Tíminn - 27.05.1938, Page 2

84
TÍMINN
Atvínnuskilyrðí aldraðra
sjómanna
Jónas Jónsson flutti á
síðasta þingri eftirfarandi
þingsályktunartillögu um
rannsókn á atvinnuskil-
yrðum aldraðra sjó-
manna:
„Efri deild Alþingis á-
lyktar að skora á ríkis-
stjórnina að skipa nú
þegar þriggja manna
nefnd, ólaunaða. eftir
tilnefningu þingflokk-
anna, til að rannsaka at-
vinnuskilyrði aldraðra
sjómanna og gera tillög-
ur um framtíðarskipu-
iag I því efni“.
Sjóimmnskan
cins cg' hernaður.
í greinargerðinni segir svo:
íslenzka þjóðin hefir lifað af
landbúnaði í nálega tíu aldir, en
með tilkomu hraðvirkra at-
vinnutækja hafa myndazt
lífsskilyrði fyrir mikinn hluta
íslenzku þjóðarinnar á sjávar-
bakkanum við fiskveiðar. En at-
vinnan á sjónum er þó bundin
þeim erfiðleikum hér á landi,
að hún er eins og hernaður, þar
sem menn eru ekki fullgildir til
starfsins, nema meðan þeir eru
á léttasta skeiði. Við störf í
sveitinni dregur eldra fólkið sig
að vísu smátt og smátt í hlé frá
erfiðustu störfunum, eftir því
sem orkan dvínar. En þar er
ætíð nóg létt verkefni við hend-
ina handa eldra fólkinu, og
þau störf eru svo nátengd hinu
daglega sveitalífi, að engin
brotalöm verður í æfi sveita-
fólks, þó að yngri kynslóðin taki
við ábyrgðinni og mesta erfið-
inu af eldra fólkinu.
En þessu er allt öðruvísi varið
með sjómennina á stóru vélbát-
unum, línubátunum, togurun-
um og millilandaskipunum. Við
hin erfiðu störf eru sjómenn
hlutgengir þar meðan þeir eru
á léttasta skeiði. En þegar æfin
fer að halla, eru slitnu sjó-
mennirnir látnir þoka úr sessi
fyrír yngri og hraustari mönn-
um.
Og þá kemur hinn mikli vandi
fyrir öldruðu sjómennina. —
Hvaða atvinnu eiga þeir að
stunda eftir að þeir eru orðnir
lítt færir til að sinna venjuleg-
um framleiðslustörfum við
sjómennsku? Fram að þessu
hefir ekki verið litið á þennan
vanda sjómannastéttarinnar
frá almennu sjónarmiði. Ég
minnist ekki að hafa nokkurn-
tima séð nokkuð ritað um þetta
efni í hinum mörgu ritgjörðum,
sem skrifaðar eru og hafa verið
ritaðar á undanförnum árum
um kjör og lífsbaráttu íslenzkra
sjómanna. Því meiri ástæða er
nú til að taka málið til gagn-
gerðrar athugunar, þar sem hér
á hlut að máli ein hin fjölmenn-
asta og þýðingarmesta stétt
landsins.
Kjor
sjóiiianiisiiis.
Skyldur þeirra íslendinga,
sem starfa í landi, við sjó-
mannastéttina, eru ekki litlar.
Starf fiskimannsins við strend-
ur íslands er álíka hættulegt
eins og meðalstyrjöld. Starfið er
auk þess sérstaklega erfitt og ,
mjög stopult. Sjómaðurinn er
langdvölum burtu frá heimili
sínu og vandamönnum. Ef at-
vinnan er í betra lagi, er sjó- i
maðurinn að nokkru leyti eins
og framandi maður í augum
sinna eigin barna. Þau sjá
hann koma í skyndi á heimilið
og hverfa jafn fljótlega aftur.
