Tíminn - 05.05.1937, Blaðsíða 3

Tíminn - 05.05.1937, Blaðsíða 3
T í M I N N 75 Atkvæðaheildsalan og Hannes á Hvammstanga 24. marz 1986 var örlagarílc- ur dagur fyrir launráð íhalds- ins gegn „bændavaldinu" í sveitum landsins. Þann dag missti Hannes á Hvammstanga á einhvem undarlegan hátt þolinmæðina við yfirboðara sína, Kveldúlfsmenn, og tók að tala til þeirra í nýjurr „tón“, svo að þingmenn setti hljóða. Og þá var það, sem Ölafur Thors, í bræði sinni yfir hort- ugheitum síns skulduga þjóns, lýsti því fyrir þingheimi, hversu hann og aðrir Sjálf- stæðismenn hefðu orðið líf- gjafar Hannesar eg Bænda- flokksins í kosningunum 1934. Þessi kátlega orðasenna milli húsbónda og hjús, féll að vísu niður aftur jafn skyndilega og hún hafði hafizt og Hannes hlaut þegar sama dag fyrir- skipaða áminningu hjá flolcks- broti sínu. En bræðiorðin urðu ekki aftur tekin. Báðir höfðu sagt meira en þeir vildu. Laun- ráðin gegn bændum landsins voru opinberlega staðfest af ramsærismönnunum sjálfum. En hver voru þá þessi sann- leikskorn, sem bræðin lagði Hannesi í munn um Ólaf hús- bónda sinn og hans ránustu? I stuttu máli þessi: Að þeir Kveldúlfsmenn hefðu á Snæ- íellsnesi og jafnvel víðar keypt sér atkvæði til framdráttar í alþingiskosningum og að til þessara atkvæðakaupa hefðu þeir ekki einu sinni notað eigin fé, heldur fé bankanna og alls almennings í landinu! Svo var á Hannesi að heyra, að þessi atkvæðakaup hefðu borið úr- slitaárangur þeim í hag, sem atkvæðakaupin gerðu. Hannes Jónsson veit það náttúrlega manna bezt sjálfur, hvað hann hefir haft fyrir sér í því, að umkomulítið fólk á Snæfellsnesi eða suður með sjó hafi látið atkvæði sín og sann- færingu föl fyrir fjármuni frá frambjóðendum Kveldúlfs. Hann má þar gerst um vita, hvað húsbændum hans hefir ágengt orðið. En atburðir seinustu daga sýna það glöggt, að Hannes og félagar hans hafa á einn eða annan hátt öðlazt þá trú, að hægt sé að kaupa og selja at- kvæði fólksins í hinum dreifðu byggðum landsins. Einn er þó munurinn á þeirri aðferð, sem Hannes lýsti hjá Jensenssonum og hinni, sem hann nú sjálfur er þátt- takandi í. Viðskipti Jensens- sona, þau sem Hannes talaði um í fyrra, áttu að hafa verið rekin sem einskonar smákaup- mennska milli frambjóðend- anna og kjósenda í þeirra eigin kjördæmum. En atkvæðaverzl- un sú, sem Hannes nú er þátt- takandi í, er rekin sem milli- liða-heildsala á einum stað með atkvæði í öllum sýslum lands- ins. Það eru ekki kjósendumir, sem nú eru að ráðstafa sér sjálfir á vafasaman hátt, eins og átti að hafa gerst í kjör- dæmum Jensenssona, heldur eru samningarnir gerðir í einu lagi af hinum pólitísku at- kvæðaheildsölum Sjálfstæðis- flokksins og liðhlaupanna í höfuðstað landsins. Það. er nýtt stig í þróun hinnar „svörtu samfylkingar"! Einn af frambjóðendum Sjálfstæðisflokksins var um það spurður núna í vikunni, hvort „Bændaflokkurinn“ myndi vera búinn að ákveða framboð sín í þeim kjördæm- um, þar sem honum, sam- kvæmt verzlunarsamningnum \ið Kveldúlf, á að heimilast að hafa menn í kjöri. Frambjóðandi Sjálfstæðis- flokksins kvað nei við. Og hann bætti því við, að Bændaflokkur- inn ákvæði alls ekki framboð sín sjálfur. Þar sem stjóm Sjálfstæðisflokksins legði til at- kvæðin, yrði hún líka að skipa fyrir um framboðin. Það eru eftir þessu að dæma ekki flokksmennirnir í hlutað- eigandi héröðum, sem eiga að fá að velja