Tíminn - 05.05.1937, Blaðsíða 3

T í M I N N
75
Atkvæðaheildsalan og
Hannes á Hvammstanga
24. marz 1986 var örlagarílc-
ur dagur fyrir launráð íhalds-
ins gegn „bændavaldinu" í
sveitum landsins. Þann dag
missti Hannes á Hvammstanga
á einhvem undarlegan hátt
þolinmæðina við yfirboðara
sína, Kveldúlfsmenn, og tók að
tala til þeirra í nýjurr „tón“,
svo að þingmenn setti hljóða.
Og þá var það, sem Ölafur
Thors, í bræði sinni yfir hort-
ugheitum síns skulduga þjóns,
lýsti því fyrir þingheimi,
hversu hann og aðrir Sjálf-
stæðismenn hefðu orðið líf-
gjafar Hannesar eg Bænda-
flokksins í kosningunum 1934.
Þessi kátlega orðasenna milli
húsbónda og hjús, féll að vísu
niður aftur jafn skyndilega og
hún hafði hafizt og Hannes
hlaut þegar sama dag fyrir-
skipaða áminningu hjá flolcks-
broti sínu. En bræðiorðin urðu
ekki aftur tekin. Báðir höfðu
sagt meira en þeir vildu. Laun-
ráðin gegn bændum landsins
voru opinberlega staðfest af
ramsærismönnunum sjálfum.
En hver voru þá þessi sann-
leikskorn, sem bræðin lagði
Hannesi í munn um Ólaf hús-
bónda sinn og hans ránustu?
I stuttu máli þessi: Að þeir
Kveldúlfsmenn hefðu á Snæ-
íellsnesi og jafnvel víðar keypt
sér atkvæði til framdráttar í
alþingiskosningum og að til
þessara atkvæðakaupa hefðu
þeir ekki einu sinni notað eigin
fé, heldur fé bankanna og alls
almennings í landinu! Svo var
á Hannesi að heyra, að þessi
atkvæðakaup hefðu borið úr-
slitaárangur þeim í hag, sem
atkvæðakaupin gerðu.
Hannes Jónsson veit það
náttúrlega manna bezt sjálfur,
hvað hann hefir haft fyrir sér
í því, að umkomulítið fólk á
Snæfellsnesi eða suður með sjó
hafi látið atkvæði sín og sann-
færingu föl fyrir fjármuni frá
frambjóðendum Kveldúlfs.
Hann má þar gerst um vita,
hvað húsbændum hans hefir
ágengt orðið.
En atburðir seinustu daga
sýna það glöggt, að Hannes og
félagar hans hafa á einn eða
annan hátt öðlazt þá trú, að
hægt sé að kaupa og selja at-
kvæði fólksins í hinum dreifðu
byggðum landsins.
Einn er þó munurinn á
þeirri aðferð, sem Hannes lýsti
hjá Jensenssonum og hinni,
sem hann nú sjálfur er þátt-
takandi í. Viðskipti Jensens-
sona, þau sem Hannes talaði
um í fyrra, áttu að hafa verið
rekin sem einskonar smákaup-
mennska milli frambjóðend-
anna og kjósenda í þeirra eigin
kjördæmum. En atkvæðaverzl-
un sú, sem Hannes nú er þátt-
takandi í, er rekin sem milli-
liða-heildsala á einum stað með
atkvæði í öllum sýslum lands-
ins. Það eru ekki kjósendumir,
sem nú eru að ráðstafa sér
sjálfir á vafasaman hátt, eins
og átti að hafa gerst í kjör-
dæmum Jensenssona, heldur
eru samningarnir gerðir í einu
lagi af hinum pólitísku at-
kvæðaheildsölum Sjálfstæðis-
flokksins og liðhlaupanna í
höfuðstað landsins.
Það. er nýtt stig í þróun
hinnar „svörtu samfylkingar"!
