Tíminn - 21.04.1938, Blaðsíða 3

TÍMINN
65
sennilega merkasti þátturinn
úr endurreisnarsögu þessa
tímabils.
Æfintýriö frá íslandi til
Brazilíu er ritaö af vísindalegri
nákvæmni og djúpum skilningi
á aldarhætti og ástæðum þeirra
tíma. Það bregður sterkri birtu
á stuttan en merkilegan kafla
úr sögu þjóðarinnar.
Þ. B.
f
Lára Friöbjarnarðóttir
Þann 18. nóvember 1937 and-
aðist að sjúkrahúsi Akureyrar
frú Lára Friðbj arnardóttir frá
Þúfnavöllum í Hörgárdal. Hún
var fædd 24. des. 1897. Foreldr-
ar hennar, Friðbjörn Björnsson
og Stefanía Jónsdóttir, hafa
um langt skeið-búið að Staðar-
tungu 1 Hörgárdal, og er heim-
ili þeirra að góðu einu þekkt,
þar um sveitir í foreldrahúsum
dvaldi Lára sál. þar til árið 1917,
að hún gekk að eiga eftirlifandi
mann sinn, Eið Guðmundsson
frá Þúfnavöllum. Þeim hjónum
varð þriggja barna auðið, sem
öll eru á lífi og hin mahnvæn-
legustu.
Það er eigi ætlun þess, er rit-
ar þessar línur, að skráfesta
æfisögu þessarar látnu ágætis-
konu; heldur benda með fáum
orðum á, hve mörg alþýðukona
vinnur sín þýöingarmiklu störf,
oft án þess því sé gaumur gef-
inn. Þvi er einnig haldið fram,
að íslenzk alþýða sé ómann-
blendnari og dulari, en rétt sé
og dragist þar af leiðandi meir
frá félagslifi en vera ætti.
Um Láru sál. mátti með sanni
segja, að hún valdi sér fáa vini,
en hún var líka vinum sinum
meira en almennt gerist; frjáls-
lyndi hennar og víðsýni i skoð-
unum greindi hver sem hana
tók tali, þótt hún blandaði sér
lltt í dægurþras og hávaða um-
hverfisins. Frá sinu takmarkaða
ytra umhverfi sá hún: „vitt of
veröld“ og eygði marga hug-
sjón, sem öðrum duldist.
Fi'egnin um andlát frú Láru
mun hafa komið ættingjum og
vinum nokkuð á óvart. Fleirl
höfðu hugsað, að líísfjör henn-
ar sigraði alla erfiðleika og
veikindi. Þeim, sem hér eiga
hlut að máli, verður því erfltt
að fella sig við, að þessi heil-
brigða starfskona skyldi svo
sviplega burtkölluð. í þessu
sambandi þykir rétt að geta
þess, að fyrir nokkrum árum
í baráttunni vlð þessa veiki
er nú þegar búið að eyða ná-
lægt milljón krónum af al-
mannafé, auk þess, sem ein-
staklingar hafa misst og aldrei
fá bætt.
Vaxa mönnum að vonum í
augum slík fjárútlát með hlið-
sjón af árangrinum, sem feng-
izt hefir. Og enn má búast við
stórum, jafnvel stærri útgjöld-
um, ef haldið yrði uppteknum
hætti 1 þessu máll.
Ég álít, að það sé kominn
timi til og enda siðferðileg
skylda íslenzkra stjórnarvalda,
að hlutast til um, að þetta
mæðiveikisfargan sé tekið til
frekari rannsóknar og á annan
veg en verið hefir. Þá fyrst
megi vænta betri árangurs og
að trúnni á íslenzka sauðfjár-
rækt, sem var og verður grund-
völlurinn undir efnalegri af-
komu bænda í flestum byggð-
um þessa lands, verði bjargað
við.
Reykjavík, 1. aprll 1938.