frambjóðendur sína. Þeir eru líka ákveðnir með verzlunarsamningi suður í Reykjavík. Þeir virðast ganga út frá því, þessir pólitísku atkvæða- heildsalar, að það fólk í sveit- um landsins, sem ckki fylgdi Framsóknarflokknum við síð- ustu kosningar, láti bjóða sér nlít! Reynslan slíer úr um það við kjörborðin 20. júní. \ ,íslendinga‘- fylkingin: Jensen, Thors, Fenger, Olsen, (ilaessen, Möller, Havsteen, Rosenberg, Johnson, Jacobsen, Petersen, Mogensen, Zoéga, Zimsen, Proppé, Flygenring, Schiöth, Scheving, Tulinius, Ottesen, Guðjohnsen------og rniklu lengur mætti telja. Svona er upplitið þjóðlegt á helztu framvörðum í „Islend- inga“-fylkingu Morgunblaðs- ins. Við skjóta yfirsýn mætti ætla, að enginn þeirra manna, sem að framan greinir, væri íslendingur. En þeir eru nú vel það, að dómi Mbl. Þeir og þeirra lið, eru meira að segja cinu Islendingarnir á landinu(!) 'íftir því sem formaður Sjálf- 'tæðisflokksins segir. En þeir 269 fulltrúar úr hmum dreifðu byggðum Is- íands, sem sl. vetur mættu á ílokksþingi Framsóknarmanna. — Þeir voru ekki íslendingar. Enginn þeirra var íslendingur, eftir því sem formaður Sjálf- stæðisflokksins og Mbl. segja! Þeir voru spilltir menn og íjandsamlegir íslendingseðlinu. Þeir voru hættulegir menn, sennilega með Gyðingablóð í æðum. Jensen, Claessen, Otte- sen, Tulinius og Thors þurfa að vernda Island fyrir þessum .nönnum! Og minning þeirra Ölafs á Álfgeirsvöllum, Hallgríms Kristinssonar, Péturs á Gaut- 'öndum og Ingólfs í Fjósa- tungu, hún er líka hættuleg „íslendingseðlinu“. Það eru Jensen og Jacobsen, Zimsen og Zoéga og þeirra forfeður, sem eiga að vera hin þjóðlega fyr- innynd, bama framtíðarinnar á íslandi. Þannig skal það verða, ef þjóðin gefur Ólafi Thors og hakakrossinum sigur! En á bak við sjálfa fram- herjana í Islendingafylkingu Morgunblaðsins, er líka valið lið. Þar er t. d. laglegur hópur manna, sem stundað hefir það síðustu 10 árin, að breiða út róg og níð um andstæðinga sína í erlendum blöðum og uppspunnar fregnir um á- itandið í íslenzku atvinnu- og viðskiptalífi, í því skyni að ;pilla tiltrú ríkisins erlendis. Þar eru mennirnir, sem gerðu Gismondi-samningiim. Þar eru vasabókaiþjófarnir. Og þar eru þeir síðast en Framli. Þetta er í stórum dráttum aðalþráður sögunnar, en gildi hennar og gæði fer auðvitað eins og annara skáldsagna mest eftir því ívafi, sem skáldið spinnur úr sálarlífi og samtali persónanna og öðru því, er ger- ir sögur að lífrænni heild. Og þó að það skuli fúslega viður- kennt, að margar ágætar setn- ingar og tilsvör séu í þessari bók og ljóslifandi, sönnum og listfengum lýsingum bregði víða fyrir, þá er hún sem heild lítið heillandi og mun frekar afturför en framför frá síðustu bókum skáldsins. Einstaka kaflar mega þó heita ágætir og þá einkum kaflinn um Jósep gamla. En Jósep er sveit- arómagi, sem kemur að Fæti undir Fótarfæti til þess að taka við verkum Ó. Kárasonar, þegar hann legst í rúmið. Verður Jósep gamli fyrir mis- þyrmingum á Fæti og gengur í burtu, en hreppstjórinn flyt- ur hann þangað aftur. Síðan legst hann banaleguna og deyr. Hin stutta lýsing á þessu er með snilldarbragði og sýnir eins og oftar að Laxness á í fórum sínum ómengaða frá- sagnarlis’t, þegar hann vill svo við hafa. En í þessari bók ber öðru hvoru á því — eins og cft áður —, að þegar Laxness er að segja frá einhverju í mesta sakleysi og er að