Tíminn - 13.05.1936, Blaðsíða 3

TIMINN
77
Korpúlfsstaíabáskapurmn íhakUd gleymdl
sparaaðartíllögunum i
Á Korpúlfsstöðum munu
vera um 300 kýr, þegar með
eru taldar kýr á þeim jörðum,
sem lagðar hafa verið undir
þetta búskaparfyrirtæki.
Heyrzt hefir að Mjólkur-
bandalag Kjalarnesþings taki
við álíka mikilli mjólk frá
þessu eina búi, eins og öllum
mjólkurframleiðendum í landi
Reyk j avíkurbæ j ar.
Til eru þeir menn, sem í
skammsýni sinni telja það til
menningarframfara að slíku
stórbúi skuli hafa verið komið
á fót hér á landi.
Væri þessi búskapur sprott-
inn upp úr menningu hins þús-
und ára gamla atvinnuvegar,
studdur af möguleikum ís-
lenzkrar moldar og veðurfars
og érangur af ráðdeild og
dugnaði bóndans eða bænd-
anna, sem erjað hefðu jörðina,
þá væru Korpúlfsstaðir sýnu
merkilegra fyrirtæki.
En þessu er ekki til að
dreiía.
Fyrirtækið er eins og hvert
annað spekulationsfyrii'tæki.
Peningamir sem í það hafa
verið lagðir eru komnir frá
óskildum atvinnuvegi. Almenn-
ingi er ókunnugt um hve mikl-
ir þeir peningar eru. Hitt er
vitanlegt, að bóndinn á Korp-
úlfsstöðum hefir til skamms
tíma verið á 25 þús. króna ár-
Icgum eftirlaunum hjá fyrir-
tæki sona sinna, sem einnig er
vitanlegt að um allmörg ár
hefir þó átt við æði örðuga af-
komu að etja.
Korpúlfsstaðabóndinn keypti
fyrir eina tíð ágæta jörð við
Breiðafjörð, lagði þar mikið í
kostnað, en gáttaðist á tilraun-
inni til stórbúskapar, sem þar
var hafin.
Eftir þennan árekstur virð-
íst hann hafa komið auga á
Reykjavíkurmarkaðinn fyrir
mjólk. Mjólkin var þá mjög
dýr, stundum króna lítrinn og
lá við mjólkurskorti öðru hvoru
sakir samgönguörðugleika aust-
an yfir fjall og skorts á sam-
vinnu bændanna þar um að
notfæra sér þennan markað.
Þá mun hafa verið tekin
ákvörðunin um þetta fyrsta
stóriðjufyrirtæki á sviði land-
búnaðar hér á landi.
Og hvemig er það svo rekið.
Eins og hvert annað stóriðju-
fyrirtæki.
Fóðurbætir er keyptur frá
útlöndum nákvæmlega til þess
að nythæðin náist sem hæst.
sinn til þeirra, sem dregið
höfðu hann fram til mannvirð-
inga. Guðm. í Ási var frændi
og verndari Jóns, bæði í héraði
og á þingi. Jón hafði þokað sér
éfram fet fyrir fet í skjóli við
hinar miklu vinsældir Guð-
mundar, en hafði varla eirð í
sér að bíða eftir að fá honum
hrundið til hliðar. Guðmundur
átti í Reykjavík einn fátækan
venslamann, sem var vel fær
sem skrifstofumaður og hafði í
þessháttar störfum mikla æf-
ingu. Allir sem til þekktu, vissu
að Guðmundi var mikill greiði
ger með því að útvega manni
þessum atvinnu. Þegar Jón og
Pétur voru komnir í veldi sitt,
tóku þeir þennan mann í
Kreppusjóð, og vissu menn, að
hann var með færari mönn-
um í sjóðnum. En eftir að
Guðmundur er fallinn sem
þingmaður segja þeir Jón og
Pétur þessum manni upp með
þriggja daga fyrirvara, án þess
að geta tilgreint ástæður.
