Tíminn - 19.09.1935, Síða 1

Ojaífcbagi
fclaSsinr ct 1. (énl
Átaangutínn túatax 7 tu
^fereibsíci
®fl tfin|)cinita á £augac>eg lO.
€iol 2353 - Póatfeólf ðöl
XIX. árg.
Reykjavík, 19. sept. 1935.
39. blað.
Fimmiíu áv
y
i
Nú eru liðin 50 ár síðan ]
stofnun Landsbanka Islands j
var ákveðin með lögum. Hann
var fyrsti banki í landinuv Hann
átti að vera banki þjóðarinn-
ar og- sameign. Og það er hann
enn lögum samkvæmt, þó að
sumir kunni að líta á hann
sem sjálfstæða einkastofnun
og ríkinu óviðkomandi.
Stofnun Landsbankans mark-
ar upphaf hins nýja tímabils á
íslandi. Þau 50 ár, sem síðan
eru liðin, eru hin nýja „sögu-
öld“ Islands. Þau eru tímabil
auðmagnsins „afls þeirra hluta,
sem gera skal“, sem einnig á
þessu landi réttir fram sína
sterku hönd við hliðina á
vinnuhöndum hinna stritandi
manna. Þau eru tímabil hinna
róttæku breytinga í atvinnu-
háttum, hinnar stórkostlegu
framleiðsluaukningar, hinnar
miklu dýrtíðar, hins háa kaup-
gjalds, og hinnar vaxandi per-
sónulegu eyðslu.
Og ekki verður því með rök-
um neitað, að þessi 50 ár hafa
verið tímabil mikilla framfara.
Þjóðinni hefir ekki miðað aft-
urábak heldur áfram í þessi 50
ár. Og- það er fjármagnið hið
innflutta, og samansafnaða í
vörzlu bankanna, sem þar hefir
átt drjúgan þátt. Þessu féhafa
bankarnir veitt út til þjóðar-
/ innar, sumpart til atvinnuveg-
anna, sumpart til annara þarfa.
Og í því felst einmitt hið
vandasama hlutverk þeirra, og
þá sérstaklega þjóðbankans, að
dreifa fénu á þann hátt að sem
bezt megi að gagni koma fyrir
afkomu þjóðarheildarinnar.
Miklar líkur benda til þess, .
að þá hefði verið bezt fyrir
þessum málum1 séð, ef unnið
hefði verið að því frá upphafi
að styðja eðlilega þróun þjóð-
bankans, og gera hann þess
mégnugan, að annast einn þetta
hlutverk og auka starfsemi
sína smátt og smátt, og við
hæfi á hverjum tíma. Því mið-
ur var þetta ekki gert. Erlend-
um hlutabanka var í upphafi
aldarinnar fengið m'ikið af
þessu vandasama hlutverki. Sú
saga er kunn, og að mörgu
raunasaga, raunasaga um! mis-
tök og reynsluleysi, sem1 dýrt
hefir orðið, en mikið má af
læra.
Þessi mistök eiga vafalaust
sinn þátt í því að skapa
skuggahliðamar í íslenzkri
bankastarfsemi yfirleitt. Og
hún hefir vafalaust gert að-
stöðu þjóðbankans til muna
erfiðari, eftir að hann síðar tók
að mestu við því hlutverki,
sem honum upphaflega var ■
einum ætlað.
Af hálf u löggj af arvaldsins
hefir verið að því unnið á
seinni tímum, að skapa Lands-
bankanum traust og sterkt
skipulag. Og engin af sam-
eignarstofnunum þjóðarinnar
er henni meira virði eða á að
vera henni hugstæðari en ein-
mitt þessi. Islendingar hafa að
því leyti sérstöðu í bankamál-
unum, að hér í landi er ekki til
sterkt einkafjármagn, sem geti
með neinum rétti gert kröfu til
yfirráða, sett atvinnuvegum
Erleni
skepnufóðuv
og búmennska Mbl.
Samkvæmt verzlunarskýrsl-
unum fyrir árið 1933, sem ný-
lega eru út komnar, virðist
þá hafa verið flutt inn í landið
erlent skepnufóður, sem nemur
nál. 700 þús. króna. Er þetta
maís, hafrar, fóðurkökur o. fl.
