Tíminn - 01.04.1937, Page 1

^ýgreifceía
og tunl)cltnta ^afnacott. 1Ö
ehm 2555 - P6otí>6íf 961
©faíbbagi
blaCatn* c r ) )A ui
&l04*H0«>«tnB foBtar 7 (r.
XXI. ár.
Reykjavík, 1. apvíl 1937.
14. blað.
Ræðá Hermanns Jónassonar iorsætis-
ráðherra um Kveldúlfsmálið á Albingi
f
A þessí maður
að stjórna landinu?
Ólafur Thors hefir varið
miklu fé og miklu blaðarúmi til
að sanna, að hann sjálfur sé
færastur af öllum íslendingum
til að vera forsætisráðherra
og sérstaklega að koma öllum
fjárreiðum ríkisins í fyrir-
myndarhorf og atvinnulífinu á
réttan kjöl.
Reynslan er ólygnust. Ólafur
hefir fengið gott tækifæri til
eð sýna, hvað hann getur í
þessum efnum. Hann hefir
haf't tækifæri til að láta ljós
sitt skína í Kveldúlfi. Og í nú-
verandi ástandi Kveldúlfs má
fá hugmynd um stjórnarhæfi-
leika þess manns, sem Sjálf-
stæðismenn, Nazistar og piltar
Jóns í Dal vilja gera hæstráð-
anda til sjós og lands með
þessari þjóð.
ólafur hefir það ekki sér til
aisökunar, að Kveldúlfur hafi
verið stofnaður á krepputíma.
Þvert á móti. — Kveldúlfur
hefir notið hins mesta góðæris,
sem nokkurntíma hefir komið í
íslenzkum sjávarútvegi. Hann
liefir haft nóg tækifæri til að
safna í sjóði, til að mæta töp-
um og endurnýja skip sín. En
þeim reglum, sem Ó. Th. brenn-
ur af löngun eftir að kenna
ríkisstjórninni, hefir hann ald-
rei getað fylgt sjálfur í Kveld-
úlfi.
Það hefir komið fram opin-
berlega, að Kveldúlfur skuldi
nú yfir 4 millj. kr. í Lands-
bankanum, tæpa milljón í Ot-
vegsbankanum og hátt í millj-
ón í erlendum banka. Af Ólafi
sjálfum er það beinlínis viður-
kennt nú, að félagið eigi ekki
fyrir skuldum.
Bankar landsins hafa nú
komizt að þeirri niðurstöðu,
að fyrirtæki Ólafs verði að
veðsetja allar eignir sínar og
að Ólafur og frændur hans
verði að skila aftur einni millj.
króna, sem þeir höfðu dregið
út úr fyrirtækinu. Ennfremur
hafa bankarnir komizt að
þeirri niðurstöðu, að yfirstjóm
fyrirtækisins hafi verið allt of
dýr og að sjálfsagt sé að setja
Ólaf og rekstur hans allan und-
ir eftirlit. Og ólafur hefir
orðið að beygja sig fyrir þess-
um úrslitakostum bankanna.
En myndi það geta átt sér
stað í nokkru öðru ríki, að
maður, sem þannig hefir farið
með eitt stærsta atvinnufyrir-
tækið, væri formaður í stórum
stjómmálaflokki? Og myndi
það nokkursstaðar í löndum
hvítra manna þykja viðeigandi,
að slíkur maður heimti fjár-
málastjórn sjálfs ríkisins í
sínar hendur!
Það er engin furða þótt al-
menningur spyrji undrandi: Á
þessi maður að stjóma landinu?
Bæstvirtur forseti!
Góðir hlustendur!
Ég mun ekki taka verulegan
þátt í þessum umræðum. Það
gerir hæstvirtur fjármálaráð-
herra, yfirmaður bankamál-
anna, af hálfu Framsóknar-
flokksins. En formaður flokks-
ins, Jónas Jónsson, á, eins og
kunnugt er, sæti í efri deild,
og getur því ekki tekið þátt í
þeim umræðum, sem fara fram
liér í þessari háttvirtu deild.
