Tíminn - 12.01.1938, Page 3

TÍM INN
9
gera kraftaverk á viðskipta-
reikningum sínum í bönkum
landsins.
í Mbl. birtist nýl. grein und-
ir fyrirsögninni „Ríkisstjórnin
og skattlagning útgerðarinnar“.
Greinin hefst á ýmsum órök-
studdum svigurmælum um toll-
hækkanir á nýafstöðnu Alþ.1).
Er þar m. a. verið að fræða al-
menning um það, að tollur
hafi verið „tiltölulega mest
hækkaður á nauðsynlegustu
vörunum". Ekki gerir blaðið
minnstu tilraun til að finna
þessum ummælum stað, enda
eru þau ósönn eins og hver
maður getur sannfært sig um
sjálfur með því að lesa lögin
frá síðasta þingi og bera þau
saman við eldri lög. En aðal-
efni greinarinnar er að bera
saman annarsvegar afstööu
stjórnarflokkanna á Alþingi
og hinsvegar Sjálfstæðismanna
í bæjarstjórn Reykjavíkur til
skattálagningar á sjávarútveg-
inn. Telur blaðið, að sjávarút-
vegurinn hafi mætt mun meiri
„skilningi“ hjá bæjarstjórninni
en ríkisvaldinu í þessum efnum.
En hver er þá sá hinn mikils-
verði „stuðningur“, sem meiri-
hlutinn í bæjarstjórn Reykja-
víkur hefir veitt útgerðinni og
nú er verið að guma af í Mbl.
og bera saman við hinn „lítil-
fjörlega" stuðning af hálfu rík-
isvaldsins?
Hann er eftir því sem Mbl.
segir þessi:
50% afsláttur á lestagjöldum,
vita- og sæmerkjagjöldum,
bryggjugjöldum og hafnsögu-
gjöldum.
50% afsláttur á vörugjaldi á
útfluttum þurrum saltfiski.
Lækkun á vörugjaldi af fiski-
mjöli og harðfiski niður í 2 kr.
á smálest.
50% verðlækkun á vatni til
togara.
Þetta eru þá öll ósköpin, sem
eiga að sýna hinn einlæga vin-
arhug bæjarstjórnarmeirahlut-
ans til útgerðarinnar!
*) Það er eftirtektarvert að
um leið og Sjálfstæðismenn
þykjast vilja hjálpa útgerðinni
hamast þeir á móti því að rík-
issjóði sé aflað nokkurra nýrra
tekna til þess að gera slíka
hjálp mögulega.
ur dagur, því að þann dag tókst
fyrir milligöngu sáttasemj arans,
Þorsteins M. Jónssonar, að leysa
hina umtöluðu vinnudeilu, sem
þar hafði staðið. Mætti þess
vænta, að þetta yrði í síðasta
sinn, sem samtök verkamanna
gerast til þess að fara þvílíka
herferð á hendur samvinnufé-
lögum bænda og vekja þar með
þann ófrið, sem andstæðingum
hinna vinnandi stétta einum
getur til framdráttar orðið.
í málefnum Akureyrar og
héraðanna við Éyjafjörð hafa
önnur merkistíðindi orðið í
þessum mánuði. Hin mikla raf-
virkjun Akureyrarbæjar við
Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu er
nú ráðin með samþykkt Alþing-
is um að heimila ríkisábyrgð
erlendu láni til mannvirkisins.
Af öllum fallvötnum hér á landi
eru Sogið og Laxá talin hag-
kvæmust og ódýrust til vii’kjun-
ar. Og á Akureyri með nágrenni
eru skilyrðin til að láta stór-
virkjun rafmagns bera sig, tvi
mælalaust þau beztu hér á
landi næst á eftir Sogsvirkjun-
inni. Akureyri hefir nú yfir 4000
íbúa og hinn mikli og vaxandi
iðnaður þar þarf á orku að
halda. Auk þess eru möguleikar
til, að síldarverksmiðjurnar við
Eyjafjörð verði reknar með
orkunni frá Laxá, og munu þá
einnig hinar blómlegu byggðir
Eyjafjarðar vafalaust njóta
góðs af að meira eða minna
leyti, er tímar liða.
