Tíminn - 17.05.1938, Blaðsíða 2

Tíminn - 17.05.1938, Blaðsíða 2
80 TÍMINN Tímamannabréf „Sá himin, sem er hruninn“. Þegar stríðið skall á sumarið 1914, var bóndi á Héraði, sem keypt hafði jörð og bú fyrir einu ári í skuld um 4000 krónur. En um haustið 1915 hafði hann fullborgað þessa skuld, og átti inni í sparisjóði. Verðhækkun- in mikla hafði gert kraftaverk. Verðhækkunin gerði þetta kraftaverk út um allan heim. Allir, sem áttu jarðir, hús, eða vörur, urðu miklu auðugri en áður. Allir, sem unnu fyrir kaup, fengu margfalt meira fé milli handa. Þeir þóttust líka vera orðnir auðugir. Svo leið stríðið. Milljónir af mönnum út um allan heim, sem áður voru fátækir, héldu að þeir myndu allt af geta lifað eins og ríkir menn. Svo lauk stríðinu, og í stað þess kom kreppa. Sumarið 1920 voru íslendingar aftur orðnir fátækir. En nú hafði þjóðin myndað nýjar og dýrar venjur. Hún vildi ekki klífa niður stig- ann. Og 1921 var tekið 10 milljóna króna lán í Englandi til þess að þjóðin gæti haldið áfram að lifa eins og fyr. Skömmu seinna var tekið 8 milljóna króna lán, og síðan 10 milljónir. Þá kom ný kreppa, og síðan hún byrjaði, hafa lán verið tekin utanlands, og margar milljónir hafa gengið til að hylja í bili hallann á at- vinunreksri landsmanna. Núverandi fjármálahiminn íslendinga var byggður 1914. Þá byrjuðu íslendingar að taka nýjar og dýrar venjur um alla lífshætti. í fyrstu bar stríðs- gróðinn uppi þennan himin. En síðan 1921 hafa lánin verið viðbótarstoð. Önnur þýðingarmikil atriði koma til greina. í þrjú ár hefir verið aflabrestur. Stórfeld lokun markaða, og nánasta frændþjóð íslendinga eyðir 10 milljónum kr. úr ríkissjóði til að fella saltfisk okkar á heims- markaðinum. Skæð fjárpest eyðir bústofni bænda í sjö sýslum. Þetta eru miklir erfiðleikar, en þó léttari heldur en hinar miklu kröfur, sem eru arfur frá himnaríki stríðsáranna. í Reykjavík er stórkostlegur .fjöldi karla og kvenna, sem ekki vill vinna að framleiðsl- unni, og hins sama gætir í öðr- um stærri bæjum. Jafnhliða gerir þetta fólk mikar kröfur um alla eyðslu, um hús, fatnað, mat, vín og tóbak, skemmtanir o. s. frv. Þessi sýki færist um landið. Kommúnistar kenna verkamönnum, að þeir eigi að gera miklar kröfur og láta lítið í staöinn. Þaö er þeirra þáttur í því mikla strafi, að halda við himnaríki stríðsáranna. En einn góöan veðurdag kemst þjóðin að þeirri niður- stöðu, að þessi himin, sem ís- lndingar eignuðust 1914, sé á- hættuíbúð, og að þar fari að verða lífshætta fyrir þá, sem þar búa. Þá gerir ég ráð fyrir að margir vilji heldur flytja } ofan á jörðina og búa þar, frem- j ur en að eiga á hættu að fylgja með himni stríðsgróðans, þegar hann fer að nálgast fasta und- irstöðu. Vandinn fyrir íslendinga er að flytja ofan a jörðina og byrja þar nýtt landnám. Þar byrja menn að lifa af gæðum landsins sjálfs, á kjöti, fiski, síld, grænmeti og mjólk. Þá verður víni og tóbaki fórnað til að geta fengið sér föt úr ís- lenzkri ull og ísenzkum skinn- um, reist sér skjólgóð hús úr íslenzkum efnum að mestu leyti. Ef þjóðin gerir þetta, mun hún geta haldið eignarréttin- um á landi sínu, verndað frels- ið og framtíð barna sinna. ^ Á næstu árum flytur þjóðin . úr himni svikullar verðhækk- unar og stríðsgróða og niður á þá jörð, sem forfeður okkar hafa átt og starfað á í meira en þúsund ár. J. J. I Hús úr víkur- i steini Kristján Guðmundsson fram- kvæmdarstjóri Pípuverksmiðj - unnar i Reykjavík hefir gert at- hyglisverða tilraun. Er hún í því fólgin, að hann hyggst að