Tíminn - 02.10.1935, Qupperneq 1

0ja(bbagi
b 1 a B o i n í> ct 1. fáni
ÁzganQuzlna foatas 7 (u
2lf9rEi5sla
ltmí)clmta d íaugaocg 10.
©Ína 2353 - Póetfeólf 061
XIX. árg.
Reykjavík, 2. október 1935.
41. blað.
Landsbankinn
fimmtugur
Allt er ungt á íslandi nema,
bókmenntirnar. Landið er ung’t
að jarðmyndun. Fullveldið er
ekki orðið tuttugu ára. Fyrir
fimmtíu árum mátti heita að
enginn vegur væri til í land
inu, enginn skipastóll og ná-
lega engin bygging til al-
mennra þarí'a nema nokkrar
fátæklegar kirkjur.
Og það var enginn banki til
á landinu, þegar Landsbanka-
lögin voru staðfest 18. septem1-
ber 1885.
Landsbankinn var stofnaður
mitt í harðri kreppu og hall-
æristíð. Ár eftir ár lokaði ís-
inn mikinn hluta landsins inni
í kuldagreipum sínum, Sr.
Matthías sá þennan ægilega
,,silfurflota“ koma og henda.
„hungurdiskum" yfir landið.
Og á hverju ári fluttu þúsund-
ir Islendinga vestur um haf,
af því að þeir gátu ekki lifað
í landinu.
En mitt í þessum erfiðleik-
um stofnuðu þeir menn, sem
tóku við hinu fjárhagslega
sjálfsforræði 1874 þennan litla
vísi til banka, sem! síðan er
orðinn að þjóðbanka, sem! hef-
ir verið og er enn höfuðvirki í
fjármálasjálfstæði landsins í
hálfa öld.
Landsbankinn óx hægt hin
fyrstu ár, eins og trjágróður-
inn hér á landi. Þegar hann var
15 ára, um aldamótin, gekk
sterk en unggæðisleg fram-
farabylgja yfir landið. Sumum
áhugamönnum umbótanna
fannst Landsbankinn svo lítill,
að hann væri að engu gagni.
Þeir vildu fá stóran banka, þó
hann væri útlendur, og undir
erlendum yfirráðum. Þá var
talað um á Alþingi, að eyði-
leggja banka landsins, og- fela
útlendum f j árplógsmönnum
seðlaútgáfu landsins og
bankamálastjórn í nærri heila
öld.
Þessi banaráð höfðu verið
samþykkt í neðri deild, en
féllu með nálega jöfnum at-
kvæðum í efri deild. Magnús
Stephensen bjargaði lífi bank-
ans. Það verk er glæsilegust
minning í lífi þess manns, sem
lengst hefir verið landshöfð-
ingi á Islandi.
Landsbankinn lifði að vísu,
en eins og vanrækta barnið í
cskustónni. íslandsbanki var
stofnaður. Hann hafði meira
fé, og utan um hann safnað-
ist sterkur lífvörður nálega
allra þeirra manna, sem enn
lifa sem máttarstólpar í flokki
spekulantanna í landinu.
Ein af tilraunum íslands-
bankamannanna var herferðin
á hendur Tr. Gunnarssyni og
brottrekstur hans; úr bankan-
um 1909. Björn Kristjánsson
stóð fyrir því athæfi. Um
kvöldið, þegar fullbúið var að
telja, sjóðinn í fjárhirslu bank-
ans í kjallaranum, þreif
Tryggvi Gunnarsson lyklakipp-
una úr vasa, sínum og kastaði
henni með dj arfmannlegri fyr-
irlitningu á gólfið framan við
Björn og mælti um leið:
Framh. á 4. síðu.
Fjávlögin 1936
Eftir Eysiein Jónsson, fjármálaráðherra
I fjárlagaræðunni 1985
minntist ég á, að vegna þess,
hversu óvenjulega óvíst væri
allt um afkomu landsmanna,
n.yndi jafnvel verða að grípa
til þess að afgreiða ekki fjár-
lögin fyrir árið 1936 fyrr en
nú í haust. Fór svo, að þetta
var afráðið. Liggur nú fyrir á
næstunni, að ganga frá fjár-
lögum fyrir árið 1936, og hefir
fjárveitinganefndin þegar haf-
ið starf sitt.