Þegar ríkissjóður gefur eftir
allt útflutningsgjald af salt-
fiski og raunar svo að segja allt
útflutningsgjald af öllum sjáv-
arafurðum, lætur Reykjavíkur-
bær sér nægja að gefa eftir
helminginn af sköttum og toll-
um til hafnarinnar og að lækka
verðið á blávatninu til togar-
anna um helming, þó að vatns-
veitan sé gróðafyrirtæki, sem vel
mætti við því, að láta veiðiskip
bæjarmanna hafa vatnið ó-
keypis.
Og svo segir Mbl., að útgerð-
in myndi „betur mega una sín-
um hag, ef hún hefði sætt sama
skilningi og samskonar meðferð
af hendi ríkisins“.*)
En óneitanlega fer illa á því,
að þeir, sem sjálfir eru úrræða-
lausir og í Reykjavík halda
dauðahaldi í skattkúgun hafn-
arinnar gagnvart „þrautpíndum
útvegsmönnum" geri sig breiða
yfir þeirri viðleitni, sem ríkis-
stjórn og Alþingi hafa sýnt í
þessum málum.
*) Á öðrum stað' í greininni segir
blaðið að „skattlagning framleiðslunn-
ar“ sé „óverjandi heimska". Þessi
sannindi virðist blaðið ekki hafa ver-
ið búið að uppgötva, þegar þess eigin
flokksmenn fóru með völd í landinu.
En nú er tækifærið af lifa eftir kenn-
ingunni og afnema öll gjöld veiði-
skipaflotans til Reykjavíkurhafnar.
Dánarmínning
Guðmundar ísleifssonar
frá Háeyri.
Það er ekki meining mín að
skrifa æfisögu þessa stórbrotna
og mjög svo einkennilega sunn-
lenzka bændahöfðingja, sem nú
hefir kvatt lífið i hárri elli,
nær 88 ára. Því æfisaga hans
var svo viðburðarlk, að vel
mætti fylla allmarga dálka,
væri hún vel og ítarlega sögð,
án þess að bæta neinu við, sem
ekki hefði á daga hans drifið.
Ekki ætla ég heldur að rekja ætt
hans, því er ég ekki nógu vel
kunnugur, enda veit ég að það
verður gert af öðrum mér kunn-
ugri. En mig langar samt til að
minnast hans með örfáum lín-
um.
Guðmundur var Vesturskaft-
fellingur að ætt. Kom ungur út
í Árnessýslu og giftist þar konu
sinni Sigríði Þorleifsdóttur,
Verzlunarjöfnuður landsins út
á við var í nóvemberlok hag-
stæður um 7 millj. kr. í dönsk-
um blööum hefir verið vakin at-
hygli á því nýskeð, að ísland
sé hið eina Norðurlandanna,
sem á árinu 1937 hafi eigi til
muna óhagstæðari verzlunar-
jöfnuð en á árunum 1935 og
1936. Ber það tvímælalaust að
þakka innflutnings- og gjald-
eyrisráðstöfunum þeim, er
framkvæmdar hafa verið hér á
landi. Geta má þess í því sam-
bandi, að á siðasta þingi voru
að frumkvæði fjármálaráðherra
gerðar nokkrar endurbætur á
gjaldeyrislögunum. Eru þar
settar strangari ráðstafanir en
áður gegn því að hægt sé að
flytja íslenzka seðla úr landi og
selja með afföllum erlendis, og
einnig er fólki, sem fer til út-
landa gert að skyldu, að sýna
fram á að það hafi fengið gjald-
eyrisleyfi eða geti á einhvern
löglegan hátt séð fyrir sér er-
lendis. Ella fær það ekki farar-
leyfi. Sjálfstæöismenn og kom-
múnistar voru á móti þessari
ráðstöfun og töldu hana óhæfi-
lega skerðingu á frelsi manna!
