu.
Sá maður í flokknum, sem! sér-
staklega hafði þá forustu um
jarðræktarmálin, Tryggvi Þór.
hallsson, hreyfði hvorki legg
né lið.
Árásir Þorsteins Briem á
mig fyrir að hafa ekki verið á
verði og risið móti sókn Þór-
arins á Hjaltabakka, er þess-
vegna ærið bamaleg. Foringi
Búnaðarfélagsins, Sigurður
Sigurðsson, gerði samninginn
við Þórarinn og lið hans bak
við tjöldin. Og sá maður í
flokki Framsóknarmanna, sem
átti að hafa forustu um þessa
hlið búnaðarmálanna, hreyfði
ekki legg eða lið. Búnaðarfé-
lagið var þá frjáls stofnun.
Leiðtogar þessarar stofnunar
verzluðu við höfuðandstæðinga
bændastéttarinnar um frelsi og
sjálfstæði félagsins fyrir fé til
handa þeim, sem vinna jarða-
bætur. Ef eitthvert félag og
forkólfar þess verzla sjálfir
með frelsi og sjálfstæði sitt, þá
verður þar við að sitja. Stofn-
un, sem selur frumburðarrétt
sinn fyrir peninga, verður að
búast við að það taki nokkur
ár, að endurheimta frelsið.
Verzlun Sigurðar Sigurðssonar
og Þórarins varð að veruleika,
Alþingi tók við stjórn Búnað-
arfélagsins. Tr. Þ. varð um-
boðsmaður Framsóknarflokks-
ins í stjóm félagsins, en Magn-
ús á Blikastöðum fyrir ihaldið.
Fyrstu missirin bar ekld til
tíðinda. En eftir skamma
stund var friðurinn úti. Þá
kom upp hið svonefnda áburð-
armál. Sigurður búnaðarmála-
stjóri hafði ýtt undir kaup-
mann einn í Reykjavík að
verzla með tilbúinn áburð, og
selja bændum. Magnús á Blika-
stöðum og Jón bróðir hans
voru svarnir óvinir Sigurðar,
af því þeir kunnu illa við bjart-
sýni hans og sveitamannafjör.
En Tr. Þ. studdi Sigurð móti
Magnúsi og íhaldsliðinu. En er
hér var komið, kom upp sá
kvittur í Búnaðarfélagiríu, að
Sigurður hefði persónulegan
hagnað af áburðarsolunni, að
hann skattlegði bændur í
sambandi við þessa verzlun.
Mag-nús trúði þessu afarvel, og
Tr. Þ. kom að mjög verulegu
leyti yfir á hans band. Nú
hófst afargrimm styrjöld í
Búnaðarfélaginu um heiður og
völd og embætti Sigurðar Sig-
urðssonar. Miklar rannsóknir
voru gerðar á Búnaðarþingi um
þetta mál. En allt í einu1 datt
Ijotninn úr sókninni á hendur
Sigurði Sigurðssyni. En á hann
voru lögð handjárn. Hann var
sviftur valdi yfir hálfu félag-
inu. Annar maður var settur
yfir bókhald og fjárgæzlu!.
Sigurður átti að vinna í félag-
inu — en í fjötrum. Og fjötr-
ana lögðu á hann þeir tveir
menn, sem Alþingi kaus. Sigurð
Sigurðsson, hinn mikla búnað-
arfrömuð, en hinn skammsýna
stjórnmálamann, hafði ekki