Vegna fjarverunnar er sjómað-
urinn á þann hátt óhjákvæmi-
lega sviptur miklu af þeirri á-
nægju, sem foreldrar njóta af
samvistum við börn sín á upp-
eldisárunum. Ef litið er á dag-
lega aðbúð sjómanna á hafinu,
þá er hún vitanlega hvergi
nærri góð. í vélbátunum og
minni gufuskipum er íbúð há-
seta og fiskimanna ef eðlilegum
ástæðum mjög þröng og óvist-
leg. En því miður má segja hið
sama um hin flest stærri skip,
nema varðskipið Ægi. Þar er í-
búð sjómannanna í sæmilegu
■ lagi, nema að baðherbergi, sem
hásetarnir áttu að fá, er gagns-
lítið. Ég hefi oft undrazt á hin-
um myndarlegu, íslenzku milli-
landaskipum, hve íbúð háset-
anna er frámunalega léleg, og
ekki einu sinni hirt um að hafa
snotra borðstofu þeirra vegna,
sem hásetar gætu gert að eins-
konar heimili, lesið þar, hlustað
á útvarp og hvílt sig eftir erfiði
dagsins. En svo er að sjá, sem
þessari lilið málsins hafi verið
veitt lítil eftirtekt hingað til, en
,, vonandi breytist þetta er ný
,, skip verða byggð á næstu árum.
Starf sjóiiiaiiiisius
vamnctUf.
Fyrir nokkrum árum sagði er-
lendur maður við mig á þá leið,
að sér þætti Reykjavík furðu-
legur bær. Hér væru um 30 þús.
manns, sem lifðu að mestu af
sjónum. En fiskimennirnir væru
ekki nema eitt þúsund. En
frumvinna þessara manna
myndaði þó undirstöðu allrar
annarar atvinnu í bænum. Þessi
athugasemd er nógu rétt og
nógu tæmandi til að sanna þýð-
ingu sjómannsstarfsins fyrir
kaupstaði landsins og kauptún.
Bændastéttin og sjómennirnir
eru hlið við hlið í fremstu skot-
gröfum hinnar daglegu fram-
leiðslubaráttu. En starf og erf-
iði sjómannanna hefir ekki æ-
tið verið viðurkennt og metið
svo sem vera ber, og ætti að
verða breyting í því efni og það
sem fyrst.
Það er höfuðáhugamál nálega
allra sjómanna í öllum löndum,
að geta þegar aldur færist yfir
þá eignazt heimili í landi og
starfað með sinum nánustu
vandamönnum. Ég hugsa mér,
að það verði verkefni þeirrar
nefndar, sem hér um ræðir, að
mæta óskum sjómannanna í
þessu efni. Hér eru til þess mörg
skilyrði. Landrými er nóg,
hveraorka mikil ónotuð og
fossaafl. Jafnframt er nú af al-
efli unnið að því að framleiða
ódýrt og hentugt byggingarefni
í smáhýsi hér á landi, og vonir
góðar um mikinn árangur. Á
þessu og mörgu fleira mun
væntanleg nefnd byggja tillög-
ur sínar um ný heimili og
heppilega atvinnu handa sjó-
mönnum, sem hverfa í land frá
hinni nauðsynlegu en hörðu at-
vinnubaráttu á hafinu.
Ef ekki verður unnt að ganga
frá tillögu þessari á Alþingi nú
í þetta sinn, mun ég snúa mér
til flokksstjórna þeirra, sem hér
eiga hlut að máli, og vænti, að
þær muni þá velja menn í
nefnd til að sinna þessu máli.
Sílfurrefaræktín
Silfurrefaskinn eru mjög fall-
eg og hafa því jafnan verið
eftirsótt, einkum meðan þau
vóru fágæt. Fyrir 30 árum kost-
uðu falleg silfurrefaskinn marg-
falt það verð, sem nú fæst fyr-
ir þau. Hefir verðið verið sífall-
andi, eftir því sem framleiðslan
hefir aukizt, eins og skiljanlegt
er. Framleiðsla skinna, sem
seld eru á heimsmarkaðinum.
hefir þrefaldazt 5 síðustu árin.
Árið 1937 voru seld alls 900.000
silfurrefaskinn á heimsmark-
aðnum bg áttu Norðmenn þriðj-
unginn.
