Tíminn - 03.06.1938, Blaðsíða 3

T f MINN
89
Heimsókn Reumerts-hjónanna
Eftis* Jónas Jónsson
Á sunnudag var fyrsta sýning
á síöara leikritinu, sem Reu-
mertshjónin sýna hér með Leik-
félaginu. Fyrra leikritið er dap-
urlegt, skylt sumum verkum
Ibsens og Jóhanns Sigurjóns-
sonar í hinni hlífðarlausu nor-
rænu alvöru. Síðara leikritið er
franskt. Höfundurinn gerði það
á einni viku og hefir grætt á
því 6 eða 7 milljónir króna. Svo
mikil hefir sigurför þess verið
út um allan heim.
Þessi tvö leikrit eru vel fallin
til að sýna listamennsku Reu-
mertshjónanna.
Hinn mikli danski sorgarleilc-
ur er talinn með allra erfiðustu
hlutverkum, sem nú eru sýnd
á Norðurlöndum. Hinn franski
leikur um líf rússneskra útlaga
í París eftir byltinguna er
með gleðiblæ á yfirborðinu og
miklum léttleik í byggingunni.
En undir niðri býr djúp alvara.
En vonum og sárum tilfinn-
ingum er þar lýst á þann hátt,
að léttleiki hins suðræna forms
hefir að öllum jafnaði yfir-
höndina.
Það var virðulegt en erfitt
verk fyrir Leikfélag Reykjavík-
ur, að taka á móti þessum góðu
gestum. Þau starfa erlendis
undir beztu skilyrðum, sem
leiklist á við að búa. Þau starfa
við stór og fullkomin leikhús
með ágætum leikendum. Þau
stunda eingöngu leiklist og hafa
hina æfðustu leikendur að
keppinautum. Einu sinni á ári
bregður Poul Reumert sér til
Parísar og leikur þar á frönsku
frönsk leikrit með úrvals leik-
endum Frakklands. Hann mun
vera eini erlendi leiksnillingur-
inn, sem slíkan aðgang á að
því leiksviði í Evrópu, sem á
lengsta og glæsilegasta sögu að
baki sér.
Leikfélagið hefir að minni
hyggju leyst þennan vanda vel
af hendi. Flestir af þekktustu
leikurum bæjarins nema Arn-
dís Björnsdóttir og Soffía Guð-
laugsdóttir hafa haft verkefni
í þessum sýningum. Það var
vöntun, að þessar tvær ágætu
leikkonur skyldu ekki vera með
að þessu sinni, en að líkindum
hafa hlutverk þau, sem skiptu
máli, ekki verið nógu mörg.
Þeir þrír menn, sem hér standa
að jafnaði fyrir leiksýningum,
Haraldur Björnsson, Indriði
Waage og RagnaT Kvaran,
höfðu hver um sig hlutverk,
sem þeir leystu mjög vel af
hendi. Auk þess höfðu þeir Har-
aldur og Ragnar búið leiksýn-
ingarnar undir að verulegu leyti
þegar Reumertshjónin komu,
og eiga þeir báðir miklar þakkir
skilið fyrir vel unnið starf.
Erfiðleikarnir fyrir Leikfélag-
ið voru að sjálfsögðu að miklu
fólgnir í samanburði við hina
mikilhæfu gesti. En Reykvík-
ingarnir tóku skynsamlega á því
máli. Þeir reyndu ekki neinn
kappleik við ofureflið, en unnu
vel hver að sínu hlutverki, hugs-
uðu fyrst og fremst um það að
þessi leiksýning yrði óvenjuleg
og eftirtektarverður atburður í
lífi Reykvíkinga.
Og þetta hefir tekizt. Leik-
sýningarnar hafa verið alveg ó-
venjulegur atburður. Þær hafa
sannfært höfuðstaðarbúa ís-
lands um, að leiklistin er ein af
voldugustu greinum andlegrar
menningar. Og það var einmitt
þetta, sem þurfti að gerast.
