Tíminn - 19.03.1935, Blaðsíða 2

V ! M I H N
Samvinn
Skipulagsnefnd atvinnumála
hefir nýlega lokið samn-
ing frumvarps til laga um ný-
býli og samvinnubyggðir og
sent bað til landbúnaðarráð-
herra. Hefir það nú veríð lagt
fyrir Alþingi.
Steingrímur Steinþórsson
skólastjóri hefir unnið mest að
samningu frumvarpsins. Er
frumvarpið langt og ítarlegt,
43 greinar í 6 köflum. Fylgir
því einnig löng og fróðleg
greinargerð um nýbýlamálið,
áætlanir um stofnkostnað og
rekstrarkóstnað samvinnu-
byggða o. fl.
Er frv. þetta án efa lang-
merkasta málið, sem enn hefir
verið afgreitt frá skipulags-
nefndinni og Alþingi fær til
meðferðar að þessu sinni. Það
er stórfelldasta tilraunin, sem
enn hefir verið fyrirhuguð, til
þess að stöðva flóttann úr
sveitunum og skapa nýtt við-
horf æskunnar til landbúnað-
arins.
Verður hér vikið að nokkr-
um helztu ákvæðum frv.:
60 nýbýli á ári.
t 1. gr. frv. segir að ríkið
skuli vinna að því, að skapa
skilyrði þess, að 16—20% af
árlegri fólksfjölgun þjóðarinn-
ar eigi kost á að fá býli í sveit-
um til ábúðar, og veiti ríkið
þann stuðning við stofnun býl-
anna, að stofnverð þeirra verði
ekki meira en það, að meðal-
fjölskylda geti haft þar sæmi-
leg afkomuskilyrði.
Fólksfjölgunin nemur nú um!
1800 manns árlega. 15—20%
af henni eru því nálægt 300
manns. Ef gert er ráð fyrir að
5 menn séu til jafnaðar heim-
ilisfastir á býli hverju, verða
það um 60 ný býli, sem reisa
þarf árlega.
Þr jár tegundir nýbýla.
Frv. gerir ráð fyrir þrem
tegundum nýbýla með dálítið
breytilegum stofnkostnaði og
fjárframlögum úr ríkissjóði.
Þessar þrjár nýbýlategundir,
sem nefndin hugsar sér, eru
þessar:
Nýbýli, sem eru reist á landi,
sem nýbýlingur á sjálfur, eða
trygging er fyrir, að hann
eignist. Er þetta einkum hugs-
að þannig, að jörðum, sem nú
ubyggðir
eru í sjálfsábúð, verði skift í
tvö eða fleiri býli af þeim sem
jörð erfa. Hefir þetta m. a.
þann kost, að kunnugir menn
og vanir öllum staðháttum
taka við hinum nýju býlum.
Nýbýli reist á landi ríkis,
bæjar eða sveitafélaga.
Samvinnubyggðir reistar í
landi ríkis, bæjar- eða sveitafé-
laga. Yrði þá fleiri býli reist
saman, aldrei færri en 10, og
yrði náin samvinna milli býl-
anna í hverfinu. Ríkið byggir
þessi nýbýli og leigir þau síð-
an félagi nýbýlinga.
Styrkur og lánveitíngar
til nýbýla.
Styrk og lánveitingar til
þessara nýbýlastofnana hefir
nefndin hugsað sér á þessa
leið:
Til nýbýla, sem reist eru á
landi nýbýlings, skal veita
ræktunarstyrk til að fullrækta
1 ha., þó aldrei meira en 1000
kr., og byggingarstyrk allt að
20% af byggingarkostnaði, þó
aldrei meira en 2000 kr. Þá
skal veita lán til að reisa bygg-
ingar, þó ekki hærra en 6000
kr. til hvers býlis. Árlegt gjald
af láninu er 4% af lánsupp-
iiæðinni í 42 ár.
Hver sá, sem nýtur þessarar
aðstoðar til nýbýlastofmmar,
niá ekki eiga býli annarsstað-
ar, sem veitt getur fjölskyld-
unni lífsframfæri, og sé svo
efnum búin að geta lagt fram
20% af stofnkostnaði.
Býlið má ekki selja hærra en
nemur fasteignaverði, að frá.
dregnum óafturkræfum styrk
ríkisins, þar með talinn jarða-
bótastyrkur, en að viðbættu
matsverði á umbótum, sem
gerðar hafa verið síðan fast-
eignamat fór fram.