Málefnið, sem hér liggur fyr-
ir, Kveldúlfsmálið, er óneitan-
lega, ef það er skoðað í heild,
mikið þjóðfélagslegt vandamál.
Um afstöðu flokkanna til þessa
máls eiga hlustendur nú að
dæma. Mér virðist því þurfa að
draga sem skýrast fram, hver
sé afstaða hvers þingflokks til
þess hvernig leysa eigi þetta
vandamál og þau rök, sem þar
standa á bak við.
Fyrra tilboð Kveldúlfs
Afstaða Sjálfstæðisflokksins
hefir legið lengs't fyrir, eða
nú í nokkra mánuði, og hefir
hún komið fram í blöðum
flokksins og í tilboði því, sem
formaður flokksins og eimi af
eigendum Kveldúlfs, Ólafur
Thors, gerði bönkunum í vetur
ym skuldaskil félagsins. ól.
Thors lagði þá svo mikla á-
herzlu á réttmæti þessa tilboðs
sins (og blöð hans tóku öll und-
ir það), að hann hafði í hótun-
um um „viðnám", ef tilboðinu
yrði ekki 'tekið tafarlaust. En
þetta tilboð er tvímælalaust til-
raun til einhverrar alvarleg-
ustu fjárplógsaðferðar, sem
menn hafa haft spurnir af. For.
inaður Sjálfs'tæðisflokksins
vildi með tilboðinu koma því
þannig fyrir, að Kveldúlfur
keypti eignir Thor Jensens í
Mosfellssveit fyrir rúml. 1
miilj. 200 þús. kr. — Andvirði
eignanna, auk 350 þús. kr., er
á þeim hvíldu, átti Kveldúlfur
að greiða Thor Jensen með úti-
standandi skuldum Kveldúlfs,
900 þús. kr. Eftir að Kveldúlf-
ur hefði svo keypt Mosfells-
svei'tareignirnar, átti bankinn
að kaupa þær aftur af Kveld-
úlfi fyrir 2 millj. og 50 þús.
kr. Á þennan hátt átti Kveld-
úlfur að greiða um 800 þús. kr.
af skuldum sínum við bankana.
En í þessu tilboði fólst meira,
því að með því að láta Kveld-
úlf framselja Thor Jensen úti-
standandi skuldir sínar, náði
hann eignarhaldi á öllum hús-
eignum sona sinna, og þeim var
þar með bjargað út úr Kveld-
úlfssukkinu. Með þessu hefði
því tekizt að draga húseignir
bræðranna út úr Kveldúlfi, til
viðbótar því sem áður var búið
að draga á þurrt land.
Eins og menn sjá, er hið
megnasta íhaldshandbragð á
þessu tilboði, enda létu íhalds-
lilöðin óspart í ljós sína full-
komnustu ánægju yfir þessu
tilboði og töldu það mikið
hneyksli, ef því yrði ekki tek-
ið. Og það leikur enginn vafi
é því, að ef Sjálfstæðisflokk-
urinn hefði haft meirahluta á
Alþingi og í s'tjóm bankanna,
þá hefði þessu tilboði verið
tekið tafarlaust. Því að þetta
tilboð er afstaða og vilji Sjálf-
stæðisflokksins eins og hann
var, áður en Kveldúlfsmenn
gegn vilja sínum voi-u þving-
aðir inn á aðrar leiðir.
Síðara tilboð'Kveldúlfs
og úrslítakostir
bankanna
Síðara 'tilboð Kveldúlfs var
neyðai’ráðstöfun, sem Kveld-
úlfur hefir orðið að gera gegn
viljft sínum, vegna vinnu
vinstri flokkanna í bönkunum,
og i blöðum og vegna þeirrar
almennu fordæmingar, sem
fyrra tilboðið hefir hlotið með-
al almennings, og tilraunin til
þess að draga þessa einu millj.
króna út úr fyrirtækinu, bræðr-
unum til persónulegs fram-
dráttar og öryggis.