Reumertshjónin koma hingað
fyrst og fremst til að hrinda á-
fram þjóðleikhúsmálinu vegna
íslendinga. Þau gefa allt sem
þau ráða yfir af tekjum af leik-
sýningum, til leikhússjóðsins. í
því er fólgin sterk bending til
þeirra manna, sem í sjö ár hafa
staðið yfir hlut þessa fyrirtæk-
is og afsakað sig með því, að
öll sjónleikjamennt í heimin-
um væri steindauð. Talmyndir
væru komnar í þeirra stað.
En nú verður þessu ekki leng-
ur haldið fram. Reumertshjón-
in hafa með leik sínum heillað
hugi manna í Reykjavík meir en
nokkurn gat grunaö. Fésýslu-
maður, sem vinnur harða og
erfiða vinnu í sínu starfi lang-
an vinnudag, sagði, þegar hann
kom heim í fyrrakvöld: Ég sat
í leikhúsinu í fjóra tíma. Mér
fannst það ekki nema fáar mín-
útur. Ég hefði fúslega horft á
slíkan leik fram á næsta morg-
un. —
Þannig er dómur þeirra, sem
dómbærir eru um málið. Þeir
horfa og hlusta hugfangnir á
hversu þessir tveir miklu leik-
arar sýna hinar fjölbreytileg-
ustu hliðar mannlifsins, þann-
ig, að hver hreyfing, hvert orð,
hvert augnatillit, hver svip-
brigði eru djúpvæg skýring á
hræringum mannssálarinnar.
Það er eðlilegt og réttlátt
metnaðarmál íslendinga, að
minnast alveg sérstaklega frú
Önnu Borg, og fagna því, að hún
sem fór unglingur héðan úr
bylgjugangs í framkvæmd fé-
lagsmálanna.
III.
Það er nú aö mörgu leyti
heppilegur tími til að gera yf-
irlit um samstarf og sam-
starfserfiðleika núverandi þing-
flokka. í lýðræðislandi er það
eðlileg krafa kjósenda, að þeir
fái um þau efni nokkuð ijósar
skýringar, ekki sízt á erfiðum
tímum, eins og þeim, sem nú
standa yfir. Auk þess er ástand
Alþýðuflokksins alveg sérstakt
áhyggjuefni öllum sem hafa á-
huga á friðsamlegri félags-
málaþróun. Flokkurinn hefir
nú misst höfuðleiðtoga sinn,
Jón Baldvinsson, sem í 20 ár
hefir gert sitt ítrasta til að gera
íslenzka verkamenn að frjáls-
lyndum og friðsömum umbóta-
flokki á þjóðlegum grundvelli.
Þar næst hefir flokkurinn misst
sinn næst áhrifamesta mann,
Héðinn Valdimarsson, í það,
sem er hættulegra en sjálf
gröfin, en það er opið samstarf
við byltingarflokk, sem hlítir
erlendum fyrirmælum um ís-
lenzk stjórnmál, og vinunr
leynt og ljóst að því að eyði-
leggja Alþýðuflokkinn, og síð-
ar aðra þá íslenzka þingflokka,
sem starfa á lýðræðisgrund-
velli. Alþýðuflokkurinn er nú
i hinum mestu þrengingum, svo
sem vænta má, þar sem hann
hefir í einu misst sinn vitrasta
og áhrifamesta mann og er þar
að auki sóttur með eldi og járni
og hinum mesta fárskap af þeim
manni, sem að réttu lagi átti að
vera flokknum vörn og hlíf.
IV.
Mistökin á samstarfi núver-
andi stjórnarflokka hefir í bæði
skiptin stafað af bernskubrek-
um Alþýðuflokksins og alveg
sérstaklega eintrjáningslegum
lífsskoðunum hjá sumum for-
ustumönnunum. Verkamanna-
og sjómannastéttin í Alþýðu-
flokknum á hér enga sök. Þess-
ar tvær stéttir eru vaxnar upp
í skauti byggðanna og bæði
verkamenn og sjómenn myndu
hafa verið fúsir til að vinna
stöðugt að rólegu, frjóu og
margbreyttu umbótastarfi, ef
þeim hefði verið fengin heppi-
leikhúslausum bæ, til annars
lands, í því skyni að stunda leik-
list á framandi máli, hefir
unnið mikinn sigur og stendur
nú jafnfætis manni sínum í
þessum merkilegu leiksýningum.