Að vísu er ekki ennþá hægt
að segja með neinni vissu um
al'urðasölu landsmanna á næsta
ári. Þó má telja, að ekki séu
líkindi fyrir því, að niðurfærsla
á innflutningi okkar til Ítalíu
verði eins mikill á næsta ári
eins og út leit fyrir að hún
vrði í ár, þegar þinginu var
frestað. En þótt líkur séu fyrir
þessu, þá er ástandið þannig á
Italíu, og í iheiminum yfirleitt,
að litlu verður um framtíðina
spáð. Hinsvegar verður því
ekki neitað, að af ýmsum
ástæðum' má fara nær í tilgát-
um um árið 1936 nú en í vor,
er þingi var frestað. Aðallega
vegna þess, að nú má sjá nokk-
uð um afkomu ársins í ár.
Það er nú þegar vitað, að ár-
ið, sem er að líða, verður mjög
erfitt fyrir afkomu lands-
manna, sérstaklega þó við sjáv-
arsíðuna. Fiskaflinn er t. d. nú
um 12 þús. tonnum. minni en á
sama tímá í fyrra. Síldarafli,
lagður í bræðslu um 20%
minni en í fyrra, og annar
síldarafli meira en helmingi
minni en í fyrra. Sérstaklega
verður þetta gífurlega aflatjón
þó þungbærara en ella fyrir
sjávarútveginn og landið í
heild, vegna þess, að meira
hefir verið lagt í kostnað við
veiðarnar a. m. k. síldveiðam-
ar, heldur en oft áður. Þannig
verður innflutningur útgerðar-
\arnings á þessu ári óvenjulega
mikill. Þessi erfiða afkoma
hefir vitanlega áhrif á afkomu
ríkissjóðs nú. þegar á þessu ári,
en áhrifin ná lengra. Þau munu
einnig ná yfir á næsta ár.
Beinir skattar næsta ár verða
lægri vegna lágra tekna á þessu
ári, og öll viðskipti hljóta að
dragast saman, ekki aðeins á
síðari hluta þessa árs, heldur
einnig a. m. k. framan af næsta
ári.
Af þessu leiðir, að við af-
greiðslu fjárlaganna verður að
reikna með því, að ýmsir
tekjustofnar ríkisins gefi jafn-
vel minni tekjur næsta ár en
þeir nú gera, t. d. tekjuskatt-
urinn. Við afgreiðslu fjárlag-
anna kemur það og til greina,
að síðan gengið var frá fjár-
lagafrv., sem fyrir liggur, hef-
ir Alþ. samþ. ýms lög og fyrir-
mæli, sem hafa í för með sér
útgjöld fyrir ríkissjóðinn.. Má
nefna: Framlag til Skuldaskila-
sjóðs, vaxtatillag úr ríkissjóði
til að lækka landbúnaðarvexti,
framlag til Iðnlánasjóðs, fram-
lag vegna ofviðristjóns á
Norðurlandi, framlag til brirn-
brjótsins í Bolungarvik o. fl.
Nemur þetta, allverulegri upp-
hæð.
I fjárlögum fyrir yfirstand-
andi ár eru mjög verulegar
leiðréttingar gerðar á ýmsum
áætlunarliðum fjárlaganna frá
því sem áður var venja. Samt
sýnir reynslan, að lengra þarf
að ganga í þessum leiðrétting-
um. Má í því sambandi benda
á, að ýmsir óviðráðanlegir
áætlunarliðir munu fara fram
úr áætlun 1935. Jarðræktar-
styrkurinn hefir farið fram úr
áætlun, berklavarnakostnaður-
inn, vegaviðhald o. fl. Kemur
raunar hér í ljós, það, sem ég
hefi margoft bent á í þinginu,
að leiðin fyrir Alþingi til þess
að ráða fyllilega við fjárveit-
ingarnar, er, að binda allar út-
gjaldaupphæðir samkv. sér-
stökum lögum, við ákveðna há-
márksupphæð. Að því verður að
hverfa.
Af framannefndum upplýs-
ingum, þótt ekki séu tæmándi,
má ráða, að ekki verður hjá
-því komizt, að færa, niður út-
gjöld fjárlagafrumvarpsins, er
fyrir liggur. Verður það erfitt
verk, og mun ég ekki hér fara
út í nein einstök atriði þess
hér. Hinsvegar er víst, að þótt
gengið verði að því með oddi og
egg að færa niður bein rekstr-
arútgjöld rikisins, skrifstofu-
kostnað og annað slíkt, þá
verður með því einu móti ekki
einu sinni hægt að fá rúm
fyrir hinar nýju útgjaldaupp-
hæðir, sem Alþingi hefir þegar
samþykkt (með góðu samkomu-
lagi allra flokka) síðan frum
varpið var samið. Verður því
áreiðanlega, ef veruleg niður-
færsla á að verða, að lækka
ýmsar þær upphæðir á fjárlög-
unum, sem ætlaðar eru til verk-
legra framkvæmda og til at-
\ innuveganna.