fanga huga lesandans, þá hleypur hann allt í einu svo útundan ekki sízt, allir með tölu, sem í fyrra urðu uppvísir að því, að hafa verið árum saman laun- aðir njósnarar í þjónustu er- lendra veiðiþjófa. Þar er Georg Gíslason, hinn nýkjörni formaður í félagi Sjálfstæðismanna í Vestmanna- eyjum, sem nú liggur undir dómi fyrir þátttöku í þessu svívirðilega athæfi gegn hags- munum Islands. Og þar er Jón Auðunn! Það er einstaklega þjóðleg- ur og glæsilegur blær á henni, þessari fylkingu, sem á að vera sómi íslands, sverð og skjöldur, þjóðarinnar eina vörn! sér, að lesandinn truflast ónota- lega, þegar hann ætlar að njóta þess, sem vel er sagt. Það má kannske segja, að það sé við- unandi, þó að skáldið láti per- sónur eins og Magnínu lieima- sætu skríða af stjórnlausum ástríðum upp í rúmið hjá drengnum Ó. Kárasyni — sár- \eikum vesalingi — á páska- oagsmorguninn, eða þó að henni verði að orði að sumu fólki myndi „sitja kaka við rass, ef það ætti að svara prestinum um sitt eigið ásig- komulag“. En það er öllu lak- ara, þegar Laxness segir um söguhetjuna, sjálft „ljós heims- ins“, Ólaf Kárason Ljósvíking, er hann í sínum fagra æsku- draumi þráir heitt að fá að sameinast því æðsta, „þá virð- is't sál hans ætla að hefjast út yfir líkamann eins og flaut- ir af börmunum af skál“! Eða eftir að „skáldið“ bar bókar- skræðu í barmi sér, „þá klæaði hann oft á hjartanu"! Og þeg- ar Laxness kemst í djúpar hugleiðingar um fegurð nátt- úrunnar, þá sér hann m. a. „skýin yfir fjöllunum sem lost- ætan draflakyming“! Það er á margan hátt skemmtilegt, hve Laxness er sérstæður og fer sínar eigin götur, en það eru takmörk fyr- ir því, hvað lesandinn þolir af sérkennum — þegar þau birt- ast í smekkleysum — þó að af Laxness sé. Þótt Laxness skrifi oft fjöl- skrúðugt og gott mál, þá mun flestum málvinum leiðast lat- mælin, sem setja sinn svip á sögu hans, eins og t. d. að segja: „ekkisen“, „obbolítið“, „soldið“, „sosum“, „kondu“, „hvernin“, „soleiðis“, „solítið", „onað“, „hvurnin“, og mörg fleiri latmælablóm skreyta þetta „ljós heimsins", ásamt allstórri fúlgu af skrípayrðum eins og t. d. „angefa“, „í út- landinu“, „falleruð", „alla- jafna“, „snurfusa" o. s. frv. Þá eru sífelld bló'tsyrði varla til prýðis. Og óvanaleg og sér- vizkuleg stafsetning mun mörg- um finnast vera mjög til lýta. Við almennir leserdur erum lítið þakklátir helztu ri'thöfund- um oklcar, þegar þeir virðast gera sér leik að því að spilla , ástkæra ylhýra málinu“ með tæpitungu og orðskrípum, því að „hvað höfðingjarnir hafast að, hinir æ'tla sér leyfist það“. Ég veit, að ýmsir blindhrifnir aðdáendur Laxness muni af- saka þetta hjá honum með því, að þegar persónur skáldsins tali, sé bezt að lofa þeim að halda sinni tæpitungu og lélega orðavali, til þess að þær komi be'tur fram eins og þær eru. En það er nú bæði, að Laxness notar þetta mál öðruhvoru þegar hann sjálfur hefir orðið, og svo er hæpið þó að til séu latmæli og orðskrípi á vörum fólksins, að heppilegt sé að venja menn á að taka þess- háttar inn í smáskömtum með því að láta það vera óauðkennt innan um annað bókmál. Það eru eklci allir svo smekkvísir á íslenzkt mál, að þeir skilji ætíð það ljóta frá því sem fagurt er. Og vaninn er máttugur. Einhver greinilegasta and- stæðan við Laxness er ’t. d. Jónas Hallgi'ímsson. Hann fer með lesandann á háar sjónar- hæðir og lætur hann horfa út