nota einangrunarhæfileika vikurs til þss að gera timbur óþarft til húsagerðar, að undanskildu því sem fer í hú'rðir og glugga. Hef- ir hann reist rúmgott íbúðar- hús með þessum hætti. Fer hér á eftir lýsing á þessari tilrauna- húsagerð. „Hús þetta er eingöngu byggt úr vikri, bæði útveggir, inn- veggir, sperrur og þak. Stærð þess er 9X16 metrar, eða að flatarmáli 150 fermetrar. Það er ein hæð með lágu risi. Kjallari er undir því hálfu. Útveggir hússins eru hlaðnir úr vikur-holsteini, 50 sm. löng- um, 20 sm. háum, og 24 sm. þykkum. Innveggir eru gerðir úr vikursteini af sömu stærð, en 15 sm. þykkir. Steinarnir eru múraðir saman með hræru úr vikursandi og- sementi. Útvegg- irnir voru í haust kústaðir að utan með leðju úr fínum sandi og sementi, meö íblönduðu vatnsþéttunarefni. Hafa þeir í vetur reynst að vera algerlega vatnsheldir. — Innfletir veggj- anna eru slétthúðaðir meö fín- um vikursandi. Og eru þá til- búnir að málast eða veggfóðr- ast. Kosti húsveggja úr vikur- steini, umfram t. d. steinsteypu, telur Kr. G. vera: 1. Ódýrari. 2. Miklu hlýrri. Útveggur úr vikurholsteini þarf ekkert ein- angrunarlag innan á sig, því hann einn út af fyrir sig ein- angrar meira en steinsteypu- veggur, með venjulegu einangr- unarlagi. 3. Einangrar betur fyrir há- vaða (lofthljóði). 4. Einangrar betur fyrir höggum (viðkomuhljóði). 5. Léttur í meðförum, samt nægilega sterkur. 6. Sparar alla timburnotkun til mótagjörðar. 7. Sparar trésmíðavinnu. 8. Fljótlegra að byggja úr honum. 9. Múrhúðunin bindur sig vel við, og springur ekki. 10. Minni þensla við hita- breytingar. 11. Hægt að negla í veggina. 12. Ef til kæmi að rífa vegg- ina, er hægt að gera það án þess að steinninn brotni. Hann heldur því sínu verðmæti. Húsveggir sem þannig yrðu byggðir eingöngu úr einangrun- arsteini, myndu henta mjög vel fyrir allar srnærri byggingar, svo sem sveitabýli. Þó leyfir buröarþol steinsins, að byggð séu úr honum tveggja hæða hús. Gólf hússins og loft er úr steinsteypu. Sperrur og þakklæðning er úr vikri. Er það gert á þann hátt, að yfir þvera loftplötuna, með 1 meters millibili, eru hlaðnir, sperrulagaðir bálkar úr vikurplötum. Þakklæöningin er úr vikurplötum, 8 sm. þykkum, 50 sm. breiðum og 1 m. löngum. Endar platanna mætast á miðjum sperrum, og eru þær múraðar fastar. En hliðarkant- ar platánna falla saman, í nót og fjöður. Yfir allan vikurþakflötinn er límdur sterkur þakpappi meö bráðnu asfalti, festist hann svo vel við, að frekar klofnar papp- inn, en hann náist af. — Síðan er 'bráðnu asfalti strokið yfir pappann, og á meðan það er heitt og óstrokið, er stráð í það sandi, sem getur verið með ýms- um litum. Sandurinn hefir það hutverk að verja þakið fyrir veðrun, og að veita því sér- stakan lit. Meö slíku þaki sparast allt í senn: Timbur, þakjárn og málning." Gerir Kristján sér vonir um, að hér sé fundin leið, sem farin verði hvarvetna á landinu, þar sem náð verði í vikur með hóf- legum kostnaði. En vikur er í ríkum mæli fyrir hendi í nánd við Eyrarbakka, á Rangárvöll- um, í Þjórsárdal og Fnjóskadal. Þá er það einn meginkostur að margur maðurinn getur með fyrirhyggju unnið að því aö steypa steinana í framtíðarbú- staðinn — í hjáverkum. Ættír - stéttír Ágrip af ræðu, sem Guðbrandur Magnússon flutti á Rangæinga- móti í vetur. Fólk það sem upphaflega nam hér land, fluttist ekki hingað fyrir þá sök, að það kæmi sér ekki við í heimalandi sínu, svo það gæti lifað þar menningar- lífi. Margt af þessu fólki kaus að yfirgefa ætt og óðöl fremur en að