Eins og oft hefir verið frá
skýrt, þá er stefna núv. stjórn-
ar við afgreiðslu fjárlaga, að
hafa fjárveitingar til verklegra
íramkvæmda og atvinnuveg-
anna eins ríflegar og unnt er
á hverjum tíma. En hinu verða
menn jafnframt að reikna með
að leitast verður við að sníða
íramlögin eftir fjáröflunar
möguleikum ríkissjóðs, að svo
miklu leyti sem,1 unnt er að
vita þá fyrirfram á jafn óstöð-
ugum tímum og nú eru.
Dæmalaus árás
„Pað eru óskapleg ódæmahljóð
sem eru i hungruðum manni
I tilefni af ráðstöfunum fjár-
málaráðherra um áfengisverzl-
unina hér í Reykjavík hefir
Morgunblaðið undanfarið ráð-
izt á hann og Ólaf Sveinsson,
er taka skyldi við forstöðu á-
fengisverzlunarinnar 1. ágúst í
sumar.
Þrátt fyrir það, að ólafur
Sveinsson hefir hrakið stað-
leysur Mbl. og Nýja Dagblaðið
stuttlega gert hið samá, sam-
kvæmt upplýsingum frá ráðu-
neytinu, birtir Morgunblaðið
grein um þetta, og kvikinzkan,
sem í hana er lögð, lyginni til
viðbótar, ekki valin af verri
endanuni. Greinin er annars
eins flónsleg og bezt gærist í
Mbl., og því aðeins viðlitsverð,
að slíkar álygar og orðbragð i
garð ráðherra af hendi aðal-
málgagns andstæðinga, eru til
skammar siðuðu mannfélagi.
Það sem fyrir liggur í mál-
inu er blátt áfram þetta:
I fyrsta lagi • Að samkvæmt
lögum um aldurshámark var
ákveðið að Hannes Thoraren-
sen léti af forstöðustarfi við
áfengisverzlunina í Reykjavík
1. ágúst 1935, og að Ólafur
Sveinsson tæki við starfinu.
I öðru lagi: Að samkvæmt
sérstakri beiðni Hannesar
Thorarensen gerði fjármálaráð-
herra það fyrir hann, að lofa
honum að halda stöðunni til
áramóta, gegn því að hann
tæki Ólaf Sveinsson eða mann
frá honum í starf og greiddi
Ólafi 800 kr. á mánuði af sínu
fé. Auðvitað var þetta sjálf-
sagt; Ólafur Sveinsson þurfti
bæði að kynnast starfinu og
svo beið hann álitlegt fjárhags-
tjón við þessa breytingu, sem
gerð var vegna Hannesar
Thorarensen.
I þriðja lagi: Að í stað þess
að fara sjálfur í útsöluna læt-
ur Ólafur Sveinsson þann
niann fara fyrir sig, sem á að
verða starfsmaður hans við út-
söluna, til þess að geta efnt
við hann vilyrði um atvinnu
frá 1. ágúst. Sjálfur tekur Ól-
afur 300 kr. af þessum 800
upp í tjón sitt við þá breyt-
ingu, sem gerð var fyrir Hann-
es Thorarensen.
I fjórða lagi: Að þrátt fyrir
það tapar Ólafur Sveinsson 50
kr. á mánuði við það að fara
ekki sjálfur í útsöluna, og að
það gerir hann til þess að
bregða ekki loforði því um at-
vinnu, sem hann hafði gefið
atvinnulausum mánni, forða
honum frá því að krafsa gadd-
inn fimm mánuðum lengur. —
Það er „ágóði" Ólafs Sveins-
sonar af því sem gagnrýnanai
Mbl. kallar „beinaverzlun“ og
lögspekingur þess — sama er
reyndar nú höfuðið — telur að
höfða eigi sakamálsrannsókn
fyrir!!
Þetta snýr -nú að Ólafi
Sveinssyni sérstaklega. En
Mbl. heimtar líka sakamáls-
rannsókn á hendur fjármála-
ráðherra, og þá helzt er ráða
má af dálkaglundri þess fyrir
þetta:
1. Að hafa mútað Ólafi
Sveinssyni, keypt hann burt úr
héraði af pólitízkum ástæðum,
ótta við keppni hans til þing-
mennsku.