Til nýbýla, sem reist eru á
landi, sem er opinber eign, skal
veita ræktunarstyrk til að full-
rækta IV-i ha., þó ekki meira
en 1500 kr. til býlis og bygg-
ingastyrk allt að 20% af kostn-
aðarverði, þó ekki meira en
2000 kr. Þá skal veita lán til
að reisa byggingar, þó aldrei
hærra en 7000 kr. Afborgun og'
vextir 4% af lánsupphæðinni
árlega í 42 ár.
Hver sá, sem fær slíkan
styrk til nýbýlaatofnunar, v«rð
ur að geta lagt fram .15%
stofnkostnaðar. Árlega leiga
til ríkissjóðs er 8% af land-
verði býlisins.
Stjórn nýbýlamála.
Landbúnaðarráðherra skal
hafa yfirstjóm nýbýlamála.
Hann skipar nýbýlastjóra, sem
er framkvæmdastjóri ríkis^
stjórnarinnar unj. öll nýbýla-
mál. Hann athugar skilyrði til
nýbýlastofnunar og samvinnu.
byggða og hefir eftirlit og yf-
irumsjón með öllum fram-
kvæmdum. Auk þess skal skip-
uð þriggja máhná nýbýia-
nefnd, einn maður tilnefndur af
Búnaðarfélaginu og tvéir skip-
aðir af landbúnaðarráðherra.
Hún skal vera ríkisstjóm og
nýbýlastjóra til leiðbeiningar
og aðstoðar og verða störf
hennar ákveðin nánar með
reglugerð. Einn nefndarmaður-
inn skal vera sérfræðingur í
l»yggingarmálum.
Til nýbýla og samvinnu-
byggða yrði samkv. frv.
varið 715 þús. kr. á ári.
Eins og áður er sagt, er það
tilætlun nefndarinnar, *ð ár-
lega verði reist 60 nýbýli. Ger-
ir hún ráð fyrir, að þau
skiptist þannig milli hinna
þríggja nýbýlategunda:
Ótti við
umbðtamann
Blöð íhaldsmanna, hafa lagt
á það mikið kapp nú um nokk-
urra mánaða skeið, að tala um
síra Sveinbjöm Högnason, for-
mann Mjólkursölunefndar.
Og þau hafa gert það eftir
innræti sínu og eftir boðum
h úsbændanna.
Og undan því umtali er ekki
að lcvarta, hvorki fyrir síra
Sveinbjöra sjálfan né þann
flokk, er hann hefir verið í svo
mikilvirkur og glæsilegur kraft-
ur.
Mjólkursolunefndin hefir sætt
þeim fima rógi, að dæmafátt
má kallast.
Hún hefir átt að gegna geysi
þýðingarfullu máli og starfi,
þar sem var að sjá um fram-
kvæmd þeirrar búnaðarlöggjaf-
ar, sem hér um ræðir og sem
vitað var að lagt mundi á móti
af þungri óvild forráðamanna
íhaldsflokksins.
Og vitanlega var sú óvild
fyrst og fremst látin bitna á
formanni nefndarinnar.
Og enn fleira bar til þess,
að níðið um Siveinbjörn Högna-
son, var sungið svo rammt og
sleitulaust.
Hann hefir um mörg ár ver-
ið einhver þróttmesti umbóta-
maður í Rangárvallasýslu, en
um leið kvíðvænlegasti andstæð
ingur íhaldsmanna, svo sem
Jóns Ólafsspnar og Péturs
Magnússonar.
í umbótamálum héraðsins
hefir síra Sveinbjörn unnið
margfalt meira en þingmenn
kjördæmisins. Hann er prýði-
lega röksnjall ræðumaður og
ber í þeim efnum líka stórlega
af íhaldsfulltrúum kjördæmis-
ins. Allt þetta hefir eflt gegn
honum andúð og ótta meðal and
stæðinganna, sem fundu, að
fylgi þeirra fór þverrandi, en
hans vaxandi.
En þá keyrði óvíld íhaldsins
fyrst um þverbak, er hanh var
settur formaður nefndar, er
rramkvæma skyldi mikilsverða
löggjöf í þágu landbúnaðarins.
Gegn engu af hinum fjöl-
mörgu framkvæmdum stjórnar-
flokkanna hefir Mbl.flokkurinn
hamast jafn heiftúðlega sem
þeirri löggjöf.
Og enginn maður hefir sætt
öðru eins aðkasti í þessum mál-
um sem Sveinbjöm Högnason.
Það er ef til vill augljósasta
tryggingin fyrir því, að starf
hans hefir verið mikils virði og
vel unnið.