yfir breiðar byggðir og sjá fagurt útsýni „þar sem að una byggða býlin smáu dreifð yfir blómguð tún og grænar grund- ir“. Og' hann lætur söguhetju sína segja, þegar hún hikar við að yfirgefa þessar fögru æsku- stöðvar sínar: „Sá ég ei fyr svo fagran jarðargróða, fénaður dreifir sér um græna haga, við bleikan akur rósin blikar rjóða. Ilér vil ég una æfi minnar daga“. Ég hefi meiri trú á að- „Ljós heimsíns" og Laxness Það var styrkur og sam- heldni fólksins í hinum dreifðu byggðum, sem átti mestan þátt- inn í því í síðustu kosningum að senda fram meirahluta á löggj afarsamkomu þj óðarinnar, sem fram til þessa dags hefir vamað því, að draumar hins einræðissinnaða hluta íhalds- flokksins um „úrslitabaráttu“ hafi rætzt. Tvö flokksheiti — ein stefna. Það kom enn betur í Ijós eft- ir kosningamar, að íhaldið hafði aldrei efazt um eignar- rétt sinn á hinni nýju flokks- nefnu. Slíkt kemur m. a. strax glögglega í ljós í trúnaðarbréfi, sem ól. Thórs sendi út um land 10. sept. 1934. Þar eru Sjálí- stæðisflokkurinn og „Bænda- flokkurinn“ taldir einn og sami flokkur. „Munaði raunar „ekki öðru en hlutkestinu fræga í Skagafirði“, segir í bréfinu, þar sem verið er að ræða um það, hverju hafi mun- að, að Sjálfstæðisflokkurinn næði meirahluta á Alþingi. Með hverjum degi, sem liðið hefir, má segja, að sameiningin hafi crðið fullkomnari „í anda, sannleika og starfi“. Þingsaga þessara ára ber þessu hvað gleggst vitni. I öllum aðalatrið- um virðist hafa verið fullkom- in eining um það milli þessara flokka, að fjandskapast gegn hmni margþættu umbótalög- gjöf, sem sett hefir veríð á þessum árum. Báðir hafa þess- ir. flokkar verið fullkomlega sammála um það, að gera allt, sem í þeirra valdi hefir staðið til að rægja og tortryggja af- urðasölulögin, enda þótt þeir í hjarta sínu viti hversu þau hafa mikla hagsmunalega þýðingu fyrir bændastéttina. I hinni sameiginlegu baráttu forystu- manna þessara flokka hefir samstarfið verið þannig, að Sjálfstæðisflokkurinn hefir komið fram sem strangur og harður húsbóndi, en „Bænda- flokkurinn“ eins og lítill og þægur drengur, sem lætur sér nægja að fá húsaskjól á íhalds- heimilinu, þótt honum sé skipað þar til sætis við hinar yztu dyrr*). í þingræðu er það nú skjal- fest, af sjálfum formanni Sjálfstæðisflokksins, a§ það hafi verið fyrir atbeina Sjálf- *) Einn af þingm. Sjálfstæðis- flokksins sagði í þinginu: „Við Sjálfstæðismenn myndum aldrei liafa látið undan litlum flokki með stórar kröfur". — Er „Bændaflokk- urinn" þarna auðvitað hinn „litli flokkur". stæðisflokksins, að „Bænda- flokkurinn“ kom að manni í einu kjördæmi í síðustu kosn- ingum og hlaut þar með tvö uppbótarsæti. I áramótagrein sinni 1934— 1935 krefst ólafur Thors þess, að Magnús Torfason sé rekinn úr „Bændaflokknum“. Ihaldið gat ekki notað hann til sinna þarfa. Þess vegna varð hann að fara. Það hefði nú mátt ætla, að „Bændaflokkurinn“ hefði mótmælt opinberlega þessari frekju. En hvað gerist? Skip- un Ólafs Thors er framkvæmd þegar á næsta vori. — Þannig hefir reynslan sýnt það sem staðreynd, sem eigi er hægt að mótmæla með rökum, að í þess- um „tveimur“ flekkum ríkir ein stefna, þótt flokksheitin séu tvö. Hin eina von. Þótt kjördæmaskipunin frá 1934 rýrði mjög áhrifavald hinna dreifðu byggða, hefir sveitafólkið samt enn mikla möguleika til að gæta réttar síns á vettvangi hinna opinberu mála. Lengst