Tíminn - 28.04.1937, Side 1

^.fgteifcsla
og tnní)cimto ^afnatött. 16
eiml 2353 - Póotb^íf 961
©jaíbbagi
blaCsins cr I fáni
Áceangnrimi foatat 7 ft.
XXI. ár.
Þó að framboðsráðstafanir
íhaldsins, sem fyrst var ljóstr-
að upp í Nýja dagbl., komi í
sjálfu sér fáum á óvart, hafa
}:ær þó vakið allmikinn óhug
hjá ýmsum Sjálfstæðismönnum
í Reykjavík. Og enn meiri
andúð munu þó þessi tíðindi
vekja, þegar þau berast út um
sveitir landsins.
Og það er heldur engin
furða, þó að mörgum Sjálf-
stæðismanninum þyki liðhlaup-
amir dýru verði keyptir. Þor-
steinn sýslumaður í Búðardal,
cinn reyndasti og forsjálasti
þingmaður flokksins, er hrak-
íhn úr kjördæmi sínu, sem
hann mun hafa talið sér alger-
lega öruggt, og honum skipað
að bíða ósigur í öðru kjör-
dæmi, þar sem hann tæpast
getur einu sinni haft von um
yppbótarsæti. Og jafnframt
liggur það í augum uppi, að
baksamningar verða gerðir við
.Tón í Stóradal, um það að á-
kveðinn hluti Sjálfstæðismanna
skuli svíkja Jón á Akri á sama
hátt og Bjöm L. Bjömsson var
svikinn í Vestur-IIúnavatns-
sýslu við síðustu kosningar.
Það er von að kjósendum
Sjálfstæðisflokksins þyki nóg
um slíkar mannfómir.
En svo er önnur hlið þessa
máls, sú sem að kjósendunum
snýr í hinum einstöku kjör-
dæmum. Því að hér er verið að
semja um afhendingu kjós-
enda í stórum stíl. Þetta stór-
kostlega mansal fer fram
suður í Reykjavík, án þess að
kjósendurnir, sem á að af-
henda, séu nokkuð um það
spurðir. Ólafur Thors semur
um það suður í Reykjavík,
að afhenda Þorsteini Briem
rúmlega hálft fjórða hundrað
Dalamanna, sem af eigin ram-
leik komu að þingmanni sum-
arið 1934. Sömuleiðis semur
Ólafur um það, að afhenda lið-
lilaupum Jóns í Dal alla kjós-
endur Sjálfstæðisflokksins í
Vestur-Húnavatnssýslu, Aust-
ur-Skaptafellssýslu og Stranda-
sýslu, samtals um 700 manns,
eftir því sem reyndist í síðustu
kosningum. í þrem tvímenn-
iugskjördæmum, N-Múlasýslu,
Arnessýslu og Eyjafirði, semja
þeir Ólafur og Jón í Dal um
það, að kjósendur Sjálfstæðis-
og Bændaflokksins skuli ekki
nema að hálfu leyti sjálfráðir
gerða sinna við kjörborðin. Og
svo semja þeir Jón og Þor-
steinn um það við Ólaf, að al-
staðar annarsstaðar á landinu
skuli „Bændaflokksmenn“ af-
hendir íhaldinu — þrátt fyrir
hið gamla, þjóðkunna vígorð
Tryggva Þórhallssonar: „Allt
er betra en íhaldið"!
Hvort munu bændur úti um
byggðir landsins telja sig
bundna af slíkum samningum,
sem óviðkomandi menn suður í
Reykjavík hafa gert fyrir
þeirra hönd?
Það mun sýna sig við kjör-
borðin 20. júní. En eitt er víst:
Að bændur munu sjá í þessum
mansals- og mannfórnasamn-
ingum tvær þýðingarmiklar
yfirlýsingar.
Annarsvegar yfirlýsingu for-
ráðamanna Sjálfstæðisflokks-
ins um, að þeir hafi nú að lok-
u.m gefið upp alla von um að
þeim geti tekizt það í refja-
lausri baráttu að ná því at-
kvæðamagni meðal þjóðarinn-
ar, sem til þess þarf að fá
meirahluta á Alþingi.
Hinsvegar yfirlýsingu Jóns í
Dal og liðhlaupa hans um það,
að viðleitni þeirra tíl flokks-
myndunar hafi frá upphafi ver-
ið fals eitt við bændur, aðeins
,,millispor“ í áttina að því
marki, að komast í vfirlýsta
þjónustu hins íhaldssama.bæja-
valds, sem sveitunum . er
fjandsamlegast.