Meðalverð á skinnum Norð-
manna, sem seld vóru síðastlið-
inn vetur, var rúmar 100 kr.
Fengu bændur að meðaltali
milli 80 og 90 kr. fyrir skinnin
að frádregnum sölukostnaði og
eru úrkastsskinn þá ekki með-
talin. Blað norska bændaflokks-
ins, „Nationen“, flytur mjög
ítarlegar skýrslur um allt sem
viðkemur refarækt og skinna-
sölu Norðmanna, eins og yfir-
leitt um allt sem lýtur að land-
búnaði og verzlun með landbún-
aðarvörur. í vetur birtist í blað-
inu skýrsla um fóðrun refa frá
búnaðarskóla einum í Noregi.
Kostaði ársfóðrið handa ref
tæpar 35 kr. Telja Norðmenn að
reíarækt borgi sig ekki með nú-
verandi verðlagi, ef ársfóðrið fer
nokkuð að ráði fram úr þessu.
Eiga Norðmenn í mestu erfið-
leikum með að afla refafóðurs.
Refaeign þeirra er um 400.000,
og þar sem hverjum ref eru ætl-
uð um 300 gr. af kjöti á dag,
þarf um 120 tonn af kjöti á dag
til að fóðra alla refi Norðmanna.
Síðan silfurrefaskinn urðu
svona ódýr, geta allir veitt sér
þau. Það er þess vegna ekki orð-
ið svona sprengfínt að ganga
með silfurref um hálsinn, eins
og það var fyrir nokkrum árum.
Þar að auki er byrjað að eftir-
líkja silfurrefi. Reyndar eru
eftirlíktu skinnin auðþekkjan-
leg, en þó aðeins ef maður sér
þau nálægt sér. Er mikið af
þessum eftirliktu skinnum til
sýnis í gluggum loðskinnaverzl-
ana, einkum í Englandi, og
kosta y2—V3 minna en venjuleg
silfurrefaskinn.
Af því, sem að framan greinir
er það augjóst mál, að bændur
hér á landi verða að gæta allr-
ar varúðar í refaeldismálunum.
Fyrst og fremst verða þeir að
vera samkeppnisfærir við Norð-
menn og aðra um gæði skinn-
anna, og í öðru lagi verða þeir
að vera fyllilega samkeppnis-
færir um framleiðslukostnað.
Takist þetta, getur skinnafram-
leiðsan orðið bændum að gagni,
en annars ekki.
Á meðan því nær allir yrðl-
ingar, sem fæðast hér á landi,
eru seldir til lífs, er mjög áríð-
andi að þeir, sem leiðbeina
bændum um refaeldi, séu ekki
sjálfir eigendur refabúa, því þá
er hætt við, að þeir verði grun-
aðir um hlutdrægni í starfi
sínu, enda freysting fyrir þá,
sem refaeldi stunda, að hvetja
til útbreiðslu, á meðan lifdýrin
eru seld fyrir sjöfalt eða áttfalt
það verð, sem fást mundi fyrir
skinnin ef dýrunum væri lógað.
J. Á.
fítsfcrafraiifafl-Koiiinirféttw
Hugsandi menn, úr öllum
ábyrgum stjórnmálaflokkum,
hafa áhyggjur af hinum hrað-
vaxandi kostnaði við fátækra-
framfæri Reykjavíkurbæjar, og
eru á einu máli um það, að hugs-
unarháttur fólks sé stórlega
breyttur, frá því sem áður var,
þegar um er að ræða að þiggja
af sveit. Barátta Alþýðuflokks-
ins á sinum tíma, fyrir því, að
slíkt skyldi ekki varða sviftingu
atkvæðisréttar, orkaði hér miklu
um. Skal ekki í efa dregið, að
leiðtogarnir, sem fyrir þessu
beittust hafa gert þetta af góð-
um hug, þótt öðrum þræði hafi
þeir hugsað sér að hlutaðeigend-
ur mundu ekki gleyma hverjum
þeir ættu að þakka réttarbótina,
þegar þeir á sínum tíma gengju
að kjörborðunum.
