Tíminn - 12.05.1937, Side 2

82
T 1 M I N N
„Sækjast sér um líkir .
„Bænda£Iokkuriim“ gcngur í lið íhaldsmanna
Um Þorbjörn rlndii
í „Handbók Framsöknar-
flokksins 11“, sem miðstjórn
flokksins hefir gefið út nú
fyrir kosningarnar, er „Bænda-
flokknum“ svonefnda líkt við
Þorbj örn rindil, sem um getur
í Liósvetningasögu*), — einn
bínn svívirðilegasta flugumann, '
allra þeirra, sem fornar sögur
greina frá. Mér þótti samlík-
ingin hitta vel. — Guðmundur
ríki á Möðruvöilum vildi ná lífi
Þorkels Þorgeirssonar Ljós-
vetningagoða. Þorkell bjó að
Öxará í Bárðardai. Hann var,
eftir því sem sagan greinir,
„einlyndur en hetja mikil“. — 1
Guðmundur bjó Rindii til flugu- '
mennskunnar sem hraklegast
og sem torkennilegast. Guð-
mundur fékk honum „hesta tvo
magra og baksára og þar með
kláfa á og osta í og vorskinn“.
„Þú skalt fara Heilugnúpsskarð
ofan í Bárðardal, sagði Guðmund
ur; — er nú á hallæri, en hval-
reiðarár mikið norður um Tjör-
nes, en þú ert engum manni
jafnlíkur sem þeim, er komið
hafa vestan úr Hálfdánartung-
um, og skaltu látast þaðan
vera; still svo til, að þú komir
til Þorkels í vondu veðri; og
lát vesællega, og gakk eigi á
brott. Tak steina úr læk og lát
vera jafnmarga sem menn eru
fyrir, og hefi ég það til marks,
því að ég ætla mér þangað“.
Eindill hafði þann hátt á um
för sína, sem Guðmundur
mælti fyrir um. Hann kom að
Öxará í „drápveðri“ miklu og
þóttist vera á leið til hvalkaupa. i
Kann lagðist undir húsvegg
Þorkels og bar sig sem aum-
legast og kvaðst mundu þar
deyja, ef Þorkell synjaði sér
húsaskjóls. Þorkatli þótti mað-
urirtn ótryggilegur, en átti sök-
ótt sjálfur. Lét hann þó til-
leiðast, en mjög á móti ráðum
húsfreyju. Rindill var trúr til
njósna en ekki til áræðis. Hús-
íreyja hafði á sér andvara og
varð þess vör, að Rindill fór á
*) Sjá Ljósvetningasögu, bls. 59
og áfram. H ö f.
Eftir öllu útliti er þingrof
fyrir dyrum, — og kosningar í
sumar.
Kjördaginn hafa sumir nefnt
rlómsdag, og er það ei fjarri
sanni. Þjóðin fær þann dag
ciómsvald yfir þingi og stjórn.
Gæfa hennar og gengi er þá
undir dómgreindinni komið, og
að hún þekki vel forsendur
þeirra mala er dæma skal um.
Hvað er það sem kjósendur
eiga að dæma um í vor? Hvað
er það, sem sunnlenzka bænd-
ur varðar mestu í stjórnmálun-
um?
Nú tala menn um Kveldúlfs-
rnálið, sem kosningamál, og
jafnvel vinnulöggjöfina.
En ég leyfi mér að fullyrða,
að hvorugt þessara mála er
„mál málanna” í stjórnmála-
viðhorfi sunnlenzkra bænda.
Ennþá er það sama stóra mál-
ið og við síðustu kosningar,
sem kosið verður um í sumar
af sunnlenzkum bændum, en
það er afurðasalan. Nú mun ég
kreik um nóttina. Og er hún
njósnaði um farir hans varð
hún þess vör, að hann hafði
skotið lokum frá útihurðu.
Hafði hún þá um það stór orð
við Þorkel, að honum færist ó-
hyggilega að hýsa slíkan mann.
