Tíminn - 21.04.1937, Síða 3

T 1 M I N N
67
liggja nú fyrir, og að þeir vilja
lieldur ekki veita stjóm, skipaðri
af andstöðuflokkum stjómarinnar,
stuSning eða hlutleysi, þannig að
það er með núverandi skipun AI-
þingis ekki unnt að mynda aðra
meirihlutastjóm. par sem enn-
íremur alllangt er liðið á kjör-
tímabilið og aðstaðan, einkum í
atvinnulífi þjóðarinnar, þegar orð-
in mjög breytt frá því er alþingis-
kosningar fóru síðast fram, .þá
þykir, að öllu .þessu .athuguðu,
sijómskipuiega rétt að skjóta mál-
tfnum þeim, er ber á milli þing-
ílokkanna, undir dómstól þjóðar-
innar og efna til nýrra kosninga
svo fljótt sem verða má.
Samkvæmt þessu hefi ég af
hálfu ráðuneyiisins mcð símskeyti
i gær lagt til við konung að AI-
þingi það er nú situr, verði rofið
— og að almennar kosningar að
nýju fari fram 20. næstkomandi
júnimánaðar.
þessu næst las forsætisráðherra
upp eftirfarandi boðskap frá kon-
ungi:
Vér Christian hinn Tíundi,
aí guðs náð konungur íslands
og Danmerkur, Vinaa og Gauta,
hertogi í Slésvík, Holtsetalandi,
Stórmæri, Þéttmerski, Láen-
borg og Aldinborg,
GJÖRUM KUNNUGT: Með
því að forsætisráðherra af
hálfu ráðuneytis Vors þegnlega
hefir borið upp fyrir Oss til-
lögu um að rjúfa Alþingi það,
sem nú er, og þar sem Vér
höfum í dag allramildilegast
fallizt á tillögu þessa, þá bjóð-
um Vér og skipum fyrir á
þessa leið:
Alþingi það sem nú er, er
rofið.
Eftir þessu eiga allir hlutað-
eigendur sér þegnlega að hegða.
Gjört á Amalíuhorg,
20. apríl 1937.
Undir Vor konunglega hönd
og innsigli.
CHRISTIAN R.
Vér Christian hinn Tíundi o.
s. frv.
GJÖRUM KUNNUGT: Með því
að Vér höfum með opnu bréfi
dagsettu í dag, rofið Alþin’gi,
sem nú er, þá er það ailramildi-
legastur vilji Vor, að nýjar al-
mennar kosningar skuli fara
fram 20. júní næstkomandi.
Fyrir því bjóðum Vér og
skipum svo fyrir, að almennar
kosningar til Alþingis skuh
fara fram nefndan dag.
Eftir þessu eiga allir hlutað-
Bráðabirgðalögin um stjórn rík-
isverksmiðjanna voru til 1. umr.
í efri deild 16. þ. m. Vegna blekk-
inga íhaldsblaðanna þykir rétt að
skýra nokkuð frá þeim umræðum.
Atvinnumálaráoherra talaði fyrst-
ur og óskaði eftir að lögunum
\æri vísað til 2. umr.
Bernharð Stefánsson, sem ásamt
Rinari Ámasyni, hafði flutt sér-
slakt frumvarp um stjórn verk-
smiðjanna, tók þá til máls og var
ta'ða hans á þessa leið:
„þegar frv. okkar þingmannaEy-
firðinga var hér til umræðu lýsti
ég þvi hvað eftir annað yfir, að
við teldumj að nauðsynlegt hefði
verið að gefa út bráðabirgðalög
þau, sem hér liggja fyrir, vegna
ástands þess, sem skapast^hafði í
stjórn verksmiðjanna. Við værum
því reiðubúnir að vera með hverri
þeirri samþ. hér i þinginu, sem stað-
festi þessa ráðstöfun ráðherrans,
að því er til fortíðarinnar kæmi.
