Tíminn - 12.05.1937, Qupperneq 3

T 1 M I N N
83
Fjármálastjórn ríkísíns
á árunum 1924-27
íhaldsmenn staðhæfa það oft,
bæði í ræðu og riti, að íslenzka
þjóðin myndi skipta mjög um
til batnaðar frá því, sem nú er,
ef þeirra flokki (ásamt lið-
hlaupum Jóns í Dal) væri falin
fjármálastjórn ríkisins. En
livar eru rökin fyrir þessari
staðhæfingu? Ekki er þau rök
að finna í fjármálastjóm í-
haldsins í Reykjavíkurbæ,
því að þar hefir eyðslan auk-
izt og skattar og skuldir hækk-
að stórkostlega ár frá ári. Tæp-
ast verða þessi rök heldur
fundin hjá íhaldsbæjarstjórn-
inni í Vestmannaeyjum, sem
varð að láta auglýsa eignir
bæjarins til nauðungaruppboðs
vegna vanskila. Og ekki geng-
ur betur rökfærslan, ef litið er
é, tillögur íhaldsmanna í fjár-
rnálum ríkisins síðustu árin, t.
d. árið 1934, þegar þeir vildu
afgreiða fjárlögin með 4,8
millj. kr. greiðsluhalla.
Það skyldi þá vera, að Sjálf-
stæðisflokkurinn gæti bent á
einhvern mann innan sinna vé-
banda, sem sérstaklega mætti
til þess treysta vegna hæfileika
eða fortíðar að ráða fram úr
þessum vandasömu málum.
Myndi t. d. formaður flokksins,
Ólafur Thors, koma þar til
greina? Tæplega. Það er mjög
erfitt að fá þjóðina til að trúa
því, að „skuldugasti maður
landsins“, og maður sem farið
liefir með peninga eins og þessi
persóna hefir gert, sé öllum
öðrum betur fallinn til að
veita ríkissjóðnum forstöðu.
Staðreyndirnar eru vitanlega
þær, að Sjálfstæðisflokkurinn
hefir nú orðið ekkert traust í
fjármálum. Og þetta hljóta
forráðamenn flokksins að gera
ins. Gerið för þeirra sem háðu-
legasta! Orkið með samstarfi
ykkar og trúmennsku á þessum
alvarlegu stundum, þeim ósigri
íhaldsins í landinu, sem verði
eftirminnilegur í allri framtíð
íslendinga.
Kjósandi.
urmálsins", og kom sama
greinin í Isafold nokkru síðar.
Grein þessi varpar Ijósi yfir
það, hverju bændur austan-
fjalls og í Borgarfirði eiga von
á frá þessum aðilum, ef þeir
fengju aðstöðu til að fara með
yfirstjórn þessara mála.
Aðalkjarninn í þeirra stefnu
er að „mjólkurframleiðendur í
Reykjavík og nágrenni fái
ínjólkurmarkaðinn til umráða
afskiptalaust — —“. Svo á
einnig að afnema verðjöfnun-
arsjóðsgjaldið með öllu. En
bændurnir í fjarsveitunum eiga
að fá í staðinn þau fríðindi að
selja mysuna úr mjólk sinni til
bakaranna í Reykjavík og með
andvirði hennar að bæta upp
sína eigin mjólk.
Svo gerir Eyjólfur Jóhanns-
son ráð fyrir að skattleggja
innflutt kjarnfóður með 5 aur.
pr. kg. og á sú upphæð, er þar
fengist, einnig að bæta vinnzlu-
mjólkina upp. Þessi síðari
tekjuliður er vel athyglisverð-
ur, þó aðrar tillögur Eyjólfs
Jóhannssonar í þessu máli nái
ekki fram að ganga, því með
yfirfylltum mjólkurmarkaði
ætti innflutningur erlends
kjarnfóðurs mjög að takmark-
ast — eða skattleggjast.
En í stuttu máli, stefna Eyj-
sér ljóst innan skamms, ef þeir
eru ekki þegar búnir að því.
Þessvegna er það nú eina úr-
ræði Sjálfstæðismanna í þess-
um efnum, að vitna í fjármála-
tjórn Jóns heitins Þorláksson-
ar fyrir 10—12 árum, sem rök-
stuðning fyrir því, að þjóðin
eigi nú að fela Sjálfstæðis-
flokknum þessi mál. Er þetta
raunverulega hin átakanleg-
asta uppgjöf af flokksins
l.álfu. Jafnvel þótt fjái'mála-
stjórn Jóns Þorlákssonar hefði
verið í alla staði ágæt og óað-
finnanleg, dettur víst engum í
hug að sá mæti maður myndi
risa upp úr gröf sinni til þess
að hindra axarsköft hjá Kveld-
úlfsmönnum. Verk þessa látna
manns virðast því ekki skipta
máli nú árið 1937, þegar meta
á hæfni manna til fjármála-
stjórnar.