Hitt mun formælendur ekki
hafa grunað, að hafður kynni
að verða í frammi áróður, í póli-
tísku augnamiði, til þess að fá
menn til að segja sig til sveitar.
En fyrir þessu eru sannanir, a.
m. k. í Vestmannaeyjum. Þar
höfðu kommúnistar sig í frammi
á þennan hátt. Aðferðin olli
hneykslun, og er ekki vitað til
að gengið hafi undirskriftaskjöl
í þessu skyni í öðrum bæjarfé-
lögum. En það sannar ekki, að
menn hafi ekki verið hvattir
af þessum sama flokki til
þess að nota sér sem fullkom-
legast hina lögskipuðu fram-
færsluskyldu.
Þótt enginn hlutur sé sjálf-
sagðari en það, að þeir, sem sak-
ir æsku, elli eða lamaðs vinnu-
þreks, njóti styrktar frá sveitar-
félagi, þegar styrk er ekki ann-
arsstaðar að fá, þá er hitt eng-
anveginn holl tízka, að enginn
munur sé gerður á því hvort
fólk, sem öðru vísi stendur á
fyrir, er á sveitarframfæri eða
ekki.
Og ekki þurfa hinir róttæku
fulltrúar alþýðusamtakanna, að
setja upp neinn vandlætingar-
svip, þótt hugsandi menn láti í
ljós þá skoðun, að rétt væri að
láta fátækrastyrk varða missi
atkvæðisréttar hér á landi,
meðan flokksbræður þeirra t. d.
í Frakklandi, þar sem þeir hafa
lengi farið með meirihlutavald,
ekki hafa séð sér fært að veita
konum atkvæðisrétt!
Hitt er annað mál, úr því sem
komið er, hvort ekki verði látið
við sitja, og reynt að forða frá
spillingu, sem af þessu kynni að
hljótast, með því, að lögbjóða að
allt fátækraframfæri skuli fram-
kvæmt fyrir opnum tjöldum á
þann hátt, að almenningur geti
átt greiðan aðgang að því, hverj-
ir það eru, sem opinbers fram-
færis njóta á hverjum tíma.
En þessa hefir ekki verið kost-
ur hér í höfuðstaðnum, þar sem
þess er þó mest þörfin sakir
mannmergðarinnar og minnstr-
ar, gagnkvæmrar, persónulegrar
kynningar.
Að sjálfsögðu hlýtur öllum að
koma saman um, að á allan hátt
þurfi að fyrirbyggja það, að at-
kvæðisréttur styrkþega valdi úr-
slitum um það, eftir hvaða
stefnumiðum fátækramálum og
öðrum sameiginlegum málum er
stjórnað.
En allt bendir til, að til þessa
dragi um hinn íslenzka höfuð-
stað, ef honum þegar í dag er þá
ekki beinlínis stjórnað á ábyrgð
hinnar umræddu „réttarbótar“
Alþýðuflokksins.
Sjálfstæðisflokkurinn stjórnar
Reykjavík og hefir til þess hrein-
an meirihluta. Á síðasta kjör-
tímabili mátti heita að þessi
meirihluti héngi í hári. Flokkur-
inn hafði þá aðeins eins atkvæðis
meirihluta í bæjarstjórn.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir sí-
fellt verið að tapa fylgi alstaðar
á landinu — nema i Reykjavík.
Við síðustu bæjarstjórnar-
kosningar jók hann fylgi sitt svo,
að nú hefir hann þriggja at-
kvæða meirihluta í bæjarstjórn.
Hvað veldur?
Sjálfstæðisflokkurinn náði að
kalla nákvæmlega sama at-
kVæðamagni við alþingiskosn-
ingarnar í fyrrasumar, án þess
að „lántaka" Péturs kæmi þar
neitt við sögu.
Fátækraframfæri Reykjavík-
ur mun nú nema um 2 milljón-
um króna á ári.
Fyrir hverjar kosningar og
jafnvel að staðaldri, rekur
Sjálfstæðisflokkurinn skipuleg-
an áróður sér til fylgisauka hér
í bænum.
