Tíminn - 23.08.1935, Qupperneq 4

144
TlMINN
Nýlega hefir öllum laúdslýS horizt andlátsfregn Tryggva Þór-
hallssonar. Mun sú harmafregn hafa vakið tilfinningu aUs þorra
íslendinga fyrir því, að með Tryggva Þórhallssyni hefir þjóðin
misst einn hinn áhrifamesta stjórnmálamann sinnar samtíðar, og
einn af sínum glæsilegustu mannlcostamönnum og beztu sonum.
Einkanlega mun þó bændastétt landsins finna til þess, að hún
hefir nú misst — og einmitt á hinum erfiðustu tímum — þann
manninn, sem af meiri einlægni og djörfung, meira trausti og trú
á íslenzka bændur og 'sveitamenningu en nokkur annar stjórn-
málamaður, gerðist brautryðjandi hverskonar velferðarmála
bændastéttarinnar og landbúnaðarins.
Viðurkenning bændanna fyrir þessu kom líka greinilega fram
við útför hans í því, að bændur, jafnvel úr hinum fjærstu sveitum
landsins, tókic sig upp frá búum sínum, til þess að fylgja honum
til grafar.
En það er ekki nóg að heiðra minningu Tryggva Þórhalls-
sonar á þennan hátt einan. Slíkum mönnum, sem hann var, er þjóð-
inni skylt að reisa varanlegan minnisvarða, með einhverju móti.
Til þess að gefa öllum landslýð — og þá fyrst. og fremst íslenzkum
bændum — tælúfæri til þess að sýna Tryggva Þórhallssyni virð-
ingu sína og þakklæti, að halda uppi minningu hans, um ókomna
tíma, var það samþykkt einróma á fundi, er stjórnarnefnd Bún-
aðarfélags íslands átti með öllum föstum starfsmönnum félagsins
og 9 búnaðarþingsfulltrúum 9. þ. At., að efna til samskota um land
allt, og verður samskotafénu varið til þess að reisa Tryggva Þór-
hallssyni minnisvarða eða (og) til sjóðstofnunar, er beri nafn
hans, og starfi í anda þeirrar hugsjónar hans, er hæst bar á í hans
opinberu störfum, að hér megi vera sterlc bændastétt í sjálfstæðu
landi.
Vér undirritaðir, sem kosnir vorum á áðurnefndum fundi í
nefnd, til þess að gangast fyrir samskotunum, leyfum oss hér með
að mælast til þess, að allir þeir, sem heiðra vilja minningu Tryggva
Þórhallssonar á þann veg, sem að frama?i greinir, og þá sérstak-
lega bændur landsins, sem til þess hafa brýnastar skyldur, bregð-
ist við vel og drengilega og svo sem maklegt er eftir málavöxtum.
Þá, sem lítið hafa af mörkum að leggja, biðjum vér að minn-
ast þess, að „margt smátt gerir eitt. stórt“, og að ?ninningu mætra
manna er ?nestur sómi sýndur með almennri viðu?'kenningu, þótt
í s?náu sé.
Hinir, sem meira. megna, s?jna virðingu sína látnum leiðtoga.
með stærri framlögum.
Ávarp þetta, ásamt samskotalista, se?ulu?n vér formönnum
allra búnaðarfélaga i landinu í því trausti, að þeir gangist fyrir
samskotum, hver í sinni sveit, hjá öllum almenningi. Einnig send-
um vér það einstökum mönnum óðrum, er vér treystum bezt til
að veita því máli lið, og vér efumst eklci um góðar u?idi?'tektir
hvarvetna.
Að lokinni fjársöfnun ber að senda samskotalistana og sam-
skotaféð til gjaldkera og ritara. nefndarinnar, Metúsalems Stef-
ánsso?iar, ritstjóra, Reykjavík, og væntir nefndin, að það geti
orðið fyrir næstu áramót.
Reykjavík, 13. ágúst 1935.
Virðingarfyllst.