Að marggefnum tilefnum, er
ekki fjarri lagi að gera stutt-
lega grein fyrir því, hvernig
hún var í raun og veru, þessi
fiármálastjórn Jóns Þorláks-
sonar, sem nú á að geta rétt
lætt valdatöku Sjálfstæðis-
flokksins — eftir að J. Þ. er
látinn og annar maður, honum
gerólíkur, tekinn við forystu
flokksins!
Ihaldsflokkurinn (sem nú
kallar sig Sjálfstæðisflokk),
fór í síðasta sinn einn með
völd hér á landi á árunum 1924
—1927. Jón Þorláksson var þá
f j ármálaráðherra.
Fyrsta verk Jóns Þorláksson-
ar í ráðherrastóh var að
leggja stórkostlega skattahækk-
un á þjóðina. Má þar fyrst og
fremst nefna verðtollinn, en
auk þess t. d. toll á útgerðar-
vörur. Þessi gífurlega skatta-
bækkun kom til framkvæmda
þegar á árinu 1924, eftir að
búið var að ganga frá fjárlög-
um þess árs og því án þess, að
gert hefði verið ráð fyrir henni
í tekjubálki fjárlaganna.
En niðurstaða fjármálanna
þau 4 ár, sem íhaldsflokkur-
inn og Jón Þorláksson fóru
clfs Jóhannssonar og hans
fjokks í mjólkurmálinu, er sú,
að mjólkurframleiðendur í
Reykjavík og nágrenni eigi að
sitja einir að mjólkurmarkaðn-
um þar — en bændur austan-
fjalls og í Borgarfjarðarhér-
aði eigi að vinna úr sinni
mjólk. Og þeir munu nú orðið
hafa það góðan skilning á
þessum málum, að þeir sjá sína
sæng reidda með þessari
stefnu, yrði hún framkvæmd.
Það verður að teljast mjög
mikilsvert að þetta skyldi koma
svona skýrt fram.
Því um þetta mál verður
fyrst og fremst kosið í Árnes-
Rangárvalla-, Mýra- og Borgar-
fjarðarsýslum í vor, en ekki
um Kveldúlfsmálið eða vinnu-
löggjöfina. Þó það séu stór mál
út af fyrir sig, eru þau svo
miklu fjær okkur bændunum,
en afurðasölulögin, sem þýða
líf eða dauða þess atvinnuveg-
ar, er við lifum á.
Ég geri ráð fyrir því, að
bændum sé það alveg Ijóst
livaða þýðingu það hefir fyrir
mjólkurframleiðslu þeirra, hvor
þessara stefna sigrar. Við erum
búnir að kynnast hugarfari í-
haldsins í mjólkurmálum okk-
ar á undanförnum árum gegn-
um blaðaskrif, útvarpsumræð-
með völd, var í aðaldráttum
þessi:
Árið 1924.
Þetta ár mun vera allra
bezta góðærið, sem þekkst hef-
k á landi hér. Þá voru út-
fluttar vörur fyrir 86 millj.
kr. og innfluttar fyrir 63 millj.
kr. Tekjur ríkissjóðs urðu á |
þessu ári 3 >/2 millj. kr. um-
fram áætlun. Af þessum 3f4
millj. kr. fór lielmingurinn í
eyðslu. Hinum helmingnum var
varið til að afborga- skuldir.
Árið 1925.
Þá voru útfluttar vörur fyrir
78 millj. kr. og innfluttar fyr-
ir 70 millj. kr. Tekjur ríkis-
sjóðs reyndust 8'/2 millj. kr.
umfram áætlun. Af þessu fóru
3 millj. 400 þús. kr. í eyðslu.
Hitt var notað til afborgana af
skuldum að mestu leyti.
Árið 1926.
Þá voru útfluttar vörur fyrir
53 millj. kr. og innfluttar fyr-
ir 57 millj. kr. Tekjur ríkis-
sjóðs það ár fóru 3 millj. 300
þús. kr. fram úr áællun. Öllum
þessum umframtekjum var
eytt og hrökk ekki til, því að
landsreikningurinn sýndi tekju-
halla.
Árið 1927.