Síðar, að liðinni stundu,
skreiddist Rindill aftur úr bóli
sínu og skaut frá lokum, en
skömmu síðar heyrði hann
bundgá og riðu menn að bæn-
um. Hljóp Rindill þá upp og í
lið komumanna. „Hafði hann
fot sín í fangi sér, en var sjálf-
ur nakinn og fór nú í klæðn-
að.“
Pólitiskir aikomendur
Rindils
Það fer mjög að líkum, að
við hugleiðingar um pólitíska
háttsemi Þorsteins Briem, Jóns
í Stóradal, Hannesar á
Hvammstanga og Svafars Guð-
mundssonar hvarfli hugur
manna til Þorbjörns rindils og
annara hans líka. Það er fyrir
löngu vitað, að þessir menn
hurfu úr liði Framsóknar-
manna, af því að þeir gerðu
bandalag við andstæðinga
Lænda: stórútgerðarmenn og
stórkaupmenn í Reykjavík. Síð-
an hafa þeir stundað flugu-
mennsku upp um sveitir. —
Stóreignamenn Reykjavíkur
fengu þeim dróg eina magra
og baksára og að öllu hina fyr-
irlitlegustu, þar sem var blað-
ið „Framsókn“ og þar á kláfa,
en í þeim vorskinn og annan
hrakvaming til flugumennsk-
unnar.
I ráðherraskjóli Þorsteins
klerks urðu samherjar hans
þeir, sem hér eru nefndir, ein-
hverjar eftirtektarverðustu
bitlingaskjóður höfuðstaðar-
ins. Jón í Dal hvimaði og lædd-
ist um húsakynni hinnar nafn-
toguðu kreppulánastjórnar.
Hannes á Hvammstanga hafði
verið manna háværastur um
bitiinga. En Þorsteinn rak í
gin honum að minnsta kosti
þrjú bein eða fjögur, ókroppuð,
og reyndist það honum ærið
til þagnar um þá hluti. Síðan
í greinarkomi þessu rifja upp
lielztu drættina í sögu þessa
máls, og hvernig afstaða flokk-
anna til þess hefir verið, og er.
Ástandið í afurðasölu sunn-
lenzkra bænda um og fyrir síð-
ustu kosningar, var svo aumt,
að til þess er jafnað, þegar tal-
£.8 er um vesældarafkomu-
landbúnaðarins. Með vaxandi
framleiðslu mjólkurinnar ann-
arsvegar, en fullkomnu skipu-
lagsleysi á sölu henar hinsveg-
ar, gerðist framtíðarútlit þessa
atvinnuvegar svo ískyggilegt,
að ekki leit út fyrir annað en
fjárhagsleg tortíming væri
framundan. Mjólkurlög þau, er
til voru, reyndust gagnslaus,
og á þann veg gerð, að ekki var
hægt að koma verulegri á-
byrgð á hendur þeim mönnum,
er brutu þau og virtu að vett-
ugi. Og í skjóli þessa ástands
gátu ýmiskonar „mjólkur-
spekulantar" rakað saman fé á
kostnað hinna félagslyndari
bænda, er vildu með samtökum
hefir Hannes stundað málþóf
á Alþingi um einskisverð efni
og áunnið sér undrun og fyrir-
btningu hvers manns fyrir ó-
þinglegan og strákslegan
munnsöfnuð. Svafar gerðist,
vegna andlegs skyldleika við
Reykjavíkuríhaldið og frænd-
semi sinnar við Jón í Dal,
drottinssvikari í Sambandi ísl.
samvinnufélaga, enda hrökklað-
ist þaðan burt með engri sæmd.
En þessir menn allir hafa
rekið trúlega erindi hinna ríku
manna. Þeir hafa farið Hellu-
gnúpsskarð undirhyggjunnar,
flutt með sér hrakvarning sinn,
lagst undir húsveggi bænda
og borið sig sem vesælmann-
legast. Erindi þeirra hefir ver-
ið það að taka steina úr lækj-
um, svo að ofríkismenn íhalcls-
ins gætu hiaft það til marks, er
þeir sæktu eftir, — og hleypa
frá lokum, svo að stjórnmála-
samtök bænda og samvinnu-
manna mættu reynast auðunn-
ari, þegar tími þætti til, að ráða
niðurlögum þeirra.
Stétt gegn stétt
Það hefir löngum verið
þrautaráð íhaldsins, að æsa
bændur og verkamenn hverja
gegn öðrum; telja þeim trú um,
að hagsmunir þeirra væru
mjög gagnstríðandi og þessar
stéttir manna hlytu ávalt að
verða mjög íjandsamlegir and-
stæðingar. Kaupgjaldsstreita
verkamanna hefir þá einkum
verið notuð sem pólitísk grýla
í sveitum landsins. — Eggjar
þessara vopna hafa nú mjög
slævast við breytta landsháttu
og aukinn skilning á stjórn-
málaviðhorfi alþýðustéttanna í
landinu. Nú háttar svo til víð-
asthvar, að bændur eru sínir
ogin verkamenn. Allvíða
stunda þeir, haust og vor, at-
vinnu við hlið verkamanna
fyrir það kaupgjald, sem um
semst í hinum almennu samtök-
um verkamanna. Hefir farið
mjög vaxandi skilningur þess-
ara stétta á því, að hagsmunir
þeirra eru ekki gagnstríðandi,
heldur eru þeir samverkandi.
leysa málið með hag heildar-
innar fyrir augum.