Kveldúlfsmenn eru vanir
ýmsum tegundum viðskipta-
samninga. Þeir hafa nokkra æf-
ingu í að semja um hlutabréfa-
kaup, saltfisksölu og meiri og
minni lán í bönkunum. Þeir
geta líka, eins og nú hefir
sýnt sig, samið með góðum á-
rangri við suma óbreytta liðs-
menn sína á Alþingi. Hitt er
vafamál, hvort þeim tekst að
gera þúsundir manna í sveitum
landsins að verzlunarvöru!
|Þorsteínn Jónsson|
fyrv. bóndi á Bakka í öxnadal
andaðist fyrir fáum dögum af
afleiðingum inflúenzunnar. Þor-
steinn sál. var í mörg ár ráðs-
maður hjá Stefáni sál. skóla-
meis'tara á Möðruvöllum, en
hóf sjálfur búskap þar, eftir að
Stefán hætti, flutti síðan að
Bakka í öxnadal og bjó þar
yfir 20 ár og átti þar heima
eftir það, en elz'ti sonur hans
hafði tekið við búinu fyrir fá-
um árum.
Þorsteinn sál. var einn hinn
ágætasti drengur, hreinn í
skapi, vinfastur og tryggur og
jafnan öruggur fylgismaður
þeirra mála, sem liann taldi
rétt. Hann var kvæntur ólöfu
Guðmundsdóttur, liinni ágæt-
ustu konu og lifir hún mann
sinn. Þau eignuðust 4 syni,
sem allir eru uppkomnir og
hinir mannvænlegustu menn.
Þorsteins sál. mun verða sárt
saknað fyrs't og fremst af
vandamönnum hans og svo af
sveitungum hans og öllum
þeim, er nokkur kynni höfðu af
lionum. B. S.
Reykjavík, 28. apríl 1937. 18> jjiag
Gengismálid
Ræða Eysteíns Jónssonar ffármálaráðherra, við 1.
umræðu á Alþíngí, um frumvarp Hannesar Jóns-
sonar um gengisskráningu
Þetta frv. má að sjálfsögðu
telja fram komið í fi’amhaldi
af þeim fullyrðingum Bænda-
flokksmanna í blöðum og ann-
arsstaðar, að með gengisskrán-
ingu krónunnar einni saman sé
unnt að sjá hag framleiðend-
anna borgið. Það þurfi ekki
annað en breyta gengi pening-
anna, lækka það, til þess að
fyrir öllum þeirra hag verði séð
til hlítar. 1 frv. þessu eiga, að
dómi Bændaflokksmanna,að fel-
ast álcvæði, sem tryggi það,
sem á þeirra máli nefnist rétt-
lát gengisskráning. Ef dæma á
eftir þeim umræðum, sem farið
hafa fram hér í þinginu undan-
farið, og annai’sstaðar, þá
\ írðist gengisskráningin vera
það mál, sem Bændafl. telur
auðveldast að þyrla upp ryki
um og þykist flokiisbrot þetta
liafa mikla tröllatrú á lækkun
lcrónunnar. Þess vegna hefðu
nxenn fulla ástæðu til að ætla,
að í meðferð- þessa stórmáls og
eina málsins, sem flokkurinn
virðist sjá, hefði flokkurinn
sýnt einhverja alveg sérstaka
röggsemi. Þessu virðist þó ekki
vera til að dreifa í meðferð
málsins, Frv. þetta kemur fyrst
fram á þingi þegar heill mán-
uður er liðinn frá þingbyrjun,
eða 16. marz. Og þá virðist
fim. þó ekki hafa lagt meiri á-
lierzlu á framgang málsins, en
svo, að 3 dögum síðar, hinn 19.
nxai-z, er það tekið út af dag-
skrá eftir hans eigin ósk, og
fyrst nú, 17. apríl, rúmum 2
mánuðum eftir þingbyrjun, er
það til 1. umr. Nú mætti e. t.
v. ímynda sér, að hv. flm. hefði
sína afsökun í því, að málið
\æi'i mjög vandasamt, og að
hann hefði því þurft langan
tíma til að undirbúa það. En
þegar nánar er að gáð, er fr-v.
þetta ekkert annað en endur-
prentun á frv. um sama efni,
sem þessi sami hv. þm. hefir
flutt á undanförnum þingum!
Þessi málsmeðferð öll af hálfu
flm. sýnir raunverulega mæta-
vel hvað liggur á balc við allt
tal þeirra Bændaflokksmanna
um gengislækkun, og um
gengislækkun, sem aðalúrræði
fyrir bændastéttina. Þeir hafa
ekki áhuga fyrir framkvæmd
málsins, heldur því, að geta
skrafað um það, og kastað
fram órökstuddum fullyrðing-
um, sem alls ekki eru samboðn-
ar jafn vandasömu máli.