Þá voru útfluttar vörur fyrir
63 millj. kr. og innfluttar fyrir
53 millj. kr. Tekjur ríkissjóðs
fórú 1 millj. kr. fram úr áætl-
un. Þrátt fyrir þessar 1 millj.
kr. umframtekjur, varð tekju-
halli á árinu nokkuð á aðra
milljón króna.
Þetta eru þá afrekin, sem
nú er gumað af, að framkvæmd
hafi verið á árunum 1924—
1927. Skattarnir eru stórhækk-
aðir um leið og íhaldsstjórnin
tekur við völdum. Meðan land-
ið naut tveggja beztu góðær-
anna, sem þekkst hafa (1924
og 1925), og tollarnir af hinni
gífurlegu umsetningu útfluttra
cg innfluttra vara streymdu
inn í ríkissjóðinn og sköpuðu
12 millj. kr. umframtekjur,
var afkoma ríkissjóðsins góð og
allmikið greitt af skuldum. En
undir eins og venjulegt árferði
kom aftur, byrjaði tekjuhalla-
ur, mjólkurverkfall, Húsmæðra-
félagsstarfsemi o. fl. af líku
tagi. Og við getum gengið út
i’rá því sem vísu hvers við eig-
um von, ef það kæmist til
valda.
Þeir bændur austanfjalls og í
Borgarfjarðarhéraði, sem und-
anfarið hafa fylgt Sjálfstæðis-
flokknum eða Bændaflokknum
að málum, vita nú eftir óslitið
þriggja ára stríð um mjólkina,
að það gæti orðið þeim dýrt
gaman að senda íhaldsmann á
jiing, Og í þeim efnum skiptir
engu máli, hvort það yrði
stærri eða minni „sortin“.
Maður hefir heyrt einstaka
menn, sem telja sig til Bænda-
flokksins, telja það litla hættu
fyrir mjólkurmálið, þó íhaldið
komizt til valda, því þeir muni
sjálfir hafa aðstöðu til að fyr-
irbyggja eyðileg’ginguna. En
hafa þessir menn gleymt for-
tíð Þorsteins Briem í þessu
rnáli. Þá tala þessir menn um
mjólkurstríð í versta tilfelli.
En hvernig yrði þeim hem-
aði hagað, þegar íhaldið væri
búið að fá „mjólkurframleið-
endum í Réykjavík og ná-
grenni mjólkurmarkaðinn til
umráða afskiptalaust — —“?
Þessir menn ættu í tíma að at-
huga þetta mál í Ijósi veru-
rekstur hjá ríkissjóði. Árin
1926 og 1927 voru þó engan-
vegin erfið ár.
Hvernig myndi Jóni Þorláks-
syni hafa gengið að stjóma
fjármálum í því árferði, sem
nú er og verið heíir síðustu
2—3 árin.
Því verður vitanlega ekki
svarað.
En það er mikill munur að
íara með fjármálastjórn þegar
útflutningurinn er 86 milljónir
og innflutningurinn 63 millj.,
eins og árið 1924 — eða þegar
útflutningurinn er aðeins rúm-
ai 48 milljónir og innflutning-
uiinn aðeins 39 Va milljón,
ems og árið 1936*).
N úverandi f j ármálar áðherra
liefði vafalaust talið sér vel
fært að borga ríflega niður
ríkisskuldirnar, ef hann hefði
fengið 8I/2 rnillj. kr. umfram-
tekjur á einu ári, eins og Jón
Þorláksson árið 1925**).
Það verður ekki svo skilið
við fjármálastjórn íhaldsflokks-
ins, árin 1924—27, að ekki sé
rninnst á þá afdrifaríku gengis-
hækkunarpólitík, sem flokkur-
inn rak á þessu límabili, og
íramleiðendur bæði til sjávar
og sveita súpa seyðið af enn
þann dag í dag.
En hitt ber, þrátt fyrir allt
að viðurkenna, að Jón Þorláks-
son var tvímælalaust merkast-
ur maður síns flokks í fjár-
málum. Hann vissi, hvað hann
vildi, og gerði sig yfirleitt ekki
sekan um samskonar ábyrgð-
arleysi og síðar hefir ein-
lcennt flokk hans. Og þó að
honum væru mislagðar hendur,
var þó það traust sem flokkur
hans naut í fjármálum hjá
ýmsum varfærnum mönnum,
fyrst og fremst bundið við per-
sónu hans og festu í fram-
komu og yfirbragði. Þetta
traust, sem raunai var að
líokkru leyti oftraust, mun
aldrei ganga í arf til þeirra
pólitisku glæframanna, sem nú
stjórna Sjálfstæðisflokknum.