Einn af frambjóðendum
Sjálfstæðisflokksins var um
það spurður núna í vikunni,
hvort „Bændaflokkurinn“
myndi vera búinn að ákveða
framboð sín í þeim kjördæm-
um, þar sem honum, sam-
kvæmt verzlunarsamningnum
\ið Kveldúlf, á að heimilast
að hafa menn í kjöri.
Frambjóðandi Sjálfstæðis-
flokksins kvað nei við. Og hann
bætti því við, að Bændaflokkur-
inn ákvæði alls ekki framboð
sín sjálfur. Þar sem stjóm
Sjálfstæðisflokksins legði til at-
kvæðin, yrði hún líka að skipa
fyrir um framboðin.
Það eru eftir þessu að dæma
ekki flokksmennirnir í hlutað-
eigandi héröðum, sem eiga að
fá að velja frambjóðendur sína.
Þeir eru líka ákveðnir með
verzlunarsamningi suður í
Reykjavík.
Þeir virðast ganga út frá
því, þessir pólitísku atkvæða-
heildsalar, að það fólk í sveit-
um landsins, sem ckki fylgdi
Framsóknarflokknum við síð-
ustu kosningar, láti bjóða sér
nlít!
Reynslan slíer úr um það
við kjörborðin 20. júní.
\
,íslendinga‘-
fylkingin:
Jensen, Thors, Fenger, Olsen,
(ilaessen, Möller, Havsteen,
Rosenberg, Johnson, Jacobsen,
Petersen, Mogensen, Zoéga,
Zimsen, Proppé, Flygenring,
Schiöth, Scheving, Tulinius,
Ottesen, Guðjohnsen------og
rniklu lengur mætti telja.
Svona er upplitið þjóðlegt á
helztu framvörðum í „Islend-
inga“-fylkingu Morgunblaðs-
ins. Við skjóta yfirsýn mætti
ætla, að enginn þeirra manna,
sem að framan greinir, væri
íslendingur. En þeir eru nú vel
það, að dómi Mbl. Þeir og
þeirra lið, eru meira að segja
cinu Islendingarnir á landinu(!)
'íftir því sem formaður Sjálf-
'tæðisflokksins segir.
En þeir 269 fulltrúar úr
hmum dreifðu byggðum Is-
íands, sem sl. vetur mættu á
ílokksþingi Framsóknarmanna.
— Þeir voru ekki íslendingar.
Enginn þeirra var íslendingur,
eftir því sem formaður Sjálf-
stæðisflokksins og Mbl. segja!
Þeir voru spilltir menn og
íjandsamlegir íslendingseðlinu.
Þeir voru hættulegir menn,
sennilega með Gyðingablóð í
æðum. Jensen, Claessen, Otte-
sen, Tulinius og Thors þurfa
að vernda Island fyrir þessum
.nönnum!
Og minning þeirra Ölafs á
Álfgeirsvöllum, Hallgríms
Kristinssonar, Péturs á Gaut-
'öndum og Ingólfs í Fjósa-
tungu, hún er líka hættuleg
„íslendingseðlinu“. Það eru
Jensen og Jacobsen, Zimsen og
Zoéga og þeirra forfeður, sem
eiga að vera hin þjóðlega fyr-
innynd, bama framtíðarinnar
á íslandi. Þannig skal það
verða, ef þjóðin gefur Ólafi
Thors og hakakrossinum sigur!
En á bak við sjálfa fram-
herjana í Islendingafylkingu
Morgunblaðsins, er líka valið
lið.
Þar er t. d. laglegur hópur
manna, sem stundað hefir það
síðustu 10 árin, að breiða út
róg og níð um andstæðinga
sína í erlendum blöðum og
uppspunnar fregnir um á-
itandið í íslenzku atvinnu- og
viðskiptalífi, í því skyni að
;pilla tiltrú ríkisins erlendis.
Þar eru mennirnir, sem
gerðu Gismondi-samningiim.