Sig. Ein. Hlíðar
dýralseknir.
var Lára lögð á sjúkrahús Ak-
ureyrar og í það sinn komst
hún svo nærri landamærum llfs
og dauða, að henni fannst sem
hún sæl tjald dregið frá og
þeirri sýn er birtist henni að
tjaldbaki gleymdi hún aldrei;
svo dýrðleg og björt var hún.
Vandamenn og vinir, fjær og
nær, vona, að sýnin dýrðlega
hafi birzt henni þá hún flutti
yfir á landið ókunna, og sú
von sefar allan söknuð. Þá verð-
ur einnig ljúft að minnast sam-
verustundanna mörgu, og telja
sig auðugri eftir að hafa mátt
lifa og starfa með konu, sem
átti svo mikið af glaðværð og
hafði mesta ánægju af að
reynast sínum nánustu dyggur
förunautur. Á legstað svo trúrra
þjóna, ritar samtíðin óafmáan-
legu letri, vísuorðin alkunnu,
að:
------orðstírr
deyr aldrigi
hveim er sér góðan getr.
E.
Um samgöngubætur
Upphreppar Árnessýslu vestan Hvít-
ár, Grímsnes, Laugardalur og Biskups-
tungur munu taldir að hafa góð sam-
gönguskilyrði, þar sem að þjóivegir
liggja um þá, og er því ekki að neita að
svo sé að sumarlagi, en þó vill oft verða
misbrestur á því að vetrarlagl, þegar
snjóþyngsli koma mlkil og gætir þess
oftast mest á vissum köflum vegarins,
og er því haldið fram að vegurlnn hafl
verið óhyggilega lagður eftir landslagi
miðað við vetrarumferð, og mun þetta
allmjög eiga sér stað víðar en á leiðinni
yfir Hellisheiði, og má til nefna þjóð-
veginn yfir Grímsnesið, á leiðinni
sunnan fyrir Alvíðru í Ölvesi og aust-
ur fyrir Svínavatn í Grímsnesl á ýms-
um köflum. Snjóþyngsli eru oftast mest
á Lyngdalsheiðl milli Borgai' og Svina-
vatns, þar sem vegurinn liggur. Að lík-
indum mætti allmikið bæta úr þessu
með verstu kaflana þar, ineð því að
gjöra nokkra afleggjara þar út af veg-
inum, á betri staöi, og losna með því
við þykkustu snjóskaflana á veginum.
Sama gæti átt sér stað með veginn yfir
hraunið og hjá Alviðru. En eins og
menn vita, geta allir vegir oröið snögg-
lega ófærir fyrir bíla og vagna. En
þar sem nú er svo komið högum manna
hér í sveitum sérstaklega vegna dag-
legra mjólkurflutninga, en teppa á
flutningum afar skaðleg svo að allt
mögulegt þarf að gera til að verjastþví
i lengstu lög. Og vegna þessarar snjó-
hættu á þjóðveginum lieyrist nú að
allmargir setji von sína á það að brú
verði sett á Hvitá, nálægt Kiðjabergi
og að vegur verði lagður um hana ná-
lægt Hraungerðí, af þjóðveginum og
svo áfram á þjóðveginn hjá Borg hér í
Grímsnesi, enda er þetta snjólétt svæði
og myndi lengst verða fært, en þetta
myndi kosta mikið fé og ekki ljúkast
á skömmum tíma nema mikið kapp
væri lagt á með það. Þá kemur einnig
til greina sýsluvegur sá, sem nú hefir
verið lagður austur um Grímsnesið frá
Borg að Sólheimum, barnahælinu. Veg-
ur þessi er 10 kilómetrar og liggur
með bæjaröð á því svæði og hafa hans
bein not nú sem stendur 10 heimili
væri þessi vegur nú framlengdur um
kringum 4 kílómetra, væri hann kom-
inn alla leíð á þjóðveginn milli Svína-
vatns og Bjarnastaða, og til fullra af-
nota fyrir bæina Kringlu og Bjarna-
staði. Og af því að hann liggur á
snjóléttasta plássi myndi hann cft
verða fær þótt ófært væri yfir kaflann
áðurneínda yfir Lyngdalsheiði, og gæti
því í snjóþyngsla tilfellum komið að
notum fyrir þrjá áðurnefnda hreppa,
og gæti þar reynst betri krókur en
kelda.
