Tíminn - 13.01.1937, Blaðsíða 3

TlMINN
7
Dungal þekkti allt eðli veik-
innar og kynni, eins og endra-
nær ráð til að bæta úr mein-
semdunum. Bændur ugðu þess-
vegna ekki að sér. Hið sjúka fé
úr Borgarfirði var ekki ein-
angrað. Og í sumar byrjaði fé
að hríðdrepast á afrétt Borg-
firðinga og Ilúnvetninga, en í
skjóli Dungals-vísindanna gripu
bændur ekki til vísindaráðstaf-
ana. Fé Árnesinga úr Borgar-
firði var rekið austur eins og
vant var. Og nú er veikin kom-
in í Grímsnesið.
í haust sáu allir, að Dungal
vissi ekkert um veikina, og að
allt hans skraf var fleipur yfir-
borðsgasprarans. Sjálfur hefir
hann nú viðurkennt þetta.
Menn viti ekki hversu hún ber-
ist, og enn síður um læknis-
dóma. Hermann Jónasson bauð
Dungal fé til að fá hingað út-
lendan sérfræðing, en Dungal
þóttist ekki þurfa meðhjálp.
En þegar forsætisráðherra sá,
að allt var tóm endileysa, sem
maður þessi gerði, ætlaði hann
að senda annan mann til Lond-
on með sýnishom úr veikum
lungum kinda, sem drepist
höfðu úr pest þessari. Þá fyrst
skildi Dungal hvar hann stóð
og bað um að mega fara til
Englands. Lagði ráðherra fyrir
hann, með aðstoð Halldórs
Pálssonar að reyna að fá hing-
að sýklafræðing, sem gagn
væri að. PVá Englandi hefir
Dungal tilkynnt, að veikin væri
víða þekkt ytra, en væri ólækn-
andi. Sem betur fer mun það
reynast byggt á misskilningi,
eins og annað, sem þessi mað-
ur segir. Nú grípur stjórnin og
bændastéttin til bjargráða til
að halda veikinni í skefjum, og
eru um það ítarlegar ráðagerð-
ir. En á Dungal hvílir meiri á-
byrgð en hann er maður til að
standa undir fyrir að hafa
svæft sjálfsvamarviðleitni
bænda, þar til sýkin var komin
í mörg héruð. En hér eftir
mun ekkert til sparað í barátt-
unni við þennan vágest, en lítt
mun þar treyst á „vísindi"
Mbl. og skjólstæðinga þess.
X.
ölafur Thors hefir nýlega
haldið fram tveim nýstárleg-
Yerzlunarjöfnuðurinn heflr batnað um
12,5 miljónir króna síðan 1934
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð við fráfall og
jarðarför mannsins mfns, Brands Danielssonar á Fréðastcðiim.
Takmark fjármáláráðherra, fullur greiðslujttfnuður
yið útlönd, hefir uáðst á árinu 1936
Fyrir mina hönd, barna og fengdabarna.
Þuriður Sveinbjarnardóftir.
Bráðabirgðaniðurstaða er nú fengin um verzlunina við út-
lönd á síðastliðnu ári. Samkvæmt henni hefir verzlunarjöfnuð-
urinn orðið hagstæður um 8,7 millj. króna og er þetta í fyrsta
sinn í mörg ár, sem náðst hefir fullur greiðslujöfnuður. Inn- 1
flutningurinn hefir orðið um 9 milj. króna lægri en harm var j
árið 1934, sem er seinasta árið áður en nýju gjaldeyrislögin í
komu í gildi. Þau lög voru sett fyrir atbeina Eysteins Jónssonar j
f jármálaráðherra og hinni ákveðnu og traustu forystu hans má
þakka það fyrst og fremst hversu vel framkvæmd þeirra hefir
heppnast.
Sanxkvæmt uppgjöri Hagstofunn-
ar nam innflutningurinn í desem-
bermánuði 3 milj. 504 þús. kr., en
útfluningurinn 2 millj. 396 þús.
kr. Innflutningurinn hefir orð-
ið um % millj. kr. meiri i þessum
mánuði nú en i fyrra og stafar það
af innflutningi á vefnaðarvöru frá
Íatlíu, en hann var veittur til að
hjálpa Fisksölusamlaginu til að íá
greiddan fisk, sem það hafði selt
þangað.