þessvegna mótmælti ég líka strax
þeim ummælum háttv. 4. þm.
Iivk að í frv. okkar Eyfirðing-
anria fælist vantraust á ráðh.err-
anum.
Hinsvegar töldum við það fyrir,-
komulag, sem bráðabirgðalögin
ákveða um stjórn verksmiðjanna,
eígendur sér þegnlega að hegða.
Gjört á Amalíuborg,
20. apríl 1937.
Undir Vor konunglega hönd
og innsigli.
CHRISTIAN R.
Samkvæmt þessu Iýsi ég því yf-
ir, að þetta Alþingi íslendinga,
sem háð er eitt þúsund og sjö ár-
um eítir að hið fyrsta Alþingi var
háð á pingvöllum, er rofið“.
cviðunandi til frambúðar, og þess-
vegna bárum við fram frumvarp
það, sem ‘samþykkt hefir verið hér
i deildinni um stjóm síldarverk-
smiðja ríkisins. Er skoðun okkar
aigerlega óbreytt um þetta atriði.
Nú hafa bráðabirgðalögin tekið í
neðri deild þeirri mcginbreytingu
að beinlínis er tekið fram í þeim,
áð þau falli úr gildi um næstu
áramót eða þegar umboð núver-
andi stjórnar fellur niður.
pau hafa því tekið þeirri breyt-
ingu, að í stað þess að ákveða
skipulag verksmiðjustjómarinnar
til trambúðar, eru þan í þessari
mynd aðeins staðtestíng þingsins
á þessari ráðstöfun ráðherrans
undir htnum sérstökn kringum-
stæðum, án þess að ákveða nokk-
uð um frambúðarskipulagið.
Eins og ég sagði áðan höfum
við þingmenn Eyfirðinga aldrei
haft neitt á rpóti því aö veita ráð-
stöfun ráðherrans slika staðfest-
ingu, ef það um leið væri tryggt,
að upp verði tekið heppilegt og
sanngjarnt fyrirkomulag, en
bráðabirgðalögin aðems skoðuð
sem nevðarráðstöfun til bráða-
birgða.
Ég hefði talið það beppilegast,
að frv. okkar Eyfirðinganna og
Bráðabírgðalögín um stjórn
síldarverksmíðj anna
Haraldur Guðmundsson atvimtumálaráðh. lýsti yfir því 16.
þ. m. við 1. umræðu í efri deild um bráðabirgðalögin um stjórn
sildarverksmiðja ríkisins að hann myndi láta undirbúa lög
um nýtt stjómarfyrirkomulag á ríkisverksmiðjunum í samráði
við miðstjórnir aðalflokkanna eða fulltrúa, sem þær tilnefndu
íií þess. Með þessari yfirlýsingu ráðherrans og þeirri breytingu,
sem samþykkt var frá Gísla Guðmundssyni í neðii deild, að
lögin skuli ganga úr gildi um næstu áramót, er það tryggt, að
hafizt verði alvarlega handa um að koma því skipulagi á stjórn
þessara þýðingarmiklu fyrirtækja, sem viðunandi geti verið til
frambúðar. Og með því að láta alla aðalflokka þingsins taka sam-
eiginlega þátt í undirbúningi málsins, er fengin viðurkenning á
þeirri stefnu flokksþings Framsóknarmanna að allir helztu stjóm-
málaflokkar þingsins skuli eiga jafna hlutdeild í stjórn verk-
smiðjanna og misrétti í þeim efnurn geti því ekki komið af stað
ófriði um verksmiðjumar.
bráðabirgðalögunum hefði verið
fateypt saman í eitt, þannig að til-
bögunin samkvæmt okkar frv.
gengi í gildi, þegar tími bráða-
l.irgðalaganna væri útrunninn t. d.
um næstu áramót. Neðri deild
befir þó ekki valið þennan kost,
Iieidur sent bráðabirgðaiögin hing-
að.
