Tíminn - 02.10.1935, Síða 4

168
TÍMINN
Landsbankirm fimmtugur
Ga>i*nix*
Kaupum vel verkaðar kindagarnir hæsta verði.
Einnig stórgripagarnir, langa og svlnagarnir.
Giarnirnar verða að vera hreinstroknar og vel
pækilsaltaðar.
Verða þær metnar við m'óttöku og fer verðið eft-
ir gæðum.
Allar upplýsingar um verkun garnanna gefur Ari
K Eyjóifsson, verkstjóri.
Móttöku annast Garnastöðin, Bauðarérstíg 17,
Reykjavik. — Sími 4241.
B e z t a
Munntóbakið
er frá
Brödrene Braun
RAUPMANN AHðF N
Biðjíð kaupmann yðar um
B.B. munntóbakið
Fæst allsstaðar.
Spyrjið rakarana
hvort verð og gæði hárvatnanna sem við framleiðum
sé ekki með þeim hætti, að ánægja sé að því að kaupa
þau. — Hárvötn eru mikilsvert hreinlætisiyf.
Fást í verziunum og hjá rökurum.
Afengisverzlun ríkisins.
Franih. af 1. síðu.
„Njóttu eins og þú hefir afl-
að!“
Glæframenn landsins söfnuð-
ust um Islandsbanka, og
Landsbankinn lifði eins og lít-
ið tré í þéttum skógi, sem1 ekki
nær í nema það brot af yl og
birtu sólarinnar, sem ávalt
kemst gegnum limkrónu stóru
trjánna. Það var ekki annað
sýnilegt, en að stóri útlendi
bankinn, sem hafði urn sig
skjaldborg nálega allra áhrifa-
manna í höfuðstaðnum og
studdist við útlent fjármagn,
myndi svo að segja kyrkja
hinn litla, fátæka banka íslend-
inga.
Þannig var málum komið
þegar Sigurður Jónsson frá
Yztafelli varð atvinnumálaráð
herra í ársbyrjun 1917. Fjórð
ungur þingsins voru Framsókn-
armenn, og verkamenn áttu
einn fulltrúa.. Þessir tveir
flokkar hófu þá sameiginlega
baráttu, sem stóð í rúmlega
tíu ár. Það var barizt um líf
eða, dauða Landsbankans. Móti
hinum vaxandi umbótaflokkum
stóð í þéttri fylkingu leynt og
ljóst allt það fólk, s;em lætur
Mbl. spegla andlegt atgervi
sitt.
Fyrsta, átakið var um! Björn
Kristjánsson. Og hann varð að
láta undan síga. Andi hins
mikla framfaramanns Tr.
Gunnarssonar var nú endur-
borinn í nýrri þjóðlegri vakn-
ingaröldu. Björn Krstjánsson
var of þröngsýnn, of gamall og
of slitinn til að geta staðið í
fararbroddi um hina fjárhags-
legu sjálfstæðisbaráttu. Alda
hins nýja tíma bar hann út í
kyrrð og athafnaleysi eftir-
launaáranna.
í baráttunni um kyrstöðu
eða framför, um útlent eða
innlent bankavald, stóð hin
fyrsta hríð í þrjú ár. En þá
hafði lið erlenda glæfrabank-
ans orðið að hörfa undan. Áð-
ur en Sigurður Jónsson lét af
stjórn, hafði hann undirskrif-
að veitingarbréf handa Magn-
úsi Sigurðssyni og Ludvig
Kaaber. Síðan þá hefir íslenzka
stefnan verið alráðandi í bank-
anum. Litlu síðar bættist Ge-
org- Ólafsson í bankastjórahóp-
inn og tók óhikað í strenginn
að gjalda varúð við þeim
möguleika, að Þjóðverjar
hyggðu enn til árásar og eftir-
mæia, sepi lengi skyldu í minn
um höfð.