Sama dag ráðu þeir vel mennt-
an mann, reglusaman og dug-
legan, sem þeir vissu að hallað-
Vélum er komið við í stærri
stíl en algengir bændur telja
sér hag að. Þrátt fyrir at-
vinnuleysið er ekki svo mikið
sem spurzt fyrir á vinnumiðl-
unarskrifstofum eftir innlendu
vinnuafli, heldur sóttir hópar
af starfsfólki í önnur lönd til
þess að vinna fyrir sér á þessu
stóra búi. Engar skýrslurliggja
fyrir um það, hvort þetta risa-
fyrirtæki svarar vöxtum af því
fé, sem í það hefir verið lagt.
Orð leikur á, að „bóndinn", sem
til búsins hefir stofnað, ætli
sér að flytjast í annað land,
enda þaðan kominn upphaf-
lega.
I öðrum löndum hefir til
skamrns tíma verið mikið um
stórbú, svonefnda herragarða.
Umhverfis þá voru svo kot-
bændur, sem voru einskonar
þrælar herragarðseigandans,
og unnu þeir störfin á stórbú-
unum fyrir nægilega lítið
gjald.
Mundi það ekki vera skýr-
ingin á því, að íslenzk bænda-
stétt hefir verið talin öllu bet-
ur mönnuð en stéttarbræður
þeirra í mörgum öðrum lönd-
um, að þessu hefir ekki verið
svona háttað hér á landi. Hér
hafa bændabýlin verið sniðin
við að geta framfleytt þeim,
sem á þeim hafa búið, en
hvorki orðið að stóriðju eða
grundvallast á þrælahaldi kot-
unga.
Mundu Korpúlfsstaðir með
sínar 300 kýr, erlendu fóður-
bætiskaupin og erlenda vinnu-
kraftinn ekki geta orðið til
þess að borgaramir í landinu
óski ekki eftir fleiri stóriðju-
fyrirtækjum af eama tagi.
Mundi það ekki vera farið
að renna upp fyrir mönnum,
jafnvel þeim, sem með nokk-
urri hreykni í rómnum hafa
verið að benda útlendingum
heim að ' Korpúlfsstöðum á
þetta stóra búskaparfyrirtæki
Thor Jensens, að það sé ekki
slíkur búskapur, sem okkur
vantar.
Mundi það ekki hafa orðið
þjóðhagslega farsælla, að 30 al-
gengar bændafjölskyldur á 30
algengum íslenzkum bændabýl-
um hefðu unnið að mjólkur-
framleiðslu með Korpúlfsstaða-
kúnum.
Og fari svo, að einmitt þess-
ir lærdómar verði dregnir af
Korpúlfsstaðabúskapnum, þá er
þó nokkuru minni ástæða til að
telja eftir þau 48 þúsund, sem
ist að stefnu Alþýðufl. Jón og
Pétur vildu hafa sinn stofn
alveg hreinan: Nazistar, kom-
múnistar og fólk, sem hafði
verið rekið úr öðrum lánsstofn-
unum. Engum manni átti Jón
meira upp að unna en Guð-
mundi í Ási, og engum hefir
hann sýnt meira af lágsigldri
lítilsvirðingu heldur en einmitt
honum. Því að hér var eitt af
þeim sjaldgæfu tilfellum, þar
sem Jón gat gert rétt og stutt
nánasta frændlið sitt um leið.
Samhliða því að Jón Jóns-
son kom þannig fótum undir
sína stuttu tign starfaði hann
að því að sprengja Framsókn-
arflokkinn og tókst það fyrir
jól 1933. Færðust þeir Jón og
Pétur nú í aukana og bjuggu
sig undir kosningarnar vorið
1934. Saman höfðu þeir
Kreppusjóðinn, Pétur var auk
þess bankastjóri 1 Búnaðar-
bankanum. Til viðbótar höfðu
þeir flesta starísmenn Búnað-
arfélags íslands, sem leiksoppa
við sprengiframboð víðsvegar
um landið. Sigurinn sýndist
brosa við þeim félögum.