En auk þess er alltaf eitthvað
af rúgmjöli notað til skepnu
fóðurs.
Skepnufóður, sem keypt er
frá útlöndum, gengur oftast
undir heitinu „fóðurbætir“.
Þetta heiti er frá þeim tíma,
þegar slíkt fóður var eingöngu
keypt til að bæta upp lélegt
hey eða þá í harðindum. En
nú er orðið „fóðurbætir“ ekki
orðið réttnefni nema um nokk-
um hluta af hinu aðkeypta
fóðri. Hin síðustu árin hefir
komið upp í grend við kaup-
staðina eða í þeim, mjólkur
framleiðsla, sem byggð er að-
allega á aðkeyptu skepnufóðri,
öðru en heyi. Þessi framleiðsla
getur naumást talizt íslenzkur
landbúnaður. Það er verk-
smið j uframleiðsla, sem er
byggð á erlendum innflutningi
og keppir við hinn íslenzka
landbúnað og fóðurframleiðslu
sveitanna á íslenzkri mold.
Þjóðhagslega séð er þessi
innflutnngur skepnufóðurs hið
mesta óvit. Eins og nú standa
sakir, ætti ekki að flytja inn
annað skepnufóður en það, sem
notað er beinlínis sem fóður-
bætir með röktu heyi, eða þá
vegna heyskorts eftir grasleysi.
Og þá á vitanlega að reyna að
nota sem' allra mest hina inn-
lendu framleiðslu, síldarmjölið.
Höfuð málgagn reykvískra
heildsala, Morgunblaðið, er ný-
lega að víta það, að innflutn-
ingsnefnd geri ráðstafanir til
að draga úr kaupum á hinu er-
lenda skepnufóðri. Þykist blað-
ið gera þetta af umhyggju
fyrir bændastéttinni.
En það er síður en svo, að
bændastéttinni í heild sé hagur
að þessum1 miklu fóðurkaupum.
Innflutningur á skepnufóðri,
sem notað er í staðinn fyrir
hey, er alveg sama og að flytja
inn erlent smjör og erlenda
osta til að keppa við mjólkur-
afurðir bændanna sjálfra á
innlendum markaði. Þess vegna
þó ekki væri annað, verður að
i takmarka fóðurinnflutninginn.
Og ef ekki er annað hægt, þarf
! jafnvel að taka upp skömmtun
| á kornvörum til manneldis, til
þess að koma í veg fyrir, að
slíkar vörur séu fluttar inn sem
matvæli og síðan notaðar sem
fóður handa skepnum.
eða löggjöfum kosti og þannig
verið „ríki í ríkinu“ eins og
sumstaðar á sér stað. Á þessu
má finna bæði kost og löst. En
ef þjóðbankinn er því vaxinn,
að varðveita myndugleika og
fyrirhyggju í formum réttlæt-
is og lýðræðis, þá er ástæða til
að fagna göngu hans yfir ný
tímamót.
A víðavangi
Ný samtök gegn bændum.
Blaðaskrif íhaldsins um
kjötsöluna eru þögnuð í bili. I
stað þeirra hefir nú íhaldið í
Reykjavík fundið upp á því að
stofna svokallað „neytendafé-
lag“, sem er samskonar stofn-
un og „húsmæðrafélagið" í
fyrra. Stendur miðstjórn
flokksins að þessu athæfi. Þeg-
ar undirbúningi samtaka þess-
ara var ljóstrað upp, skrifaði
Sigurður Kristjánsson grein í
Morgunbl. og vildi þvo hend-
ur sínar og miðstjómarinnar,
en mælti þó með hreyfingunni
í öðru orðinu. En nú hefir
Vísir opinberlega viðurkennt
þennan félagsskap og lýst yf-
ir því, að tilgangur hans sé að
vinna að því að kjöt verði
keypt af íhaldsbændum, en
öðrum ekki. Á stofnfundi fé-
lagsins hafði þetta verið orðað
á þá leið, að félagsmenn skyldu
forðast að kaupa kjöt af
„framsóknarrollum“!
íhaldsblöðin
hafa verið að skrifa um það
undanfarið, að íhlutun inn-
flutningsnefndar myndi hafa,
það í för með sér, að erlendar
vörur yrðu dýrari en ella,
vegna óhaganlegra innkaupa.