beygja sig undir yfirráö einvaldskonungs, sem um þetta leyti braust til valda í landi því, sem það flutti frá. Óefað er þetta meðfram skýr- ing á því, að hér var lifað athyglisverðu menningarlífi fyrstu fjórar aldirnar. Frá þessum tíma eru hinar rómuðu bókmenntir, sem í senn hafa verið okkar mesti hróður og öruggasta landvörn. En svo tók að syrta að. Ættirnar tóku að berjast um yfirráðin í landinu og þá jafn- framt aröinn af striti fólksins. Ásælni erlendra þjóðhöfðingja fylgdu í sporaslóðina. Landið komst undir erlend yfirráð. Andlegri starfsemi hnignaði. Arðurinn af striti þjóðarinnar rann nú í gegnum óhagstæð verzlunarviðskipti til erlendra ríkja, og stóð þetta um fullar sex aldir. Viðreisnarbaráttan verður ekki rakin hér, almenningi er hún kunn. En hitt er vert að benda á, að elztu núlifandi menn muna þann dag, þegar við endurheimtum réttinn yfir hinum svokölluðu „sérmálum“ okkar frá „yfirþjóðinni". Helm- ingur þjóðarinnar var fulltíða þegar við fengum heimastjórn og íslenzkan ráðherra. En að- eins um tæp 20 ár höfum við verið stjórnarfarslega sjálf- stæð þjóð. Miklu hefir verið komið í verk hér á landi síðan við fengum sjálfsforræði aö nýju. Hlýtur það að leiða til bjartsýni um framtíðina. Þegar við gerum okkur jafn- framt grein fyrri því, að við eigum hlutfallslega stærra land en flestar aðrar þjóðir, að land- ið er enn lítt numið, að um- hverfis landið eru ein hin veiði- sælustu fiskimið, að gróður- moldin er hér í bezta lagi, garð- ræktin að miklu leyti í bak- höndinni, jafnvel kornrækt og vissulega nytjameiri jarðhita- rækt, þá bendir þetta í sömu átt. Loks vitum við að notin af bú- fénaðinum er unnt að stórauka með ræktun og kynbótum, að vatnsaflið er ótakmarkað, en vísindalegar rannsóknir í þágu atvinnulífs nú fyrst að hefjast. Við höfum ausið upp miklum afla á síðari árum, en við höf- um ekki unnið verðmikla vöru úr veiðinni. Alt til þessa höfum við goldið geysi fjárhæðir til vinnulauna í önnur lönd fyrir vinnu, sem okkur einkum á síð- ustu árum vantaði sjálf og vor- um fær um að ynna af hendi. Allt mætti þetta auka okkur bjartsýni og trú á framtíððina. Er þó ótalið enn, það sem mest er um ve'rt. En það er íólkið sjálft, sem landið byggii'. Bendir ýmislegt til að það búi yfir manndómi í góðu lagi, sé góður stofn. Við héldum mikla hátíð á þúsund ára afmæli Al- þingis. Það sem þar vakti mesta athygli erlendra gesta, var fókið sjálft, framkoma þess og yfirbragð. Við hin miklu veiðivötn í Kanada hefir það komið í ljós við athugun á hagskýrslum um nokkurt árabil, að íslendingar sem veiðarnar stunduðu, voru 44% af veiðimannafjöldanum, en höfðu hinsvegar aflað 80% af veiöimagninu. En þótt þessu sé svona farið, er það þá nóg til þess að við megum vera örugg um farnaö okkar litlu. en þó um svo margt vel settu þjóðar. Því miður — ekki örugg! Hnattstaðan skapar okkur nokkurt öryggi gagnvart ásælni erlendra þjóða. En við megum þó vera vel á verði. Fjárhags- lega verðum við að geta greitt hverjum sitt. Ekki er hætt við að ættirnar leiði yfir okkur nýja Sturunga- öld, sem leitt geti til frelsis- sviftingar og erlendrar áþjánar. En stéttirnar mega þá ekki gera það heldur! Átök stéttanna um arðinn af því sem aflað er, hljóta að vekja nokkurn ugg, og aðferðir þær, sem þær beita. Þau vandamál verða allir. hugsandi rnenn á hverjum tíma að freista að leysa af yfirsýn og með heildarhag fyrir augum. Og ekki megum við einblýna svo á fjárhagslega eftirtekju eina, að við gleymum þeim hutum, sem æðri eru, svo sem bókmenntum