Glæsileiki karls og konu er
hér hlið við hlið á því stigi, sem
samtíðarmenningin hefir bezt
að bjóða. íslendingar fagna því,
að frú Anna Borg kemur nú
heim fullþroskuð listakona, kem-
ur til að halda áfram æfistarfi
sinnar merkilegu móður í þágu
íslenzkrar leiklistar og bendir
löndum sínum á að enn er unnt
fyrir íslendinga að fara í víking
í andlegum skilningi, í fótspor
þeirra íslenzku listamanna, sem
fyrir þúsund árum báru merki
frónskrar listar um öll Norður-
lönd.
Engin rós er án þyrna og í
sjálfum Eden var höggormur-
inn til skaða og leiðinda. Svo
hefir og farið í þetta sinn. Einn
samlandi frú Önnu Borg hefir
sent henni kaldar kveðjur. í
mínum augum hefði heimför
hennar ekki verið jafnglæsileg
sem raun ber vitni um, ef allir
hefðu ekki sýnt merki um gáfur,
menntun og drengskap. En
þessi eina undantekning er líka
alveg sérstök meðal íslend-
inga. Enginn nema hann hefir
skrökvað því upp á sjálfan sig, að
hann væri doktor frá tilteknum
háskóla í Þýzkalandi. Enginn
nema hann hefir í mörg ár til-
greint þennan illa fengna titil í
annaðhvert sinn þegar hann lét
nefna sig í blöðum, unz hann
var orðinn að svo almennu at-
hlægi í landinu, að hann sá sér
ekki lengur fært að fleyta sér á
þessum undarlegu fjöðrum.
Þessi maður hefir tekið sig út
úr fylkingu hinna glöðu og
þakklátu íslendinga og haldið
sig þess umkominn í sínu ömur-
lega, andlega umkomuleysi, að
draga úr hinni miklu og al-
mennu viðurkenningu, sem frú
Anna Borg hlýtur fyrir leiklist
sína, bæði hér og erlendis.
Reumertshjónin hafa gert
hingað góða för. Þau sækja að
jafnaði heim stærri og ríkari
borgir en Reykjavik. En þau
hafa áreiðanlega hvergi komið,
þar sem fylgt hefir verið list
þeirra með meiri fögnuði og að-
dáun af íbúum heillar höfuð-
borgar, öllum nema þeim fáu,
sem móðir náttúra hefir ætlað
að búa annarstaðar en í löndum
hvítra manna.
Reumertshjónin og Leikfélag
Reykjavíkur hafa með gestaleik
þessum hafið sókn í Þjóðleik-
húsmálinu, sem er eitt af mestu
menningarmálum þjóðarinnar.
leg forusta. En svo var ekki
nema að nokkru leyti.
Þegar ég skrifaði fyrra bind-
ið af bók minni „Komandi ár“
fyrir 15 árum, sýndi ég fram á,
að hér hlytu og ættu að koma
þrír stjórnmálaflokkar: Sam-
vinnumenn, samkeppnismenn
og sameignarmenn. Ég gerði
ráð fyrir því, sem líka hefir
reynzt, að enginn einn af þess-
um flokkum myndi ná fullum
meirahluta. Hin pólitíska þróun
myndi verða byggð á stöðugu
samstarfi þessara flokka, sem
smámsaman hafa fengið sín var
anlegu heiti. Samvinnumenn
nefna sig Framsóknarmenn.
Samkeppnismenn kalla sig
Sjálfstæðismenn og sameignar-
mennirnir íslenzku eru Alþýðu-
flokkurinn. Þessir þrír flokkar
hafa þróast eftir þeim línum,
sem jafnan myndast í frjálsu
lýðræðislandi með sæmilega
margbreyttu atvinnuskipulagi
og viðunandi almennri mennt-
un. Ári eftir að ég skrifaði þessa
bók, réðist einn af frambjóð-
endum Alþýðuflokksins að mér
í nafnlausri níðgrein í blaði
flokksins. Sagði hann mig vera
Á næsta Alþingi mun tekinn upp
sá þráður, sem niður féll 1932,
þegar leikhússjóðurinn var
skyndilega sviptur öllum tekjum
sínum. Og þeirri sókn verður
ekki hætt, fyrr en þjóðin á leik-
hús, sem er samboðið því landi,
sem hefir fóstrað Jens Waage
og þær mæðgurnar, Stefaníu
Guðmundsdóttur og Önnu Borg.