En alveg eins og mjólkursal-
an var í hinu argasta ólagi, var
kjötsalan á innlendum markaði
að komast í sama öngþveitið.
Sunnlenzkir bændur höfðu
frá fyrstu tíð setið einir að
Reykjavíkurmarkaðinum, og
með stofnun Sláturfélags Suð-
urlands gert stórfellt átak í
verzlunamiálum sínum, þótt
nokkur hluti bænda seldi ár-
lega fé sitt framhjá félaginu
til kjötkaupmanna í Reykjavík,
þá hafði Sláturfélag Suður-
lands forystuna um verðlagið á
Reyk j avíkurmarðaðinum.
En með byggingu frystihús-
anna víðsvegar um land og
bættum strandferðum, fengu
aðrir landshlutar möguleika
til að senda kjöt sitt á Reykja-
vikurmarkaðinn. Enda fór svo,
að sífellt harðnaði samkeppnin
við Sláturfélag Suðurlands. Og
afleiðing þess var, að haustið
1932 neyddist félagið til að
setja verð á kjöt sitt svo lágt,
að enginn hagnaður væri fyrir
aðra landshluta að selja á
Reykjavíkurmarkaðinn, miðað
við þann erlenda.
Bændur buðu kjötið niður
hverjir fyrir öðrum.
Því meiri sem verður þrifnað-
ui bænda, því færri menn
sækja á mölina í kauptúnum !
landsins. Því betri sem verða
lífskjör almúgastéttanna í
kaupstöðum, því rýmri verður
og hagfelldari markaður fyrir
framleiðsluvörur bænda. Af
þessum skilningi hefir risið
scjórnmálasamvinna Framsókn-
arflokksins og Alþýðuflokksins
á undanförnum árum.
Síðasta tilraun íhaldsins að
bera róg milli stétta og sundra
liði Framsóknarmanna og sam-
\ innumanna, er stofnun
,.Bændaflokksins“ og útgerð
þeirrar hordrógar, sem flugu-
rnenn þeirra hafa skreiðst með
um sveitir landsins. Þorsteinn
Briem og Jón í Dal notuðu ó-
spart hallæris-vorskinnin við
óheyrilegar ráðstafanir sínar í
stjórn kreppulánasjóðsins. Hin :
pólitíska dula íhaldsins, Hann- '
es á Hvammstanga, hefir trú- :
lcga tekið steina úr lækjimi að j
hætti Rindils og skreiðst úr |
svefnbæli sínu, til þess að
hleypa frá lokum. Nú mun það
prófast við næstu kosningar,
hvort rindilmenskan og undir-
hyggjuráð Reykjavíkuríhalds-
ins leiða til slíkra óhappa, sem
urðu að Öxará forðum.
Nú berja þeir af kíii
Svo virðist sem alvarlegar
efasemdir um sigursæld flugu-
menskunnar hafi gripið um
sig í liði íhaldsins. Það er sem
sé orðið ljóst, að bændaflokkur
getur ekki barizt gegn Fram-
sóknarflokknum nema berjast
um leið gegn sinni eigin stétt
og áhugamálum hennar. Þess-
vegna hefir íhaldið gripið til
þess ráðs, að fletta hræsnis-
grímunni af andliti Akraness-
kierks og þeirra félaga, og taka
þá inn í samfélag sitt nú við
kosningarnar. Nú geta þeir ekki
lengur slegið á sig vesöld
fJugumenskunar eða undir-
hyggju bændaflaðursins. Nú
eru þeir tilneyddir að koma
fram fyrir bændur eins og op-
interir bandamenn og sam-
herjar andstæðinga þeirra.
Hannes á Hvammstanga
brigzlaði Thorsbræðrum eitt
sinn um það á þingi, að þeir
keyptu upp heil kjördæmi. Nú
hefir Ölafur Thors og flokkur
hans gengið feti lengra. Hann
hefir keypt upp heilan flokk,
Mjólkursalan var í fullkomnu
reiðileysi.
Þorsteinn Briem var land-
búnaðarráðherra, en gerði ekki
neitt, sem að gagni kom, því
hann var í handarkrika íhalds-
ins. Og þó hann hafi ekki verið
sveitunum illviljaður, þá reis
hann ekki undir þeim þunga,
sem íhaldið lagði á hann.