Úthlutun 8 milljón króna
styrktarfjár, á einu og sama
kjörtímabili, til kjósend-
a n n a, gæti verið skýring á
því, að Sjálfstæðisflokkurinn
fer ekki minnkandi f höfuð-
staðnum, eins og annarsstaðar í
landinu, heldur raxandi,
án þess að um nokkra mlsnotk-
un þyrfti að vera að ræða.
Ferð nm Borgarfjörð
Eftír Jónaa Jónsson
í Borgarfirði eru þrír bæir
mjög nafntogaðir að fornu og
nýju. Það eru Reykholt, Saurbær
á Hvalfjarðarströnd og Hvann-
eyri.
Skömmu eftir að Alþingi var
slitið í vor, kom ég á alla þessa
bæi, og það sem bar þar fyrir
augu af nýjum framkvæmdum,
sýnir að mínum dómi, hvað þjóð-
in er starfsöm og vakandi, þrátt
fyrir kreppu og markaðshrun.
Því aö það, sem gerist á þessum
sögufrægu stöðum er, að ég
hygg, táknandi fyrir þjóðina alla
og sjálfbjargarviðleitni hennar.
í Saurbæ er nú verið að undir-
búa Hallgrímskirkju, en það mun
verða dýrasta og vandaðasta
kirkja, sem enn hefir verið reist
í lúterskum sið' á íslandi. Gjafir
til byggingarinnar eru orðnar
yfir 100 þús. kr. Teikningarnar
eru fullbúnar frá hendi Guðjóns
Samúelssonar. Gert er ráð fyrir,
að kirkjan verði reist á þremur
árum, og verkið hafið annað-
hvort í vor eða næsta sumar.
Byggingarnefnd Hallgríms-
kirkju hefir valið þessu stórhýsi
stað mitt á túninu í Saurbæ, of-
an við gömlu kirkjuna. Þar mun
kirkjan gnæfa hátt og sjást ná-
lega alstaðar frá bæjum við
Hvalfjörö. Nefndin hefir girt
mikið svæði utan um hina vænt-
anlegu kirkju, í samráði við
skógræktarstjóra, og búið undir,
að þar verði fallegur trjágarður.
Gert er ráð fyrir að breyta þjóð-
veginum, svo að hann líggi yfir
túnið á Saurbæ, neðan við kirkj-
una, þannig að vegfarendur líti
upp til þessa veglega minnis-
merkis. Öll byrjun þessa verks
bendir á að Hallgrímskirkju-
byggingin í Saurbæ muni marka
spor í sögu íslenzku kirkjunnar.
Á Hvanneyri er hið mikla
skólabú nú rekið í sambandi við
skólann og vegna hans. Um 25
piltar verða bæði í vor og sumar
á Hvanneyri til að nema verk-
lega búfræði. Margir menn héldu
að það væri ógætilegt af Fram-
sóknarflokknum, að gera þá
breytingu, sem nýlega hefir verið
samþykkt á Alþingi fyrir hans
atbeina, að skylda búfræðinem-
endur til að stunda verklegt nám
eitt sumar á bændaskólunum.
Aðsóknin hefir ekki minnkað,
heldur þvert á móti. Aldrei hefir
verið jafn fast leitað eftir að
komast í bændaskólana, eins og
nú síðan sumarvinna var lögboð-
in fyrir nemendur á Hólum og
Hvanneyri.
í sambandi við breytingu á
lögum bændaskólanna er gert
ráð fyrir að auka íþróttanámið á
Hvanneyri og gera það fjöl-
breyttara. í ráði er að færa leik-
fimishúsið og stækka á þann
hátt skólagarðinn, þar sem
brjóstmynd Halldórs Vilhjálms-
sonar verður reist næsta ár.
Jafnframt verður gerður stein-
steyptur kjallari undir leikfimis-
salinn og verður þar mikil og
rúmgóð vinnustofa fyrir búfræð-
ingana. Þegar búið er að færa
leikfimishúsið, sést betur en áður
aðalhlið skólabyggingarinnar frá
1920, og njóta húsin á Hvann-
eyri sín þá enn betur en nú.