Hvemig eru þá ákvæði þessa
merkilega frv., senx eiga að
tryggja hag framleiðendanna
og vera þes megnug, að láta
framleiðsluna bex*a sig? Ég vil
nú fara um þau nokkrum orð-
um, og af því að ýms ákvæðin
oru nokkuð óljós, óska eftir
nánari skýringum frá hv. flm.,
og vona ég að hann firrtist
ekki við. — Samkvæmt 1. gr.
frv. á sérstök nefnd að hafa
nxeð höndum skx’ásetningu á er-
lendum gjaldeyi'i. , Formaður
i'efndarinnar á að vera til-
nefndur af Landsbanka Islands,
en hinir tveir nefndarmenn-
irnir af Búnaðarfélagi íslands
cg Fiskifélagi Islands, sinn af
hvoru félagi. Þessir 3 menn
eiga að hafa alræðisvald í þess-
um málum. Enginn umboðs-
rnaður ríkisvaldsins á að koma
þar nærri, og á það sjálfsagt
að vera tryggingin fyrir því, að
hæfilega sé séð fyrix- kosti
framleiðendanna. ,Kem ég nán-
ar að því í sambandi við önnur
atriði, hvaða trygging muni
vera í slíkri tilnefningu fólgin.
Aðalatriði frv. verður að
telja að sé í 2. gr., þar sem
svo er ákveðið, að erlendan
gjaldeyri skuli skrá með tilliti
til þess, að höfuðatvinnuvegir
þjóðarinnar, landbúnaður og
sjávarútvegur, fái endurgreitt
tilkostnaðarverð fyrir útflutn-
ingsvörur sínar. Þetta er sá
grundvöllur í málinu, sem
nefndin með ali’æðisvaldinu á
að starfa á. Með þessu ú sýni-
lega, að dómi hv. flm. og
Bændaflokksins, öllu að vera
lcomið í gott horf. En skyldu
nú ekki vera ærið mörg atriði,
sem ráðstafa þarf, áður en
slíkt væri tryggt, þrátt fyrir
þessi ákvæði. — Það er þá
fyrst, að ef gengið á að vera
miðað við það, að framleiðend-
ur fái endurgreitt tilkostnaðar-
verð, þá þarf að ákveða, og það
á þessi nefnd sennilega að
gera, hvert sé tilkostnaðarverð-
ið, eða m. ö. o. hvert sé fram-
leiðsluverð útflutningsvaranna.
Skyldi þetta nú ekki geta orðið
ærið erfitt hlutverk? Til þess
að hægt sé að ákveða þetta,
þurfa ekki einungis að liggja
fj’-rir greinilegar skýrslur um
allan beinan kostnað við fram-
leiðsluna, kaupgjald og annað
þess háttar, sem gera verður
ráð fyrir að unnt sé að afla
skýrsna um, heldur einnig'
hvað framleiðandinn sjálfur á
að bera úr býtum fyrir sína
fyrirhöfn, sína vinnu við
framleiðsluna, m. ö. o., áður en
framleiðslukostnaðurinn verður
ákveðinn, þarf nefndin að á-
kveða hverjar séu eðlilegar
þarfir framleiðendanna. Skyldi
nú ekki geta orðið ágreiningur
um þetta atriði? Ætli það sé
nú alveg víst, að með þessari
2. gr. laganna yrði tryggt, að
hlutur framleiðendanna verði
ekki fyrir borð borinn? Ég
þykist vita, að tryggingin eigi
að liggja í því, að meirahluta
vald nefndarinnar á að vera hjá
framleiðendunum, í gegnum
fulltrúa frá Fiskifélagi Is-
lands og Búnaðarfélagi íslands.
En það er ekki úr vegi að
minnast á það hér, að menn
hafa séð koma fram mismun-
andi skoðanir á því, hverjar
væru verðlagsþarfir framleið-
endanna, og það frá þeim
mönnum, sem a. m. k. þykjast
vera fulltrúar framleiðenda á
Alþingi og annarsstaðar, og
telja sig bera hag þeirra mjög
fyrir brjósti. Það þarf ekki
lengra að leita þessu til sönn-
unar en í hin alkunnu dæmi um
álit þeirra Jóns Sigurðssonar
á Reynistað og Þorsteins
Briem, áður en þeir komust í
stjórnarandstöðu, um það,
hvað bændur þyrftu að fá fyr-
ir kjötið, til þess að búrekstur-
inn bæri sig. Annar áleit að
þeir þyrftu að fá 40 aura fyrir
kg., en hinn áleit engrar verð-
uppbótar þörf, ef þeir fengju
70 aura fyrir kg. Þessar voru
nú kröfurnar fyrir hönd bænda-
stéttarinnar þá, þótt nokkuð
eðruvísi kveði við nú, af því
að þeir eru í mínnahlutaað-
stöðu og bera ekki ábyrgð á
úrlausn málanna. En nú vil ég
spyrja um eitt. Hver getur
tryggt það, að ekki komizt í
þessa nefnd menn, sem líta
svipað á þarfir framleiðenda
og Jón Sigurðsson á Reynistað
og Þorsteinn Briem, kosnir
annaðhvort af Fiskifélagi eða
Búnaðarfélagi ? 1 ákv. 2. gr.
