Tíminn - 09.10.1935, Blaðsíða 2

170
TlMINN
Tvö fimmtugsafmæli
Vanhöldín i iénn og fram-
leiðslnverð dilhakjötsins
Frú Guðrún Stefánsdóttir;
Guðrún Stefánsdóttir, kona
Jónasar Jónssonar alþingis-
manns átti fimmtugsafmæli
5. þ. mán. Guðrún er komL
in af merkum ættum í Þingeyj-
arsýslu. Faðir hennar, Stefán,
var Sigurðsson Kristj ánssonar
frá lllugastöðum og voru þeir
bræður Sigurður afi Guðrúnar
og séra Benedikt, er prestur
var í Múla. 1 móðurætt er Guð-
rún náskyld þeim Fjallsbræðr-
um í Þingeyjarsýslu.
Guðrún missti í æsku föður
sinn og átti nokkuð örðugt í
uppvexti, eins og títt er um
börn, sem verða fyrir þess-
háttar áföllum. Hún giftist
Jónasi Jónssyni 25 ára gömul
og hafa þau hjón eignast tvær
efnilegar dætur, Auði, konu
Ragnars Ólafssonar endurskoð-
unarmanns Samb. ísl. samv.fél.
og kaupfélaganna og Gerði,
sem nú dvelur í Englandi.
Guðrún Stefánsdóttir er
gerfileg kona og fríð sýnum,
suðræn að yfirbragði, svart-
hærð og brúneyg. Andlitsfar
hennar, svipur og fas er allt
markað fátíðri skapfestu og
þreklyndi.
Æfistarf Guðrúnar hefir ver-
ið eitt hið merkasta, sem kon-
um hlotnast. Hún hefir um tvo
tugi ára staðið við hlið þess
manns, sem hefir í stjórnmála-
lífi landsins gerzt stórvirkast-
ur sinna samtíðarmann og sem
hefir látið sig flest varða um
þjóðarhagi og menningu ís-
lendinga. Unr.| það verður ekki
deilt, að Jónas Jónsson hefir
ekki setið á friðstóli síðan
hann hóf stjórnmálastarf sitt.
Ber það til að hann hefir verið
róttækur umbótamaður og ó-
væginn gagnrýnandi. Þau
óvægilegu átök, sem auðkenna
starf fremstu manna í skipu-
lagsbaráttu tuttugustu aldar
hafa í starfi Jónsar Jónssonar
einnig orðið átök Guðrúnar
konu hans. Og Guðrún hefir
aldrei skirrst við erfiði og fullri
þátttöku á þessu merkilega
starfsskeiði. Hún hefir þolað
það möglunarlaust, að heimili
hennar væri langtímum saman
breytt að kalla má í opna mal-
stofu, þar sem stjórnmál hafa
verið rædd og þar sem gestir
Ég hefi oft, bæði í þingræð-
um og blaðagreinum tekið það
fram, að milli mín og Mbl.
væri eitthvert gagnkvæmt,
dularfullt samband. Hlutverk
Mbl. er að búa til um mig og
dreifa út sem víðast eins miklu
af staðlausu heimskufleipri og
ósannindum eins og geta rit-
stjóranna leyfir og í öðru iagi
að freista að tefja fyrir og
spilla hverju umbótamáli, sem
ég' vinn fyrir.
Eigendur Mbl. hafa þann
hagnað af þessu framferði, að
þeim verður betra til um aug-
lýsingar í blaðið frá mörgum
lítilfjörlegum fépúkum í bæn-
um. Páll Steingrímsson ritstjóri
Vísis hefir játað við mig per-
sónulega, að hann hafi vetur-
inn og vorið 1930 orðið að taka
í blað sitt allar þær gr-einar,sem
Pétur Benediktsson lögfræðing-
ur, nú til dvalar í stjómar-
skrifstofunum í Kaupmanna.-
höfn skrifaði þá nafnlaust í
Vísi um að ég væri vitskertur.
hafa skipt tugum marga daga.
Iláttprúð og jafnlynd hefir
hún tekið á móti atburðum
daganna, sigrum þeirra og
þreytu. Og hún hefir, þrátt
fyrir umsvif stjórnmálastarfs-
ins, kunnað góð skil þess, að
skipta háttum heimilis síns
rr.illi starfs og hvíldar.
