Tíminn - 03.03.1937, Qupperneq 1

^.fgrciböía
og tnn^eimiQ ^afnacötr. IÖ
<£3imt 2353 -- Í>óeiít)ó(f ð6l
©faíbbafli
6 1 a8 o i n o er I ióní
S^tgangnrtun footar 7 ft.
XXI. ár.
Stríð á hendur
samvínnuiélögunum
I blaði Jakobs Möllers var nú
alveg nýskeð löng grejn
um fjármál Reykjavíkur og
vandræðastjóm íhaldsins í
meirahluta bæj arstj órnarinnar.
1 þessari grein er þess með
berum orðum krafizt, að sam-
vinnufélög landsins verði svift
þeim „fríðindum4, sem þau nú
njóti í löggjöfinni og er þar
átt við, að afnumin verði á-
kvæði samvinnulaganna frá
1921 um greiðslur samvinnu-
félaga til bæjar- og sveitarfé-
laga.
í 38. gr. laganna frá 1921 er
sagt, að félögin skuli greiða:
„-----1. Skatt af lóðum og
Öðrum fasteignum eftir því sem
lög mæla fyrir. 2. TJtsvar af
arði, sem leiðir af skiptum við
utanfélagsmenn eftir sömu
íeglum og kaupmenn á staðn-
um, samkvæmt ákvörðun
skattanefndar. — — 3. Skatt
allt að 2% af virðingarverði
þéirra húsa, sem félagið no'tar
við stárfrækslu sína---“.
Af þessu sézt, að samvinnu-
félögin greiða af hagnaði ut-
anfélagsmannaviðskipta sama
útsvar eins og kaupmenn, sem
selja öðrum vörur til að fá
rnuninn á kostnaðarverði og
útsöluverði, sem hagnað handa
sjálfum sér. En það, sem Jak-
ob Möller og hans nótar
heimta, er að félagsmennimir
í samvinnufélögunum borgi út-
svar af þeim lífsnauðsynjum,
sem þeir kaupa inn handa
sjálfum sér og heimili sínu.
Þannig á kaupfélagsmaðurínn
raunverulega að borga útsvar í
tvennu lagi: I fyrsta lagi sitt
eigið persónulega útsvar og í
öðru lagi útsvar af nauðsynja-
vörukaupum sínum. Þetta er
hinn illræmdi „tvöfaldi skatt-
ur“, sem algerlega var kveðinn
niður hér á landi með sam-
vinnulögunum 1921.
Áður en kaupfélögin fengu
þessa sanngjörnu réttarvemd,
\oru þau víða um land, þar
sem óvildarmenn þeirra höfðu
ráð í hreppsnefndum og bæjar-
stjórnum, ofsótt með útsvars-
álögum, sem beint miðuðu að
því, að koma þeim á kné og
eyðileggja í þágu kaupmann-
aíma þessa sjálfbjargarvið-
leitni almennings.
Það er þetta ástand, sem
Jakob Möller, einn af mið-
stjórnarmönnum Sjálfstæðis-
flokksins, vill innleiða aftur
hér á landi. Og það er raunar
vitað, að þessi gamla ofsóknar-
stefna gegn samvinnufélögun-
um á sér marga fylgismenn í
þeim herbúðum, þó reynt hafi
verið að dylja það af ótta við
almenningsálit,ekki sízt í sveit-
unum. En nú lítur út fyrir, að
Sjálfstæðisflokkurinn sé að
kasta af sér sauðargærunni í
þessu máli, og ætli að reka
feimnislaust erindi kaupmanna-
valdsins. En samvinnumenn,
bæði í Reykjavík og um
allt land munu vera vel á verði,
ef samvinnufélögunum verður
sagt stríð á hendur á þennan
hátt.
Framsóknar-
ílokkurinn og
verndun íýðræðísíns
i.
Sú skoðun Tímans, að ríkinu
beri skylda til að halda uppi
starfsemi til verndar lýð-
ræðinu, hefir vakið allmikla
athygli. Ýmsir greindir og
glöggir menn hafa látið svo um
mælt, að hér væri orð í tíma
talað og að Tíminn hefði þarna
bent á verkefni, sem allt of
lengi hefði verið vanrækt.