Þar eru vasabókaiþjófarnir.
Og þar eru þeir síðast en
Framli.
Þetta er í stórum dráttum
aðalþráður sögunnar, en gildi
hennar og gæði fer auðvitað
eins og annara skáldsagna mest
eftir því ívafi, sem skáldið
spinnur úr sálarlífi og samtali
persónanna og öðru því, er ger-
ir sögur að lífrænni heild. Og
þó að það skuli fúslega viður-
kennt, að margar ágætar setn-
ingar og tilsvör séu í þessari
bók og ljóslifandi, sönnum og
listfengum lýsingum bregði
víða fyrir, þá er hún sem heild
lítið heillandi og mun frekar
afturför en framför frá síðustu
bókum skáldsins. Einstaka
kaflar mega þó heita ágætir
og þá einkum kaflinn um
Jósep gamla. En Jósep er sveit-
arómagi, sem kemur að Fæti
undir Fótarfæti til þess að
taka við verkum Ó. Kárasonar,
þegar hann legst í rúmið.
Verður Jósep gamli fyrir mis-
þyrmingum á Fæti og gengur
í burtu, en hreppstjórinn flyt-
ur hann þangað aftur. Síðan
legst hann banaleguna og deyr.
Hin stutta lýsing á þessu
er með snilldarbragði og sýnir
eins og oftar að Laxness á í
fórum sínum ómengaða frá-
sagnarlis’t, þegar hann vill svo
við hafa. En í þessari bók ber
öðru hvoru á því — eins og
cft áður —, að þegar Laxness
er að segja frá einhverju í
mesta sakleysi og er að fanga
huga lesandans, þá hleypur
hann allt í einu svo útundan
ekki sízt, allir með tölu, sem í
fyrra urðu uppvísir að því, að
hafa verið árum saman laun-
aðir njósnarar í þjónustu er-
lendra veiðiþjófa.
Þar er Georg Gíslason, hinn
nýkjörni formaður í félagi
Sjálfstæðismanna í Vestmanna-
eyjum, sem nú liggur undir
dómi fyrir þátttöku í þessu
svívirðilega athæfi gegn hags-
munum Islands. Og þar er Jón
Auðunn!
Það er einstaklega þjóðleg-
ur og glæsilegur blær á henni,
þessari fylkingu, sem á að
vera sómi íslands, sverð og
skjöldur, þjóðarinnar eina vörn!
sér, að lesandinn truflast ónota-
lega, þegar hann ætlar að njóta
þess, sem vel er sagt. Það má
kannske segja, að það sé við-
unandi, þó að skáldið láti per-
sónur eins og Magnínu lieima-
sætu skríða af stjórnlausum
ástríðum upp í rúmið hjá
drengnum Ó. Kárasyni — sár-
\eikum vesalingi — á páska-
oagsmorguninn, eða þó að
henni verði að orði að sumu
fólki myndi „sitja kaka við
rass, ef það ætti að svara
prestinum um sitt eigið ásig-
komulag“. En það er öllu lak-
ara, þegar Laxness segir um
söguhetjuna, sjálft „ljós heims-
ins“, Ólaf Kárason Ljósvíking,
er hann í sínum fagra æsku-
draumi þráir heitt að fá að
sameinast því æðsta, „þá virð-
is't sál hans ætla að hefjast
út yfir líkamann eins og flaut-
ir af börmunum af skál“! Eða
eftir að „skáldið“ bar bókar-
skræðu í barmi sér, „þá klæaði
hann oft á hjartanu"! Og þeg-
ar Laxness kemst í djúpar
hugleiðingar um fegurð nátt-
úrunnar, þá sér hann m. a.
„skýin yfir fjöllunum sem lost-
ætan draflakyming“!