Þrátt fyrir það, þó að verzl-
unarjöfnuðurinn megi teljast
góður, hafa þó undanfarið verið
allmiklir erfiðleikar á því, að
bankarnir hafi getað látið inn-
flytjendum í té nægilegan
gjaldeyri samkvæmt innflutn-
ingsleyfum. Stafar þetta af
tveim orsökum. í fyrsta lagi hvíl
Kolbeinssonar hins ríka á Há-
eyri. Reistu þau þar bú. Voru
yfir 60 ár í hjónabandi. Eign-
uðust 10 börn; 8 komust til
fullorðinsaldurs: Guðmundur
fór til Ameríku ungur, Guð-
björg, ekkja eftir séra Gísla
Kjartansson frá Skógum, Þor-
leifur, fyrv. alþm., áður bóndi í
Þorlákshöfn, Sylvía, kona Ólafs
Lárussonar læknis í Vest-
mannaeyjum, Geir, búfr. í Dan-
mörku, Haraldur, verkstj. í
Reykjavík, Sólveig, 'kona Ingi-
mars Jóhannssonar kennara í
Reykjavík, og Elín, ógift, sem
alltaf hefir dvalið með foreldr-
um sínum, lengst af á Háeyri,
en nú síðast á Elliheimilinu í
Rvík, þar sem þau hafa nú bæði
endað líf sitt með stuttu milli-
bili. Hún dó síðastliðið vor (%.
1937).
Með dauða Guðmundar á Há-
eyri, er fallinn í valinn einn af
stórbrotnustu og einkennileg-
ustu bændum þessa lands. Ára-
tugum saman bjó hann stórbúi
á Háeyri, og átti svonefnda Há-
eyrartorfu, sem var um hálfur
Eyrarbakki. Var búskapurinn
bæði til lands og sjávar, því út-
gerð smærri og stærri, mun
hann hafa rekið öll sín búskap-
arár, og var alltaf formaður.
Ekki hefi ég heyrt að honum
hafi nokkurntíma hlekkst á á
sjó, og var hann þó annálaður
sjósóknari, en hann þótti bera
af sem stjórnari, ekki sízt þegar
mikið lá við. Þótti hann fram-
úrskarandi veður- og sjóglögg-
ur. Eftirtökusamur um loft og
lög og draumspakur, svo vart
kom honum neitt óvart, er að
sjónum laut. Hann var allra
manna kunnugastur briminu á
Eyrarbakka, og allir litu upp til
hans, og hlittu hans forsjá,
þegar allt ætlaði um koll að
keyra, og fór þá vanalega allt
vel. Það er mörgum eldri Ár-
nesingum enn í minni þegar
Guðmundur lagði eitt sinn frá
Sundinu á Eyrarbakka út í Þor-
lákshöfn, og Bakkaskipin öll á
eftir, í afftaka veðri og brimi.
Það blessuðu margar konur
Guðmund daginn þann. Hefði
Guðmundar ekki notið þá við,
hefði sennilega allmargir átt
um sárt að binda eftir daginn
þann. Vísa Jakobs Thorarensen
ir stöðugt á gjaldeyrisverzlun-
inni talsvert af þeim kröfum,
sem ekki var hægt að fullnægja
meðan verzlunarjöfnuðurinn
var óhagstæður. í öðru lagi hef-
ir á þessu ári orðið að selja til
Þýzkalands1) mikið af íslenzkri
framleiðslu, sem ekki fæst
greidd í „frjálsum gjaldeyri“,
heldur aðeins í þýzkum vörum.
Hinsvegar eru því eðlilega
nokkur takmörk sett, hvað hægt
er að nota af þýzkum vörum á
hverjum tíma, og hefir því
myndazt i Þýzkalandi inneign,
sem að vísu gerir verzlunarjöfn-
uðinn hagstæðari, en bankarn-
ir ekki fá til umráða í „frjáls-
um gjaldeyri", heldur verður að
standa þangað til hægt er að
taka út á hana í þýzkum vör-
um.
Sigurður Sigurðsson fyrv.
búnaðarmálastjóri kom í sl.
mánuði heim úr för sinni til
Grænlands. Pór hann þangað
fyrir tilmæli Dana til að athuga
búnaðarhætti. Til Grænlands
voru árið 1914 fluttar 120 ís-
lenzkar kindur, úr Skagafirði
og Svarfaðardal. En nú eiga
Grænlendingar um 10 þús. fjár.
Gengur það mikið úti og þrífst
vel. En mjólkurframleiðsla er
þar hverfandi lítil. Sigurður
segir frá því, að Grænlendingar
hafi í fyrstu haft næsta ein-
L) Þýzkaland er nú það land,
sem kaupir íslenzka framleiðslu
fyrir hæsta upphæö.
hefði vel getað verið kveðin um
Guðmund:
„Þarna var ófalskt
íslenzkt blóð,
orka í geði og seigar taugar.