Sigurður Sigurðsson. Steingrímur Steinþórsson.
Metúsalem Stefánsson.
ing-u, sem bjartast hefir verið
yfir allra slíkra hreyfinga um
langt skeið — ung-mennafélaga-
hreyfingunni — og geymdi á-
hrif hennar alla tíð.
Á fullorðinsaldri varð hann
svo gæfusamur að geta hrund-
ið í framkvæmd óvenjumiklu
af því, sem hann, og hundruð
æskumanna á hans reki, hafði
dreymt um. Hann var valda-
mesti maður þjóðarinnar það
tímabilið sem hvað mestur stór-
hugur og bjartsýni hefir ríkt
með þjóðinni, nú um langt
skeið, og árgæzkan gaf henni
aðstöðu til að sýna þann stór-
hug í verki m,eir en nokkru
sinni fyr, þessi ár, sem nú eru
eins og sólskinsblettur á milli
tveggja stórra skugga — styrj.
aidar og kreppu. Við minnumst
hans sem æðsta manns þjóðar-
innar árið 1930, er fulltrúar frá
iiestum menningarþjóðum
heimsins sóttu okkur heim, til
minningar um okkar forna
menmngartímabil, sem við
vorum að tengja öðru nýju, er
við væntum að yrði ekki síður
giæsilegt. Það er sólskin yfir
þessum minningum.
Og að lokum vil ég nefna
það, sem hann mundi sízt hafa
gleymt, hann eignaðist ágæta
konu og yndislegt heimili. Og
nú kveðjum við hann öll með
þessum orðum: Hér er góður
maður til moldar genginn.
Bjarni Ásgeirsson.
Um leið og Tryggva Þór-
hallssonar er sérstaklega
minnzt í blaði Framsóknar-
rnanna, Íangar mig til að bæta
þar við nokkrum orðum um
hann sem húsbónda. Innsti
kjarni í skapferli manna og við-
horfi til náungans kemur ef til
vill aldrei betur í Ijós, heldur
en þegar lífið fær þeim i hend-
ur vald yfirboðarans. Sam-
vinnuþýðleiki og nærgætni í
umgengni geta máske talizt
minni háttar dyggðir í fari
þess manns, sem enn á hlut
sinn og sigurvonir að miklu
undir viðhorfi samstarfsmanna
sinna. Hinsvegar verða slíkar
dyggðir ótvíræðar í fan yfir-
boðarans.
Ég hygg ekki, að jafnvel
n ælska Tryggva Þórhallssonar
og glæsileg persóna hafi átt
meginþátt í að gera hann, bæði
sem æskumann og síðar sem
st j órnmálarpann, að svo ást-
sælum samstai-fsmanni, sem
hann var í raun og veru, heldur
hafi það verið Ijúfmennska
hans og hlýindi í umgengni.
Því mun nú vera svo háttað, að
hversu spm af kann að bera
um orðsnilli manna og glæsileg
viðbrögð í þjóðmálabaráttunni,
þá verða það hlýindi handtaks-
ins, sem lengzt verma og sem
sízt eyðast í umhvörfum tím-
anna. Þessvegna er það, að svo
margir af samherjum Tryggva
Þórhallssonar fyr og síðar
ganga nú við brottför hans með
sársauka í hjarta á fund minn-
inga sinna umí samstarfið með
honum og samverustundirnar.
Ég, sem þetta rita, hafði
nánust kynni af Tryggva Þór-
hallssyni sem ráðherra. Hann
var fyrsfi húsbóndi minn eftir
að ég tók að starfa fyrir út-
varpið. Okkur var í þessu sam-
starfi báðum vandi á höndum.