En mesta framtíðarmál skól-
ans á Hvanneyri er hitaveita og
rafstöð við Andakílsfossa. Svo
heppilega vill til, að í aðeins
fjögra km. fjarlægð frá Hvann-
eyri eru miklar heitar lindir, 45
—50 stíga heitar. Uppsprettan er
nokkuð hærri en húsin á Hvann-
eyri, en hallinn er lítill og vatnið
ekki svo heitt sem æskilegt væri.
Örskammt frá uppsprettunni eru
Andakílsfossar. Þar má gera
stóra rafveitu, en líka byggja
litla rafveitu. Sennilega er bezt
fyrir Hvanneyri að fá sina eigin
rafstöð við Andakílsfossa, mið-
aða við þörf skólans, og að jafn-
framt því yrði heita vatnið leitt
heim að Hvanneyri. Komið hefir
til orða að nota rafmagnið til að
auka straumhraða heita vatns-
ins, og ef til vill að hita vatnið i
70 stig áður en það streymir inn
í leiðsluna.
Með þessu móti yrði unnt að
hita Hvanneyri, bæði mannabú-
staði og peningshúsin, með heitu
vatni. Auk þess myndu rísa þar
gróðrarskálar og sundlaug fyrir
skólann.
Fjárpestin hefir herjað Borg-
arfjörð meira en flest önnur hér-
uð, ekki sízt í Andakílnum. —
Skólastjórinn á Hvanneyri, Run-
ólfur Sveinsson og nálega allir
bændur í hreppnum, gerðu þá
félag með sér um að koma upp
stóru refabúi, sem starfrækt er
á Hvanneyri. í Reykholtsdalnum
hafa flestir bændur af sömu á-
stæðum byrjað að reisa mikla
gróðurskála við hverina í Reyk-
holti. Þessi dæmi sýna, hve
myndarlega fólkið fylkir sér til
varnar gegn afleiðingum pestar-
innar.
íþróttaskilyrði eru hin beztu á
Hvanneyri. ísar eru oft lengi á
engjunum neðan við túnið og
nota piltar þá til skautaferða.
Sundlaug ungmennafélagsins,
með nægu heitu vatni er í 4 km.
fjarlægð, og er Runólfur Sveins-
son nú, með nokkrum styrk úr
rikissjóði að endurbæta hana.
Þar er vel heit stofa, og ætla
Hvanneyringar að nota hana
bæðl við sundlaugina og sem
skíðaskála. Því frá þessum
stað er örskammt upp í Skarðs-
heiði, og þar eru nú um miðjan
maí betri skíðabrekkur heldur en
hægt er að fá nokkurstaðar í ná-
grenni Reykjavíkur. Það er eng-
inn vafi á því, að Hvanneyri
verður í náinni framtið einn
hinn bezti sklðastaður á Suður-
landi.
Þannig eru skilyrðin nú á
Hvanneyri. En miklu verða þau
betri þegar heita vatnið hefir
verið leitt heim í skólann og
sundlaug gerð heima á Hvann-
eyrartúni. Eitt af því, sem mér
þykir sennilegt að gert verði til
umbóta á Hvanneyri, er að
byggja eina hæð ofan á hið
11 mikla og fræga fjós. Steingólfið
er til. Það þarf ekki annað en
útveggi og að lyfta þakinu
hærra. Þá myndi koma til notk-
unar geisimikið húsrúm, m. a.
fyrir vinnustofur og margvísleg-
ar rannsóknir, þegar skólinn
stækkar og vex fiskur um hrygg.
Hvanneyri er nú í örum vexti.
Skilyrðin eru mikil og góð, fram-
tak mikið og trú á stórlega batn-
andi hag landbúnaðarins á ís-
landi.
Næst er komið að Reykholti.
Guðjón Samúelsson húsameist-
ari var í förinni, vegna skipu-
lagsnefndar, til að gera tillögur
um framtíðarskipulag bygginga
á bæ Snorra Sturlusonar. Reyk-