Bráðabirgðayfirlit Hagstofunnar
um utanríkisvei’zlunina á liðnu ári
sýnir að heildarupphæð inn-
ílutningsins hefir orðið 41 millj.
631 þús. kr. En frá þessu ber að
draga innflutning til Sogsins og
rafstöðvanna á ísafirði og Siglu-
firði, sem nemur samanlagt 2
millj. 85 þús. kr. Framkvæmdir
þessar eru gerðar fyrir erlent láns-
fé og greiðast þvi á mörgum ár-
um. Hinn raunverulegi innflutn-
ingur, sem tilheyrir árinu, borið
saman við önnur ár, er því 39
millj. 546 þús. kr.
Hliðstæðar tölur frá 1935 eru
41.900 þús. kr. og 1934 48.480 þús.
kr.
Samkvæmt þvl er innílutningur-
inn nú um 9 millj. króna lægri en
árið 1934, þrátt fyrir að síðan,
einkum á seinasta ári, hefir orðið
allmikil verðhækkun á flestum
aðfluttu vörunum og innflutn-
mgur hefir aukizt mikið á vélum
og hráefnum til iðnaðar.
Útflutningurinn á áiinu hefir,
samkv. fyrgreindu uppgjöri Hag-
stofunnar, orðið 48 millj. 238 þús.
kr. Hliðstæðar tölur frá 1935 eru
43 millj. 880 þús. kr. og 1934 44
millj. 761 þús. kr.
Samkvæmt því hefir útflutning-
urinn aukizt frá því 1934 um 3,5
millj. króna, þrátt fyrir það þó
aðalútflutningsvaran, saltfiskur-
inn, hafi stórlega gengið til baka.
Útflutningurinn fyrir allt árið, er
ekki enn sundurliðaður til fulls,
en í nóvemberlok var saltfiskút-
flutningurinn 7% millj. kx-óna
lægii en á tilsvarandi tima 1934.
þessi hækkun útflutningsins er
einkum að þakka eftirfarandi
nstæðum: Nýjum framleiðsluvöt'-
nm, sem komið hafa til fyrir at-
beina ríkisstjórnarinnar, aukinni
sölu síldarnfuröa og hagstæðari
sölu og meix-i útflutningi landbún-
aðarafurða.
Eins og sjá má á frainangreind-
um tölum verður hagstæður verzl-
unai'jöfnuður (útflutt umfram inn-
flutt) 8,7 millj. króna.
Áætlað hefir vei’ið, að hinar ár-
’.egu „duldu greiðslur" (afborgan-
ir lána, ferðalög, farmgjöld o. fl.)
séu um 6 millj. kr. og þurfi því
útflutningurinn að vera hærri cn
innflutningurinn, sem svarar
þeirri upphæð. Hagstæður verzl-
unarjöfnuður á siðastl. ári er mun
meiri en sú upphæð og hefir því
náðst að fullu liið ákveðna tak-
mark að koma á fullum flreiðslu-
jölnuði við útlönd — og þó rif-
lega það.
Árið 1934, seinasta árið áður en
gjaldeyrislögin nýju komu til
framkvæmda, var verzlunarjöfn-
uðurinn óhagstæður um 3.7 millj.
króna. Síðastl. ár var hann hag-
stæður um 8,7 millj. króna. Verzl-
unarjöfnuðurinn hefir því raun-
verulega batnað um 12^2 mlllj. kr.
og má fyrst og fremst þakka þann
glæsilega árangur nýju gjaldeyris-
lögunum og hinni einbeittu fram-
kvæmd þeirra, sem mest hefir ver-
ið í höndum Eysteins Jónssonar
fjármáiaráðherra og Skúla Guð-
mundssonar formanns Innílutnings-
og gjaldeyrisnefndar.
H.f. Eimskipafélag íslands
AÐALFUNDUR
Aðalfunduv Hlutafélagsins Eimskipafélags Islands, verðui-
haldinn í Kaupþingssalnum í húsi félagsins í Reykjavík, laugar
daginn 19. júní 1937 og hefst kl. 1 e. h.