Ég bið menn þó vel að at-
huga það, að þessu síðara til-
boði var ekki heldur tekið af
bönkunum, heldur settir nýir
úrslitakostir, sem Kveldúlfur
varð að ganga að.
Alþýðuflokkurinn og
síldarverksmiðjan á
Hjalteyri
Afstaða Alþýðuflokksins er
að ýmsu leyti skýr á yfirborð-
inu. Hún er krafa um það, að
Kveldúlfur sé gerður gjald-
þrota, hvaða tilboð um trygg-
ingar og skuldaskil, sem fram
kunna að koma. Aðferðin, sem
valin hefir verið af Alþýðu-
fiokknum, að bera fram um
þetta frv. á Alþingi, myndi, ef
gjaldþrotið væri framkvæmt á
þennan hátt, skapa hættulegt
fordæmi, og leggja vopn í hend-
ur ands'tæðinganna, ef þeir
einhverntíma næðu völdunum í
sínar hendur. Þessu hefir fjár-
málaráðherra lýst mjög skýrt.
Og afstaða Aiþýðuiloldcsins er
skiljanleg aðeins út frá því
sjónarmiði, að Kveldúlfur sé
slík þjóðfélagsleg meinsemd,
að hana beri að skera burtu
tafarlaust, hvað sem öllu öðru
líði. En þetta sjónarmið fær
ekki staðizt hjá Alþýðuflokkn-
um, þegar tekið er tillit til
þess, að fulltrúar flokksins
bæði í stjórn síldarverksmiðj-
anna og í ríkisstjórninni hafa
mælt með því mjög eindregið
og leyft það, að Kveldúlfur
byggði síldarbræðslustöð á
Hjalteyri, ef aðeins væri fé
fyrir hendi til að leggja í fyr-
irtækið. Ef leysa á þetta mál
út frá því sjónarmiði, að Kveld-
úlfur sé þjóðfélagsleg ófreskja
í a'tvinnumálum, þá fær það
ekki með nokkru móti staðizt,
að leyfa þessari sömu ófreskju
að bæta við sig einum hausn-
um í viðbót, eins og Alþýðu-
flokksmenn vildu gera í vetur.
Hversvegna vill Alpýðu
llokkurinn gefa Kveld-
úlfsmönnum 1 milj. ki%?
En ef leysa á málið á fjár-
hagslegum grundvelli fyrir
bankana og ríkisheildina, þá er
afstaða Alþýðuflokksins einnig
full af mótsögnum. Engum
dettur í hug, að Héðinn Valdi-
marsson, eða nokkur annar Al-
þýðuflokksmaður, sem stjórn-
aði fyrirtæki fyrir sjálfan sig
eða aðra, myndi láta sér koma
í hug, að neita því, að taka
við um einni milljón króna frá
skuldunautunum til tryggingar
skuldunum. Með því að leggja
fram um eina milljón króna í
nýjum veðum til tryggingar
skuldum, gegn loforði frá bönk-
unum um rekstrarlán í eitt ár,
‘.ekur Kveldúlfur sjálfur á sig
áhættuna af rekstrmum þennan
tima, í stað þess að lá'ta bank-
ana eða ríkið gera það, ef fé-
lagið yrði gert gjaldþrota. Ég
get ekki séð nokkra ástæðu fyr-
ir því hjá Alþýðuflokknum að
berjast nú fyrir þvi að verð-
launa Kveldúlf fyrir frammi-
stöðuna síðustu árin með því
að gefa þeim Thorsbræðram
þessa einu milljón króna, sem
þeir hafa verið knúðir til að
bjóða fram í veðum.