Undir þessum kringumstæð-
um var gengið til kosninga síð-
ast. Enda skorti ékki fögur orð
allra flokka, um að bæta þyrfti
hag bændanna. Allir töluðu
íagurt, þó sumir hugsuðu flátt.
Framsóknarflokkurinn fór
ekki dult með fyrirætlanir sín-
ar í þessu viðreisnarstarfi, ef
hann fengi aðstöðu til að fara
með þessi mál. Verðfesting af-
urðanna á innlendum markaði
og skipulögð sala þeirra — var
stefna hans.
Kosningarnar fóru þannig,
að Framsóknarflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn mynduðu
stjórn.
Fyrstu málin, sem tekin
voru föstum tökum af nýju
stjórninni var afurðasala land-
búnaðarins. Stóð Alþýðuflokk-
urinn þar drengilega við hlið
Framsóknarmanna. En bænd-
um verður lengi minnisstæð sú
barátta er hófst um þessi mál.
ef flokk skyldi kalla, og þar
með Hannes sjálfan. Það er að
vísu fyrir löngu vitað, að Ólaf-
ur Thors hefir við síðustu
l-.osningar fundið velþóknanleg-
an keim af Hannesi, enda
studdi hann í kosningunni og
beitti til þess, samkvæmt eigin
jfirlýsingu, svikum við fram-
bjóðanda íhaldsins í Vestur-
Húnavatnssýslu. Þannig var Ól.
Thors og flokki hans það í upp-
hafi ljóst, hverslconar menn
voru hér að verki, þar sem voru
forsprakkar svonefnds „Bænda.
flokks“. Enda var það víða
kunnugt, að eftir að þeir Jón í
Dal og Hannes tóku að gerast
ótryggir í sínum fyrra flokki,
réðust þeir til flugumensk-
unnar hjá íhaldinu með svipuð-
um. atburðum eins og Rindill
gerði á Alþingi forðum.
En nú er það ekki einungis
vantrú íhaldsins á sigursæld
fiugumennskunnar, sem hefir
knúð það til svo róttækra ráð-
stafana, heldur er það geigur
aðsteðjandi hrakfara. Sér-
pl ægni Thor shygg j unnar,
drottnun stórútgerðarmanna og
stórkaupmanna yfir fjármun-
um þjóðarinnar og lífskjörum
íólksins, hatur þeirra og of-
sóknir gegn samtökum almúg-
ans í sveit og við sjó, er að
koma þeim sjálfum á kné. Hið
ósigrandi vald almennra sam-
taka, þar sem lýðræðishyggjá
cg félagsmenning vaxa til
sjálfsvitundar og drengilegra
úrræða, rís eins og veggur gegn
sérplægni íhaldsins og ofbeldis-
íáðum og ógnar flokki þess
með niðurbroti. Þess vegna eru
þeir gripnir ofurhræðslu og
þeir hafa nú, við undirbúning
kosninganna, tekið upp þá
háttsemi skipbrotsmanna, sem
talin hefir verið einna sví-
virðilegust, en það er að berja
menn af kilM —
Þorsteinn Þorsteinsson sýslu.
maður Dalamanna hefir reynd-
ar aldrei verið sigurstrangleg-
ur í liði íhaldsmanna, enda hafa
þeir nú barið hann af kili. Jón
Pálmason á Akri átti, sam-
kvæmt ráðabruggi þeirra, að
sæta sömu örlögum, en sleppti
ckki taki að svo stöddu. Er
mælt, að forráðamenn íhalds-
flokksins hafi í ráðagerð, að
veita honum svipað fylgi og
frambjóðanda sínum í Vestur-
Kúnavatnssýslu árið 1934, og
svíkja hann í tryggðum, til
Sjálfstæðisfloklcurinn og
Bændaflokkurinn tóku höndum
saman gegn afurðasölulöggjöf-
inni. Hin fögru orð þessara
flokka fyrir kosningarnar voru
gleymd. Ekkert tækifæri var
látið ónotað til að vinna mál-
inu tjón, og vekja tortryggni
gegn þeim mönnum, er stóðu
að framkvæmdunum.
Blöð þessara flokka fóru
hamförum, einstaklingar voru
æstir upp í að minnka kaup sín
á kjöti og mjólk. Sameinaðir
gerðu þessir flokkar harðari
liríð að þessu umbóta- og skipu-
lagsmáli, en íhaldið hafði
r.okkurntíma áður gert í þver-
rnóðsku sinni.