Merkur, erlendui' blaðamað-
ur hefir í skálaræðu líkt Guð-
rúnu við konurnar í riddara-
borgum miðaldanna. Riddarar
miðaldanna lágu í stöðugum
hernaði til sóknar eða til land-
varnar. En er þeir sneru heim
sárir og vígmóðir úr herförum,
varð það hlutverk kvennanna
að binda sár þeirra og búa
þeim hvíld og frið. Ég hygg
að þetta hafi orðið hlutskipti
Guðrúnar Stefánsdóttur um-
fram flestra eða allra samtíðr-
kvenna. Engin vindubrú eða
illkleif einstigi hafa friðað um
heimili hennar eins og títt var
um riddaraborgirnár. Enda
mun lengi verða minnst þrek-
prýði Guðrúnar, þegar mest
reyndi á að standa gegn atlög-
unum innan vébanda heimilis-
helginnar.
Ytra borðið á hversdagsvið-
burðurn og stórframkvæmdum
í lífi þjóðanna er jafnan eink-
um markað athöfnum karl-
manna. Hið þögula fórnarstarf
kvenna, hverfur svo oft að
baki í endurtekið strit sérhvers
dags. Þó mun það sannast, að
það eru konurnar, sem leggja,
undirstöður lífsins, ekki ein-
ungis í uppeldi heldur og í
hversdagslífi og athöfnum
manna. Og þó að yfirlæti karl-
manna heimti sér til handa
óskoraða sæmd af verkum
þeirra, þá liggur þáttur góðrar
konu oftast dulinn hamingju-
megin í lífi og verkum sér-
hvers afreksmanns.
Vinir Guðrúnar Stefánsdótt-
ur og kunningjar hafa ríku-
lega ástæðu til þess að gleðj-
ast með henni yfir því, að
hún hefir borið gæfu til
þess að eiga þátt í stórbrotnu
athafnalífi og að hún hefir við
vaxandi æfistarf öðlast þá
björtu hamingju, sem ríkir
yfir heimili hennar og ástvin-
um.
Og við erum mörg, sem tök-
um þátt í gleðinni.
Jónas Þorbergsson.
Annars sagði Páll, að ýmsir af
beztu viðskiptamönnum Vísis
hefðu hætt að auglýsa í blað-
inu. Fyrir Mbl. og Vísi er það
þessvegna, óhj ákvæmilegur at
\ innuvegur að ljúga upp á mig,
og herða róðurinn, þegar harðn-
ar í ári og meira þarf til að
hreyfa hjartastrengi þeirra
manna, sem þessi blöð telja
beztu skiptavini sína.
Framkoma Mbl. og Vísis í
minn garð er skiljanleg, eink-
um þeim, sem þekkja gáfnafar,
persónugildi og menningarstig
hinna svokölluðu ritstjóra við
þessi tvö blöð.
En þó undarlegt sé, hefir
minn ávinningur af framkomu
þessara. blaða ekki verið jafn-
lítill og vænta mátti. Þau hafa
iialdið upp ókeypis auglýsinga-
starfsemi um áhugair.ál mín.
Og með því að afflytja hverja
umbót, sem ég vann að, hafa
þessi blöð sett á sig svo djúp-
sett brennimark heimsku og
menningarleysis, að andóf
AðalsteiDD KristiDssoD
framkv.stj.
Haustið 1903 komu í gagn-
fræðaskólann á Akureyri
margir ungir og glæsilegir
menn (framan úr Eyjafirði.
Þeir héldu mjög saman um
veturinn og voru í skólafélag-
inu eins og „ríki í ríkinu“.
Þeir áttu í sínum flokki mestu
fríðleiksmenn, íþróttamenn og
ræðumenn, sem þá voru í skól-
anum.
Einn af þessum ungu Eyfirð-
ingum var Aðalsteinn Krist-
insson framkvæmdastjóri í
Sambandi ísl. saminnufélaga,
sem varð finnntug 4. þ. mán.
Síðan eru liðin mörg ár, en
Aðalsteinn hefir haldið meiru
af einkennum æskunnar en títt
er urn flesta menn. Hann er
enn léttur í spori og snar í
öllum: hreyfingum, eins og
hann var þegar Jóhannes hinn
sterki Jósefsson valdi hann
með sér til glímuferðar út um
fíest lönd Evrópu. Þegar Aðal-
steinn kom heim úr þeirri ferð,
gerðist hann verzlunarmáður
á Akureyri eins og tveir af
eldri bræðrum hans. Þótti hon-
nm farast það með afbrigðum
vel. Hann varð hugþekkur af
framkomu sinni öllum sem
kynntust honum. Hann átti
marga vini en enga övini.
Hann hafði í einu listrænan
smekk og mikla þekkingu á
öllu, sem laut að íslenzkri
verzlun. Og þegar Sambandið
hóf heildsölu sína, í Reykjavík,
var Aðalsteinn Kristinsson
sjálfkjörinn forstöðumaður fyr-
ir innflutningsdeildinni. Hann
hefir verið það síðan og er af
því starfi kunnur og metinn
af þúsundum heimila í land-
inu.