Útvarpið, skipulag þess og
verkbrögð varð að reisa frá
grunni. Hér varð ekki byggt á
reynslu, heldur varð að styðj-
ast við erlendar fyrirmyndir,
sem urðu aðeins að nokkru
leyti hagnýtar vegna ólíkra
staðhátta. Skipulag íslenzka
útvarpsins hlaut því að verða í
mörgum efnum framsmið. En
frumstörf við unga stofnun
eru, eins og undirstaða sér-
hverrar nýmyndunar, háð þeim
vanda, að þau fái staðist
reynsluna og að stofnunin geti
tekið vexti, án þess að undir-
staðan raskist. Stofnunin hóf
starf sitt við mikla fátækt, í
mjög ófullnægjandi húsakynn-
um og varð í byrjun fyrir
megnum aðfinnslum, sem voru
ekki nema að mjög litlu leyti
bornar fram af góðvild né
sanngirni. Hlutverk þeirra
manna, sem tóku upp störf
fyrir útvarpið og liöfðu með
höndum stjórn þess, varð því
það, að fullnægja ætlunarverki
útvarpsins, án þess að reisa
stofnuninni hurðarás um öxl.
Stofnunin varð, með öðruml
orðum, að reka útvarp við fá-
tæklegri kjör og með minni
kostnaði, en dæmi munu vera
til hjá nokkurri annari þjóð í
heimi.
Mér er ljúft og skylt að
minnast Tryggva Þórhallsson-
ar frá þessum fyrstu og mestu
órðugleikatímum útvarpsins.
Við áttum oft löng samtöl um
útvarpið, þar sem ég varð að
leita samþykkis hans eða úr-
sk'urðar. Frá þessu samstarfi
okkar Tryggva Þórhallssonar á
ég einungis ánægjulegar end-
urminningar. Mér virtist að í
fari hans kæmu fram ýmsir
mestu kostir húsbóndans. Ljúf.
mannlegri og hlýrri yfirboðara
væri ekki hægt að hugsa sér
og enginn maður gæti verið
lausari við þótta og embættis-
mannahroka heldur en Tryggvi
Þórhallsson var. Þó skifti það
mestu máli, að hann lét mig á-
valt finna traust sitt. Okkur
varð það báðum ljóst, að und-
ir trúmennsku og ótrauðu
starfi þeirra manna, sem unnu
að málefnum útvarpsins í
byrjun, var komin ekki ein-
ungis fai'naður stofnunarinnar
heldur og sæmd okkar sem
Sitarfsmanna og hans sem
æðsta valdsmanns hennar.
Ilvenær, sem á milli bar og
hann óskaði að víkja á aðra
leið um úrlausnir, var það á-
valt gert af vinsamlegri nær-
gætni. Lítilmannleg íhlutunar-
semi, byggð á skapbrigðum
eða hégómlegri löngun, til þess
að láta gæta valds og aflsmun-
ar, var mjög fjarri eðli hans.
Og mér virtist hann kunna
góð skil þess leyndardóma
húsbóndavaldsins, að veita
þeim, sem hann var yfir settur,
traust sitt, en eignast aftur
íullan trúnað þeirra og áhuga
í starfi.
Ég hefi einskorðað þessar
fáu línur um Tryggva Þórhalls.
son við kynni mín af honum,
siem húsbónda mínum. Aðrir
hafa meiri kynni af honum
sem æskulýðsfélaga og stjórn-
málamanni. Það, sem að minni
reynslu einkenndi Tryggva
Þórhallsson mest, var alúð
hans og hófsemi. Tryggvi Þór-
hallsson var fræðimaður mikill
og gagnfróður um sögu þjóðai'
sinnar. Andstæðingar hans
lientu stundum gaman að til-
vitnunum hans í Sturlungu og
önnur fornrit. En hann mun
hafa verið einn þeirra manna,
sem lesa fombókménntir okk-
ar sér til sálubótar. Margir
liafa veitt því eftirtekt, að fátt
hvílir betur þreyttan huga og
uppnæman, heldur en lestur fs-
lendingasagna. Hinn goðkynj-
aði frásagnarstíll tekur huga
lesandans þegar föstum tökum,
en fjarlægð sagnritaranna og
óhlutsemi veitir undraverða
hvíld. Tryggvi Þórhallsson
mun marga stund hafa baðað
huga sinn í þessum heiðsvala
norrænnar gerhygli, þegar tóm
vannst til. Og þaðan mun
honum hafa aukizt jafnvægi
og hófsemi.