Það er á margan hátt
skemmtilegt, hve Laxness er
sérstæður og fer sínar eigin
götur, en það eru takmörk fyr-
ir því, hvað lesandinn þolir af
sérkennum — þegar þau birt-
ast í smekkleysum — þó að af
Laxness sé.
Þótt Laxness skrifi oft fjöl-
skrúðugt og gott mál, þá mun
flestum málvinum leiðast lat-
mælin, sem setja sinn svip á
sögu hans, eins og t. d. að
segja: „ekkisen“, „obbolítið“,
„soldið“, „sosum“, „kondu“,
„hvernin“, „soleiðis“, „solítið",
„onað“, „hvurnin“, og mörg
fleiri latmælablóm skreyta
þetta „ljós heimsins", ásamt
allstórri fúlgu af skrípayrðum
eins og t. d. „angefa“, „í út-
landinu“, „falleruð", „alla-
jafna“, „snurfusa" o. s. frv. Þá
eru sífelld bló'tsyrði varla til
prýðis. Og óvanaleg og sér-
vizkuleg stafsetning mun mörg-
um finnast vera mjög til lýta.
Við almennir leserdur erum
lítið þakklátir helztu ri'thöfund-
um oklcar, þegar þeir virðast
gera sér leik að því að spilla
, ástkæra ylhýra málinu“ með
tæpitungu og orðskrípum, því
að „hvað höfðingjarnir hafast
að, hinir æ'tla sér leyfist það“.
Ég veit, að ýmsir blindhrifnir
aðdáendur Laxness muni af-
saka þetta hjá honum með því,
að þegar persónur skáldsins
tali, sé bezt að lofa þeim að
halda sinni tæpitungu og lélega
orðavali, til þess að þær komi
be'tur fram eins og þær eru.
En það er nú bæði, að Laxness
notar þetta mál öðruhvoru
þegar hann sjálfur hefir orðið,
og svo er hæpið þó að til séu
latmæli og orðskrípi á vörum
fólksins, að heppilegt sé að
venja menn á að taka þess-
háttar inn í smáskömtum með
því að láta það vera óauðkennt
innan um annað bókmál. Það
eru eklci allir svo smekkvísir á
íslenzkt mál, að þeir skilji ætíð
það ljóta frá því sem fagurt
er. Og vaninn er máttugur.
Einhver greinilegasta and-
stæðan við Laxness er ’t. d.
Jónas Hallgi'ímsson. Hann fer
með lesandann á háar sjónar-
hæðir og lætur hann horfa út
yfir breiðar byggðir og sjá
fagurt útsýni „þar sem að una
byggða býlin smáu dreifð yfir
blómguð tún og grænar grund-
ir“. Og' hann lætur söguhetju
sína segja, þegar hún hikar við
að yfirgefa þessar fögru æsku-
stöðvar sínar: „Sá ég ei fyr svo
fagran jarðargróða, fénaður
dreifir sér um græna haga, við
bleikan akur rósin blikar rjóða.
Ilér vil ég una æfi minnar
daga“. Ég hefi meiri trú á að-
„Ljós heimsíns" og Laxness
Það var styrkur og sam-
heldni fólksins í hinum dreifðu
byggðum, sem átti mestan þátt-
inn í því í síðustu kosningum
að senda fram meirahluta á
löggj afarsamkomu þj óðarinnar,
sem fram til þessa dags hefir
vamað því, að draumar hins
einræðissinnaða hluta íhalds-
flokksins um „úrslitabaráttu“
hafi rætzt.
Tvö flokksheiti — ein stefna.