Eyjafjörður hefir fóstrað
þrjá bræður, sem hafa skapað
og unnið fyrir Samband ísl.
samvinnufélaga. Aðalsteinn er
yngstur af þessum! bræðrum.
Samvinnumenn um allt land
munu á þessum merkisdegi í
lífi hans senda honum hug-
heilar árnaðaróskir, þakka
honum langt, einlægt og heilla-
drjúgt samstarf, og óska þess,
að hann eigi eftir að vinna
lengi enn fyrir samvinnufélög-
in méð jafn mikilli giftu og
hingað til. J. J.
þeirra er orðið örugg meðmæli,
bæði með mönnum og málefn-
um.
Það er talið að Mbl. og Vísir
i'ærist heldur í aukana með sína
prúðmannlegu iðju, þegar ég er
til lengdar á ferðalagi, af því
ritstjórarnir vita þá, að ég
muni tæplega sjálfur leiðrétta
til muna ósannindi þeirra.
Ég ætla að m'innast á tvö
eða þrjú atriði úr þessum
áróðri íhaldsblaðanna, og þó
einkum eitt, sem er almennt
landsmál og talsvert þýðingar
rnikið.
Haustið 1933 fór ég til Spán-
ar til kynningar og athugunar.
Um sama leyti var Magnús
Jónsson fyrrum dócent þar
líka í sumarleyfi sínu. Mbl.
datt ekki í hug að för M. J.
gæti haft neina þýðingu, nema
fyrir hann sjálfan. Eu það bjó
til langa skáldsögu um mig, og
skrifstofa íhaldsins dreifði
henni í vélrituðum bréfum út
um land. Ég átti að vera búinn
að koma af stað háskalegum
leynisamningí við stjórn Spán-
ar, sem væri óhagstæður
bröskurunum í Reykjavík,
en mjög vilhallur kaupfé-
lögunum og Sambandinu. Til-
efnið til þessarar skemmtilegu
Oft hefi ég reynt að minna
bændur landsins á þá höfuð-
nauðsyn að minnka, vanhöldin
í sauðfénu og auka öryggið í
búskapnum.
Enn vil ég reyna þetta, því
að mér virðist svo sem þessu
rnáli sé gefinn of lítill gaumúr.
Það er mikið rætt um fram-
leiðsluverð dilkakjötsins. Menn
greinir á um hvert það sé. Milli
þinganefnd Búnaðarþings hefir
kornizt að þeirri niðurstöðu, að
það sé að meðaltali 1,27 pr. kg.
Sumir telja þetta of hátt, en
aðrir of lág-t, eins og gengur,
og enginn getur sagt, hvert hið
rétta, meðalframleiðsluverð er.
Þær skýrslur, sem nefndin
byggir þetta 1,27 kr. verð á,
eru nýkomnar til Kjötverðlag's-
nefndar, og ég var að blaða í
þeim í dag. Mér þótti þær tala
svo glöggt til bænda, að ég
verð að láta þá sjá hvað þær
segja. 17 skýrslur af þeiml 19,
sem nefndin byggir athuganir
sínar á, notaði ég. Tvær varð
ég að láta ónotaðar, aðra af
því að bóndinn hafði keypt fé
vorið 1934, og ekki sást hve
margt það var. Hina af því,
að hún er svo ógreinilega færð.
1. jan. 1934 áttu þessir
17 bændur 2013 kindur með
gemlingunum.
1. jan. 1935 áttu þeir 1661
kind fyrir utan gemlingana, og
haustið 1934 höfðu þeir lógað
alls 206 fullorðnum og vetur-
gömlum kindum. Þeir hafa því
misst 146 kindur, og eftir því
sem bezt verður séð eru 141
a,f því ær, hitt gemlingar. Þetta
er yfir 8% af ánum og yfir
7% af öllu fullorðna fénu.
Ég vil biðja bændur að at-
huga, hver áhrif það mundi
hafa á framleiðsluverðið og
afkomu búskaparins, ef þessi
vanhöld hefðu engin orðið.
Kostnaður við þessar kindur
hefir víst ekki orðið minni en
við hinar, sem lifðu. Og ekki
hefir fyrirhöfnin við þær orðið
minni. En arðinn vantaði á
móti.