»Samvinnufélögin og
einstaklingurinn«
Svar til Árna Jakobssonar
*) Tölurnar írá 1936 cru sam-
1 væmt bráöabirgðaskýrslum. —
Mækka sennilega um 7%.
**) Bæði árið 1935 c-g 1936 hefir
þó orðið tekjuafgangur, fyrra árið
rneira en hálf miljón króna.
leikans, en ekki í pólitískum
draumórum, sem aldrei rætast.
Afurðasalan er enn á dag-
skrá, ennþá er hún það mál, er
skiftir landbúnaðinn meira en
flest þau mál önnur, er þing
cg stjórn fjalla um.
Ennþá er þetta mál sótt
af íhaldinu á bændur lands-
ins, en varið af Framsókn-
arflokknum, og örlög þess und-
ir því komin, að hann tapi ekki
þeirri aðstöðu, er hann hefir
nú, um framkvæmd þessara
mála.
Á stjórnartímabili Framsókn-
arflokksins 1927—31, þegar
Tryggvi Þórhallsson fór með
landbúnaðarmálin, var meginá-
herzlan í viðreisn landbúnaðar-
ins lögð á það, að bæta að-
stöðu bændanna til framleiðsl-
unnar. Og í þeim efnum hefir
íengizt stórkostlegur árangur
í aukinni og bættri framleiðslu.
En þegar Tryggvi Þórhallsson
afhenti Þorsteini Briem land-
búnaðarmálin 1931, var að
koma í ljós, að ef viðreisnar-
starf hans í framleiðslunni átti
að koma að fullum notum,
þurfti að taka afurðasöluna
fastari tökum en Þorsteinn
Briem bar gæfu til að gera.
Og það sleifarlag er var á
þessum málum í stjórnartíð
I.
Árni Jakobsson í Skógar-
seli ritar í málgagn Bænda-
flokksins 17. apríl síðastl. grein
með ofannefndri yfirskrift.
Fellur grein hans í þrjá kafla.
1 fyrsta kafla eru sundur-
lausar hugleiðingar höfundar
um hlutfallskosningar í sam-
vinnufélögum, þar sem þoku-
kenndar hugmyndir hans um
það, hvað sé samvinnufélag og
hver sé tilgangur samvinnufé-
lags, sveima eins og dimmir
hnettir hver í kring um aðra.
— í öðrum kafla kemur hann
inn á starfsslit Svafars Guð-
mundssonar í Sambandi ísl.
Samvinnufélaga og blandar því
saman við pólitískt deilumál í
Þingeyjarsýslu, þar sem bræð-
ur hans áttu hlut að máli. !
þriðja kaflanufti er svo hinum
óskyldu efnum í grein þessari
hrært saman í lítt skiljanlega
hugsanabendu, þar sem megin-
ályktanir höfundarins virðast
vera þessar;
1. Svafari Guðmundssyni
var vikið frá starfi, „af því að
hann var í útgáfustjórn blaðs,
sem birti smágrein, sem gat
'rerið móðgandi fyrir forstjór-
ann“.
2. Jónas Jónsson alþm. hefir
í pólitísku deilumáli sveigt að
bræðrum Árna Jakobssonar á
þann hátt, að þeim er búinn á-
litshnekkir, — en þeir eru í
lamvinnufélagi. Af þeim ástæð-
um ber að víkja J. J. frá öll-
um afskiptum af blöðum sam-
vinnumanna.
3. Sérstaklega er þetta skylt
og ætti að vera aðalfundi S. í.
S. ljúft, af því að J. J. alþm.
hefir ritað móðgandi ummæli
um bræður Á. J. um sömu
mundir og haldið var hátíðlegt
fimmtíu ára afmæli Kaupfél.
Eyf. og mátti því telja, að
hann ynni verkið á heilagri
stund!
4. Sigurði Jónssyni að Am-
arvatni er skylt að beita sér
hans, var að leggja í rústir það
sem umbótamennirnir höfðu á-
unnið fyrir landbúnaðinn í
framleiðslunni.
En með stjórnarskiptunum
1934, er hnignunin stöðvuð.
Undir forustu IJermanns Jón-
assonar þokast afurðaverðið
hægt *en ákveðið upp á við.
Svo að á síðasta ári er hagur
bænda betri en hann hefir ver-
ið frá því að kreppan skall á.