J. J.
Björn Jósisson
bóndi, Núpsdalstungu.
Björn Jónsson bóndi í Núps-
dalstungu í Miðfirði í Vestur-
Húnavatnssýslu andaðist að
heimili sínu 12. maí s. 1. Hann
var fæddur á Reykjum í sömu
sveit 21. nóv. 1866, og var því á
72. aldursári er hann lézt. For-
eldrar hans voru hjónin Jón
Teitsson og Elinborg Guð-
mundsdóttir. Elínborg var dótt-
ir Guðmundar, bónda og smiðs
Guðmundssonar, og konu hans,
Guðrúnar Sigfúsdóttur Berg-
mann, er lengi bjuggu á Síðu í
Víðidal. Börn þeirra hjónanna
á Síðu voru mörg og náðu flest
háum aldri. Eitt þeirra var
Björn á Marðarnúpi, faðir Guð-
mundar landlæknis.
Björn Jónsson giptist 22 ára
gamall, árið 1889, eftirlifandi
konu sinnl, Ásgerði Bjarnadótt-
ur. Hófu þau búskap í Núps-
dalstungu það ár, og hafa bú-
ið þar alla tíð síðan, eða 49 ár.
Þau eignuðust átta börn, sem
öll náðu fullorðins aldri, og eru
sjö þeirra á lífi, en einn sonur
þeirra hjóna, Jón klæðskeri í
Reykjavík, andaðist skömmu
eftir' 1920. Þau, sem eftir lifa,
eru Bjarni, bóndi á Uppsölum,
Ólafur, bóndi í Núpsdalstungu,
Guðmundur, kennari á Akra-
nesi, Björn, doktor í hagfræði,
í Reykjavík, Guðfinna, hús-
freyja á Torfastöðum í Mið-
firði, Elínborg Jóhanna og
Guðný.
dulbúinn socialista, sem færi í
sviksamlegum erindum að lokka
hina betri bændur til sameign-
arstefnunnar. Um Magnús
heitinn Guðmundsson sagði
sami maður, að han væri líka
í sviksamlegum áróðri, en hann
fengi í sinn hlut úrkastið af
bændastéttinni. Ég notaði til-
efnið til að gera enn Ijósari
grein fyrir skoðunum mínum
um samstarf flokkanna í sam-
bandi við þessa tilefnislausu á-
rás Alþýðublaðsins á mig per-
sónulega, og í grein, sem ég rit-
aði um þetta efni í Tímann
haustið 1923. Hélt ég þar fram
þeirri skoðun, að Framsóknar-
menn myndu fúsir að vinna
með Alþýðuflokknum að frið-
samlegum umbótum á kjörum
fólksins, en jafnskjótt og verka-
menn færðu sig yfir á bylting-
argrundvöllinn, myndi ég
standa á móti slíku brölti við
hlið Morgunblaðsmanna. Á
þennan hátt var af minni hálfu
lagður fræðilegur grundvöllur
um flokkana og samstarf þeirra.
Flokkarnir voru þrír, byggðir
að verulegu leyti á stéttaskipt-
ingu og atvinnuháttum. Fram-
Björn í Núpsdalstungu var
góður bóndi og framkvæmda-
maður um jarðrækt og aðrar
umbætur á jörð sinni. Munu
par lengi sjást merki starfa
hans. Hann tók einnig mikinn
pátt í málefnum sveitar sinnar
og héraðs; var lengi i sveitar-
stjórn og oddviti um langt
skeið. Leysti hann þau störf öll
ágætlega, sem annað er hann
tók sér fyrir hendur.
Björn heitinn var ákveðinn
og einlægur samvinnumaður og
einn af stofnendum Kaupfé-
lags Vestur-Húnvetninga fyrir
um það bil 30 árum. Tók hann
mikinn þátt í byggingu þess fé-
lagsskapar á fyrstu árunum og
var alla tíð ágætur stuðnings-
maður félagsins.