Var því næstliðið ár leitað til sýslu-
nefndar Árnessýslu með framlag til
þessa vegar frá Sólheimum og á þjóð-
veginn, af hrepsnefndinni hér eftir á-
skorun nokkurra hreppsbúa, en sýslu-
nefndin sá sér ekki fært að leggja
fram fé til vegarins 1 það sinn, jafn-
vel þótt boðið væri fram af einstakl-
ingum 500 kr. til byrjunar, en væntan-
lega tekur hún þessu máli betur á
næsta sýslufundi ef möguleikar eru fyr-
ir hendi. Og til frekari skýringar á
þessu máli um Sólheima brautina er
hér látln fylgja greinagerð sú, sem lögð
var fram síðastliðið ár um vegihh þó
má þar viðbæta að héraðslæknirinn,
sem hefir skyldu að heimsækja barna-
heimilið mánaðarlega hefir einnig
skorað á hreppsnefndina hér að fá
bættan veg þangað frá þjóðveginum,
þar sem afleggjari nú er gerður áleið-
is að Kringlu og BJarnastöðum. Þar
sem hann verður að fara þrefalt lengri
veg með því að fara þjóðveginn vest-
ur að Borg og svo sýsluveginn þaðan
að Sólheimum, sama gildir einnig er
um læknisvltjanir er að ræða frá þar
nálægum bæjum.
Læt ég svo greinargerðina skýra
þetta mál nánar.
O-rímsnesingur.
Vegna þess að nauðsyn ber til, að íá
áfram á sýsluveginum, Hverakotsbraut,
eða Sólheimabraut, alla leiðina um
Kringlu og Bjarnastaði, á þjóðveginn,
þar sem nú er verlð að gjöra afleggj-
ara að Bjarnastöðum og Kringlu norð-
an að heimillsveg, með styrk af vega-
vinnu hreppslns, en mest frá nefndum
bæjum.
Og af nauðsyn þessa máls höfu£n
vér nokkrir viðkomandi menn átt fund
með okkur, og viljum út af þvi reyna
að skýra í nokkrum atriðum umbætur
þær, er fengjust i samgöngum með
þessum vegakafla.
Og er þá fyrst, að mjólkurflutnings-
bílar, sem flytja mjólk, bæði úr Tung-
um og Grimsnesi, verða nú að fara
alla leið að Borg og svo þaðan að
Ormsstöðum og Hömrum, allt að 8
kilómetra veg, og sömu leið til baka,
en myndu, ef að sambandsvegur væri
kominn, fara um bæina Bjarnastaði og
Kringlu, Sólheima og Hamra, og svo
röðina áfrarn að Borg, á þjóðveglnn
aftur. Þetta væru stórþægindi, sparn-
aður fyrir bílana og minna slit á veg-
inum, allir flutningar að og frá barna-
heimilinu Sólheimar yrðu þá mikiu
auðveldari. Þar sem einnig áætlunar-
bílar myndu oft fara um veginn, og
flytja bæði fólk og vörur, er þeir gætu
haldið alla leiðina áfram, hvort sem
væri austur eða suður, einnig gætu þar
líka verið not af mjólkurbílum, og allir
bæir á leiðinni hefðu not af því að
áætlunarbílar gengi eftir þessum vegi
vissa daga 1 hverri viku. En svo kemur
eitt atrlðl ennþá til greina, og er það
stór atriði. Allir sem til þekkja vita
að oft getur orðið ófært af snjóþyngsl-
um á þjóðveginum milli Minni-Borgar
og Svínavatns á vetrum, þótt þessi
leið sé vel fær, og væri því mikið ör-
uggara fyrir bílana að geta farið þessa
leið, og fyrir alla mjólkurframleiðend-
ur, sem þann veg þurfa að flytja mjólk
sina, og snertlr þetta atriði, auk Grims
nessins, Laugardalinn, Biskupstungur
og jafnvel efstu bæi í Hrunamanna-
hreppi, er bílar þaðan ganga um veg-
inn.