DAGSKRÁ:
1. Stjórn félagsins skýrir l'rá hag þess og framkvæmdum
á liðnu starfsári, og frá starfstilhöguninni á yfirstandandi
ári, og ástæðum fyrir henni, og leggur fram til úrskurðar
endurskoðanda rekstursreikninga til 31. desember 1936 og
efnahagsreikning með athugasemdum endurskoðenda, svör-
um stjómarinnar og tillöguiu til úrskurðar frá endur-
skoðendum.
2. Tekin ákvörðun um tillögur stjórnarinnar um skiptingu
ársarðsins.
3. Kosning fjögra manna í stjóm félagsins, í stað þeirra,
sem úr ganga samkvæmt félag’slögunum.
4. Kosning eins endurskoðanda í stað þess er frá fer, og eins
varaendurskoðanda.
5. Umræður og atkvæðagreiðsla um önnur mál, sem upp
kunna að verða borin.
Þeir einir geta sótt fundinn, sem hafa aðgöngumiða. Að-
göngumiðar að fundinum verða afhentir hluthöfum og umboðs-
mönnum hluthafa á skrifstofu félagsins í Reykjavík, dagana 15.
til 18. júní næstk. Menn geta fengið eyðublöð fyrir umboð til
þess að sækja fundinn á aðalskrifstofu félagsins í Reykjavík.
Reykjavík, 5. janúar 1937.
Stfórnín.
um kenningum í Mbl., sem lýsa
vel hugsjónum íhaldsins. Hann
gefur í skyn að kreppuhjálp
sú, sem bændur og vélbátaeig-
endur hafa fengið, eigi líka að
ná til Kveldúlfs. Ríkið eigi þar
að hlaupa undir bagga. En
mikill er sá munur á aðstöðu.
Bóndi, sem er sívinnandi og
sparsamur um alla hluti fær
2000 kr. kreppulán, og veðsetur
jarðarpart og allan bústofr..
Vélbátsfonnaður fær 12—1500
kr. í tekjur með harðri vinnu
og lífshættu. En faðir ólafs
fær 25 þús. í eftirlaun og synir
hans eyða 30 þús. kr. hver ái’-
lega frá Kveldúlfi. Hér er ekki
jafnræði í athöfn og eiga ekki
að vera samskonar afleiðingar.
Jensensfeðgar hafa ekki sama
siðferðilegan rétt til ríkishjálp-
ar, eins og sparsamir og at-
orkusamir smábændur og vél-
bátamenn. — I öðru lagi furð-
ar Olaf Thors og Mbl. á því, að
fulltrúar Alþýðuflokksins lögðu
til í bæjarstjóm Reykjavíkur
nú í desember, að þjóðfélagið
hjálpaði einstaklingum og fé-
lögum til að eignast veiðiskip.
Ciafur taldi að verkamenn
ættu að halda sér við þjóðnýt-
inguna. En hér er ólafur býsna
ófróður. Aðstaða verkamanna-
flokkanna í Svíþjóð, Noregi,
Danmörku og Islandi er ein-
mitt þessi. Þeir vinna með öðr-
um umbótaflokkum að því að
auka og bæta atvinnuskilyrðin
í löndunum. Þjóðnýtingarplön-
in geyma þeir þar til vel stend-
ur á og þeir hafa meirihluta í
löggjafarþingunum. Á þessu
byggist samvinna núverandi
stjórnai’flokka, bæði 1927—81
og frá 1934. Báðir flokkamir
vinna að því að bæta lífsskil-
yrðin í landinu með marghátt-
uðum umbótum og friðsamri
þróun. Árið 1936 hafa þeir bar-
izt við margháttaða erfiðleika,
e.n líka unnið marga sigra. Sag-
an um verzlunarjöfnuðinn við
útlönd í þessu geysilega erfiða
verzlunarári er glöggt dæmi
um það, hve mikil gifta það er
að hafa öruggan þingmeirihluta
og ríkisstjórn, sem í fjöl-
mörgum vandamálum siglir
svo vel framhjá boðum og
blindskerjum.
J. J.
er ofgott fyrir íslenzka æsku.