okkar aö fornu og sköpun annara nýrra. Gætum við frelsis okkar og fjárhagslegs sjálfstæðis, en stillum átökum stéttanna í hóf betur en ættanna áður, ættu að vera fyrir hendi skilyrði mik- illar bjartsýni um framtið þjóöarinnar. G. M. FískaHinn Fiskaflinn á öllu landinu var orðinn 15. þ. m. um 25.664 smál., en var á sama tma í fyrra um 21.785 smál. í einstökum verstöövum var aflinn orðinn þessi í smálestum: Vestmannaeyjar 1938 5729 Stokkseyri 260 Eyrarbakki 58 Þorlákshöfn 194 Grindavík 816 Hafnir 232 Sandgerði 1584 Garður, Leira 595 Keflavík, Njarðvk. 2843 Vatnsl.str., Vogar 128 Hafnarfj., togarar 2274 Hafnarf., önnur skip 709 Reykjavík, togarar 4319 Rvík, önnur skip, 529 Akranes 1776 Sandur 183 Ólafsvík 136 Vestfirðir 2287 Noi’ðurland 432 Austfirðir 514 1937 3716 231 64 152 592 194 1169 573 2191 92 2422 281 4055 856 1499 222 89 1679 744 911 I „ramma“ Morgunblaðsíns Mbl. flutti nýlega á sérstak- lega áberandi hátt og aúðsýni- lega með sérstakri gleði þá frétt, i að auglýst væri í Englandi eftir vanskilaskuldum íslendinga. Með þessu vildi Mbl. undirstrika, að fjármálaráðherra Framsókn- arflokksins heföi ekki tekizt bet- ur en þetta. Þarna lægi opin sönnun fyrir um vanmátt ríkis- ! stjórnarinnar. Og Mbl. setti j þessa frétt í „ramma“ og með stóru og feitu letri, til þess að sem mest bæri á vitneskjunni um vanmátt landsins. Bretar fara öðruvísi aö í þessu efni. Hjá þeim er enginn gleið- gosaskapur eða illgirni í málinu. Þeir eru glöggir fjármálamenn og þeir safna skýrslum um skiptin við ísland eins og annað | sem skiptir máli fyrir hag lands- ins. En þeir taka beínlínis fram, að það eigi ekki að telja „óvissar skuldir". Ef brezkir kaupmenn hafa lánað sérstökum svika- hröppum í viðskiptamálum á ís- landi, og þeir eru því miður nokkrir til, eins og Mbl. veit, þá 1 á ekki að telja þá með. Bretinn safnar aðeins upplýsingum við- víkjandi gjaldeyrismálum og hann gerir það eins og hans var von og vísa á sinn rólega og áreitnislausa hátt. Nokkuö annað er að segja um frammistöðu Mbl. Ritstjórar þess vita vel, að Framsóknar- menn geta látið þá kenna aflsmunar í blöðum sínum á Alþingi, á mannfundum og hvar sem er, ef þeir vilja. Það er hægt að snúa orku aðal- flokkanna í landinu í hörkubar- áttu um leið og grasiö byrjar aö gróa, meðan hinir bláu og hvítu reykháfar fegra höfnina fyrir aðgerðir afvegaleiddra stýri- manna, meðan Norðmenn veita 10 milljónum króna til að undirselja íslenzka fiskframleið- endur í Suðurlöndum og meðan pestin drepur bústofn bænda í sjö sýslum. Ef aðstandendur Mbl. vilja „hita“ iandslýðnum með bar- áttu af þessu tægi, þá stendur alls ekki á Framsóknarmönnum. En þeir byrja ekki leikinn. En þeir myndu heldur ekki hætta honum fyrr en hið grunnfæra á- rásarliö Mbl. hefði fengið fulla vitneskju um, hvaða aðstöðu það hefir með málstað sinn til að byrja þvílíkt innanlandsstríð. Flokksmenn Mbl. í bæjarstjórn Rvíkur telja sér hag í að fá ríkis- ábyrgð vegna lántöku til hita- veitunnar. Segjum að Alþingi veiti ábyrgðina, að bærinn fari að leita fyrir sér um lán að nýju. Eru líkur til að borgarstjóra gangi betui', ef það er útmálað sem allra mest af aðstandendum málsins hér á íslandi, að ísland sé í hinum hörmulegustu vand- ræöurn? Heldur Mbl. að gleði- hreimurinn í rödd þess, feita auglýsingaletrið og ramminn um hina ýlctu frásögu um erfiðleika í viðskiptum, muni verða vængir fyrir Pétui' borgarstjóra, þegar hann kemur á tröppur erlendra banka með fjárbeiöni Rvíkur? Hitaveitulánið og gjaldeyrislán