Ef formaður Mjólkursölu-
nefndar eða meiri hluti hennar
hefði fengið hól og viðurkenh-
ingu Mbl., Vísis og íhalds-„hús-
mæðranna", hefði það verið
ískyggilegur dómur í augum
frjálslyndra manna og þeirra,
sem skipulagsins áttu að njóta.
En þeir, sem á annað borð
þekkja framkomu Mbl.flokksins
til þjóðnýtra mála og hættir
eru að fást um gremjulegu hlið-
amar á þeirri framkomu, þeir
finna, að hér er yfir éngu að
kvarta. Það er nú éinu sinni
lögmál í lífi hinna ráðandi í-
haldsmanna; að vera á móti því
nær öllum stórþýðingarmiklum
málum, er snerta hag almenn-
ings í landinu.
Styrkur og lánveitingaj
til samvinnubyggða.
Til samvinnubyggða leggur
ríkið fram fullræktað land, sem
svarar 3 ha. fyrir hvert býli.
Ivostnaðarverð landsins, eins og
þá er orðið, er nefnt grUnnverð
þess. Helmingur þess er lagður
lram sem styrkur, þó ekki
meira en 2000 kr. til býlis. Af
hinum hluta grunnverðsins
greiða ábúendur 3% í ársleigu
til ríkisins. Styrkur til bygg-
inga skal vera allt að 20%, þó
ekki meira en 2000 kr. á býli.
Lán má veita til bygginga og
girðinga, þó ekki hærra en 8
þús. kr. á býli. Til kaupa á bú-
peningi og búslóð má veita
lán allt að 1500 kr. fyrir hvem
meðlim samvinnubyggðafé-
lagsins.
Áður. en hafizt er handa um
stofnun samvinnubyggðar, skal
tryggja nægilega marga ábú-
endur og skulu þeir hafa með
sér félagsskap, . samvinnu-
byggðafélag, og skal tilgangur
þess m. a. vera sá, að stunda
búskap að einhverju leyti eða
öllu leyti sameiginlega, samkv.
samþykktum, sem félagsmenn
gera sjálfir þar um.
Nýbýli og samvinnubyggðir
skulu leigð með erfðafestu.
Nýbýli reist í landi jarð-
ar í sjálfsábúð .. .. 30 býli
Dreifð nýbýli í landi
ríkissjóðs. .........10 —
Samvinnubyggðir .... 20 —
Alls 60 býli
Samkvæmt þeim styrk og
lánveitingum, sem nefndin
leggur til í frv. að veitt verði
til nýbýla og samvinnubyggða,
mundu þær upphæðir, samkv.
þessari býlafjölgun, nema
samanlagt:
Þús. kr.
Styrkur á ári til nýbýla 205
Lán á ári til nýbýla .. 510
Samtals 715
„Hér er að vísu um allmikið
fé að ræða“, segir í greinar-
gerð frv. „og má vera að fjár-
magnsmáttur ríkissjóðs leyfi
slíkt trauðla. Hitt þolir þjóðin
þó hálfu ver, að svo fari fram
eins og gerst hefir að undan-
fömu, að sveitimar tæmist af
fólki. Þetta fólk hópast svo
saman í kauptúnum og kaup-
stöðum og vantar þar at-
vinnu, en ríki og bæjarfélög
verða að halda því uppi með
arðlítilli atvinnubótavinnu“.
Frestun
I.
Stjórnarflokkarnir hafa tek-
ið þá ákvörðun að fresta Al-
þingi því, er nú situr, þangað
til síðar á árinu. Mun þinginu
verða frestað nálægt næstu
mánaðamótum. Ennþá er óá-
kveðið hvenær á árinu það
kemur saman aftur, og fer það
eftir ástæðum, getur vel dreg-
ist þangað til í haust, um miðj-
an október.
Þess ber vel að gæta að þing-
frestun er allt annað en að
halda tvö þing á árinu. Þegar
þingi er frestað, eru öll mál, er
fram komu á fyrra hluta þings-
ins, tekin upp aftur á sama
stigi og frá þeim var horfið á
fyrra hluta þingsins. Hafi t.
d. verið lokið tveim umræðum
um mál í annari hvorri deild-
inni, þarf ekki að fara fram um
það nema ein umræða í deild-
inni í haust. Mæri aftur á móti
um nýtt þing að ræða, þyrfti
að taka upp alveg að nýju þa».i
mál, sem nú væru óafgreidd.