Alla tíð síðan núverandi
stjórn kom til valda, hafa
íhaldsmenn og blöð þeirra
óskapast út af því, hvað skatfc-
arnir á þjóðina væru háir og
útgjöld ríkissjóðs mikil.
Þeir hafa gert ýmsar tillögur
um að fella niður skattana, þ.
e. lælcka tekjur ríkissjóðs.
Einu sinni vildu þeir leggja
niður Tóbakseinkasöluna og
gefa þar með heildsölum í
Reykjavík rösklega hálfa mil-
jón af ríkistekjunum. Þeir hafa
líka talað um að afnema út-
flutningsgjald af sjávarafurð-
um (600—700 þús. kr.). Og
þegar verðtollurínn og ýmsar
aðrar ríkistekjur minnkuðu
vegna þverrandi innflutnings,
voru íhaldsmenn á móti því að
ná inn tekjum í staðinn.
Þessa stefnu íhaldsmanna, að
vilja minnka tekjur ríkissjóðs-
ins á þennan hátt frá því sem
áður var, má taka til athugun-
ar. En ef tekjurnar eiga að
lækka, hlýtur það að hafa að
minnsta kosti eina alveg óhjá-
kvæmilega afleiðingu. Útgjöld
ríkissjóðsins verða að lækka að
sama skapi sem tekjumar
minnka. Hitt að fella niður
tekjustofna án þess að fella
niður útgjöld er óvit, sem leið-
ir út í greiðsluþrot.
Ef íhaldsmönnum var alvara
með að vilja „læklca skattana“,
urðu þeir að mæta afleiðingun-
um. Þeir urðu líka að gera til-
lögur um spamað. Og þar hafa
þeir gert aðeins eina tilraun.
Það var á þinginu 1934. Ihalds-
menn í fjárveitinganefnd komu
þá með tillögu um að draga úr
verklegum framkvæmdum álílca
upphæð og tapast hefði, ef
kaupmönnum hefði verið gef-
inn tóbaksgróðinn. En sam-
hliða komu svo þessir og aðr-
ir íhaldsmenn með tillögur um
hæklcun útgjalda, sem numið
hefði miljónum króna, og með
þeim tillögum greiddu stjórn-
arandstæðingar yfirleitt at-
kvæði. Útreikningar sýndu, að
ef stefna stjórnarandstæðinga
þjóðfélagið hefir lagt fram í
jarðræktarstyrlc í þetta fyrsta
og vonandi einasta búskapar-
stóriðjufyrirtæki, sem upp rís
á íslandi, fyrirtæki sem virðist
telja sig hafa svo undarlega
litlar skyldur við landið og
fólkið, sem í landinu býr.
Þeir félagar spiluðu hátt spil
á allan hátt, enda æfðir í þeirri
list. Þeir höfðu á Alþingi 1933
sýnt Sambandinu og Lands-
bankanum megna lítilsvirð-
ingu, einmitt þeim fjármála-
stofnunum, sem lengst og bezt
höfðu dugað bændastéttinni um
þau mál, sem mest slcipti.
I.andsbankinn hafði eins og
von var telcið upp þyklcjuna,
og vildi sem mest hliðra sér
hjá að koma nærri Kreppu-
sjóði. Eins og dæmi mun sanna
síðar gátu þeir Jón og Pétur
ekki komizt hjá að hafa reiðu-
peninga milli handa. Þeir
þurftu m. a. stórfé í slcrif-
stofukostnað, og þeir borguðu
út, eftir undarlegum reglum í
peningum til ýmsra góðra
manna, sem skiptu við sjóðinn.
Peninga höfðu þeir enga, og
litu eins og fleiri vonaraugum
til Landsbankans. En á hinn
bóginn vissu þeir skömmina
upp á sig frá yetrinum 1933
og þorðu ekld að láta sjá sig
þar í leit eftir fé. Niðurstaðan
varð því sú, að þeir byrjuðu
að fá stærri og stærri bráða-
hefði algerlega fengið að ráða
á þingi 1934, myndu fjárlögin
fyrir 1935 hafa verið afgreidd
með 4,8 milj. kr. greiðsluhalla.