Af þeim 1676 ám, sem1
þessir bændur áttu, voru 219
lamblausar vorið 1934. Hvort
þær hafi verið hafðar það með
vilja, eða misst lömbin, verður
ekki séð. Meiri líkur erp þó til
skáldsögu var það, að Jensens-
synir og fleira fólk af því tagi
hefir rekið verzlunina við Suð-
urlönd á þann hátt, að þá lang-
ar ekki til að hafa samvinnu
rcenn sem sjónarvotta að úr-
ræðaleysinu og eymdarblæn-
um, sem er á þessum viðskipt-
um; Mér hefir stundum dottið
í hug, að Ríkharður Thors
hljóti að finna, hvað þa,ð er
kýmileg hæðni örlaganna, að
nánustu vinir hans skyldu
haustið 1933 búa til og dreifa
út lygasögum um þjóðhættu-
lega leynisamninga við méiri
háttar menn á Spáni. Það er
mikið lán fyrir manneskjurn-
ar, að vita ekki í dag, hvað ör-
lögin úthluta þeim á morgun.
Nú í sumar komu í danska
blaðinu Politiken eftirmæli um
Tryggva Þórhallsson eftir
danskan blaðamann, sem heitir
Tilge Rasmussen. Hann var
hér á Alþingishátíðinni 1930,
og fylltist þá, af óþekktum
ástæðum, beizkri gremju og
öfundarhug til íslands og fs-
lendinga, og birti þá í Politiken
svo mikið af staðleysum um há-
tíðina, að landar búsettir er-
lendis, sem lásu greinar hans,
héldu að hátíðahöldin hefðu öll
farið í handaskolum. Þessi
hins síðara, því að litlu er
lógað haustið 1934 af geldum
ám. Þetta, eru 13,1% af öllum
lömbunum. Hver áhrif það hef-
ir á framleiðsluverðið, að þau
koma hvergi til innleggs, sjá
menn fljótt. En hafa, menn
gert sér þess fyllilega grein?
Ég efast um það. Enn láta
menn lömbin drepast úr pest-
inni að haustinu, þó hægt 'sé að
fyrirbyggja það. Og enn er
margt látið ógert, sem getur
dregið úr vanhöldunum.
Mér sýnist sá liðurinn í
kostnaðinum við, sauðfjárrækt-
ina, sem stafar af vanhöldun-
um, vera mjög hár, ég held að
það orki ekki tvímælis, að það
megí lækka hann.
Og með honum iækkar fram'-
leiðsluverðið.
Menn geta gert sér í hugar-
lund mismuninn á framleiðslu-
verðinu hjá eftirtöldum tveim
bændurn, sem báðir eru inni í
meðaltölum nefndarinnar.
Annar átti 216 ær. Hann
missti enga. Um haustið 1934
'setti hann á 36 lömb og lógaði
180, og hafði því lamb á á.
Hinn átti 155 ær. Hann
missti 27 þeirra. Um haustið
átti hann 25 lömb, sem hann
setti á og 69, sem hann lógaði.
Fyrri bóndinn fékk 85 aura
fyrir sitt kjöt, sem allt var í
fyrsta flokki. Hann hefir sjálf-
ur sagt mér, að með því verði
hafi hann haft hag af fénu á
árinu.
Síðari bóndinn átti fátt í
fyrsta flokk. Kjötverðið þar
var 83 aurar fyrir fyrsta,
flokkinn, en 73 fyrir annan. Ég
hefi ekki hitt hann, en ég veit,
að hann hefir tap á sauðfénu
og það töluvert.
Ég gæti tilfært mýmörg
dæmi svipuð. Dæmi þar sem
allt hefir gengið svo vel, að 60
aura verð á kg. hefði nægt til
að gera sauðfjárbúið halla-
laust, og önnur þar sem1 allt
upp í 5 kr. pr. hefðu ekki nægt.
Og langméstan hlut að þessu
eiga vanhöldin.
Veturinn fer í hönd. Búið
ykkur svo undir hann að þið
verðið ekki fyrir vanhöldum
af völdum hans. Og hugsið um
vanhöldin, athugið hvert af-
hroð þau gera í arðinn af bú-
maður ritaði nú dánarminningu
um Tryggva Þórhallsson í þess-
um sama anda. Tilgangurinn
auðsær með hinum lítilsvirð-
andi ummælum um Tryggva
og konu hans, að lítillækka
þjóðina alla.
Nú gerðist tvennt í einu.