Lengd hins umrædda vegar, hefir
verlð mæld af þeim Jóni Ingvarssyni
verkstjóra og séra Guðmundi á Mos-
felli, og reyndlst að vera 5 kilómetrar,
og hefir nú verið lögð áðurnefnd braut
frá þjóðveginum um einn kílómeter,
og er því ekki ólagt nema 4 kílómetrar.
Leiðin má heita að vera öll mýrlendi,
rótargott og keldulitið, eitt smágil, sem
auðvelt er að brúa (Kringlugil). Ofan-
íburðarskilyrði eru þannig, að vlð þjóð-
veginn er nægur ofaníburður og svo við
vegarstæðið hjá Kringlu, einnig talið
nálægt vegarstæðinu milli Kringlu og
Sólheima, og svo þar sem vegurinn
endar við Sólheima, mega þvi ofaní-
burðarskilyrðin heita fremur góð.
Þar sem nú er svo komlð að næstum
er búið að íullgera Hverakots- eða
Sólheimabrautina, sem eru fullir 10
kílómetrar að lengd, með ágætri brú
yfir Grjótá. Þá væntum vér svo skiln-
ings og velvilja með þetta málefni hjá
þeim hlutaðegiendum, sem fjármála-
völdin hafa tll framlaga í sýsluvegi,
og sem eru viðkomandi hreppsnefnd,
sýslunefnd og vegamálastjóri, að vér
væntum hinna beztu undirtekta, og þá
fyrst og fremst að hin háttvirta hrepps
nefnd Grímsneshrepps taki mál þetta
að sér með áhuga, og leggi það fyrlr
næsta sýslufund, með sinum kröftug-
ustu meðmælum, og sömuleiðis hjá
vegamálastjóra, einnig treystum vér
sýslunefndarmanni vorum að flytja
málið á sýsluíundi og vinna þvi þar
fylgi.
Vér bætum svo hér við til frekari
skýi-ingar: Bæir þeir, sem liggja við
þennan veg í heild eða hafa hans
bein not, eru þessir: Brjámsstaðír,
Stærribæjarhverfi, Eyvik, Ormsstaðir,
Vatnsnes, Gislastaðir, Hamrar, tvíbýl-
ið, Sólheimar, Kringla og Bjarna-
staðir, 13 heimili alls. Áætlunarbílar,
sem nú flytja fólk eða vörur á nefnda
bæi, verða að skilja hvorttveggja eftir
við veginn hjá Borg, eða hafa sérstak-
an móttökustað á Minni-Borg fyrir
flutning, sem ekki má liggja úti, fólk,
sem kemur með bílunum verður að
ganga eftir veginum 10 kílómetra að
Sólheimum, og sömuleiðis þaðan á bíl,
að Mínni-Borg, og sama er með flutn-
ing til og frá, að það er mjög óþægi-
legt. Bílar, sem hafa fólk og flutning
i Tungur eða Laugardal, geta ekki f*r-
ið svona langan útúrkrók og sömu leið
til baka Það segir sig sjálft, að all-
miklir flutningar eru að og frá þess-
um bæjum, en þó sérstaklega barna-
hælinu, þar sem fólkstalan ■getur orðlð
hátt upp í hundrað manns á sumrum,
og að sjálfsögðu væri bílaeigendum
gerður stórgreiði með því að geta haft
áætlunarferðir um þennan veg, oj
þyrfti að geta orðiö sem fyrst.