Svo lcom þingið 1935. Af
ílialdsmanna hálfu sama innan-
tóma orðagjálfrið um nauðsyn-
ina á því að „læklca skattana"
— „létta drápsklyfjunum af
þjóðinni“ eins og það er orðað
af hinum skuldhræddu mönn-
um úr Kveldúlfi!
En engin sparnaðartillaga,
sem nokkru máli gat skipt í
því sambandi.
Og nú er hið þriðja þing lið-
ið — þingið 1936. Þeir, sein
hlýddu á mál Magnúsar Guð-
mundssonar, þegar fjárlaga-
fi'umvai’pið var lagt fram í
febrúar, og þeir, sem hlýddu á
formann íhaldsflokksins á eld-
húsdegi, munu sjálfsagt marg-
ir hverjir hafa búizt við því,
að nú mundi flokkurinn loks-
ins láta verða af því, að
leggja fram í þinginu ítar-
iega greinargerð fyrir því,
hvernig og hvað lxann vill
spara af útgjöldum ríkisins, til
þess, að mögulegt væri að
lækka skattana.
Meim hafa heyrt það marg-
sinnis í útvarpsumræðunum frá
Alþingi í vetur, að fjármála-
ráðherrann hefir skorað á
íhaldsmenn að leggja sparnað-
artillögurnar fram, svo að
hægt væri að talca þær til at-
hugunar og ræða um það við
þá í alvöru, hvort fært væri að
læklca skatta og draga úr út-
gjöldum?
Engin einasta tillaga hefir
komið frá íhaldsflokknum á
þessu þingi um sparnað á út-
gjöldum rílcissjóðs. Flokkurinn
hefir átt fjóra fulltrúa í fjár-
veitinganefnd. Og frá þeim
hefir heldur ekki innan nefnd-
arinnar komið fram nein til-
laga um niðurfærslu útgjalda.
Ilinsvegar lögðu þessir vísu
menn það til, að hækkaðir yrðu
ýmsir áætlunarliðir tekjubálks-
ins, og skattar lækkaðir sem
því svaraði! En þetta er álíka
fjánnálamennska, eins og ef
bóndi vildi gera upp ársreikn-
ing sinn fyrirfram á einmánuði
með því að telja sjálfum sér trú
um, að hann myndi fá þrjú
lcmb undan hverri á!
En hvað veldur því, að
íhaldsmenn fást ekki til að
leggja spamaðartillögumar
birgðalán hjá Búnaðarbankan-
um, og létu þeir Jón og Pétur
þar slcammt milli stórra högga
unz bankinn var orðinn að lífs-
þrótti eins og særður maður,
sem liggur hjálparvana í blóði
sínu á vígvelli. Vorið 1935 gera
þeir kumpánar síðan ráðstafan-
ir til að reyna að fá peninga að
láni í Landsbanlcanum til að
geta borgað Búnaðarbankanum
hina miklu skuld. En þeir
fengu þurt og kalt nei við
beiðni sinni.
Um þetta leyti andaðist Tr.
Þ. og mun honum ekki hafa
verið að skapi sú meðferð, sem
vinir hans og liðsmenn höfðu
á Búnaðarbankanum. Hinn nýi
bankastjóri, Hilmar Stefánsson,
hefir fengið það erfiða hlut-
verlc að rétta Búnaðarbankann
við eftir þá háskalegu meðferð,
sem Þ. Briem, Jón Jónsson og
Pétur Magnússon höfðu haft á
fjárreiðum hans í sambandi við
lcreppulánin.
Það mundi vera fullkomið
ranglæti gagnvart Jóni og
Pétri, ef því væri haldið fram
að þeir félagar hefðu gert sín-
fram? Þar getur aðeins verið
um tvær ástæður að ræða.