Ilér er hallað réttu máli og
sagður hálfur sannleikur. Við
skiptin við Suðuríöhd hafa það
í för með sér, að kaupa verður
þaðan ýmsar vörur, sem þar
eru dýrari en annarsstaðar. En
á því á vitanlega hvorki stjórn
né innflutningsnefnd neina sök.
Sama er að segja um innkaup
frá Þýzkalandi. Vörur þaðan
eru yfirleitt dýrar. En þjóðinni
er nauðugur einn kostur að
taka þaðan vörur upp í það af
íslenzkri framleiðslu, sem þang-
að er selt, því að Þjóðverjar
borga ekki í öðru en vörum1. Og
ekki veitir af að nota hinn
þýzka markað. Þetta vita
íhaldsblöðin vel, þó að þau láti
'séi’ sæma að nota. þessar erfiðu
og óviðráðanlegu kringumstæð-
ur til ranglátra árása á stjórn-
ina og innflutningsnefndina.
Hinn „óþekkti hermaður“
íhaldsins.
Umsóknarfrestur um þau tvö
dómaraembætti, seni laus eru í
hæstarétti, var útrunninn 15.
þ. m. Umsækjendur eru fjórir.
Dómsmálaráðherra, hefir sam-
kvæmt 6. gr. hæstaréttar-
laganna ósjlíað umsagnar hæsta-
réttar um umsóknir þessar.
En í réttinum eiga nú sæti,
auk Einars Arnórssonar, pró-
fessorarnir Ólafur Lárusson og
Bjarni Benediktsson, sem þar
eru settir til bráðabirgða. —
Ráðuneytinu hefir nú borizt
umsögn réttarins. Samkvæmt
þeirri umsögn hefir allur rétt-
urinn orðið sammála um að
mæla með próf. Þórði Eyjólfs-
syni. Enda hefir Þórður Eyj-
ólfsson þegar hlotið doktors-
viðurkenningu frá lagadeild há-
skólans.
Einar Arnórsson og Bjarni
Benediktsson mæla með Giss-
uri Bergsteinssyni og Magnúsi
Guðmundssyni og gera ekki
upp á milli þriggja umsækj-
enda.
En umsögn próf. Ólafs Lár-
ussonar um þessa tvo umsækj-
endur mun vekja talsverða
furðu. Hann telur sig ekki
þekkja þessa tvo menn nægi-
lega til að geta, gefið umsögn
um þá eða ,gert upp á milli
þeirra.
Próf. Ólafur Lárusson hefir
þó verið kennari Gissurar
Bergsteinssonar í háskólanum,
en þar munu ekki aðrir hafa
tekið hærra próf í fræðigrein-
um þessa prófessors. Enn-
fremur hafa þeir G. B. og Ó.
L. unnið saman að samning
lögbókarinnar.
Hitt vekur þó enn meiri
furðu, að prófessorinn skuli
ekki þekkja Magnús Guð-
namdsson. Magnús hefir verið
sýslumaður, skrifstofustjóri í
dómsmálaráðimeytinu, hæsta-
réttannálaflutningsmaður og
tvisvar sinnurn dómsmálaráð-
herra — og samt segist elzti
prófessorinn við Háskóla Is-
lands ekki þekkja þennan
mann!
Aldrei hefir frægð Magnúsar
Guðmundssonar mikil verið, og
ekki eykst hún í ellinni! Ólafur
Lárusson þekkir hann ekki og
•flokksbræður hans, Einar Ara-
órsson og Bjarni Benediktsson,
treysta sér ekki til að taka
hann fram yfir 20 árum yngri
mann, sem aldrei hefir verið
dómsmálaráðherra.
En vonandi „þekkir“ dóms-
málaráðherrann Magnús, þegar
að því kemur að veita em-
bættin!
Iíræðsla íhaldsins.