Hörku frostin og
hrannalaugar,
hömruðu í skapið dýran móð.“
Kaupmennsku lagði Guð-
mundur og fyrir sig um eitt
skeið; hreppstjóri var hann og
í sinum hreppi alllengi, og við
margt riðinn í héraðsmálum um
langt tímabil. Allmikið hark
var í kringum hann á stundum;
en þar var engum veifiskata að
mæta í neinu. Lét og ógjarnan
hlut sinn fyrir nokkrum. Guð-
mundur vissi hvað var að vera
efnaður maður og líka að sjá af
eignum sínum, og í hvoru-
tveggju var hann stór. Engu
síður í því síðara. Hann kunni
að taka öllu sem að hendi bar
með stakri karlmennsku. Og
mér er minnisstætt þegar ég sá
hann og þau hjón bæði síðast,
hvað mér fannst hann þá stór,
og geta litið til baka með sigri
yfir líf og hel. Ekki var kali til
nokkurs manns. Hann gat ekki
útmálað það nógu vel, hvað
allir menn væru sér góðir. Guð-
mundur var allra manna karl-
mannlegastur og laglegastur,
svo af bar þegar hann var í
blóma lífsins og ramur að afli,
en sem gamall maður var hann
blátt áfram fallegur. Þá ríkti
ró og mildi yfir ásjónu þessa
sterktrúaða manns.
Mér er enn í minni það sem
einn gamall háseti hans sagði
við mig fyrir mörgum árum,
þegar hann var að segja mér af
einni sjóferð Guðmundar. Hann
sagði „að skipshöfninni hefði
fundizt stundum, að ekkert skip
hefði getað verið svo stórt, og
á engu skipi svo margt fólk, að
ekki mundi öllu borgið, ef hann
hefði staðið við stýrið“. Þetta
er mikið sagt, en það sýnir
traustið til hans.
En það var nú reyndar ekki
sjómennskan, ekki búskapur
eða kaupmennska, ekki kraftar
hans eða glæsimennska, sem ég
ætlaði að tala um, þvi þótt það
allt væri vel hlutgengt, og í
sumu miklu meir, þá virðist mér
að gestrisni hans og konu hans,
Sigríðar sálugu, hafi borið af
öllu öðru. Áratugum saman stóð
kennilegar hugmyndir um hinn
nýja bústofn, gerðu t. d. ráð
fyrir að sauðkindin myndi fæla
refi frá veiðimönnum. En nú
telja þeir sér mesta happ að
þessari ráðabreytni, og eiga nú
sumir grænlenzkir bændur um
400—500 fjár.
Bændum, sem erindi þurfa að
reka í Reykjavík, skal skýrt frá
því til leiðbeiningar, að Bún-
aöarbankinn er nú fluttur í ný
húsakynni í Austurstræti, þar
sem áður var verzlunin Egill
Jacobsen. Hafa þá tvær af
merkustu stofnunum bænda,
Búnaðarbankinn og klæðaverk-
smiðjan Gefjun, fengið áberandi
og hagstætt húsrými á aðal við-
skiptagötu höfuðstaðarins, þar
sem áður voru stórverzlanir
kaupmanna. Á síðasta þingi var
gerð sú breyting á lögum Bún-
aðarbankans, að bankastjóri er
nú aðeins einn í stað þriggja
áður, og gegnir Hilmar Stefáns-
son áfram bankastjórastarfi.
Merkilegur samanburður hef-
ir verið gerður í sl. mánuði á
smásöluverði nauðsynjavara hjá
kaupfélaginu í Reykjavík nú og
um s’ama leyti árið 1934. Sá
samanburður sýnir, að útsölu-
verð hjá kaupfélaginu nú er sízt
hærra en hjá kaupmönnum
1934 samkvæmt skýrslum Hag-
stofunnar. Hefir þó orðið mikil
verðhækkum erlendis á þessum
tíma. Er þetta glöggt dæmi um
árangur samvinnunnar í höfuð-
staðnum, enda fer nú stöðugt
Háeyri opin öllum vegfarendum,
háum sem lágum, ríkum sem
fátækum, daginn út og daginn
inn, ár eftir ár, og af engum
tekinn einn eyrir. Annarhver
Sunnlendingur úr Árnes- og
Rangárvallasýslum héldu til á
Háeyri og þáðu þar hinar
rausnarlegu góðgerðir. Einu
sinni, rétt eftir aldamótin, var
uppboð á strandi á Eyrarbakka.