Annaðhvort eru sparnaðartil-
lögur þeirra svo fráleitar og
fjandsamlegar almenningshags-
munum, að þeir þora ekki að
sýna þær — eða að þeir álíta
í hjarta sínu, að í raun og
veru sé eklci hægt að spara
meira en núverandi ríkisstjórn
hefir gert — og að tal þeirra
sjálfra um skattalækkun, sé
algerlega ábyrgðarlaust.
Umræður um
norska
sammngmn
Rétt undir þinglolcin var
tekin fyrir fyrirspurn til
atvinnumálaráðherra frá Guð-
brandi Isberg viðvíkjandi
norska samningnum.' En fyrir-
spurnin var um það, hvort
samningnum hefði verið sagt
upp, af Islands hálfu eða hvort
þess væri von.
Haraldur Guðmundsson skýrði
frá því, að Alþýðufloklcurinn
Iiefði verið því fylgjandi, að
samningnum yrði sagt upp á
s. 1. ári, en að frá Framsókn-
arfloklcnum hefði kornið yfir-
lýsing um, að uppsögn samn-
ingsins myndi verða látin
varða samvinnuslitum milli
flokkanna.
Um þetta mál urðu all milcl-
ar umræður aðallega milli at-
vinnumálaráðherra og ólafs
Thors.
I sambandi við þær umræð-
ur sagði Ó. Th.: „Mér er eklci
kunnugt um nokkurn mann
innan Sjálfstæðisflokksins, sem
sé ákaflega annt um, að samn-
ingnum sé ekki sagt upp“.
Kvaðst þó sjálfur eklci vera því
fylgjandi. Komst hann svo að
orði, að í samningum væru
hlunnindi fyrir bændur, „sem
þeir þó sennilega gætu verið
án“.
Eysteinn Jónsson fjármála-
ráðherra staðfesti það af hálfu
Framsóknarflokksins, að flokk-
urinn hefði í fyrra lagst á
móti uppsögn samningsins,
vegna þess, að uppsögnin
myndi hafa haft í för með sér
tjón fyrir bændastéttina, sem
ekki hefðu verið tryggðar bæt-
ur fyrir.
Ferðamenn
ættu að skipta við Kaupfélag
Reykjavíkur. — Þar hafa þetr
tryggingu fyrir gðStBn og ð-
dýrom vðnán.
ar undarlegu og fráleitu
kreppuframkvæmdir í tinskon-
ar ógáti. Þeir vissu vel hvað
þeir sungu og að þeir þurftu
að fela ýmislegt. Pétur hefir
líka látið í ljós oftar en einu
sinni ógleði sína yfir því að
byrjað var að athuga samræm-
ið í lánveitingunum. Jón og
hann munu hafa vonast eftir að
þeir gætu. leilcið sama leikinn
aftur og hindrað Framsóknar-
menn frá að lyfta fjölinni of-
an af mauraþvögunni og sjá
hið undarlega líf, sem þar var
íólgið. Eftir lögum Kreppu-
sjóðs áttu landbúnaðarnefndir
að kjósa endurslcoðendur
Iireppusjóðs og Búnaðarbanka
með hlutfallskosningu, en það
var sama og að íhaldið fengi
annað sætið, en Framsóknar-
menn hitt. En á haustþinginu
1934 komst ég að því, að
íhaldið og varalið þess voru í
kyrþey að undirbúa að lcoma
Magn. Guðmundssyni að fyrir
íhaldið og Ásgeir Ásgeirssyni
fyrir stjórnarflokkana. Var bú-
ið að biðja fyrir Á. Á. að kjósa
hann við alla stuðningsmenn
Garðyrkfssskólmn
Alþingi hefir nú samþykkt
merkileg búnaðarlög um garð-
yrlcjuskóla á Reylcjum í ölfusi.