Vér væntum þess, að með framan-
skráðri greinargerð, megl það verða
ljóst að afnotin af hinum langa vegi,
sem búið er að fullgera að mestu leyti,
myndu margfaldast með þeirri viðbót,
sem hér er farið fram á, og óskum vír
að hreppsnefndin láti skjal þetta fylgja
væntanlegu erindi sínu um máltð tól
sýslunefndar.
Sólheimum, 10. janúar 1937.
O-unnar Oddsson, BjarnastöSum,
Sigurjón aislason, Kringlu,
Sesselja H. Sigmundsdóttir, Sólheimum
Kolbeinn Jóhannesson, Byvlk,
Þorbjörn Bjarnason, OrmsstöBum,
ÞórSur Jónsson, Vatnsnesi
Jóhannes Jónsson, Hömrum,
auðmundur Bjarnason, Seli, Bjarni
auömundsson, Seli, Eyjóljur Ou6-
mundsson, Seli, (vœntanlegir ábúsnd-
á Hömrum),
Jón Þorkelsson, BrjámsstöBum.
Jón Sigurjónssonv, Minnibœ,
Ouöjón Jónsson, Stœrribœ,
Þorsteinn Þorvaldsson, Oislastööum,
Jóhannes Einarsson, Eyvík.
Um niðurskurð á mæðiYeikisvæðinu
Eftir sr. Guxmar Árnason Æsustöðum
í vetur ritaði hr. Páll Zop-
hóníasson grein 1 Tímann um
mæðiveikina og framkvæmdir
í sambandi við hana. Óskaði
hann eftir, að sem flestir létu
uppi álit sitt um hvernig snú-
izt skyldi við veikinni á þessu
árl. Furðu fáir hafa orðið við
þessari ósk, sem stafar eflaust
meðfram af því, hve málið er
margbrotið og vandleyst á all-
an hátt. Ég ætla mér heldur
ekki að ræða málið hér al-
mennt, heldur aðeins láta uppi
skoðun mína um það hvað
gjöra beri á j aðarsvæðunum,
þ. e. milli Blöndu og Héraðs-
vatna og Hvítár og Þjórsár í
sumar og á næsta hausti. Því
frekar vil ég gjöra það, sem ég
hygg að ég sé ef til vill í minni-
hluta — eins og sakir standa.
En þetta er álit mitt í sem
styztu máli.
Ef að útrýma á veikinni úr
landinu, (eða gjöra fyllstu til-
raun til þess), og ef verja á
héruðin, sem enn verða að telj-
ast ósýkt, þá virðist mér nlð-
urskurður vera eina lelðln. En
ef svo er, þá sýnlst mér að lít-
il ástæða sé til þess að draga
hann, heldur beri að byrja þeg-
; ar að hausti að skera niður á
| fyrgreindum jaðarsvæðum, en
haustið eftir það fé, sem þá er
; eftir á sýktum og grunuðum
svæðum. Og á enginn að fá að
flytja inn kindur á svæðið fyr
en niðurskurðinum er lokið.
Ég veit það jafn vel og aðrir,
að miklir erfiðleikar eru bundn-
ir við niðurskurðinn, en um
það veröur ekki deilt, að það
er róttækasta og eins og stend-
ur eina leiðin, sem von er um
að fær reynist, til þess að út~
rýma veikinni. í öðru lagi finnst
mér miklu skynsamlegra, að
láta það fé,sem nú fer til varna,
sem aðeins eru til að tefja
fyrir útbreiðslu veiklnnar elns
og t. d. nú er komið við Blöndu,
; ganga upp í skaðabætur til
; þeirra manna, sem skorið verð-
ur niður hjá. Þvl eins og nú er
komið hag landbúnaðarins, þá
hlýtur ríkið með einhverjum
ráðum að bæta fjáreigendum
svo upp tjón það, er þeir bíða
af völdum mæðiveikinnar, að
þeir geti endurreist búskap
sinn .við svipaðar aðstæður og
nú. Ella er vlst, að meirihluti
þessara bænda flosnar upp, og
mikill hluti fólksins flytur burt
— í kaupstaðina. Og rennur þá
ekki minna styrktarfé úr ríkis-
sjóði því til handa með at-
vinnuleysisstyrkjum o. fl.