Um nónbil þennan dag legst
flotinn við akkeri í Forthfirð-
inunr.. Litlu seinna fær foringi
hans fyrirskipun frá enska yf-
iraðmírálnum um að fella þýzka
herflaggið og að bannað sé að
draga það upp síðar.
Fáum dögum seinna er flot-
inn einangraður norður við
Orkneyjar.
Scapaflói, sem skerst inn á
milli margra eyja, 1 sunnan-
verðri eyjaþyrpingunni, var á
ófriðarárunum stærsta her-
ílotastöð Englendinga. Stríðs-
íloti þeirra var þar ágætlega
vel varinn gegn árásum óvina,
úr hvaða átt, sem komu. Og
])ýzki flotinn, um 70 skip stærri
og smærri, skyldi hafður þar í
gæzlu, þar til sigurvegararnir
hefðu komið sér saman um
skiptingu herfangsins.
Þýzkir yfirmenn og þýzkar
áhafnir sigldu* skipunum, og
voru á þeim, en enski sjóher-
inn gætti þeirra, Þannig leið
veturinn og fram á sumar
1919.
Sá orðrómur nær til fanganna
á Scapaflóa, að Bandmenn ætli
að krefjast alls þýzka flotans
með hinum tveim semi fyrr
voru komnir að starfi í bank-
anum.
Litlu síðar hrundi íslands-
banki, 1921, af fjárglæfra-
starfsemi .spekulantanna í
Mbl.-liðinu. Öll sú spilling, sem
safnazt hafði saman á starfs-
árum bankans frá því um! alda-
mót, konii nú í ljós eins og
banvænn sjúkdómur. Glæfra-
menn í liði Mbl. gáfust þó ekki
upp. Þeir létu taka milljóna-
lán í Englandi 1921 og setja í
bankann, og á því dró hann
fram lifið þar til 1930.
En með gætilegri og fram-
sýnni stjórn óx og efldist
Landsbankinn með árj hverju.
Utanlands myndaði bankinn
sambönd við marga öfluga
banka, og vann tiltrú þeirra og
traust með því að fyllsta á-
reiðanleika og manndóms í
viðskiptum var gætt, og með
því áliti, sem erlendir fjár-
málamenn fengu á öllum þrerh
yfirmönnum bankans. Það er
hæðni örlaganna, að fulltrúar
þeirra, tveggja öfgahreyfinga,
sem starfa, utan við lög og
rétt og siðvenjur heiðarlegra
manna, og standa beint undir
stjóm tveggja útlendra ríkja,
hafa þrásinnis brugðið þeim
Landsbankastjóranum, sem
elztur er í starfinu, Magnúsi
Sigurðssyni, um að hann væri
verkfæri erlendra banka í fjár-
málum móti íslenzku fjármála-
sjálfstæði. Það er eftirtektar-
vert að þessi brigsl eru borin
fram af vesölum kögursvein-
um, sem lifa af útlendu gjafa-
fé, á hendur þeim manni, sem
lengst hefir starfað í þjóð-
bankanum, að því að skapa ís-
lenzkt sjálfstæði í bankamál-
um, og tekizt að ná svo mikl-
um! árangri með þeim eigin-
leikum, sem eru tryggasta
undirstaða trausts í viðskipt-
um.
Innanlands hefir tiltrú
Landsbankans vaxið svo að
furðu gegnir. ösin í bankan-
um sýnir tiltrú hans. í engum
þjóðbanka í veröldinni fara
tiltölulega jafnmargar spari
sjóðsbækur úr heimilum þeirra
sem ekki hreykja sér hátt í
mannfélaginu gegnum hendur
g,l aldkerans, eins og í Lands-
bankanum, og í engum- þjóð-
og skipta honum milli sín. Þá
kemur yfirforingja hans, von
Reuter, til hugar dirfskufullt
úrslitabragð. Hann ákveður að
sökkva heldur öllum flotanum
en þola það, að hann falli i
bendur fj andmannanna. Vikum
saman veltir hann fyrir sér
íyrirætluninni. Áhafnir skip-
anna eru sendar heim, en ein-
ungis haldið eftir fáum mönn-
um á hverju skipi og þá þeim,
sem öruggast má trúa fyrir
leyndarmálinu.