frv. felast því alls engan trygg-
ingar fyrir framleiðendur. Auk
þess er ákv. þessarar gr., að
miða við tilkostnaðarverð, ákaf-
lega erfitt í framkvæmd, því
að tilkostnaðarverðið er afar
mísmunandi eftir því hvernig á
stendur á hverjum stað.
En setjum svo, að það væri
framkvæmanlegt að finna til-
kostnaðarverðið, og að í þessa
nefnd veldust menn, sem hefðu
einhverja. aðra hugmynd um
þessa hluti, en þeir Jón Sig-
urðsson og Þorsteinn Briem,
þá er samt ekki allt fengið með
því. Því miður er málið ekki
svo auðvelt. Við skulum hugsa
c-kkur, að nefndin kæmist að
þeirri niðurstöðu, að útflutn-
mgsverðið væri of lágt, að það
væri allt of lágt. Myndi hún þá
undir öllum kringumstæðum
geta rétt • hlut framleiðend-
anna, aðeins með gengisbreyt-
ingu? Nei, vitanlega alls ekki.
Það er mjög miklum takmörk-
unum bundið, hvað hægt væri
að hafa áhrif á slíkt með
gengisbreytingum. Gengis-
breyting þýðir sama sem
breyting á hlutfallinu milli
peningagreiðslna og vöruverðs.
Þessu hlutfalli er vitanlega alls
ekki hægt að breyta ótakmark-
að. Það er auðvitað miklum
takmörkunum bundið t. d. hvað
hægt er að lækka laun. Það
verður að fara eftir kostnaðin-
um við að lifa. Það er vitanlega
lieldur engin trygging til fram-
búðar fyrir því, þótt, nefndin,
sem hér er gert ráð fyrir, ætl-
aði að rétta hlut framleiðend-
anna með því að hækka út-
flutningsverð með gengisbreyt-
ingu, að kaupgjald og aðrar
peningagreiðslur ekki hækki
nokkumveginn jafnóðum, eða
hér um bil a. m. k. á við það
sem vöruverðið hækkar. Þótt
það sé látið í veðri vaka af
Bændaflokksmönnum, að ekki
þurfi að taka tillit til neins
annars en framleiðslukostnað-
ai við gengisskráningu, þá er
það auðvitað blekking, það
\ærður líka að taka tillit til
framfærslukostnaðar. Það er
því mjög fjarri lagi, að með
gengisskráningu sé hægt að
lækna öll mein og alla erfið-
leika fyrir framleiðendur á
hverjum tíma. Hitt er annað
mál, að það er undir vissum
kringumstæðum hægt að bæta
liag framleiðendanna um tíma-
bil, og e. t. v. til frambúðar,
einkum ef unnt er að ná
samningum um það, að laun
liækki ekki, þrátt fyrir gengis-
breytingar til lækkunar.
Þá vil ég benda á enn eitt
dæmi sem sýnir ákaflega vel
hvaða erfiðleikar væru óyfir-
unnir í sambandi við mat á
framleiðslukostnaðinum, þótt
íarið væri að samþykkja ein-
hver ákvæði, sem liktust því,
sem er í 2. gr. frv. þessa. Ár-
ið 1934 var mikil hreyfing
uppi um það, að komast að því,
hvert væri framleiðsluverð á
kjöti, og það var ekki sízt alið
á þessu af stjómarandstæðing-
um. Vitanlega var það vegna
þess, að stjórnarandstæðingar
gerðu ráð fyrir, að verðlagið
væri ekki þá eins hátt eins og
þyrfti að vera, til þess að
rekstur búanna svaraði kostn-
aði, og ætluðu þeir því, með
útreikningi framleiðsluverðsins
að fá grundvöll undir árásir á
þingmeirahlutann og ríkis-
stjórn. Nefnd, sem skipuð var
af Búnaðarfélagi íslands sett-
ist að þessu verki. Nefndin
komst að þeirri niðurstöðu, að
kjötverðið þyrfti að vera, mið-
að við þáverandi varðlag á ull
og gærum, kr. 1,27 pr. lcg.
Þessari niðurstöðu var tekið
með mikilli gleði í herbúðum
Bændaflokksmanna og óspart
bent á aðgerðir ríkisstjórnar-
innar og sagt: Þarna sjáið þið,
það vantar enn á 8. millj. lcr.