Það kom enn betur í Ijós eft-
ir kosningamar, að íhaldið
hafði aldrei efazt um eignar-
rétt sinn á hinni nýju flokks-
nefnu. Slíkt kemur m. a. strax
glögglega í ljós í trúnaðarbréfi,
sem ól. Thórs sendi út um land
10. sept. 1934. Þar eru Sjálí-
stæðisflokkurinn og „Bænda-
flokkurinn“ taldir einn og
sami flokkur. „Munaði raunar
„ekki öðru en hlutkestinu
fræga í Skagafirði“, segir í
bréfinu, þar sem verið er að
ræða um það, hverju hafi mun-
að, að Sjálfstæðisflokkurinn
næði meirahluta á Alþingi. Með
hverjum degi, sem liðið hefir,
má segja, að sameiningin hafi
crðið fullkomnari „í anda,
sannleika og starfi“. Þingsaga
þessara ára ber þessu hvað
gleggst vitni. I öllum aðalatrið-
um virðist hafa verið fullkom-
in eining um það milli þessara
flokka, að fjandskapast gegn
hmni margþættu umbótalög-
gjöf, sem sett hefir veríð á
þessum árum. Báðir hafa þess-
ir. flokkar verið fullkomlega
sammála um það, að gera allt,
sem í þeirra valdi hefir staðið
til að rægja og tortryggja af-
urðasölulögin, enda þótt þeir í
hjarta sínu viti hversu þau hafa
mikla hagsmunalega þýðingu
fyrir bændastéttina. I hinni
sameiginlegu baráttu forystu-
manna þessara flokka hefir
samstarfið verið þannig, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
komið fram sem strangur og
harður húsbóndi, en „Bænda-
flokkurinn“ eins og lítill og
þægur drengur, sem lætur sér
nægja að fá húsaskjól á íhalds-
heimilinu, þótt honum sé skipað
þar til sætis við hinar yztu
dyrr*).
í þingræðu er það nú skjal-
fest, af sjálfum formanni
Sjálfstæðisflokksins, a§ það
hafi verið fyrir atbeina Sjálf-
*) Einn af þingm. Sjálfstæðis-
flokksins sagði í þinginu: „Við
Sjálfstæðismenn myndum aldrei
liafa látið undan litlum flokki með
stórar kröfur". — Er „Bændaflokk-
urinn" þarna auðvitað hinn „litli
flokkur".
stæðisflokksins, að „Bænda-
flokkurinn“ kom að manni í
einu kjördæmi í síðustu kosn-
ingum og hlaut þar með tvö
uppbótarsæti.
I áramótagrein sinni 1934—
1935 krefst ólafur Thors þess,
að Magnús Torfason sé rekinn
úr „Bændaflokknum“. Ihaldið
gat ekki notað hann til sinna
þarfa. Þess vegna varð hann að
fara. Það hefði nú mátt ætla,
að „Bændaflokkurinn“ hefði
mótmælt opinberlega þessari
frekju. En hvað gerist? Skip-
un Ólafs Thors er framkvæmd
þegar á næsta vori. — Þannig
hefir reynslan sýnt það sem
staðreynd, sem eigi er hægt að
mótmæla með rökum, að í þess-
um „tveimur“ flekkum ríkir
ein stefna, þótt flokksheitin
séu tvö.
Hin eina von.
Þótt kjördæmaskipunin frá
1934 rýrði mjög áhrifavald
hinna dreifðu byggða, hefir
sveitafólkið samt enn mikla
möguleika til að gæta réttar
síns á vettvangi hinna opinberu
mála. Lengst hefir það komizt
í samheldni í kosningunum
1931. En litlu eftir það byrjaði
klofningsstarfsemin í Fram-
sóknarflokknum. Hér að fram-
an hefir veríð vikið að því,
hve Sjálfstæðisflokkurinn tók
„Bændaflokknum“ vel, þeg-
ar í upphafi. Ihaldið hefir fagn-
að yfir því, að þessari nýju
flokksnefnu hefir í einstaka
kjördæmum tekizt að rjúfa að
nokkru þá landsmálasamheldni,
sem sveitafólkinu hafði tekizt
að skapa innan vébanda Fram-
sóknarflokksins.