En þó neðri deild hafi enn ekki
tekið afstöðu til okkar framvarps,
vonumst við þingmenn Eyfirðinga
lil, ef störf þingsins haldi áfram
mcð eðlilegum hætti og þó bráða-
birgðalögin verði samþykkt í nú-
verandi mynd, að okkar frumvarp
\ erði einnig samþykkt, — þá með
þeirri breytingu að þau komi ekki
til framkvæmda fyr en bráða-
birgðalögin falla úr gildi.
Við þá niðurstöðu gætum við
sætt okkur.
En þar sem nú er mikið um það
lalað og fullt' útlit fyrir, að þingið
liætti störfum fyr en varir og svo
getur því farið að frv. okkar dagi
uppi, þá kemur til kasta atvinnu-
málaráðherra að sjá um að undir-
búa þá löggjöf, sem á að taka við
aí bráðabirgðalögunum.
Verður með þau eins og önnur
lög mikið undir undirbúningnum
komið og tel ég því miklu skipta,
livernig honum verður hagað.
Alþýðuflokkurinn og atvinnu-
málaráðherra hafa hér í umræð-
unum um frumvarp okkar þm.
Eyf. og víðar haldið þvi fram,
að fyrirkomulag bráðabirgðalag-
anna sé það langheppilegasta. Mér !
er því ekki grunlaust, ef núv. ráð-
herra og flokksmenn hans ættu
einir að hafa undirbúninginn með
liöndum, þá yrði með honum gerð
tilraun um framlengingu þess
íyrii'komulags, sem i lögunum
fellst.
Á þann hátt vll ég ekki sleppa
málinu í hendnr ráðherra og mun
því ekki samþykkja þetta frumv.
nema annaðhvort sé um leið
tryggð frambúðarskipun, sem ég
get unað við t. d. að frumvarp
okkar - Eyfirðinganna yrði sam-
þykkt, ellegar þá, að undirbún-
ingur nýrrar löggjafar verði gerð-
ur af fulltrúuia helztu stjómmála-
flokkanna, sem þeir tilnefna
sjálflr.
Ég vil því leggja þá spurningu
fyrir ráðherrann, hvort henn vilji
haga undirbúninginum á þann
bátt.
J>að verður undir svari hana
komið, hvort við þingmenn Ey-
firðinga sjáum okkur fært að
grciða frv. atkvæði til 2. umræðu.
Hvað frekara fylgi snertir, mun
það sjást jafnóðum við atkvæða-
greiðslu".
þegar Bernharð Stefónsson hafði
lokið máli sínu kvadai atvinnu-
mólaróðherra sér hljóðs og óskaði
eítir hléi til þess að hann gæti
ráðfært sig við samflokksmenn
sína, hvernig svara bæri fyrir-
spurn Bernharðs. Varð forseti við
osk hans.
Að loknuf undarhléinu lýsti hann
því yfir, að ef það félii í hans hlut
að undirbúa lög um fyrirkomulag
síldarverksmiðjanna mundi hann
gera það í samráði við miðstjórnir
lielztu stjórnmálaflokkanna, elleg-
ar, ef það þætti æskilegra, fela
undirbúninginn nefnd, sem skipuð
\æri fulltrúum, er flokkarnir
sjálfir tilnefndu.
Bernharð Stefánsson sagðist telja
svör ráðherrans fullnægjandi til
þess að hann gæti veitt bráða-
birgðalögunum stuðning í sinni
núverandi mvnd.