Slík starfsemi myndi kosta
nokkurt fé. En þjóð sem telur
sér rétt að leggja á sig sérs'tök
útgjöld til að vernda kristna
trú og siðalögmál hennar í
iandinu, ætti heldur ekki
að telja eftir sér að halda uppi
fræðslu til að vernda lýðræðið,
sem er grundvöllur allra mann-
réttinda og hin eina varanlega
trygging fyrir því, að einstakir
íbúar landsins geti verið óhult-
ir um líf sitt og frelsi.
Með skelfingu hugsa hinir
friðsömu Isl. 20. aldar 'til þeirra
tíma, þegar sverð og brynja
héngu yfir hvílurúmum manna,
en vopnaðir flokkar fóru um
héröð og hjuggu niður búfé
bænda sér til framfæris, og
jafnvel það voru þó „eigi ber-
lega rán kölluð“ eins og grein-
ir frá á einum stað i Sturlunga
sögu.
Þeir eru fáir hér á landi enn,
sem óska þess, að upp renni
sá 'tími með þessari þjóð, sem
ýmsar þjóðir kunna frá að
segja úr sögu fyrri alda, þegar
saklausir menn voru að boði
einvaldra harðstjóra látnir
hverfa með skyndilegum hætti,
og teknir af lífi eða geymdir
í neðanjarðarfangelsum til æfi-
lolta, án þess að nokkru sinni
yrði kunnugt um afdrif þeirra.
En þetta gerðist á þeim tím-
um, þegar ekkert lýðræði var
til og ekkert réttarfar, og þeg-
ar hægt var að leggja refsing-
ar á einstaklingana án þess að
mál þeirra væri prófað.
En öllu þessu hættir þeim til
að gleyma, sem fæddir eru og
lifað hafa í lýðræðislandi. Þeim
fer eins og hinni nýju kynslóð
meginlandsins, sem er of ung
til að muna heimsstyrjöldina
og hörmungar hennar og þess-
vegna lætur ginnast af fölskum
fagurgala um glæsileik her-
mennskunnar.Hin unga kynslóð
hlýðir á gjallandi hersöngva
og sér fánana blakta. En hún
lítur fram hjá gröfum lemstr-
aðra feðra og frænda eða
þeirra mæðra og barna, sem
stríðsvitfirringin gerði hungur-
morða fyrir 20 árum.
Þeir Islendingar, sem nú lifa
þekkja ekki hnefaréttar- og of-
beldisstjórn. Þessvegna hættir
mörgum til að me'ta ekki lýð-
ræðið að verðleikum. Þess-
vegna gína menn við slagorð-
um sumra þeirra hávaðamanna,
sem þykjast vilja frelsa þjóð-
ina frá basli og erfiðleikum, en
eru i rauninni ekkert annað en
boðberar ömurlegrar órnenn-
ingar frá löngu liðnum tímum,
Reykjavík, 3. marz 1937.
Frá 5. flokksþbgi Framsóknarmatma
(Myndin tekin af Vigfúsi Sigurgeirssyni frá Akureyri).
II.
Á nýafstöðnu flokksþingi
Framsóknarmanna var sam-
þykkt eftirfarandi ályktun:
„Telur flokksþingið ástæðu
til þess, að hið opinbera geri
ráðstafanir til, að tekin verði
upp almenn fræðsla meðal þjóð-
arinnar um menningarlegt
gildi lýðræðisins og um ein-
kenni og afleiðingar byltinga-
starfsemi og einræðis. Flokks-
þingið telur sjálfsagt, að leitað
sé samvinnu við aðra lýðræðis-
flokka um að sett verði lög eða
reglur um slíka fræðslustarf-
semi“.
Hefir Framsóknarflokkurinn
þar með skýrlega markað sér
afstöðu í þessu alvörumáli, og
er nú að sjá, hvað aðrir flokkar
gera.
Aðalfundur Mjólkurbús Flóa-
manna var haldinn að Skeggja-
stöðum laugardaginn 27. fyrra
mánaðar.