Enn er ekki fullséð um nið-
urstöðu friðarsamninganna. 17.
júní 1919 fá áhafnir flotans
skipun um að hafa allt tilbúið
til að sökkva vígskipunum.
Bretar hafa enga hugmynd um
íyrirætlunina.
21. júní rennur upp heiður
og fagur. Kl. 10 um morgun-
inn siglir enski flotinn út af
höfninni, nema fáein herskip,
sem eiga að annast gæzluna.
von Reuter er þetta óvænt
happ — bending örlaganna
finnst honum. Fáeinum mínúf
um síðar hefir hann látið gefa
hið ákveðna merki og kl. llUj
hefir náðst svar frá öllum skip-
unum þýzku. Þjóðverjar þjóta
um skipin. Allir gluggar, dyr
og hlerar eru opnaðir. Þvínæst
eru botnventlar skipanna opn-
aðir, tundurskeytahlaupin og
banka fær „smáfólkið“ jafn-
mikið af litlum lánum, eins og
þar. Og þegar litið er yfir
tapað fé í útlánum bankans,
þá kemur lítíl ábyrgð á herð-
ar hinna mörgu og smáu i
þj óðf élaginu.
Eftir hið fyrsta strand Is-
landsbanka 1921, varð Lands-
bankinn að taka að s£r allar
skyldur þ.jóðbanka, þótt eigi
hefði hann réttindin. En það
varð öllum ljóst, að von bráð-
ar varð að sníða honum nýjan
siakk með nýrri löggjöf. Þar
urðu enn átök milli Framsókn
armanna og verkamanna með
Landsbankanum og hinu þjóð-
lega fjármálasjálfstæði, gegn
liði Mbl. og þeirra, Jensens
sona. Mbl.-menn vildu veikja
bankann með því að neita á
byrgð þjóðarinnar á geyrnslu-
fé hans. Þeir voru eins og
ræktarlausir feður, sem af-
neita sínum eigin börnum.
Umbótaflokkarnir vildu við-
urkenna þá staðreynd, að
þjóðin ætti Landsbankann og
bæri ábyrgð á honum. And-
stæðingar Landsbankans höfðu
rueirahluta á Alþingi 1927 og
gerðu löggjöf bankanum til
handa á því þingi, í sínum
anda. En árið eftir, 1928,
breyttu Framsóknarmenn og
verkamenn á Alþingi þessari
löggjöf, og létu þjóðina gang-
ast við, að hún ætti Lands-
bankann.
Síðan hefir bankinn starfað
óáreittur, nema ef telja skyldi
samtök þau, sem gerð voru
hér í Reykjavík í byrjun yfir-
scandandi kreppu, að draga fé
úr vörzlum bankans, og efna
til lánsstofnunar hér í bænum,
sem méð ýmsum óeðlilegum
aðferðum hélt uppi viðhorfi
hins dauða íslandsbanka gagn-
vart þjóðbankanum.
Framsóknarflokkurinn hefir
haft forustuna um að breyta
Landsbankanum úr kotbanka,
eins og hann var 1917, í þjóð-
banka, eins og hann er nú.
En Framsóknarflokkurinn hef-
ir þar sem endranær látið al-
þjóðlegar ástæður ráða gjörð-
um sínum, en ekki þrönga sér-
hagsmuni. Það er vitað, að
enginn af bankastjórum1 Lands-
bankans er í Framsóknar-
fiokknum. En það hefir ekki
orðið að ásteytingarsteini í
sambúðinni. Meðan þjóðbank-
öll op neðansjávar. Sjórinn foss-
ar inn.