Af þessu er það ljóst, að sú
vinna, sem nú fer fram, verður
að fullum notum, þó að málin
verði ekki endanlega afgreidd
fyr en síðar á árinu. Auka-
Alþingris
kostnaður við þingfrestunina er
því ekki annar en ferðapen-
ingar þeirra þingmanna, sem
eiga heima utan Reykjavíkur
og nágrennis, og er þar ekki
um teljandi upphæð að ræða.
n.
Tíminn telur sjálfsagt, að
gera nú þegar grein fyrir því,
af hvaða ástæðum þingfrestun
er talin hyggileg. Andstæðingar
stjómarínnar munu gera sitt
til að breiða út rangar hug-
myndir um þetta mál, og þykir
ekki rétt að láta þá vera hér
eina til frásagnar.
Eins og kunnugt er var Al-
þingi 1934 ekki haldið á venju-
legum tíma, því að aukaþingið
1933 kom óreglu á þinghaldið.
Var þinginu 1934 eigi lokið fyr
en síðara hluta desembermán-
aðar. Hins vegar varð þing
þessa árs, samkvæmt ákvæðum
stjórnarskrárinnar, að komá
saman um miðjan febrúarmán-
uð. Þannig voru ekki nema
tæpir tveir mánuðir milli þing-
anna. Liggur það í augum uppi,
öllum, er til þekkja, að mjög
erfitt er að halda tvö regluleg
þing með svo stuttu millibili.
Mál þau, sem hvert þing á að
taka til meðferðar, þurfa, ef vel
á að vei’a, all ítai’legan undir-
búning milli þinga, og þing-
mönnum og öðrum þarf að hafa
unnizt tími til að athuga þau
sem bezt. Þá er það og mjög
æskilegt, að löggjöf næsta þings
á undan sé sem mest komin til
framkvæmda og reynzlu áður
en nýtt þing tekur sínar á-
kvarðanir. Báðar þessar ástæð-
ur eru fyrir hendi nú í ríkum
mæli. Síðasta þing- samþykkti
óvenju umfangsmikla og merlti-
lega löggjöf á mörgum sviðum,
og er enn, svo sem von er til,
lítil reynzla um hana fengin. Og
þess þings sem nú situr biðu
líka mjög víðtæk verkefni, sem
fyllilega þarfnast gaumgæfi-
legrar athugunar. Má þar t. d.
nefna hina fyrirhuguðu, nýju,
landbúnaðarlöggjöf um sam-
vinnubyggðir og nýbýli, nýja
framfærzlulöggjöf, lög um al-
mennar tryggingar, launalögin
o. fl. Em öll þessi verkefni
þannig vaxin, að æskilegt er að
bæði þing og þjóð hafi sem
rýmstan tíma til athugunar.
Þó ekki hefði verið aðrar i-
stæður fyrir hendi en þær sem
nú eru nefndar, væru þær út
af fyrir sig talsverð almenn
rök fyrír þingfrestun. Fram-
sóknarflokkurinn myndi þó fyr-
ir sitt leyti varla hafa talið þær
nægilegar.
III.
Ákvörðunin um að fresta
þinginu hefir verið tekin fyrst
og fremst vegna afgreiðslu
íjárlaganna fyrir árið 1936.
Afkoma ríkissjóðsins á hverj-
um tíma er eins og gefur að
skilja, mjög mikið komin undir
utanríkisverzluninni. Verulegs
hluta af ríkistekjunum hefir
allt að þessu verið aflað með
tollum af innfluttum vörum
(auk þess sem ríkið einnig hef-
ir nokkrar tekjur af útfluttum
vömm). Ennfremur hlýtur
gjaldgeta atvinnuveganna mjög
að byggjast á því hversu fram-
leiðslan selst erlendis. Þegar
fjárlög eru samin, er þess
vegna alveg nauðsynlegt að
gera sér sem nákvæmásta grein
fyrir því, hvernig útflutningur
og innflutningur muni verða á
því ári, sem fjárlögin eiga að
gilda fyrir. Sé þetta ekki gert,
er fjárlagaáætlunin markleysa
að því er tekjuhliðinni viðkem-
ur, en við tekjuöflunarmögu-
leikana verður hins vegar að
miða allar þær útgjaldaákvarð-
anir sem ekki eru öðruvísi lög-
boðnar. En það eru m. a. út-
gjöldin til verklegra fram-
kvæmda.