En þetta hefir kostað meiri
baráttu en dæmi eru til um
nokkurt annað mál. Landbún-
aðarráðherra hefir staðið í eld-
inum frá því hann kom í
stjórnina, og með rökum hins
rétta málstaðar afvopnað and-
stæðinga afurðasölulaganna
bæði í ræðu og riti.
Mikil framleiðsla landbún-
aðarins, án skipulegrar sölu á
| hinum þrönga markaði, er lítil
I blessun fyrir bændur landsins.
| Menn geta sannfært sig um það
með því að líta um öxl til árs-
ins 1932, þegar Framsóknar-
fiokkurinn hafði ekki aðstöðu
til að láta þessi mál til sín
taka.
Þess vegna verður á kom-
andi sumri kosið um það af
sunnlenzkum bændum, hvort
halda skuli í því horfi, sem nú
er stefnt, með þessi mál — eða
hvort öngþveitið frá 1932 verði
endurvakið.
16. apríl 1937.
fyrir þessu, af því að hann
flutti á fundi S. í. S. yfirlýs-
ingu í máli Svafars Guðmunds-
sonar. En geri hann það ekki,
verði hann að játa, að ekki sé
cinungis réttur heldur skylda,
að leyfa hlutfailskosningar í
samvinnuf élögum!
II.
Hér verður ekki, í þessu
máli, gerð tilraun til þess að
leysa upp þær hugsanaflækjur
höfundar, sem komnar eru
saman í grein hans, heldur að-
eins vikið inn á það atriði
greinarinnar, þar sem Samband
ísl. samvinnufélaga á lilut að
máli, en það eru starfsslit Svaf-
ars Guðmundssonar. — Pólit-
iskt deilumál Jónasar Jónsson-
ar og bræðra Árna Jakobssonar
læt ég óumtalað, af því að það
er þessu meginatrlði óviðkom-
andi. — Um hlutfallskosningar
í samvinnufélögum í sambandi
við eðli og tilgang þessarar fé-
lagsmálahreyfingar væri fróð-
leg’t að ræða í sérstöku máli,
en verður látið ógert hér, af
því að það er máli Svafars
einnig óviðkomandi.
III.
Árni Jakobsson lætur svo um
mælt, að Svafari hafi verið vik-
ið frá starfi af því að hann var
í útgáfustjórn blaðs, sem varð
það á, að ritstjórinn skrifaði
og birti smágrein, sem með
gjörhugulli blaðamannagagn-
rýni var unnt að færa líkur
fyrir, að gæti verið móðgandi
fyrir yfirframkvæmdastjóra S.
í. S.
Hér er í fyrsta lagi rangt
frá skýrt. Svafari voru settir
þeir kostir, sem starfsmanni
Sambandsins, að segja sig úr
útgáfustjórn blaðs, sem hafði
tekið upp ofsókn gegn stofnun-
inni og yfirmanni hennar. Hon-
um var ekki gefin sök á því,
að nefnd grein hafði birzt í
blaði hans. En hinu var búizt
við, að hann, eins og Tryggvi
Þórhallsson gerði, myndi telja
sér skylt, að afsala sér ábyrgð
á, svívirðingum í garð Sigurðar
Kristinssonar. En Svafar kaus
fremur að hverfa frá starfi
heldur en að þurka grómið af
höndum sér. Mun hvorttveggja
hafa ráðið, að skapfar Svafars
þolir litlar sveig'jur, enda hafði
hann þá þegar svarizt í fóst-
bræðralag með þeim mönnum,
sem tóku upp fjandskap gegn
fyrri samherjum og þar á með-
ai forstöðumanni Sambandsins,
Sigurði Kristinssyni.
Mér þykir, til glöggvunar um
hina „gjörhugulu blaðamanna-
gagnrýni“ Árna Jakobssonar,
ástæða til að taka hér upp það,
sem máli skiptir, úr nefndri
smágrein í blaðinu Framsókn,
og verður þá fyrst að rekja
tildrög.
Morgunblaðið laust upp ópi
um það, að í sambandi við
vinnudeilu í garnahreinsunar-
stöð Sambands ísl. samvinnufé-
laga árið 1930, hefðu forráða-
menn Framsóknarflokksins
haft það í ráðagerð, að láta
taka Héðinn Valdimarsson og
íleiri leiðtoga verkamanna
fasta og varpa þeim í fangelsi.
Um þetta hefði orðið megn á-
| greiningur innan miðstjórnar-
l innar, og hefðu þeir Tryggvi
; Þórhallsson og Sigurður Krist-
j insson stöðvað þessa ráðagerð
með harðri hendi. Sigurður