:• í þriðja lagi ætti það að vera
' öllum auðsætt, að ef niður-
skurður fer fram, er bezt að
það verði sem fyrst. Betri er
hálfur skaði en allur fyrir þá
bændur, sem eiga enn fé, sem
hægt er að skera niður, en
rotnar ekki niður í móunum.
Og því minna þarf rikið að
greiða í skaðabætur, sem menn
fá meira fyrir þann bústofn,
sem tekinn verður.
Enginn skaði er meiri en sá,
að missa féð á vorin og sumrin
eftir allan þann kostnað, sem
eldi þess hefir haft í för með
j sér yfir veturinn.
Það ætti því jafnvel að vera
fyrsta áhugamál þeirra er á
jaðarsvæðunum búa, að féð
yrði skorið sem fyrst.
En þá er þvi borið við, að
þetta fé sleppi ef til vill við
veiklna. Þá er því til að svara,
að veikin hefir sýnilega út-
breiðsí milli Blöndu og Hér-
aðsvatna árið sem leið, og það
hafa verið mestu varnarmis-
tökin fram að þessu, að alltaf
hefir verið gripið of seint til
varnarráðstafana, og of mjög
horft í að lóga fénu eins og t.
d. á Vindhæli.
Ef horfið er að niðurskurði,
verður að skera hlífðarlaust
niður á öllu hinu grunaða
svæði, og ekki leyfa að ein kind
sé þar eftir uppistandandi. Á
það að vera tiltölulega hægur \
vandi.
Ég ætla ekki að þessu sinni
að ræða hve miklar skaðabæt- ;
ur ríkið virðist verða að greiða, \
né hvernig. Ég undirstryka það !
eitt, sem ég sagði almennt um
það mál, að eigi að halda við
i byggð í héruðunum, mega kjör
1 manna almennt ekki versna að
neínum mun frá.því, sem var
áður en mæðiveikin kom til
sögunnar. Og þó styrkurinn
gangi eflaust að mestu til
kaupa á nýjum bústofni á sín-
um tíma, þá getur hann og að
nokkru goldizt í annari mynt,
t. d. hækkuðum jarðabótastyrk,
aukinni vegavinnu (t. d. á
Vatnsskarði) o. s. frv.
En að lokum vil ég sérstak-
lega leggja áherzlu á eitt at-
riði, sem sé það, að engir fái
kindur á niðurskurðarsvæðinu,
fyr en allt er skorlð nlður.
Ég hefi heyrt því fleygt, að
sumir hugsi sér, að við sem bú-
um milli Blöndu og Héraðs-
vatna, fáum þegar að hausti
að kaupa gimbrarlömb, ef skor-
ið verður niður. En þetta er að
minni hyggju hið mesta óráð,
og raunar óverjandi að hverfa
að því ráði.
Fyrst er á það að líta, að það
tekur svo langan tíma að lóga
fénu að haustinu, að óþægilegt
verður að flytja fé hingað aft-
ur, og er það þó minnsta at-
riði, sem mælir gegn þessu.
Hitt er þyngra á metunum, að
það tekur undlr það árið að
ganga úr skugga um, að allt
fé sé dautt á svæðinu. Bæði
getur kind og kind liíað af i
afréttinni fram á vor og menn
skotið fé undan, sem ekki kemst
upp um fyr en seint og síðar-
meir, þó varla sé gerandi ráð