2. Að hafa farið fram á það
við Hannes Thorarensen, að
hann greiddi 800 kr. á mánuði
af sínu fé fyrir starf Ólafs
Bankaiáðsformaður og framkvæmdastjórar Landsbank-
ans. — Að ofan, frá vinstri: Jón Árnason formaður banka-
ráðsins, Georg Ólafsson bankastjóri, Ludvig Kaaber banka-
stjóri, Magnús Sigurðsson bankastjóri.
Sveinssonar við útsöluna í 5
mánuði.
3. Að ætla að veita frá ára-
mótum „nokkrum tugum þús-
unda yfir í buddu Ólafs“.
Um þetta þrefalda góðgæti
er lið fyrir lið þessu til að
svara:
1. Það er Sjálfstæðisflokkn-
um fremur lítil fremd að aðal-
málgagn hans skuli gera sig
bert að því siðleysi, að jafn
alvarleg ákæra. og sú, er það
ber á fjármálaráðherra, að
hann hafi af pólitízkum ótta
mútað manni burtu úr héraði,
skuli vera byggð á rakalausri
lygi. Það hefir aldrei legið
fyrir að Ólafur Sveinsson
keppti við hann um þing-
mennsku í Suður-Múlasýslu;
það er vel kunnugt öll-
um forystumönnum Framsókn-
arflokksins þar. Og því auð-
virðilegri er kjassmælgi Mbl. í
garð Sveins í Firði, sem hún
birtist í sömu dálkunum og til-
raunin til þess að brennimerkja
son hans sem mútuþega.
2. Mbl. segir í sinni hjartan-
legu og illgirnislegu einfeldni
svo frá, að fjármálaráðherra
„lofaði upp í ermina og Ólafur
komst ekki í krásina fyr en 5
mánuðum síðar“. Það er rétt
eins og það hafi verið í valdi
Hannesar Thorarensen, eða t.
d. Mbl., hvort fjármálaráð-
herra gæti veitt Ólafi Sveins-
syni stöðuna 1. ágúst eða ekki!
Nú veit hver heilvita maður,
að samkvæmt lögunum1 um ald-
urstakmark embættismanna
hafði ráðuneytið fullan rétt tii
þess að láta Hannes Thorar-
ensen fara frá starfi 1. ágúst,
eins og ákveðið var. En fyrir
beiðni hans — og það er opin-
berlega skjalfest af H. Th.
sjálfum í Tímanum 25. f. mán.
— er honum leyft að sitja til
áramóta, en af því leiddi blátt
áfram að ólafi Sveinssyni
hlaut að verða tryggð atvinna
frá 1. ágúst, þeim degi, er
hann skyldi taka við starfinu,
enda gekk H. Th. glaður að
því, gegn því að njóta starfs-
ins fimm mánuðum lengur en
honum bar. En Mbl. ber Hann-
es Thorarensen svo fyrir
brjósti, að fyrir þessa góðsemi
fjármálaráðherra í hans garð,
á að höfða sakamál á hendur
ráðherranum!!
Hitt skipti ráðherra. vitan-
lega engu, þótt Ólafur Sveins-
son setti fyrri sig mann, sem
Hannes Thorarensen tók gild-
an. En um Ólaf Sveinsson má
annars endurtaka þetta: Hann
tapar á þeirri góðsemi sinni
við H. Th„ að bíða eftir for-
stöðustarfinu í fimm mánuði,
þótt hann vitanlega fái það að
nokkru bætt. Og þegar þær
bætur eru fengnar, afsalar
hann sér nokkru af þeim til
þess að halda gefið loforð til
atvinnulauss manns. Og allt
ber að sama brunni: Fyrir góð-
semi hans við Hannes Thorar-
ensen og drenglund hans að
standa við loforð sitt, heimtar
Mbl. á hann sakamálsrann-
eókn!!
3. Hér missir Mbl. alla
stjórn á kvikinzkunni. Að fjár-
málaráðherra veitir Ólafi
Sveinssyni embættið eftir
Hannes Thorarensen, heitir á
þess máli að veita frá áramót-
um „úr ríkissjóði nokkrum
tugum þúsunda yfir í buddu
Ólafs“, og segir ennfremur að
vitað sé, að nokkur hluti
þeirra renni í sjóð „Tímaklík-
unnar“.
Þar lá héppi grafinn! Það
var ekkert athugavert um
þessa „nokkra tugi þúsunda“
meðan þeir runnu í buddu
Hannesar Thorarensen. Og
Mbl. hefði ekki hljóðað. svo
hátt, ef einhver íhaldsmaður-
inn hefði átt að fá þær í budd-
una, að H. Th. föllnum1 fyrir
Frh. á 4, síðu.