Mbl. og Vísir eru nú byrjuð
að gera sér það Ijóst, að
hræðsla íhaldsins við að sækja
landsmálafundina í Vestur-
Skaptafellssýslu muni geta
haft alvarlegar afleiðingar fyr-
ir flokkinn. Málið er svo ein-
falt, að það þarf ekki langra
skýringa við. Fyrir kurteisis-
sakir við Gísla Sveinsson, sem
er þingmaður sýslunnar boðar
Framsóknarflokkurinn ekki
fundi þai’ í vor, þar sem G. Sv.
var erlendis. Vortíminn er
beztur til fundahalda, en að
honum slepptum, töldu búsett-
ir menn í héraðinu, að hentug-
ast væri að boða fundi um mið-
jan september, þegar slætti
væri að mestu lokið, en fjall-
göngur og haustannir ekki
byrjaðar. Þetta var gert. Vit-
anlega var það nokkur áhætta,
því að vel gat svo farið, að
enn væri hey úti og þá eigi
fundarsókn á þurkdegi. Var sú
og raunin á, að í sumum hrepp-
unum þurfti að nota þurkinn,
en í öðrum ekki. En fulltrúar
stjórnarflokkanna töldu það
ekkert eftir sér, þó að ein-
hverjir þeirra yrðu að fara
þessa för, án þess að fundur
yrði, og skilja vel slíkar ástæð-
ur. Og ekki verður séð annað
en að íhaldsmenn hefðu verið
jafn góðir af því, þó að þeir
hefðu lagt á sig þetta ómak til
viðtals við bændur austur þar.
En íhaldið vill ekki slíka fundi
í þessu héraði. Það veit, að
það hefir ekkert að vinna en
öllu að tapa. Meirihluti G. Sv.
byggist á því einu, að Fram-
sóknarflokkurinn var svo ó-
heppinn, að hinn gamli foringi
hans í héraðinu hvarf inn á
aðrar leiðir. En varlega skyldi
Gísli Sveinsson treysta því, að
Lárus Helgason s'tyrki hann í
framtíðinni til að halda völd-
um í kjördæminu.
Fundasóknin.
Rúmlega tvö hundruð manna
sóttu fundi Framsóknarmanna
á sunnudaginn var,^ þrátt fyrir
það þótt íhaldið gerði allt, sem
það gat til að fá menn tll að
sækja ekki fundina. Þet’ta er
að vísu lítil fundasókn, en þó
stórum meiri en á leiðarþing-
um Gísla Sveinssonar, sem
hann hélt á slætti í sumar. Á
leiðarþingi hans í Kirkjubæjar-
klaustri mættu t. d. 12 rhenn,
en nú rúmlega 40. En það er
vitanlegt, að menn vilja fremur
hlýða á umræður milli allra
stjórnmálaflokkanna en ef að-
eins einn eða tveir flokkar eru
mættir. En þeir, sem heima
sátu, hafa sarnt lært mikið á
þessum fundum. Þeir hafa
fengið sönnun fyrir því, að
íhaldið er hrætt. Og það sjá
íhaldsblöðin nú, þó um seinan
sé.
9
Réðu bændur verðinu?
Afglapar þeir, sem ennþá
haldast við á rústum „einka-
fyrirtækisins“ eru með aðstoð
ísafoldar, sífellt að klifa á því,
að með afurðasölulögunum hafi
verið tekinn af bændurh rétt-
urinn til að ráða sjálfir verði
á vörum sínum. Hafa þessir
menn gengið svo langt að full-
yrða, að alla tíð þangað til af-
urðasölulögin komu, hafi bænd-
urnir sjálfir ákveðið verðið á
þessum vörum. Mikil er trú
þessa fólks á vanþekkingu hjá
bændastéttinni. Hið sanna er,
eins og allir vita, að bændur
hafa svo að segja aldrei getað
ákveðið afurðaverðið. Erlenda
markaðsverðið hefir alltaf ver-
ið ákveðið af öðrum, og inn-
lenda verðið hefir orðið að fara
eftir framboði og eftirspurn.
Þetta vita bændur sjálfir vel.
Eða hver er svo heimskur að
halda, að bændur hefðu ekki á-
kveðið hærra verð á kjöti en
þeir fengu t. d. 1932 og 1933,
ef þeir hefðu þar sjálfir getað
ráðið? Það er einmitt fyrst nú,
eftir að afurðasölulögin komu,
að fulltrúar bænda í kjötverð-
lagsnefnd hafa fengið lögvernd-
aða aðstöðu til að ákveða verð,
sem ekki er hægt að undir-
bjóða. Enda munu nú vera fáir
bændur í landinu, sem eru svo
skammsýnir, að óska eftir, að
fá aftur í sínar hendur hin svo-
kölluðu „umi’áð yfir sölu af-
urða sinna“ í þeirri trú, að þeir
þá geti ákveðið verðið,
Bæjarfulltrúi kærður.