hefir það komizt í samheldni í kosningunum 1931. En litlu eftir það byrjaði klofningsstarfsemin í Fram- sóknarflokknum. Hér að fram- an hefir veríð vikið að því, hve Sjálfstæðisflokkurinn tók „Bændaflokknum“ vel, þeg- ar í upphafi. Ihaldið hefir fagn- að yfir því, að þessari nýju flokksnefnu hefir í einstaka kjördæmum tekizt að rjúfa að nokkru þá landsmálasamheldni, sem sveitafólkinu hafði tekizt að skapa innan vébanda Fram- sóknarflokksins. „Bændaflokkurinn“ mun líka hafa verið hin eina von Sjálf- stæðisflokksins í síðustu kosn- ingum. Sú von brást þá að miklu leyti. Bændastéttin sá fyrir því. Hvort mun hún iðr- ast eftir það? Hún getur tæp- ast verið í vafa um það, hversu henni hefði t. d. gengið að fá hækkað afurðaverð með skipu- lagningu innanlandssölunnar (sbr. m. a. mjólkurverkföllin og neytendafélagið) eða beinan kosningarrétt til Búnaðarþings, ef íhaldsstefnan hefði orðið hin ráðandi stefna í landmálabar- á.ttunni. Enn er „Bændaflokkurinn“ hin eina von Sjálfstæðisflokks- ins*). Heppnast „Bændaflokknum" *) Síðan þetta var ritað, er opin- ber orðinn verzlunarsamningur sá, sem gerður heíir verið um atkvæði sveitafólksins, milli Sjálfstæðis- ílokksins og „Bændaflokksins“. að rýra fyrir okkur áhrifavald Framsóknarflokksins ? Við get- um það ekki sjálfir með því að koma til dyranna eins og við erum klæddir. Þá þekkir sveita- fólkið okkur. Helzta ráðið er að koma til þess í nafni bænd- anna sjálfra. Þannig hugsar íhaldið nú í byrjun kosninga- baráttunnar. En — sem betur fer — ennþá eru það bændum- ir, sem ráða. Enn er það á bændanna valdi, hvort þessi eina von íhaldsins á að rætast. Um hvað eiga bændur að velja? Á því er enginn vafi að margir kusu með „Bænda- flokknum“ í síðustu kosningum, af því að þeir héldu, að þama ætti ekki að mynda einskonar vasaútgáfu af Sjálfstæðis- flokknum, heldur frjálslyndan umbótaflokk. Margir af fram- bjóðendum flokksins létu líka kjósendurna óspart ráða í það, að þama væri um flokk að ræða, sem myndi vinna til vinstri. Þeir kjósendur „Bænda- flokksins“, sem þessu trúðu þá, hljóta nú að hafa orðið fyrir vonbrigðum og yfirgefa flokk- inn. Nú er eigi hægt að vera þess lengur dulinn, að hinir ráðandi forkólfar „Bænda- flokksins“, sem flestir eru kaupstaðamienn, eru eins sann- ir íhaldsmenn eins og t. d. Magnús Jónsson guðfræðipró- fessor og Sigurður Kristjáns- son, sem talið er að hafi ritað „mosagreinina“ frægu, sem birtist í Mbl. á páskadaginn 1931. Kjósendurnir munu líka sjá þetta. Enn sem fyrr hlýt- ur því fólk hinna dreifðu byggða fyrst og fremst að velja um stefnu Framsóknar- ílokksins og stefnu íhaldsins. Hinn svokallaði „Bændaflokk- ur“ kemur ekki til greina öðm- visi en sem útgerðarfyrirtæki S j álf stæðisflokksins. Kjósendurnir líta nú yfir farinn veg í landsmálabaráttu síðustu ára. Það er jafnan holt að líta um öxl. í skauti fortíð- arinnar á framtíðin rætur sínar. Um 20 ára skeið hefir Fram- sóknarflokkurinn barizt fyrir hagsmunamálum bændastéttar- innar í landinu. 01] hin helztu menningar- og hagsmunamál sveitafólksins, sem tekizt hefir að bera fram til sigurs, hefir Framsóknarflokkurmn flutt. I- baldsstefnan hefir hins vegar yfirleitt sýnt þessum málum hið mesta tómlæti eða beinlínis fjandskap. Og enn er mikið eftir að gera fyrir fólk hinna dreifðu byggða. Enn bíður margt úr-

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.