Steína Framsóknarílokksíns
í mjólkurmálínu
Sama verð Syrír sömu vöru á sama sölustað
Fúkyrði og ruddaskapur Pét-
urs Ottesen í umræðunum um
mjólkurmálið vakti sérstaka
athygli, einkum af því, að þau
komu fram, eftir að hann vissi
að Framsóknarmenn höfðu
næstum fullnotað ræðutíma
sinn. Var P. 0. svo ofsareiður,
að hann réði sér ekki, barði
hnefanum í ræðustólinn og
sagði að forsætisráðherra hefði
farið með róg og ósannindi í
mjólkurstöðvarmálinu í efri
deild og hann hefði framið
skjalafals í sambandi við það
mál. — Vitanlega leyndi það
sér ekki, að þessi orð voru töl-
uð af manni, sem var frávita af
reiði. Þessi sára reiði P. O. var
af því sprottin, að hann var
minntur á það af forsætisi'áð-
herra hvernig framkoma
flokksmanna hans var hér í
líeykjavík er þeir réðust gegn
bagsmunasamtökum bænda í
afurðasölumálinu. Fyrir bænd-
urna á P. O. að vei’a fulltrúi,
en er svo auðmjúkt verkfæri í
höndum flokksmanna sinna, að
hann hlýðir þeim jafnvel í j
mjólkurverkföllum eins og i
flokksmaður hans og nafni
Pétur Magnússon.
Annars kom það greinilega
fram í þessum umræðum, þrátt
fyrir stóryrði og fullyrðingar
Sjálfstæðismanna og Hannesar
Jónssonar, sem áttu að fela
kjama málsins, — hver eru hin
launverulegu aðalatriði mjólk-
urmálsins á Alþingi.
Forsætisráðherra dró skýrt
fram þessi aðalatriðí:
Frumvarp Þ. Br. og Péturs
Magnússonar segir, að sama
verð eigi að greiða öllum fram-
leiðendum á verðjöfnunarsvæð-
inu fyrir mjólkina komna á
sölustað. En þessi regla er að-
eins blekking, því framkvæmd
ákvæðisins á að vera þannig,
að bændur á Mjólkurfélags-
svæðinu eigi Reykjavíkurmark-
aðinn, gegn því að greiða 8%
\ erðjöfnun eins og nú. En jafn-
framt eiga Mjólkurfélags-
bændur að fá gróðann á rekstri
samsölunnar, sem sl. ár var
rúmar 165 þús. kr. og var not-
aður til að greiða verðuppbót
til bænda í Borgai’firði og á
Suðurláglendinu. Þetta á að
taka af þessum bændum, Mjólk-
urfélagsbændumir eru því
tryggðir með mjög hátt verð.
Hinsvegar eiga bændur á
Suðurláglendinu og í Borgar-
firði að mynda sér verðjöfnun-
arsjóð af sölu á mysu og
mjólkurdufti og með fóður-
bætistolli — en ríkið að greiða
það sem á kynni að vanta. —
Fóðurbætistollur fer vitan-
!ega hraðminnkandi vegna
liraðminnkandi innfiutnings á
fóðurbæti frá útlöndum. Sú
tekjulind er því þverrandi.
Að bændur myndi sér verð-
jöfnunarsjóð fyrir mysusölu
og mjólkurduft eru ’tyllivonir.
Það er lítt framkvæmanlegt
að selja þessar vörur tiltölu-
lega dýrara en nýmjólk — en
það þarf að gera, ef verðjöfn-
unarsjóður á að myndast.
Frh. á 4. síðu.
framleiðenda vestan heiðar,
hefir greitt 26,8 au. á lítra, að
frádregnum vinnsluafföllum og'
kostnaði, sem mun hafa verið
sem næst 1/2—IV2 aurir á lítra,
eftir því hve mikil vinnsla hef-
ír verið í stöðinni í hverjum
rnánuði út af fyrir sig.
Mjólkursamlag Borgfirðingia,
greiddi 18,9 au. á lítra, og er
það nákvæmlega sama verð og
1935. Mjólkurbú þetta hefir
eitt framleiðslu á niðursoðinni
mjólk, og hafði sala á henni
minnkað mjög á þessu ár'i.
Samt mun hafa verið mjög
rúmt um að greiða þetta verð
til framleiðenda, og hefir því
aðstaða búsins batnað á þessu
ári þrátt fyrir stórkoslegt
markaðstap á niðursoðinni
mjólk.