Sturla lögmaður Þórðarson,
einhver hinn ágætasti maður
Sturlungaaldarinnar, hefir í
fomiála, fyrir prestssögu Guð-
mundar góða Arasonar hlotið
fegurstu eftii-mæli, sem á verð-
ur kosið. Sturla ritaði íslend-
ingasögu er greinir frá öllum
stórbrotnustu viðburðum ald-
arinnai’, þar sem frændur hans
og sjálfur hann áttu í hlut.
Sagnritun Sturlu mun ávalt
verða talinn einstæður gim-
steinn meðal bókmennta fyrir
sakir snilldar og óhlutsemi í
frásögn um samtíðarviðburði.
Sá, sem ritar áðumefndan for-
mála, telur sig hafa vitað hann
„alvitrastan og hófsamastan“.
Tryggvi Þórhallsson var mikill
aðdáandi Sturlu Þórðarsonar
og svipaði til hans um hóf-
semi, þrátt fyrir málafylgju, og
um ást á þjóðlegum fræðum.
Ég get ekki kosið til handa
Tryggva Þórhallssyni fegurri
bæn en þá, sem fyrmefndur
sagnaskrifari endar með sín
fáorðu eftirmæli um Sturlu
Þórðarson: „Láti guð honum
nú raun lofi betri“.
Jónas Þorbergsson.
Eg kynntist Tryggva Þór-
hallssynj fyrst árið 1923,
þegar ég flutti til Reykjavíkur.
Eftir það hittumst við oft og í
nokkra mánuði vorum við nán-
ir samverkamenn.
Ég get ekki hugsað mér betri
mann í samvinnu en Tryggvi
Þórhallsson var, allt af hress
og glaður og bjartsýnn á fram-
tíðina, og hlýr og alúðlegur í
viðmóti. Og ég hygg, að fáir
hafi farið svo af fundi hans,
að þeir hafi ekki verið léttari í
skapi en þegar þeir komu. Við-
mót hans og framkoma öll var
á þann veg, að hann hlaut að
laða menn að sér, og þessir
eiginleikar hans, sem hann átti
í svo ríkum mæli, hjálpuðu
honum máske meira en nokkuð
annað til að koma fram þeim
mörg-u, góðu málum, sem hann
barðist fyrir.
Eins og öllum er kunnugt
bar Tryggvi Þórhallsson land-
búnaðarmálin fyrst og fremst
fyrir brjósti og það eru stór-
virki hans á því sviði, sem
lengst munu halda nafni hans
á lofti. Hann unni íslenzkri
mold og íslenzkum bændum og
barðist ótrauður fyrir eflingu
landbúnaðarins. En hann var
líka eindreginn samvinnumað-
ur. Hann sá í samvinnufélög-
unum eina af sterkustu stoðum
landbúnaðarins og- sú ástæða
var í raun og veru næg til
þess að hann var samvinnu-
maður. Annars hygg ég, að
hann hafi litið svo á, að
tvennskonar félagsskapur í
landinu væri þess sérstaklega
megnugur, að styðja og efla
landbúnaðinn: annarsvegar
búnaðarfélögin, sameinuð í
Búnaðarfélagi íslands, og hins-
vegar samvinnufélögin, sam-
einuð í Sambandi ísl. sam-
vinnufélaga.. Þess vegna vildi
hann efla hvorntveggja þenn-
an félagsskap á allan hátt. í
gegnum búnaðarfélögin áttu
bændur að fá leiðbeiningar og
hvatningu til jarðræktarfram-
kvæmda og bættra búnaðar-
hátta, en samvinnufélögin að
veita þeim betri fjárhagslega
aðstöðu með því að koma af-
urðum þeirra í hærra verð og
veita þeim hagkvæmári kaup á
neyzluvörum.