Nýlega var lögreglunni afhent
ávísun, sem gefin var á inn-
stæðu í Útvegsbankanum, en
engin inneign hafði verið fyr-
ir, og ekki hafði innheimst
]?rátt fyrir margendurteknar
kröfur. Útgefandi ávísunarinn-
ar er Sigurður Jónsson rafvirki
og bæjarfulltrúi íhaldsins, sá
sem „kollumálinu“ kom af stað
i fyrra.
Ávísunin er gefin út 2. júní
síðastl. og hefir bankinn gefið
yfirlýsingu um það, að engin
inneign hefði verið fyrir henni
þá eða síðan.
TJian úv heimi
Það mun vera almennt álit
úti í löndum, að styrjöldin milli
Italíu og Abessiníu geti skollið
á á hverri stundu. Er talið að
hersveitir ítala í Afríku standi
nú við landamæri Abessiníu al
búnar til innrásar. Þjóðabanda-
laginu hefir ekki tekizt að
lægja öldumar, þrátt fyrir
mjög ákveðnar tilraunir af
hálfu Breta og Frakka. En
Bretar láta á sér skilja, að þeir
muni ekki hika við að beita
hörðu við ítali, ef þeir óhlýðn-
ast ákvörðun Þjóðabandalags-
ins, loka Suezskurðinum,
stöðva flutninga til Ítalíu og
j afnvel grípa til vopna. Hins-
vegar hefir Mussolini látið um
það falla stór orð, að ítalir séu
hvergi smeykir, og að ýmsum
landamærum í Norðurálfu muni
verða hætt, ef hlutur Itala sé
nokkuð minnkaður eða áform
þeirra hindruð í Afríku. Ganga
ýmsar lausafregnir um1 sam-
drátt milli Italíu og Þýzka-
lands, þótt Hitler hafi fyrir
sitt leyti neitað því, að hann
léti sig Abessiníumálin nokkru
skipta. Hinsvegar- hefir þýzka
stjórnin látið í það skína, að
hún hafi fullan hug á að rétta
hlut Þjóðverja í Lithauen, en
þar eru nú kosningar 1 vænd-
um og kvarta þýzkir menn um,
að þeir séu órétti beittir. Þyk-
ist Þýzkaland nú sjálfsagt hafa
óbundnar hendur í austurátt,
er flest stórveldi álfunnar eru
önnum kafin að afstýra vand-
ræðum á suðurvegum.
Miðað við undanfarin ár
þarfnast atvinnuvegir ítala
þess innflutnings' á hráefnum,
sem hér segir:
12—15 milj. tonn af kolum,
50—70 þús. tonn af kopar, 200
þús. tonn af járnmálmi, ein
milj. tonn af stáli, 25 þús. tonn
af blýi, 1,500 tonn af nikkel,
500 þús. tonn af benzíni og
olíu og 15 þús. tonn af zinki.
Auk þess er innflutt töluvert
af öðrum hráefnum, en í
smærri stíl.
Italir hafa þegar, vegna
fjárhagsvandræða, átt örðugt
með innflutning á þessum vör-
um.
Það er nefnt sem ljóst ein-
kenni stríðshættunnar, að
brezk vátryggingarfélög hafa
tílkynnt, að vátrygging skipa
fyrir skemmdum eða eyðilegg-
ingu af völdum ófriðar sé upp-
hafin. Eímfremur eru nú ýms-
ar vörur, sem notaðar eru í
hernaði, famar að hækka í
verði á heimsmarkaðinum.
ítalska stjórnin hefir nú á
prjónunum undirbúning ríkis-
lántöku til stríðskostnaða r og
nýri’a skatta í samá skyni.
Þýzka þingið hefir núna í
vikunni samþykkt tvenn lög,
sem mikla athykli vekja. önn-
ur eru um það að banna hjóna-
bönd eða „holdleg mök“ milli
þýzks fólks og fólks af Gyð-
ingaættum og útiloka Gyðinga
frá þýzkum borgararétti. Hin
eru um það að leggja niður
með öllu gamla þýzka ríldsfán-
ann og taka upp hakakrossinn
einan í hans stað.
m