Voru þar saman komnir bændur
í tugatali úr báðum áðurnefnd-
um sýslum. Allflestir voru vanir
að halda til eða gista á Háeyri í
ferðalögum sínum. Allan þenn-
an dag var verið að bera á borð
fyrir gestina mat og drykk.
Jafnóðum og annar hópurinn
var upp staðinn, settist hinn.
Og þá líkaði Guðmundi á Há-
eyri vel, þegar nóg var til að
veita, og nógir til að þiggja. Og
það var hýr glampinn í augun-
um á húsfreyjunni á Háeyri
daginn þann, sem oftar, er hún
bar góðgerðir fyrir gesti sína.
Það yrði alllagleg upphæð á
nútíma hótelreikningi, sem sá
þyrfti að greiða, ef hann ætti að
borga sem svaraði góðgerðum
Háeyrarhjóna. Nú, en þetta er
nú kannske óþarfi? Ég veit ekki.
Ekki er þess kannske alltaf þörf,
en oft hittir slík fórn þyrstan,
svangan og þreyttan, sem blessa
þann sem gaf. Og ef guð, sem
dæma á þegar yfir landamærin
miklu er komið, metur það
einhvers að gefa svöngum að
borða, þyrstum að drekka, og
veita þreyttum hvíld, þá er það
trú mín, að þeim Háeyrarhjón-
um verði ekki vísað á hinn ó-
æðra bekk. —
Guð blessi ykkur, vinir.
Böðvar Magnússon.
„Mínníngar"
eftir Ingunni Jónsdóttur
frá Kornsá.
Frú Ingunn Jónsdóttir frá
Kornsá er sjaldgæfur rithöf-
undur. Eftir að hún komst á
áttræöisaldur hóf hún þá list
að rita bækur. „Bókin mín“,
sem út kom 1925, og „Minning-
ar“, eru árangur þess starfs.
Það eru æskuminningar hennar
úr Húnavatnssýslu frá þriðja
fjórðungi aldarinnar, sem leið,
vaxandi meðal Reykvíkinga
skilningur á kaupfélaginu og
hlutverki þess.
Látinn er í Reykjavik
skömmu fyrir hátíðarnar
merkilegur alþýðumaður, sem
flestir Rykvíkingar og margir
landsmenn þekktu. Það er Daní-
el Daníelsson dyravörður í
stjórnarráðinu. Daníel var Hún-
vetningur að ætt og nafnkunn-
ur hestamaður. Stofnaði hann
hestamannafélagið Fák í
Reykjavík og gekkst fyrir kapp-
reiðum allmörg siðustu ár, á
skeiðvellinum við Elliðaár. Lík-
fylgd hans var víst sú einkenni-
legasta, sem sézt hefir í höfuð- ;
staðnum, því þar gaf að líta
vasklega sveit manna á hest-
baki, er fylgdu foringja sínum
á hinni síðustu vegferð. Fám
dögum eftir lát Daníels komu út
endurminningar hans, er hann
sjálfur hafði lokið að rita dag-
inn áður en hann lagðist bana-
leguna. Kann hann þar frá
mörgu að segja, sem á dagana
hefir drifið innan lands og utan.