Um leið eru bátar settir á
fiot. Skipsklukkur hringja. Það
þýðir: Allir menn í bátana.
Á sama vetfangi blaktir
gunnfáni Þýzkalands við hún
um allan flotann. Herflaggið,
sem síðast hafði leikið yfir
þessum skipum 21. nóvember
árið áður, en var þá tekið niður
eftir skipun sigurvegaranna,
blakti nú allt í einu við efstu
sjglutoppa hinna herteknu
skipa.
Allt kemst á ringulreið á
tnska flotanum um stund. Her-
inn trúði ekki sínum eigin aug-
um.
En hér var um ekkert að vill-
ast. Hin risavöxnu herskip
tóku þegar að hallast og
sökkva. Með hvítum löðurskafli
um brjóst og stefni kemur
cnski flotinn aftur inn á her-
skipalægið, sá er hafði siglt út
fyrir fáum stundum — tilbú-
inn til orustu.
En um seinan. Þýzku stór-
skipin hverfa hvert af öðru
niður í djúpið án þess neitt
verða að gert. Drunur hríð-
skotabyssanna berast um| stað-
inn, kúlurnar sópa vatnsflötinn,
en hér er við enga að skipta
vopnum. Þjóðverjar róa í land
með hvítu friðarflagg,' yfir
inn er rekinn með alþjóðar-
hagsmuni fyrir augum, mega
borgarar landsins vel við una.
Islenzka þjóðin hefir fulla
ástæðu til að þakka stofnend-
um og starfsmönnum þjóð-
bankans mikið starf í hálfa
öid. Þjóðin hlýtur að vona, að
bankinn eiga langa og glæsi-
lega framtíð fyrir höndum.
Fer vel á, að forráðamenn
hans læri af dómi sögunnar.
íslandsbanki valdi sér viní
meðal hinna yfirlætisfullu
glæframanna í þjóðfélaginu og
varð það að aldurtila. Lands-
bankinn hefir frá upphafi
verið stofnaður 0g studdur af
hinum mörgu en félitlu elju-
mönnum landsins. Og Lands-
bankinn mun halda áfram að
vaxa, allri þjóðinni ti,' gagns,
meðan hann heldur þeirri
stefnu, sem reynst hefir hon-
um giftudrjúg í hálfa öld.
J. J.
Dæmalaus árás
Framh. af 1. glðu.
aldurstakmarki. En nú er
skrækurinn líkastur því að
spónn hefði hrotið úr aski
Morgunblaðsins, þótt ekki sé
rétt að óreyndu að bendla H.
Th. við að leggja fé í slíkt
málgagn. En hungrið eykur
matarvonina og því eru þessi
ódæmá hljóð ekki óskiljanleg
á Morgunblaðsvísu. þegar það
verður að sjá þessa „tugi þús-
. unda“ fara að leggja leið sína
fram hjá buddu einhvers sann-
trúaðs íhaldsmanns, er það
hefði viljað í sæti H. Th., til
þess að grípa til, nú strax í
betliför Sigurðar Kristjáns-
sonar fyrir íhaldsflokkssjóð-
inn og æ síðan, Mbl. til fram-
dráttar gegn kaupendamissin-
um. Annars skal þess getið,
blaðtetrinu til huggunar, að
enn er ekkert samið um hver
launakjör Ólafs Sveinssonar
verða framvegis, því, að m. a.
er beðið eftir því að sjá hve
mikið sala sterku vínanna
gefur í umboðslaun.
En þetta er Morgunblaðs-
mórallinn, alltaf samúr við sig:
Það skal vera frávikningarsök
ráðherra, að veita nokkrum
öðrum en íhaldsmanni sæmi-
lega launaða stöðu.
bátunum. Floti, sem taldi 400
þúsund smál., seig skyndilega
niður í dimmt djúpið. Þýzk
hermanns æra hafði forðað hon-
um frá því að falla, í óvinahend-
ur.