Árið 1936 hafði búið tekið á
móti 4.365.696 lítrum af mjólk. Ár-
ið 1935 var mjólkin 3.003.187 lítrar.
Hafði mjólkin því aukizt um
1.362.509 lítra á árinu, eða um 45
af hundraði.
Meðalfita allrar mjólkur var
3,72 af hundraði, eða eins og árið
áður. Meðalverð, útborgað til fé-
lagsmanna var 19,56 aurar fyrir
lítra og er það sama verð og síð-
astliðið ár.
Reksturskostnður í búinu varð
2.71 eyrir á lítra og fiutningskostn-
aður greiddur af búinu 2,30 aurar
á lítra. Allur reksturskostnaður
Fræðslustarfsemrf ríkisins til
vemdar lýðræðinu er hugsan-
leg með ýmsu móti. Hún ætti
að vera rekin með útgáfu
fræðibóka og fræðirita, fyrir-
les'trahöldum, kvikmyndum og
með ýmsu öðru hliðstæðu móti.
Ýmsar ágætar og læsilegar er-
lendar bækur eru út komnar
um þessi efni á síðustu árum,
sem ávinningur væri að fá í ís-
lenzkri þýðingu og áreiðanlega
myndu verða eftirsóttar af al-
menningi.
Það gæti vel komið til mála
að sameina þet'ta hlutverk
starfsemi núverandi menning-
arsjóðs, og gera hana að því
leyti umfangsmeiri en hún nú
er. Það er óvíst, að íslenzkri
menningu verði á annan hátt
meira gagn unnið eins og nú
standa sakir.
varð því 5,01 eyrir á lítra.
Á árinu hafði verið búið til
smjör 68.212 kílógrömm, skyr
260.495 kílógrömm og ostur 166.233
kílógrömm. Rjómi seldur frá bú-
inu á árinu var 113.500 lítrar.
SvofcIId traustsyfirlýsing var m.
a. samþykkt á fundinum:
„Fundurinn þakkar landbúnað-
arráðherra, meiri hluta mjólkur-
sölunefndar, framkvæmdar
stjóra samsölunnar og stjórn
mjólkurbúsins fyrir vel unnin störf
vcgna mjólkurmálanna, og lýsir
fyllsta trausti á starfi þeirra fram-
vegis“.
Sigurgrímur Jónsson var endur-
kosinn í stjórn búsins og Eiríkur
Jónsson endurkosinn endurskoð-
andi.
Uffluíníngur
á nautakjötí
Síðan borgfirzka sauðfjár-
pestin tók að geysa hafa menn
að vonum verið áhyggjufullir
um fjárhagslega afkomu bænda
í þeim héröðum, sem veikin
I hefir gert mes'tan usla. Ýmsar
uppástungur hafa komið um
það, hvað bændur ættu að
'i leggja stund á sér og sínurn til
framdráttar, ef sauðfjárpestin
eyddi bústofni þeirra. Eitt af
því sem bændum hefir verið
bent á, er að ala upp naut-
gripi til slátrunar, með það
fyrir augum, að selja kjötið til
útlanda.
Ég vil mjög alvarlega vara
bændur við því, að treys'ta á
þetta sem eitthvert bjargráð.
Kjöt af íslenzkum nautpeningi
er svo lélegt, að engin minnsta
von er til þess, að hægt sé að
selja það á erlendum markaði,
og það er heldur engin von til,
að hægt sé að bæta svo holda-
far nautgripa okkar með eldi,
að það þoli nokkurn saman-
burð t. d. við kjöt af holda-
nautum, sem selt er í Stóra
Bretlandi, en aðalmarkaður
fyrir kjö't í nágrenni okkar Is-
lendinga er Stóra Bretland og
álít ég að ekki komi til mála
að hugsa til kjötútflutnings
héðan, nema vörugæðin full-
nægi kröfum Englendinga,
jafnvel þó eitthvað af íslenzku
kjöti kunni að geta selzt til
annara landa.