Gott iyrir KveldúlSs-
menn, eS AlpýðuSlokk-
urinn fengí að ráða
Okkur Framsóknarmönnum
er það vel ljóst, að hjá mörg-
um mönnum í þessu landi er
sú hugsun mjög rík, eftir þau
lcynni, sem þeir hafa fengið af
fjármálastjóm Kveldúlfs, að
tðlilegast sé að skera þá fjár-
málaóreiðu upp með rótum, svo
sem Alþýðuflokksmern telja
sig vilja gera, með því að
heimta skilyrðislaust að fyrir-
tækið verði gert gjaldþrota. Ef
til vill er þessi skoðun ein af
sterkustu rökunum, sem Al-
þýðuflokkurinn telur sig hafa
í þessu máli, því að það er vit-
að, að stjómmálaflokkum hætt-
ir stundum við að taka nokkuð
mikið tillit til þess, sem þeir á-
líta að sé vinsælt og líklegt til
fylgis, án þess að athuga til
fullnus'tu afleiðingarnar ofan í
kjölinn. En þegar þetta mál er
yfirvegað til hlítar, efast ég
ekkert um, að afstaða Alþýðu-
flokksins í þessu máli, er sú af-
staða, sem Kveldúlfur óskaði
helzt eftir að fengi að ráða.
Kveldúlfsmenn hafa verið
þvingaðir til að bjóða fram
tryggingar, og með því að
bjóða fram þessa einu milljón,
sem dregin hefir verið út úr
fyrirtækinu, telja þeir sóma
sjálfra sfn og sóma flokksins
vera borgið í augum almenn-
ings. Ei neitað væri að taka
við miljóninni, væri einnig
henni bjargað. Og mikið af
þeim verðskulduðu óvinsældum,
sem Kveldúlfur hefir bakað sér
með fjármálabraski, væri einn-
ig hægt að þurka út, eða láta
menn gleyma þeim í bráð, með
því að þyrla upp moldviðri um
það, að Kveldúlfur hefði verið
ofsóttur. En síðan væri opin
leið til að nota milljónina, sem
Alþýðuflokkurinn vill gefa
Thorsbræðrum, til þess að koma
upp nýjum reks'tri, eins og
hefir verið gert hvað eftir
annað, og sem væri algerlega
óháður eftirliti bæði bankanna
og annara.
Þessi yrði niðurstaðan, ef
viðhorf Alþýðuflokksins fengi
að ráða, og ég efast ekkert um,
að hún væri að ýmsu leyti hin
hezta fyrir Kveldúlfsmenn.
FramsóknarSiokkut inn
heSit knúð Kveldúlf
til að ganga að
úrslitakostunum
Aísíaða okkar Framsóknar-
manna er alveg ákveðin og
markviss. Umboðsmenn okkar
í bönkunum og blöð flokksins
hafa miskunnarlaust tætt nið-
ur aðstöðu Sjálfstæðisflokks-
ins í málinu, er fram kom í til-
boði Kveldúlfs um sölu á Korp-
úlfsstöðum, sem ég hefi lýst
hér að framan. Formaður
flokksins hefir með skrifum
sínum hrakið Kveldúlf og flokk
hans skref fyrir skref. Kveld-
úlfur sá, það og Sjálfstæðis-
menn skildu það, að það var
ekki stætt á tilboðinu frá í vet-
ur, er þeir höfðu í hótunum
um að veita ,viðnám“, ef því
ekki yrði tekið. Það var vís
dauði fyrir flokkinn í kosning-
um, ef forvígismenn hans
drægju eina milljón króna út
úr fyrirtækinu áður en það
yrði gert gjaldþrota (og
vitanlega hefði það orðið, ef
ekki hefði komið fram nýjar
tvyggingar). Það fann hvert
mannsbarn á landinu, að and-
staðan gegn þessu var orðin
svo sterk, að ekki varð hjá því
komizt að skila eignunum, til
þess að reyna að bæ'ta aðstöðu
flokksins í málinu. Eftir kosn-
ingarnar myndi formaður
Sjálfstæðisflokksins, og flokk-
urinn, sem hann hefir á bak
við sig, ef hann fengi aðstöð-
una, að sjálfsögðu framkvæma
þann vilja sinn, sem fram kom
í fyrra tilboðinu, og láta koma
til almennrar eftirgjafar eins
og flokkurinn hefir lýst yfir
hér í þinginu að hann vilji
Framh. á 4. síðu.