Eftir að Tryggvi Þórhallsson
gerðist ritstjóri Tímans má
segja, að hann yrði hinn eigin-
legi forustumaður landbúnað-
armálanna hér á landi. Hann
fékk líka óvenju góða aðstöðu
til að beita sér fyrir þessum
málum: fyrst sem ritstjóri að
víðlesnu og áhrifaríku blaði, og
síðan sem formaður Búnaðar-
félags íslands, þing-maður og
ráðherra. Og því má heldur
ekki gleyma, að á meðan hann
var að koma fram þeim málum
landbúnaðarins, sem hann
barðist fyrir, var hann í farar-
broddi fyrir stórum og áhuga-
sömum stjórnarflokki, sem frá
upphafi hefir verið einhuga í
því að vinna að eflingu land-
búnaðarins.
Ég ætla ekki að telja upp
þau mál, sem Tryggvi Þór-
hallsson kom fram í þágu
landbúnaðarins, en eitt þeirra
var stofnun Búnaðarbanka ís-
lands, þar sem hann varð að-
albankastjóri eftir að hann
hætti stjórnarform;ennsku. Þar
vann hann gott og mikið starf
seinustu æfiárin, og bændur
og samvinnumenn harma það
mjög, að honum skyldi ekki
endast aldur lengur til þess að
vinna landbúnaðinuni og sam-
vinnufélögum bænda gagn með
starfsemi sinni við bankann.
Hinn ágæti forvígismaður
landbúnaðarins, Tryggvi Þór-
hallsson, er falhnn í valixm
fyrir aldur fram. Mimnngu
hans verður bezt haldið á lopti
með því að vinna áframj að
ræktun landsins og efhngu
landbúnaðarins og samvinnu-
stefnunnar.
Siguiður Kristinsson.
Við kynntumst fyrst í Kaup-
mannah. Við komum þar
saman með nokkrum öðrum til
að lesa kafla úr biblíunni og
ræða um þá. Þar varst þú sá
frjálslyndi og bjartsýni maður.
Frjálslyndi og bjartsýni var
þér í merg borið. Síðar kynnt-
ist ég þér sem presti. Kirkjan
þín var rúmgóð. Þú lagðir
meiri álierslu á breytnina en
trúna, þú vildir sjá mánninn
gegnum verk hans, en ekki
gegn um orðin tóm, þú vildir
iáta trúarskoðunina móta líf-
ernið.
Við störfuðum saman sem
ungmennafélagar. Ég fann
þann logandi eld trúar á landi
og þjóð, sem með þér brann.
Ilann smitaði. Hann hvatti til
starfa. Sami eldurinn, sami á-
huginn logaði þér ætíð í
brjósti. Hann var driffjöðrin í
störfum) þínum sem þingmanns,
ráðherra, formanns Búnað-
arfélags Islands og banka-
stjóra. Hann var driffjöðrin,
sem hvatti þig til að beita þér
til forustu fyrir framkvæmd
margra velferðarmála bænda-
stéttarinnar. Vegna hans og
góðs samstarfs við skoðana-
bræður þína, tókst að fá mörg
mikilsverð mál leyst.
En þó hefir það kannske
mesta þýðingu, hvemig þú
með áhuga þínum gazt vakið
aðra til starfa, fengið þá til að
fara að trúa á framfaramögu-
leika lands og þjóðar, og aukið
þeim bjartsýni og baráttuþrek.
Fyrir það verður þér aldrei
þakkag sem skyldi, því þau
verk, sem upp af því hafa
sprottið, eru ekki eins augljós
og hin, sem til verða fyrir
nýja löggjöf, sem þú tókst
þátt í að skapa, eða ný viðhorf
sem auðnazt hefir að gefa.