ríkisstjórnarinnar verða til um- ræðu á Alþingi næstu daga. — Heldur Mbl að þaö bæti fyrir flokki þess, með framkvæmd þessa máls, ef langdregnar um- ræður veröa um bæði málin, þar sem Sjálfstæðismenn reyna með öllum i’áðum aö sýna fram á að ríkiö hafi fyrirgert öllu trausti erlendis, en Framsóknarmenn taki aftnr baráttu Sjálfstæðis- rnanna fyrir hitaveituláninu sömu góðgjarnlegu tökum? Þar væri lögð áherzla á undirbúning málsins, leyndina, ferðirnar út og milli landa, yfirlýsingar heima fyrir, djarfleg blaðaum- mæli, kosningaloforð, o. s. frv. Sjálfsagt gætu fleiri mál dregizt inn í. Mér þykir ákaflega ósenni- legt, að Mbl.menn telji þessa , málsmeðferð, þegar allt kemur ■ til alls, henta þeim eða landinu. Þegar Pétur borgarstjóri kom heim, án þess að hafa fengið lán handa bænum, tók ég móti hon- um meö illindalausri alvöru. Ég sýndi með rökum fram á allmörg missmíði, sem verið höfðu á með- ferð málsins, en ég benti á naúð- syn landsins og bæjarins að gera ekki óvinafögnúð úr erfiðleikum bæjarstjórnai'meirihlutans. Al- þýðublaðið reyndi að taka málið gömlu tökunum. En úr því var'ð ekki neitt. Málsmeöferð sú, sem ég benti á, var viðurkennd af öilum þorra manna, sem rétt og eðlileg. Og þrátt fyrir yfirsjón I Mbl., verðui' þessari aðferð fylgt ! af Framsóknarflokknum. Þaö verður reynt að bjarga hita- veitumálinu með því lágmarki af höi'kudeilum, sem minnst vei'ður hægt að komast af með, eins og málefni standa til. Framsóknar- menn eru og vei’ða ófáanlegir til að skaða landið til að ná sér niðri á pólitískum andstæðingum og keppinautum. En að öðru leyti vil ég í fullri góðsemi benda Mbl. á að það er algerlega vonlaus barátta að ráðast á ríkisstjórnina fyrir yfir- færsluvandræðin. Því meir sem það mál er krufið til mergjar, mun sannast svo að ekki verður um deilt, að í’íkisstjórnin hefir gert sitt ítrasta til að draga úr innflutningi, en að Mbl. og nokk- ur hluti af liði þess, vei’zlunar- stéttin, hefir sótt á að hafa sem mestan innflutning og minnstar hömlur. Sú staöreynd, að ísland hefir fram að þessu getaö borgað lífsnauðsynjar og læknisdóma handa börnum sínum, þrátt fyrir aflaleysi og markaðsleysi og undirboð Norömanna á síðustu árum, sannar óumdeilanlega í hvílíkan voða hefði verið stefnt, ef gáleysi nánustu vina Mbl. hefði ráðið urn innflutninginn. í öðru lagi ætti Mbl. að vera fullljóst, að ef svo mikið er hrós- að sigri yfir gjaldeyrisörðugleik- unum, að það hindrar gjaldeyr- islántöku, þá hlýtur sá ósigur að bitna alveg sérstaklega á þeim hluta verzlunarstéttarinnar, sem verzlar meö annað en lífsnauð- synjar. í þeim þi’engingum sem geta komið yfir þjóðina af völd- um pestarinnar, aflaleysis, mark aösleysis og milljónaframlags Norðmanna í undirboð, hlýtur svo að fara, að nauösynjavöru- innflutningur verði látinn sitja fyrir öllu öðru, og að þeir hlutað- eigendur, sem Mbl. hefir ef til vill ætlaö að gleðja, muni verða manna fúsastir til að vanþakka íramkomu Mbl. í þessu máli. Því að í atvinnuþrengingum, eins og þeim, sem nú standa yfir, myndi hver ríkisstjórn, jafnvel sú, sem skipuð væri þrem glysvarnings- kaupmönnum, neyöast til að af- skipta slíka hluti um innflutning og láta matvöru sitja fyrir til- haldsvai’ningi. Þegar ég var í London 1930 og íslandi stóðu opnar dyr um vel undii’búna lántöku í einum af fimm stærstu bönkurn Englands, auk þess banka, sem að lokum veitti lánið, þá fékk ég með hverjum pósti blöð að heiman, þar sem fullyrt var að ríkið væri

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.