Mjóíkurbú Flóamanna greiddi
19,5 au. á lítra í stað 19,6 árið
1935. Má það teljas't nákvæm-
lcga hið sama. Þetta mjólkurbú
sem er fullkomnast að tækjum
og öllum frágangi hefir eitt af
búum verðjöfnunarsvæðisins
annast útflutningsostiim og eitt
verið fært um að gera það til
þessa. Á það þannig meira á
hættu en önnur mjólkurbú, ef
verðjöfnunin næst ekki til fulls
eins og áætlað er á hverjum
'tíma, því að verðið er lægst
fyrir þa vöru, og krefst því
mestra verðuppbóta til að ná !
jafnaðarverðinu.
Mjólkurbú Ölvesinga. Það
mun hafa ákveðið greiðslu
17,19 au. á lítra, en 17,59 au.
1935. Við þetta er þó það að at-
buga, að búið hafði ekki lokið
greiðslum 'til bænda fram til
sramóta fyrir mjólk þeirra, er
það hélt aðalfund, og uppbót á
haustmjólk 4 au. á lítra, sem
aðalfundur ákvað, mun einnig1
cgreidd enn. Yfirleitt virðist
mjólkurbú þetta hafa sætt
ýmsum óhöppum, bæði nú og
árið 1935, þegar það stendur
svo miklu ver með útborganir
sínar til bænda, en hin mjólk-
urbúin gera. Þrátt fyrir sömu
markaðsskilyrði og aðra ytri
aðs’töðu.
Alls hafa mjólkurbú verð-
jöfnunarsvæðisins greitt til
bænda á árinu sem næst kr.
2.600.000,00. En árið 1933,
síðasta ár samkeppninnar mun
það hafa verið ca. kr.
1.298.000,00. Þótt mjólkuraukn-
iiigjn sé ekki um helming, held-
ur 83% hefir verðið meira en
tvöfaldast, seni bændur fá. Þar
er því bæði um allverulega
bækkun á öllu verði að ræða
og markaðsaukningu um 83%.
Verður að telja það mjög
sæmilegan árangur, þegar á
lieildina, er litið, og í raun og
veru miklu betri, en menn
myndu hafa gert sér vonir um,
tf þeir hefðu vitað þessa gífur-
legu mjólkuraukningu fyrir.
Mjólkuraukningin.
Eftirfarandi skýrsla sýnir
1935
Mjólkurstöðin í Rvík 4.996.815
Mjólkuraukningin á árinu,
borið saman við árið 1935, er
því 18,67%.
En beri maður afíur saman
mjólkurmagnið, er skipulagið
tók til starfa 1933 og nú í. árs-
lok 1936, er aukningin miklu
stórfeldari. Árið 1933 var allt
mjólkurmagn mjólkurbúanna á
verðjöfnunarsvæðinu 6,4 milj.
kr. En í árslok nú 1936 11,7
millj. kr.. Aukningin er því 5,3
millj. eða um 83%. Ekki mun
þetta vera alveg allt aukning á
framleiðslu á svæðinu, því að
seimilega kemur nú ei'tthvað af
mjólk til búanna, sem selt var
beint utan við þau áður. En
vitanlega er það ekki sem
reinu nemur.
Ef vér litum til frænda
vorra Norðmanna til saman-
burðar, þá hafði mjólkuraukn-
ing hjá þeim austanfjalls, síðan
þeir settu sín mjólkurlög árið
mjólkurmagn það, sem borizt
hefir hverju mjólkurbúi um
sig á verðjöfnunarsvæðinu,
bæði árin 1935 og 1936:
1936 Aukning
kg. 5.145.531% kg. 148.716% kg.
kg. 4.365.381% kg. 1.360.571% kg.
kg. 1.064.069 kg. 68.910 kg.