Segja má að slík hafi verið
kjörorð þeirra manna, sem
bezt hafa barizt fyrir þessum
málum og borið þau fram til
sigurs. Auðvitað átti að reisa
héraðsskólanna í faðmi sjálfs
sveitalífsins, svo sem gert hef-
ir verið. Með slíku geta þeir
bezt náð ’tilgangi sínum og orð-
ið samrunnir lífi þess fóllcs,
sem á að njóta þeirra. Það sak-
ar eigi, þótt sumir hafi talað
um þá í lítilsvirðingartón og
kallað þá „fjalladalaskóla“
(Mbl.). Hitt skiptir meiru,
hversu vel hefir tekizt að bera
þessi skólamál æskunnar fram
til sigurs. Og ef litið er á það
annars vegar, hversu héraðs-
skólarnir hafa risið víða upp á
skömmum tíma og verið vel og
myndarlega byggðir, en þess
er hins vegar gætt, hversu að-
stæðurnar hafa að mörgu leyti
verið erfiðar, þá má furða telj-
ast, hversu vel hefir sótzt.
Þetta hefir heldur ekki unnizt
baráttulaust. Tíðast hafa for-
vígismennimir orðið að berjast
við hvorttveggja í senn: fjár
hagslega erfiðleika og íhalds-
c-g kyrrstöðuöflin í þjóðfélag-
inu.
Með stjórnarskiptunum 1927,
þegar ráðuneyti Framsóknar-
flokksins settist að völdum, má
segja að skapist tímamót f
menntunarbaráttu sveitaflsk-
unnar. Þá verður stórfelld
breyting á afstöðu hins opin-
bera til þessara mála. Þá taka
þing og stjóm að sýna þessum
málum fullan skilning og veita
þeim forgöngu. Á næstu árum
eru þrír myndarlegir héraðs-
skólar reistir og aðstaða
þeirra, sem fyrir voru að ýmsu
leyti bætt. — Árið 1929 voru
sett lög um héraðsskóla. Með
þeim lögum er réttur héraðs-
skólanna aukinn mjög, jafn-
framt því sem markaðar eru
nokkrar meginlínur í starfs-
háttum þeirra.Framlagshlutföll-
um ríkissjóðs er nú breytt. Rík-
ið leggur nú fram helming
kostnaðar í stað tveggja
fimmtu hluta áðru. Skólunum
eru líka tryggðar fastar tekj-
ur árlega úr ríkisjóði í hlut-
falli við nemendafjölda. —
Með framgangi þessara skóla-
mála sveitaæskunnar var
Framsóknarflokkurinn að ná
einum áfanga í baráttu sinni
fyrir bættum hagsmunum
sveitafólksins. Þar, sem annars
staðar, hefir flokkurinn orðið
að heyja harðvítuga baráttu
við hin félagslegu íhaldsöfl, sem
ýmist hafa sýnt þessum menn-
ingarmálum æskunnar hið
mesta tómlæti eða þá beinlínis
fjandskap. En nú gnæfa hin
giæsilegu menningarvígi sem
'tákn þess, hvorir það eru, sem
sigurinn hafa unnið.
Y.
Á Alþingi árið 1935 kom
Framsóknarflokkurinn fram
lögunum um nýbýli og sam-
vinnubyggðir. M<eð þeim lögum
er stigið stærsta sporið, sem
enn hefir verið stigið, til þess
að endurheimta hina föllnu
byggð í sveitum landsins. —
Þau viðreisnar- og hagsmuna-
mál sveitanna, sem Fram-
sóknarflokkurinn hefir áður
hrundið í framkvæmd, hafa yf-
irleitt miðað meir að því að
halda við hinni dreifðu byggð
heldur en að skapa nýja. Enda
var það vitanlega það, sem
fyrst bar að leggja áherzluna á.
Það hefði ekki verið i*étt að
skipta um menn í íslenzkri
bændastétt. En svo hefði þó
hlotið að fara, ef valdhafarnir
hefðu borið hag bændastéttar-
innar fyrir borð með því að
afrækja hagsmunamál hennar
með öllu og hugsa eingöngu
um þéttbýlisfólkið við sjóinn.
Og vissulega hefir sú stefna
skotið upp höfðinu, að réttast
væri að gera slíkt. Þjóðin er
svo lánsöm að eiga ein hin
beztu fiskimið, sem til eru í
heimi. Fylgjendur þessarar
stefnu segja líka að fyrst og
fremst eigi að hugsa um að
hagnýta þau, að sveitabúskap-
urinn borgi sig ekki og að það
sé of dýrt að halda við dreif-
býlinu. Hinvegar eru þeir, sem
; vilja að kjarni þjóðlífsins haldi
áfram að vera í sveitunum. Þeir
trúa því, að andlegri og efna-
legri menningu þjóðarinnar
verði því aðeins vel borgið, að
hún safnist ekki öll saman í
kaupstöðum og sjávaa'þorpum
og treysti í atvinnuháttum
sínum eingöngu á meira eða
minna stopulan sjávarútveg og
hætti að rækta íslenzka mold.