í Stóra Bretlandi er verð á
kældu innfluttu kjöti af holda-
nautum jafnan um það bil Vs
lægra en á dilkakjöti,
Ég hefi nokkrum sinnum lát-
ið uppi þá skoðun hér í blað-
inu, að reynandi væri að flytja
inn harðgerða nautgripi af
holdakynjum til hreinræktun-
ar, og 'til einblöndunar við ís-
lenzkar mjólkurkýr. Tilraun sú,
sem gerð var í þessa átt fyrir
nokkrum árum, fór í handa-
skolum fyrir óforsjálni og
Aðalfundur Flóabúsíns
Þrátt íýrir 4S°|0 mjólkurauknmgu á
árínu borgar búið bændunum sama
verð §yrír mjólkina og árið áður,
eða 19,56 aura
Fundurinn sampykkti traust tii forystumanna
mjólkurskipulagsins.
10. blað
Uían úv heimi
Skýrslur hafa nú verið birt-
ar um rekstrarafkomu sam-
bands sænskra kaupfélaga (K.
F.) á síðastl. ári. Samkvæmt
þeim hefir verzlunarvelta þess
á árinu numið 192,8 milj. króna
eða 15.12 milj. kr. meira en
1935. Er það 8.5% aukning,
þegar ekki er tekið tillit til
verðhækkunar en hún mun
hafa verið um 4.5% á árinu til
jafnaðar á alla vöi'uflokka.
Árið 1926 var umsetning K.
F. 103.7 milj. kr. og hafa því
viðskipti þess aukizt um 85%
á síðastl. tíu árum.
Þá hafa einnig verið birtar
skýrslur um framleiðslu noklc-
urra helztu verksmiðja K. F.
Fara hér á eftir nokkrar niður-
stöðutölur:
Smjörlíkisverksmiðjan fram-
leiddi 14.46 millj. kg. af smjör-
líki, kornmyllurnar möluðu
83.68 millj. kg. af korni, kaffi-
brennslurnar brenndu 7.78
millj. kg. af kaffi, skóíatnaðar-
verksmiðjan framleiddi 231.000
pör af skóm, gúmmíverksmiðj-
an framleiddi 1.46 millj. pör af
gúmmískóm, 130.055 reiðhjóla-
hringi og 38.378 bílabarða
(dekk), og glóðlampaverksmiðj
an Luma framleiddi 4.53 millj.
af glóðalömpum.
Það þarf ekki að taka það
fram, að allar þessar verk-
smiðjur uku framleiðslu sína
meira og minna. K. F. hefir
einnig ýmsan fleiri stórfelldan
verksmiðjurekstur, en skýrslur
um hann fyrir síðastl. ár eru
enn ekki komnar.
Sýna þær tölur, sem hér
hafa verið nefndar, ljósar en
nokkur orð fá gert, hinn hrað-
fara vöxt samvinnufélaganna í
Svíþjóð.
Stjórn K. F. hefir nýlega
ákveðið að leggja fram 20 þús.
kr., sem Alþjóðasamband sam-
vinnumanna ráðstafaði til
h j álpar samvinnuf élagsskapn-
um á Spáni. Undir fyrstu
stjórn vinstri flokkanna á
Spáni fór samvinnuhreyfingin
þar mjög í vöxt, en veitti hins-
vegar örðugra uppdráttar eft-
ir að samsteypustjóm hægri
flokkanna og katólsku mið-
flokkanna komst til valda. I
árslok 1934 voru í spanska
sambandinu 300—400 félög
með samtals 140 þús. félags-
mönnum. Borgarastyrjöldin -
hefir skapað þessari tiltölulega
nýju félagshreyfingu næstum
ósigrandi örðugleika og hefir
Alþjóðasamband samvinnu-
manna því haft forgöngu um
það að samvinnumenn annars-
staðar veittu henni hjálp sína.
Upplýsingar um áframhaldandi
starf samvinnufélaganna hafa
menn þó ekki, nema úr þeim
landshlutum, sem enn eru á
valdi stjómarinnar. Þar halda
þau starfsemi sinni áfram með
fullu fjöri, þrá'tt fyrir alla örð-
ugleika. Þar sem uppreisnar-
Framh. á 4. síðu.
trassaskap. En slík víti eiga að
verða til þess, að betur verði
vandað til næstu tilraunar, en
ekki 'til þess að gefast upp.
Jón Árnason.