En nú erum við skildir sjón
að sinni. Aftur munum við
hittast og saman vinna, en
þangað til óska ég, vinur, að
þér megi sem. bezt ganga að
vinna að þeim áhugamálum
þínum, sem þú nú vinnur að
öðrum til gagns og þér til á-
framhaldandi þroska.
Páll Zóphóníasson.
Tryggvi Þórhallsson var rit-
stjóri Tímans í 10 ár. —
Undir hans stjórn náði Tíminn
því takmarki, að verða áhrifa-
mesta blað landsins. Sem ung-
ur maður lagði haim nafn sitt
við framtíð þessa blaðs og
sigraði.
Og nú, eftir að hann er til
jarðar hniginn, vill Tíminn
leggja sinn skerf til, að minn-
ing lians geymist, og lýsa
sinni þakkaiskuld. Því er nú
í þessu blaði, sem sérstaklega
er lionum lielgað, saman safnað
endurmpningum, umj hann,
sem hér eru nú skráðar af
nokkrum þeim mömium, er
lengst liafa með honum unnið
að landsmálunum, þekktu hann
bezt og virtu hann mest.
Ég er ekki í hópi iiinna elztu
og nánustu samstarísimanna
Tryggva Þórhahssonar, enda
skildi okkur hálfur annar tug-
ur ára. Þó kynntist ég honum
nokkuð, og þá aðallega í starfi,
um 12 ára skeið.
Ég sá hann fyrst haustið
1923, er ég um nokkurn tíma
dvaldi á heimili hans. Það var
í kosningabaráttu, eimnitt
þeirri, sem fyrst bar hann
sjálfan inn á Alþingi. Hann
var þá allan daginn önnuml kaf-
inn, sem leiðandi maður í
fiokksstarfinu um land allt.
Ég sá fjölda mamia víðsvegar
að, koma á fund hans, og
liverfa þaðan aftur með ný á-
form og aukna starfsgleði, Og
þá fannst mér Tryggvi Þór-
hallsson bera, af öUum öðrum',
er ég hafði þekkt, um glæsileg-
. an skörungsskap og heiUandi
lífsgleði hins þroskaða manns.
Ég man hann sem slíkan, og
ég man hann Uka, sem, einn af
fremstu mönnum landsins í
orðsins list, þeirri hst, sem
kom fram í starfi hans við
þetta blað, ræðum hans á
manníundum og í viðtölum við
samstarfsmenn sína, ofin í þá
alúð viðmótsins, sem gerði
hann manna ástsælastan.
AUa tíð, það er ég man, bar
hann hátt í íslenzku þjóðlífi.
Ég sá hann, sækja fram í bar-
áttu, meðan vafasamt var um
úrslit. Ég sá hann þó enn bet-
ur hafandi í hendi æðsta vald
landsins. Þess valds bæði naut
hann og galt, sem verða vill.
Hann naut þess að láta að sér
kveða til góðra framkvæmda.
En hann átti þá líka erfiða
daga. Sjálfur tók hann sér í
munn eitt sinn á sikilnaðar-
stund samjherja á flokksþingi
Framsóknarmanna, orð skálds-
ins:
„það er ei hollt að hafa ból
hefðar uppi á jökultindi."
Það lá í hans skapferli að
njóta baráttugleðínnar. Hann
naut hins engu miður að semja
friðinn, sem er afleiðing orust-
unnar. En hann lifði ekki á
friðartímum.
Síðari tímar munu kveða
upp hinn varanlega dóm um
störf Tryggva Þórhallssonar og
skipa honum ses-s meðal ís-
lenzkra stj órnmálamanna. En
I hitt mun þá tæpast vitað,
hversu „röm var sú taug“, er
tengdi þá, er með honum unnu,
við persónu hans, jafnvel þótt
á milli bæri, hversu tómlegt
þeim finnst eftir hann látinn,
og hve minnisstæður hann mun
verða þeim öllum til síðustu
stundar.
Gísli Guðmundsson.
Ritstjóri: GísM Guðtrwandsson.
Prentsmiðjan Acrta.