Hermann Jónasson forsætisráð-
herra hefir borið það fram til
sigurs. Það er nátengt skipu-
laginu á kartöflu- og græn-
metissölunni. Bjarni Ásgeirs-
son bóndi á Reykjum bar fyrst
fram frv. um kartöflukjallara
á Alþingi 1929, og síðan á
seinni þingum. En eftir að Her-
mann Jónasson hafði komið á
skipulag’i á mjólkur- og kjöt-
söluna, tólc hann að undirbúa
skipulag á lcartöflu- og græn-
metissölunni og jafnframt
garðyrkjuskólamálið. Fyrír
vetrarþingið 1935 fól hann
Bjarna á Reykjum, Páli Zop-
lióníassyni og síðar Steingrími
búnaðarmálastjóra að ganga
irá frv. um grænmetissöluna
cg vai'ð það að lögum, og er
framkvæmd þess svo sem
lcunnugt er, falin Sambandinu.
Hermann forsætisráðherra sá
glögglega að ekki var viðun-
andi að flytja til landsins kár-
töflur fyrir mörg hundruð þús-
und lcrónur og samtímis því
fjöldi manna atvinnulaus. Sá
hann nauðsyn þess að koma
upp myndarlegum garðyrkju-
slcóla. Þótti honum Reykir í
Ölfusi álitlegasti staður. —
Kynnti hann sér staðhætti þar,
og m. a. húseign á Reylcjum,
sem hugsanlegt var að lcaupa
vegna skólans. Jafnframt því
lét hann búfróða menn rann-
saka landkosti fyrir ræktunina.
Lét hann gera ýtarlegar rann-
sólcnir um þetta efni, en þeir
Bjarni á Reykjum og Stein-
grímur Steinþórsson gengu frá
frv. Meðan á þessum undirbún-
ingi stóð, sem margir vissu
um, kom maður úr flolcki jafn-
aðarmanna með snöggsoðið frv.
um slíkan skóla. Engin rann-
sólcn eða athugun fylgdi því
frv., nema lauslegar athuganir
um hve mikið væri etið af
kartöflum í Þýzlcalandi, en þær
tölur voru svo rangar, að ef
lýður Hitlers hefði fylgt því
ráði, mundi hver Þjóðverji nú
kominn undir græna torfu og
cfát kartaflna banameinið.
Nú hefir verið lokið við mál-
ið. Skólinn verður á Reykjum í
Ölfusi eins og forsætisráðherra
ætlaðist til og í öllu byggt á
þeim undirbúningi, sem hann
hefir látið gera. Garðyrkju-
skólinn hefir tvö aðskilin hlut-
verk, bæði að ala upp sérfróða
garðyrkjumenn, og veita verk-
lega tilsögn sumarlangt.
stjórnarinnar í landbúnaðar-
nefndum nema mig. Tilgangur-
inn auðsýnilega að binda menn
í laumi utan flokksfundar. Ef
Á. Á. var lcosinn til að endur-
slcoða verlc Jóns og Péturs, þá
var það sama og að eta flot
með smjöri. Framferði Jóns og
Péturs í Kreppusjóði var þá
jafn hulið almenningi eins og
lífið á öðrum stjörnum. En
Framsóknarmenn vissu hvað
klukkan sló, og samþykktu á
flokksfundi að velja í sætið
sr. Sveinbjörn Ilögnason. Þótti
vel fara á, að hann rannsakaði
framlcvæmd lcreppumálanna í
Rangárvallasýslu, þar sem Pét-
ur hafði haft einræði, og í öðru
lagi þótti vel á því fara, að
jafn harðsnúinn og þróttmilcill
maður fengi að horfa yfir þá
einstökustu framkvæmd í sam-
bandi við lánveitingar, sem
saga íslands hermir frá 1 þús-
und ár. Sló nokkrum ugg á þá
ltumpána, er þeir vissu að sr.
Sveinbjörn myndi yfirlíta
gjörðir þeirra. Vissu þeir, að
hann hafði þekkt athæfi þeirra
allt í landbúnaðarnefnd 1933,