1930, orðið ca. 27% í árslok
1935 og þótti það geysilega
mikil aukning þar.
Vöx.turinn og verðið.
í grein minni í fyrra um
mjólkursöluna 1935 benti ég á,
að árin 1930—1933, sem mjólk-
urbúin voru í fullri samkeppni
um markaðinn, þá hefði mjólk-
in vaxið um ca. 1 millj. lítra
hjá þeim og verðið fallið um
2,82 au. að meðaltali á lítra.
En skipulagsárin 1934—1936
hefir vöxtur mjólkurmagnsins
orðið 5,3 millj., en verðið
hækkað um ca. 2,8 au. á lítra
að meðaltali. Og þó hafði
mjólkurverð lækkað í útsölu um
2,67 au. á lítra síðari árin 1934
—1936.
Ef sama lögmál hefði ráðið
áfram á mjólkurmarkaðinum
eíns og var 1930—1933, hefði
meðaíverðið átt að vera komið
Mjólkurbú Flóamanna 3.004.810
Mjólkurbú Ölvesinga 995.159
Mjóikursamlag Borgf. 947.025% kg. 1.224.759 kg. 277.733% kg.
Samtals 9.943.809% kg. 11.799.741 kg. 1.855.921% kg.
oían í svo að segja ekki neitt,
og er það mjög í samræmi við
reynslu nágrannaþjóðanna t. d.
Norðmanna, þar sem mjólkur-
stríð var komið milli framleið-
enda áður en þeir settu mjólk-
urlög sín 1930, — og bændur
létu mjólk sína, svo að segja,
fyrir ekki neitt á altari sam-
keppninnar.
Þannig hefði einníg hlotið að
fara fyrir okkur, ei ekkert
hefði verið að gert í tíma, og
hygg ég að fáir bændur héi'
sunnanlands hefðu mátt við að
bíða þeirrar reynslu, og áreið-
anlega hefðu þeir síst mátt við
því, sem vanþakklá'tastir hafa
verið fyrir ráðs'tafanirnar, sem
björguðu þeim og öðrum frá
þessu hruni, og þeir sömu, sem
setið hafa um hvert tækifæri
til að torvelda þær og ríða' þær
niður. 1 skjóli þessara ráðstaf-
ana eingöngu haía þeir nú
hæsta verð fyrir mjólk sína,
sem sennilega þekist í heimin-
um nú á tímum. En svo er
skammsýnin og mér liggur við
að segja illgimin mikil, að það
er allt fánýtt og jafnvel fjand-
samlegt, af því að starfsbræður
þeirra annarsstaðar á Suður-
landsundirlendi og í Borgar-
firði hafa einnig notið góðs af.
Slík sjónarmið eru aldrei
sigurvænleg, og enginn bóndi
má gleyma reynslunni í þess-
um efnum, en hún er í fæstum
orðum þessi:
Árin 1930—1933
(skipulagsleysið)
Árin 1934—1936
(skipulagið)
Mjóikuraukning. Verðlækkun. Verðhækkun
161o 141.
831 181o
III. Ályktanir og áform.
Af því, sem að framan segir
er það bersýnilegt að allir
mjólkurframleiðendur á verð-
jöfnunarsvæðinu hafa notið
góðs af skipulaginu, þótt enn
sé það ungt og ýmislegt geti
staðið til breytinga og bóta.
Fáir munu hafa gert sér öllu
betri vonir um árangur af því,
nema ef vera skyldu þeir, sem
; \ildu einir hafa allt og útiloka
; aðra, og ef vera skyldu þeir,
I sem aldir eru upp við forrétt-
■ indi og fríðindi umfram aðra,
og vilja láta allar ráðstafanir
miðast við þáð. Þeir nienn, sem
; hugsa í hverju máli á vísu
■ ,,spekulantanna“, að allur gróði
sé lítilsverði, nema hann sé af
öðrum hafður, eða kostnað
annara. Þannig hugsa ekki