1 samræmi við þessa skoðun
hefir Fi’amsóknai’flokkurinn
ætíð barizt. Slíkur hefir verið
meginkjaminn í hugsjónabar-
áttu hans. Þess vegna hefir
hann fyrst og fremst unnið að
verndun dreifbýlisins í land-
inu, þar sem menning þjóðar-
innar stendur dýpstum rótum.
Þess vegna hefir hann hamlað
á móti þeim miklu straum-
hvörfum, sem orðið hafa í at-
vinnulífi þjóðarinnar á síðustu
áratugum. Baráttan fyrir því
hefir verið hörð. En hún hefir
borið árangur. Vegna hennar
hafa ekki fleiri bændur en
raun ber vitni um, neyðst til
að flýja kosti dreifbýlisins og
hverfa ’til sjávarþorpa og kaup-
staða. Og vegna hennar eru
þeir nú komnir nokkuð áleiðis
með að taka upp nútímastarfs-
háttu.
En nú hefir Framsóknar-
flokkurinn hafið baráttu fyrir
því að skapa nýja byggð í
sveitunum, — en ekki aðeins að
halda hinni gömlu við. Hann
vill endurheimta þá byggð,
sem fallið hefir.
Lögin um nýbýli og sam-
vinnubyggðir eru stórkostlegt
átak í þá átt. Framkvæmd
þeirra laga á að geta orðið einn
veigamesti þátturinn í þeirri
nýsköpun, sem þarf að verða í
sveitum landsins á næstu ár-
um.
Lögin um Byggingar- og
’andnámssjóð og framkvæmd
þeirra hafa verið undanfari
þeirrar nýbyggðastarfsemi, sem
nú á að hefja í stærri stíl. Þau
lög voru líka borin fram til
sigurs af forvígismönnum
Framsóknarflokksins á sama
hátt og hin nýju lög. — En á
það ber að leggja sérstaka á-
herslu, þegar um þessi ný-
byggðamál er rætt, að úrsiit
þeirra hljóta að vera mjög háð
því, hversu unga fólkið sjálft
hagnýtir sér þá möguleika, sem
hin nýju lög veita því. Og eigi
mun þurfa að örvænta um
djarflega þátttöku þess. Það
skilur, að nú er verið að svara
óskum þess sjálfs. Því er nú
boðin hjálp til sjálfstæðrar
heimilismyndunar. Með slíku er
verið að reyna að leysa vanda-
mál, sem skapað hefir æsku
margra kynslóða þrotlausa bar-
áttu og hrakið margan æsku-
mann nú á síðustu árum burt
úr sveitum landsins. Nú hafa
skapazt aukin skilyrði til að
hefja búskap með nútíma-
starfsháttum án þess að höfuð-
stóllinn verði svo dýr, að
hann sligi framleiðsluna. En
eitt af því, sem valdið hefir
íslenzkum bændum mestum erf-
iðleikum nú á síðustu árum, er
það, hversu höfuðs'tólinn í bú-
um þeirra hefir í mörgum til-
fellum verið of dýr.
Hin nýju býli munu yfirleitt
verða reist við hin ágætustu
skilyrði. Víða munu þau verða
mörg saman. Þannig munu
myndast sveitaþorp. Með slíku
myndast nýr þáttur í íslenzku
sveitalífi — ný fjölbreytni.
Þessi sveitaþoip eiga að geta
samrýmt kosti . dreifbýlis og
þéttbýlis. En hinar dreifðu
byggðir halda samt áfram
að vera til. Þær verður
að varðveita engur síður fyrir
það, þótt ný byggð komi. Ný-
býlin verða heldur ekki reist á
kostnað þeirra býla, sem fyrir
eru. Heldur mun það verða
svo, að smátt og smátt mynd-
ast hagkvæm samvinna milli
hinna eldri og yngri byggða.