Segir þar m. a. frá flestum kon-
ungskomum hingað eftir alda-
mót. Eigi tók Daníel þátt í
stjórnmálum, svo að orð færi
af, en ýmislegt er í minningum
hans um þá menn,er í ráðherra-
stólum hafa setið meðan hann
dvaldi í stjórnarráðinu. Það tel-
ur hann, að mjög hafi aukizt
„mannaumferð" í stjórnarráð-
inu eftir kosningarnar 1927. En
enga stjórn telur hann muni
lýsing foreldra, afa og ömmu og
drög úr lífssögu þeirra og þar
með samtíðarinnar að meira og
minna leyti. Á vængjum þýðrar
og djúpúðgrar frásagnarlistar
berst lesandinn aftur á fyrstu
tugi 19. aldar og jafnvel aftur í
hina dimmu tíð móðuharðind-
anna, þegar þjóðin fékk þau
kynni af hungrinu, sém síðan
vöktu eins og vofa í endurminn-
ingu margra ættliða. í áfram-
haldi af þessu koma svo endur-
minningar eigin æfi. Það er ekki
samfelld frásögn eða viðburða-
röð. Hugsunum og endurminn-
ingum reyndrar og gjörhugull-
ar sveitakonu á langri og starf-
samri æfi, er hér brugðið upp í
leifturmyndum. Það er að vísu
ekki alveg venjuleg kona, sem
hér segir frá, því að inn í at-
burði hins húnvetnska sveita-
lífs er ekki ósjaldan ofiðJ hug-
leiðingum, sem gefa til kynna
að höf. sé ekki með öllu ókunn-
ugur hinum frægustu listaverk-
um á sviði ei’lendra bókmennta.
Þjóðtrúin íslenzka á hér líka
sinn þátt, enda væri það léleg
sveitalýsing, þar sem hennar
væri að engu getið. En um allt
er hér talað af þeim, er reynt
hefir. Og ég hygg, að ekki sé til
önnur verðmætari íslandssaga
19. aldarinnar en einmitt þessar
bækur, það sem þær ná.
Stór kafli í „Minningum“ seg-
ir frá því, þegar höf. um tví-
tugsaldur réðst austur til
Horna,fj arðar til að standa fyrir
búi bróður síns og var tvo mán-
uði á leiðinni, því að póstskipið
danska fór fram hjá Austfjörð-
um og ráðskonan unga varð að
bíða í Færeyjum, þangað til það
kom frá Khöfn aftur. Slíkar
voru samgöngurnar um það
leyti, sem Alþingi fékk lög-
gjafarvald. Samanbui’ðurinn á
fólki og landshögum í Húna-
vatnssýslu og sveitunum við
Hornafjörð, er ógleymanlegur
og einstakur i sinni röð.
Höf. þessarar bókar er af þvi
fólki kominn í báðar ættir, sem
á margan hátt var fyrir öðrum
talið í Húnaþingi á sinni tíð,
og sjálf var hún um langt skeið
húsfreyja á einu af höfuðbólum
héraðsins. En á þeim tíma, með-
an enn mátti svo segja, að erf-
iðið væri engum manni fram-
andi hér á landi, voru skilyrðln
hafa haft eins „vandasöm"
verkefni og þá er nú situr. Góð-
gjarnleg er frásögn hans öll í
garð hinna æðstu valdamanna
landsins, og mörgum mun hún
þykja fróðleg til lesturs.
Sextugsafmæli átti á jóladag-
inn einn af merkustu bændum
Suðurlands, Böðvar Magnússon
á Laugarvatni. Fjölda mann-
vænlegra barna hafa þau hjón
komið til manns með prýði.
Böðvar bóndi er í fríðustu og
vasklegustu manna röð og á-
huga- og gleðimaður mikill.
Hann var á sínum tímum einn
af aðal forgöngumönnum hér-
aðsskólamáls Sunnlendinga.
Alþingi var slitið 21. desem-
ber, og hafði það þá afgreitt 47
lög og 18 þingsályktanir. Hefir
hér í blaðinu áður verið birt
yfirlit um helztu atriði i lög-
gjöf þessa þings. En stærstu
málin, sem þingið hafði til með-
ferðar voru, auk afgreiðslu fjár-
laga og skattalaga, ráðstafanir
vegna fjárpestarinnar, mjólkur-
lögin nýju og löggjöf um tolla-
lækkanir og styrki til sjávarút-
vegsins. Stjórnarandstæðingar
hafa að venju gert sér títt um
það, að hækkaðir hafi verið ó-
hæfilega tollar á nauðsynjavör-
um almennings. Hvaða rök
þetta hefir við að styðjast sézt
bezt á því, að allir matvöru-
kaupmenn í Reykjavík hafa
núna eftir nýárið birt auglýs-
ingu um það í dagblöðunum, að
breytingar þær, er síðasta Al-