Þegar núverandi fjármálaráð-
herra tók við stjórn, ákvað
hann þegar, í samráði við flokk
sinn, að taka upp ákveðna bar-
áttu fyrir því, að koma við-
skiptum þjóðarinnar út á við í
sæmilegt horf. Þess vegna lagði
hann fram, og fekk samþykkt
á síðasta þingi, ný lög um inn-
flutning og gjaldeyrisverzlun, í
því skyni að koma í veg fyrir,
að þjóðin héldi áfram að kaupa
inn meira en framleiðslan get-
ur borgað. En til þess að koma
á aftur viðunandi greiðslujöfn-
uði við útlönd, þarf að gera sér
grein fyrir söluverði útfluttrar
framleiðslu og talariarka síðan
innflutninginn eftir því.
En þegar þessi nýja stefna
var upp tekin, að takmarka inn-
flutninginn við greiðslugetu,
varð að taka tillit til þeirra af-
leiðinga, sem þær ráðstafanir
hlutu aðhafaátekjuöflunríkis-
sjóðs. Þetta gerði líka núver-
andi fjármálaráðherra, þegar
hann undirbjó fjárlagafitim-
varpið fyrir árið 1935. Fjár-
lagafrumvarpið var miðað við
]>að, að ástandið á þessu ári,
Siggelr Pétarsson
bóndi á Oddsstöðum í Norður-
Þingeyjarsýslu.
Oft er hljótt er aldinn hnígur
enda þótt hann gefi lýði
göfug dæmi og gangi reifur
grýtta slóð í friði og stríði.
Sýni að orkan á sér rætur
ávallt þar sem manninn reynir.
— Ef til sigurs sókn er hafin
sálin aldrei kostum leynir.
Skal ei starfið varpa á vegi
vegfaranda yl og ljósi;
gefa sýn um gengnar slóðir,
gefa þrótt að hinzta ósi.
Veita sálu þrek og þroska,
— þrá er eykur mannsins gildi.
Lyfta hug frá lægri hvötum,
lífið fegra og auka mildi?
Heima var þinn hugur allur,
hjartað ekkert þaðan seiddi.
Bernsku, starfs og elli-árin
ávalt sama hönd þig leiddi.
Þín var köllun þar að starfa,
þreyttur hvílast,
frjáls að vinna. —
Þeim er ljúft að lifa og deyja,
sem leggja allt til vina‘linna.
Þú,, sem áttir gæfu og gengi,
gleði og sorg við nyrzta hjara',
vannst með dyggð
til þjóðarþrifa,
þráðir ei til betri kjara.
Fannst að heima allt var yridi.
Oft hið nýja misjafnt reyndist.
Og hið innra í heilum huga
hrein og vökul
starfsþrá leyndist.
Finna má við yztu ála
orkumenn til sigurs leita.
Menn, sem hopa aldrei undan,
efla þrá til dýrra heita.
Menn er sigra í kyrþey
kuldann,
—. kuldann sinna eigin bræðra.
Aðeins veita yl og hlýju
í annara sálir. Hvað er æðra ?
Far þú vel til hærri heima.
Heill sé þeim er kunna að meta
lífsstarf sitt og leggja á veginn
með ljóssins þrá;
og fundið geta
auðnukjör í fátækt fólgin,
frið og sátt við allt og alla.
En mest er þörf á
þroska lífsins
þegar hinztu tjöldin dalla.
Snæbj. Einarsson
frá GarSi.
að því er útflutning snerti, yrði
svipað eða þó heldur lakara en
1934. Hinsvegar var gert ráð
fyrir, að innflutningurinn yrði
miklu minni en 1934, en sá inn-
flutningur hefir verið um 48l/2
milj. kr. samkvæmt bráðabirgða
skýrslum. Eru fjárlög þessa árs
við það miðuð, að innflutning-
urinn verði svipaður og 1932,
en það ár var hann um 37,3
milj. kr. Er þó sennilegt að
hann megi ekki verða svo mik-
ill, eftir því sem nú er komið
á daginn um útflutninginn. En
jafnframt því, sem áætlunin
um tekjur af innflutningi var
færð niður sem þessu svaraði,
þurfti að sjá fyrir nýjum'
tekjuöflunarliðum, til þess að
ekki þyrfti að skera niður
framlög til landbúnaðarins og
verklegra framkvæimda. Þetta
var gert á síðasta þingi, með
því að auka skatt á hátekjur
og stóreignir, hækka einstaka
lúxustolla og taka einkasölu á
sumum arðvænlegum vöruteg-
undum. Niðurstaðan varð svo
sú, að fjárlögin 1935 voru af-
greidd með um 14 milj. kr. út-
gjöldum, og framlög til land-
búnaðarins og verklegra fram-
kvæmda talsvert aukin. Mátti
telja þetta mjög vel viðun-