Mbl. og Vísisménn dreifðu út
um landið þeirri sögu sinni, að
ég rnyndi hafa staðið að árás
Politiken á Tr. Þ. dáinn. En
um sama leyti vann ég að því,
í hinni ítarlegustu greinargerð,
sem enn hefir verið rituð um
Tr. Þ. og birtist hér í blaðinu,
að sanna hvílíkur afkasta- og
og manndómsmaður hann var,
meðan heilsan entist, og hve
ranglátt væri að dæma, fyrri
framgöngu hans eftir veik-
indaárunum. Jafnframt því rit-
aði ég þá á útlendu máli svar
við árás Rasmussens á Laufás-
hjónin og íslenzku þjóðina í
heild sinni, og mun það birtast
áður en langt um líður. En mér
þótti eðlilegt, að hlaupa þar
ekki í kapp um of fljóta birt-
ingu, við þá menn, sem á seinni
árum töldu sig meiri vini
Tryggva Þórhallssonar en mig.
En engin merki sjá'st enn um'
að þeir menn telji sig þess um
komna, að halda uppi í þeim
inu, og ef þið gerið það, þá
veit ég að þau rninnka, því sem
betur fer má fyrirbyggja mörg
þeirra.
6. okt.
Páll Zóphóníasson.
»8ibiria«
Ritstjóri Nýja Dagblaðsins
var fyrir skömmu samferða
forsætis- og landbúnaðarráð-
herra austur að Klaustri á
Síðu. I-Ivorugur hafði áður
komið lengra austur en að
Rangá ytri. En austan hennar
sem vestan, var alstaðar hið
sama að sjá, þar sem foksand-
ur, jökulfljót og eldgos hafa
ekki náð til, í Landeyjum,
undir Eyjafjöllum, í Mýrdal,
á Höfðabrekkuheiði, í Skaftár-
tungu, á Síðu, alstaðar gróð-
urskrýdda frjómold, mýrar,
móa, grundir, sem aðeins bíða
gröfu, plógs og herfisi til þess
að metta þúsundir munna,
tugi þúsunda, hundruð þús-
unda. Ráðherrann hafði oft
orð á þessu um daginn. Þama
lá landið, langmestur hlutinn
ósnortinn eins og fyrir þúsund
árum, lá þarna í sóldýrðinni
eins og það væri að breiða
faðminn móti nýjum land-
námsmönnum, jafn þakklátt,
þótt þeir kæmu úr skugga-
hverfum Reykjavíkur, eins og
„um brimhvít höf“, jafn gjaf-
milt öllum sem1 jafnt starf á
sig leggja.
Óendanleg framtíð: Þegar
Ölfusið og Flóann væru numin,
þá uppsveitimar. Og svo
lengra austur: í Holtin, undir
Eyjafjöll, á Síðu og áfram
lengra,, allt landið kögrað
grænu eftir því sem aldir liðu,
— kynslóð eftir kynslóð.
Var nokkur furða þótt ráð-
herranum! og förunautum hans
fyndist til um? Hver getur án
þess yfir þessar sveitir farið?
Og víst er ánægjulegt fyrir
landbúnaðarráðherra og Fram-
sóknarflokkinn, sem fyrir ný-
býlaræktinni hefir barizt, að
sjá nú verkið hafið austan-
fjalls, lítinn vísi mikillar sögu.
Annar ráðherra íslenzkur sá
þessa sýn í anda og batt hana
í ódauðleg orð: „Sú kemur tíð
að sárin foldar gróa, sveitirn-
ar fyllast, akrar hylja móa. .. “
efnum sæmd þjóðar sinnar.
Nú í sumar var ég um stund
á ferð á Norðurlöndum, stund-
um með Gísla sýslumanni í
Vík, stundum! með Magnúsi
Guðmundssyni og Magnúsi fyr-
verandi dócent. Mbl. hefir gert
þessi ferðalög að umtalsefni.
Eins og vant er, heldur það
mínum hlut hærra en sinna
manna. Mínar ferðir kallar
blaðið „luxus-flakk“, því að það
treystir mér til meiri hluta en
sínum mönnum. Ferðalög Gísla
og þeirra nafna eru að því er
skilja rná eingöngu hversdags-
legt „flakk“, og þeir hversdags-
legir „flakka.rar“.
Þessi gremja Mbl. yfir því,
að ég nota oft sumarleyfi mJn
til ferða og dvalar erlendis, er
ekki ný, og hún er heldur ekki
eins heimskuleg, frá sjónanniði
hinna lægstu íhalds-vesal-
menna, eins og virzt gæti í
fljótu bragði. Þessi gremja Mbl.
stafar af ótta við utanferðir,
sem eru farnar í sambandi við
framfarabaráttu fátækari stétt-
anna í landinu.
Frá sjónarhól Mbl. eru synd-
ir mínar í sambandi við utan-
ferðir í þessu skyni miklu
meiri en mín eigin ferðalög.
Ég hefi staðið að því að út-
Um flakk, „luxusfIakk“
og utanferðir