Utan úr heimi
Hinn aukni vígbúnaður stór-
i'eldanna, sem mörgum þykir
sennilegt að fyr en varir geti
leitt til nýrrar heimsstyrjald-
ar, hefir vakið Norðurlanda-
þjóðirnar mjög til umhugsunar
um það, hvemig þeim myndi
bezt geta tekizt að vernda hlut-
leysi sitt og halda sér utan við
ófriðinn.
Að dómi margra vofir mesta
hæt'tan yfir Danmörku.
Frú Tabouis, hin þekkta
franska blaðakona, hefir fullyrt
að það væri eitt af fyrstu á-
formum þýzka herforingjaráðs-
ins, ef til ófriðar kæmi, að ráð-
ast inn í Danmörku og tryggja
sér allar þær landbúnaðaraf-
urðir, sem Danmörk getur
framlei'tt. Hvort sem þetta er
rétt hermt af frú Tabouis eða
ekki, þá benda samt margar
sterkar líkur til þess að þetta
geti hæglega þannig farið og
a. m. k. lá'ti pjóðverjar sér ekki
minna nægja en leggja undir
sig Suður-Jótland, sem samein-
aðist Danmörku eftir heims-
styrjöldina.
Sú hætta, sem talin er vofa
yfir hlutleysi Svíþjóðar og
einnig getur náð til norður-
hluta Noregs, stafar af járn-
málminum.
I norðurhluta Svíþjóðar eru
mjög auðugar járnnámur. Hef-
ii franska blaðið Matin nýlega
gert þær að umtalsefni og seg-
ir að ekkert sé líklegra, ef til
ófriðar kemur milli Rússa og
Þjóðverja, en að Rússar reyni
að s’töðva alla flutninga á jám-
málmi frá Svíþjóð til Þýzka-
lands. Luleá er nú aðalút-
flutningsbær sænska járn-
málmsins, en ef þörf gerist er
einnig auðvelt að koma honum
með járnbraut til Larvik í
Norður-Noregi og flytja hann
þaðan til Þýzkalands.
Til að stöðva útflutninginn,
þurfa Rússar því að setja
hafnbann á báða þessa bæi.
Takist það ekki, verða þeir að
reyna að ná námunum á sitt
vald með því að fara landleið-
ina, en þá dregst Finnland
einnig með í leikinn, því Rúss-
ar yrðu að fara yfir norður-
hluta þess.
Svenska Dagbladet ræðir um
þetta atriði 8. marz sl. Rússland
er að dómi þess eina landið,
sem er sjálfbjarga um öll hrá-
efni til hernaðar. Hitt er meira
vafamál, hvort hertækjaverk-
smiðjur þeirra reynast full-
nægjandi, ef til ófriðar kemur.
Á sviði hergagnaframleiðslunn-
ar er Þýzkaland sennilega be'tur
statt en nokkurt annað land,
en það vantar hráefni og þó ef
til vill umfram allt járnið. 1932
flutti Þýzkaland inn 3.5 millj.
tonn af járnmálmi, 1935 rúm-
lega 14 millj. og fyrri árshelm-
inginn 1936 9.7 millj. Um 40%
eða vel það af þessum innflutn-
ingi, kom frá Svíþjóð. Frakk-
land kemur næst á eftir Sví-
þjóð með innflutning á járn-
málmi til Þýzlcalands. En í ó-
friði myndi náttúrlega allur sá
innflutningur stöðvas't og
Framh. á 4. síðu.