En nú var sú breyting á orð-
in, sem gerði gæfumuninn
fyrir okkur bændurna: Að í
stað Þorsteins Briem fór nú
Hermann Jónasson með land-
búnaðarmálin, og hefir unnið
fullkomið þrekvirki í að verja
málstað bændanna, gegn öllum
áhlaupum íhaldsflokkanna á af-
urðasölulögin.
Fljótt kom í ljós að með af-
urðasölulögunum brá til batn-
aðar um verðlag afurðanna, og
afkoma bænda batnaði. Kjöt-
login sigruðu fljótt, og nú
munu fáir hreyfa andmælum
gegn þeim. Og þó einstaka at-
þess að ná í þingflokk sinn und-
irhyggjumanninum Jóni í Dal.
— Fleiri örþrifaráð munu í-
haldsmenn hafa látið sér í hug
lcoma í þeim pólitíska skip-
reika, sem þeim hefir borizt að
höndum, þó þau hafi ekki náð
fram að ganga. Þannig er
stjóm íhaldsins á pólitísku
flaki þeirra mörkuð örþrifum
og ódrengskap um leið og það
omótstæðilega berst að fullu
strandi á útskerjum for-
aæmdra stjómarhátta.
Svíkararnir fá ný
hluiverk
Við þessar næstu kosningar
skiptir um hlutverk flugu-
mannanna, Jóns í Dal, Hannes-
ar og Þorsteins klerks, frá þvi
sem áður var. í stað þess að
skríða undir húsveggi bænda
með hrakvarning undirhyggj-
unnar, til þess að hleypa frá
lokum og selja ráð bænda í
hendur Ólafs Thors og hans
nóta, eru þeir nú til neyddir
að koma fram sem opinberir
samstarfsmenn og fóstbræður
ílialdsmanna gegn bændum.
Þessum mönnum mun reyndar
vera ætlað að sannfæra bændur
um sérstaka umhyggju stór-
kaupmanna fyrir samvinnufé-
lögunum, alþýðuvináttu Thors-
bræðra og lýðræðisást nazist-
anna í Kveldúlfsporti. Flugu-
mennska þessara manna hefir
að vísu orðið háðuleg. Þeim
liefir verið veittur slíkur um-
búnaður, sem títt var um flugu-
rnenn fyr á öldum, að þeir hafa
verið bundnir öfugir á hordróg
sína og sendir aftur til hús-
bænda sinna, en
Hverju svara bændur
nú
hinu nýja erindi þessara
manna?
íslenzkir bændur og sam-
vinnumenn! Ég vil enda þessar
linur með því að eggja ykkur
lögeggjan! Fyrir sameinuð
undirhyggjuráð íhaldsins í
Reykjavík, Þorsteins Briems
og bitlingaþjóna hans, hafa
ykkur verið sendir flugumenn,
sem hafa læðst í kring um mál-
efni ykkar, til þess að leitast
við að selja ráð ykkar í hend-
ur pólitískra andstæðinga ykk-
ar og hatursmanna. Nú hafa
þessir sömu menn svínfylkt
liði sínu í varnarlínum íhalds-
riði í framkvæmdinn i mætti
betur fara, þá er grundvöllur
þeirra svo réttur, að bændur
um allt land mundu telja það
fullkomin fjörráð við landbún-
aðinn, að hrófla nokkuð veru-
lega við þeim.
öðru máli er að gegna um
mjólkurlögin. Um þau hefir
staðið þrotlaus barátta og
stendur enn. Stefna Framsókn-
arflokksins í afurðasölumálum
er sú, „að sama verð sé greitt
fyrir samskonar vörur á sama
sölustað“, og verða allir að við-
urkenna réttmæti hennar,
hvort sem þeim er það ljúft
eða leitt.
Ef þessari stefnu er fram-
fylgt í mjólkurmálinu, batnar
aðstaða bændanna austan-
fjalls og í Borgarfjarðar-
héraði, en verksmiðjufram-
leiðsla mjólkurinnar í Reykja-
vík og nágrenni verður torveld-
ari.
O
Um þetta stendur baráttan í
mjólkurmálinu. Og hefir íhald-
ið með Eyjólf Jóhannsson í
broddi fylkingar, haldið þess-
ari baráttu uppi.
En stefna þeirra í þessu máli
k.emur skýrt fram í grein
Ej^jólfs Jóhanssonar í Morgun-
blaðinu 17. marz s. 1., er hann
nefnir „Framtíðarlausn mjólk-
Stjórnmálaviðhorl
sunnlenzkra bænda
Eftir Tcit Eyjólfsson, bónda í Eyvíndartungu