„Bændaflokkurinn“ mun líka
hafa verið hin eina von Sjálf-
stæðisflokksins í síðustu kosn-
ingum. Sú von brást þá að
miklu leyti. Bændastéttin sá
fyrir því. Hvort mun hún iðr-
ast eftir það? Hún getur tæp-
ast verið í vafa um það, hversu
henni hefði t. d. gengið að fá
hækkað afurðaverð með skipu-
lagningu innanlandssölunnar
(sbr. m. a. mjólkurverkföllin og
neytendafélagið) eða beinan
kosningarrétt til Búnaðarþings,
ef íhaldsstefnan hefði orðið hin
ráðandi stefna í landmálabar-
á.ttunni.
Enn er „Bændaflokkurinn“
hin eina von Sjálfstæðisflokks-
ins*).
Heppnast „Bændaflokknum"
*) Síðan þetta var ritað, er opin-
ber orðinn verzlunarsamningur sá,
sem gerður heíir verið um atkvæði
sveitafólksins, milli Sjálfstæðis-
ílokksins og „Bændaflokksins“.
að rýra fyrir okkur áhrifavald
Framsóknarflokksins ? Við get-
um það ekki sjálfir með því að
koma til dyranna eins og við
erum klæddir. Þá þekkir sveita-
fólkið okkur. Helzta ráðið er
að koma til þess í nafni bænd-
anna sjálfra. Þannig hugsar
íhaldið nú í byrjun kosninga-
baráttunnar. En — sem betur
fer — ennþá eru það bændum-
ir, sem ráða. Enn er það á
bændanna valdi, hvort þessi
eina von íhaldsins á að rætast.
Um hvað eiga bændur að velja?
Á því er enginn vafi að
margir kusu með „Bænda-
flokknum“ í síðustu kosningum,
af því að þeir héldu, að þama
ætti ekki að mynda einskonar
vasaútgáfu af Sjálfstæðis-
flokknum, heldur frjálslyndan
umbótaflokk. Margir af fram-
bjóðendum flokksins létu líka
kjósendurna óspart ráða í það,
að þama væri um flokk að
ræða, sem myndi vinna til
vinstri. Þeir kjósendur „Bænda-
flokksins“, sem þessu trúðu þá,
hljóta nú að hafa orðið fyrir
vonbrigðum og yfirgefa flokk-
inn. Nú er eigi hægt að vera
þess lengur dulinn, að hinir
ráðandi forkólfar „Bænda-
flokksins“, sem flestir eru
kaupstaðamienn, eru eins sann-
ir íhaldsmenn eins og t. d.
Magnús Jónsson guðfræðipró-
fessor og Sigurður Kristjáns-
son, sem talið er að hafi ritað
„mosagreinina“ frægu, sem
birtist í Mbl. á páskadaginn
1931. Kjósendurnir munu líka
sjá þetta. Enn sem fyrr hlýt-
ur því fólk hinna dreifðu
byggða fyrst og fremst að
velja um stefnu Framsóknar-
ílokksins og stefnu íhaldsins.
Hinn svokallaði „Bændaflokk-
ur“ kemur ekki til greina öðm-
visi en sem útgerðarfyrirtæki
S j álf stæðisflokksins.
Kjósendurnir líta nú yfir
farinn veg í landsmálabaráttu
síðustu ára. Það er jafnan holt
að líta um öxl. í skauti fortíð-
arinnar á framtíðin rætur
sínar.
Um 20 ára skeið hefir Fram-
sóknarflokkurinn barizt fyrir
hagsmunamálum bændastéttar-
innar í landinu. 01] hin helztu
menningar- og hagsmunamál
sveitafólksins, sem tekizt hefir
að bera fram til sigurs, hefir
Framsóknarflokkurmn flutt. I-
baldsstefnan hefir hins vegar
yfirleitt sýnt þessum málum
hið mesta tómlæti eða beinlínis
fjandskap.
Og enn er mikið eftir að gera
fyrir fólk hinna dreifðu
byggða. Enn bíður margt úr-