Skipun Vilhjálms keisara
hafði verið hlýtt.
Stundu síðar stendur von
Reuter á þiljum enska aðmír-
álsskipsins og tilkynnir yfir-
raanni flotans, að atburðir síð-
ustu klukkustunda þar á höfn-
inni sé eftir sinni skipun og á
sína ábyrgð. Bretinn hellir yfir
liann þungri ávítunarræðu og
telur svik framin. Hér skulu á
móti lcoma viðurlög herréttar-
ins. Þessir tveir flotaforingjar
standa um .stund hvor and-
spænis öðrum, hnarreistir,
l-'óttaþungir og horfast í augu.
von Reuter er fangi. Hann hef-
ir gert óvinum sínum einhvern
gremjuþrungnasta óleik, sem
verða má.
Heilum stórflota sigraðrar
þjóðar er hleypt á hafsbotn
niður og það á milli greipa
sjálfra sigurvegaranna og að
þeim áhorfandi.
Ef til vill dylst undir reiði-
orðum Bretans leynd aðdáun á
þessum djarfa, ófyrirleitna
andstæðingi, sem hefir ekki
gert annað en „helgustu
skyldu“ hermannsins, borgið
Kolaverzlun
SIGURÐAR ÓLAFSSONAR
Símn.: KOL. Reykjavík. Siml 1933
hermanns æru sinni og þjóð-
inni þýzku frá þeirri niðurlæg-
ingu, að láta hinn keisaralega
herflota í hendur hatrömustu
óvinum. —
Innan stundar eru brezku
skipin og þýzka vígbáknið að
baki.
Englendingar hafa um mörg
ár starfað að því að ná þeim
upp af hafsbotni. Það hefir tek-
izt um sum, en naumast þótt
svara kostnaði. Hér er á ferð
eitt hið stærsta þeirra. Því er
haldið á floti með því að bora
op á botninn og dæla inn lofti,
þegar náðst hefir að loka öll-
um öðrum opum.
Þessu ægilega ferlíki, sem
einu sinni var eitt furðulegasta
vígbákn veraldar, þokar nú um
sjóinn á hvolfi ósjálfbjarga,
flaki. Það er óvíst hvað Bret-
anum tekst að gera úr því nú,
enda skiptir það litlu.
Það hallar degi. Ská!hallir
kveldgeislar vestan yfir hálendi
Skotlands, leika, mjúklega um
hafflötinn, en í austri dregur
upp þungbrýna flókabreiðu. 1
suðurátt er loftið rautt eins og
blóð. Langt út á hafi grillir í
stóra, gráa skipsskrokka undir
þungum reykjarbólstri. Það eru
herskip úr enska flotanum. Þau
stefna suður með landi eins og
við.
STÆRST —
BÓNUSHÆST -
TRYGGINGAHÆST
Munið
að borga Tímann í
haust.
— Yfirstandandi ár-
gangur hans kostar
aðeins sjö krónur. —
•
Suður við Humbrumýnni
liggja, stór hafnsögumannsskip.
Þaðan fæst leiðsögn upp eftir
ánni. Þau liggja þar ávalt í
þarfir hinnar tíðförnu siglinga-
leiðar — líka á ófriðartím'um.
Þýzkur kafbátur skaut þar
niður eitt þeirra,, örskammt
utan við ármynnið á stríðsár-
unum. Tólf hafnsögumenn fór-
ust þar í einu.
Englendingurinn, sem segir
mér frá þessu, verður allt í
einu þögull. Hann horfir,
draumlyndum augum út yfir
dökkan hafflötinn. Mér finnst
sem ég viti, að hann hafi hér
misst einhvern nákominn, þótt
ekkert sé um það talað — né
spurt.
Skýjabólstrarnir í suðvestr-
inu verða enn rauðari. Eru
þeir fyrirboði nýs ófriðar, eða
boða, þeir bjartari dag ókom-
innar framtíðar.
Hallgr. Jónasson.