Það sem sérstaklega ein-
kenndi Björn var hið glaða við-
mót hans og góðvild, enda naut
hann almennra vinsælda og
virðingar í sveit sinni og hér-
aði. Hafa margir sveitungar
hans sótt til hans holl ráð og
margháttaðan stuðning, því að
hann vildi hvers manns vanda
leysa eftir því sem tök voru á.
í dag fylgja Miðfirðingar
Birni í Núpsdalstungu til graf-
ar. Þó að hann hafi lokið miklu
og góðu dagsverki, hefðu þeir
allir kosið að njóta lengur ná-
vistar þess góða og glaða bónda,
sem ávalt lagði gott til mála
og var ötull þátttakandi í flestu
því er til heilla horfði þar í
sveit um síðastliðna hálfa öld.
27. maí 1938.
Sk. G.
Utan úr heimi
(Frh. af 1. síðu.)
unum. Völdin hafa ekki stigið
honum til höfuðs og hann lifir
mjög látlausu lífi, eins og ó-
breyttur skrifstofuþjónn í lítilli
íbúð í Berlín.
Ég tel, fyrir mitt leyti, að hann
sé gestrisnari og vingjarnlegri
en nokkur annar af leiðtogum
nazista. Hann var og afar hjálp-
fús og daglegir viðburðir virtust
ekki hafa minnstu þýðingu fyrir
hann. Það var langt frá því að
hann vildi láta skoða sig sem
dýrðling, en það virðist mjög al-
gengt meðal helztu manna í na-
zistaflokknum. Himmler þykir
gaman að syngja með brún-
stökkum sínum, og hann kann
afar vel við sig við langelda í
tjaldbúðunum, en við hátíðleg
tækifæri virðist hann ekki vita
hvað hann eigi af sér að gera.
Þegar maður heyrir sagt „ein-
valdur yfir öllu lögregluliði
Þýzkalands", dettur manni ó-
sjálfrátt í hug maður með allt
sóknarflokkurinn var miðflokk-
ur. Hann gat starfað til vinstri
að því að hrinda áfram fram-
förum, en jafnskjótt og þjóð-
skipulagið og hin þjóðlegu verð-
mæti voru í hættu, var það að
minni skoðun sjálfsögð skylda
Framsóknarmanna að starfa að
vernd þjóðfélagsins og hinna
þjóðlegu verðmæta með íhalds-
mönnum, þrátt fyrir undan-
gengnar hörku deilur við þá
um mörg umbótamál. Svo vel
var þessi skoðun grundvölluð í
eðli hlutanna, án míns tilverkn-
aðar, að jafnskjótt og nokkur
hluti verkamanna gerðist kom-
múnistar, mættu þeir höfuð-
mótstöðunni frá hálfu Fram-
sóknarmanna. Og þegar Héð-
inn Valdimarsson og Finnur
Jónsson vildu, veturinn 1936—
1937, gera Alþingi að byltingar-
stofnun, þá reis Framsóknar-
flokkurinn einhuga móti fram-
ferði þessara alþýðuleiðtoga og
háði um þetta efni sigursælar
kosningar. Eftir þetta uppreist-
arkennda átak, hefir verka-
mannaflokkurinn verið í óstöð-
ugu jafnvægi, m. a. staðið að
stöðugum meira og minna til-
öðrum svip og allt öðru útliti.
Ég er sannfærður um að Himm-
ler er langsamlega heilbrigðast-
ur af nazistaleiðtogum þeim, er
ég heimsótti.
Á bak við tjöldin telja margir
að hann muni verða eftirmaður
Hitlers, og ég er eiginlega einn-
ig þeirrar skoðunar. Hin marg-
reynda skipulagsgáfa hans bend-
ir einnig á þetta og vald hans yf-
ir lögreglunni, 250 þúsundum af
S.S.-mönnum og „flokkssellun-
um“, sem hann hefir skipulagt
með mikilli nákvæmni um gjör-
vallt Þýzkaland.
Hess skortir festu, Goebbels er
of óvinsæll og Göring, — sem
annars er hættulegasti keppi-
nauturinn — er of einfaldur og
myndi auðveldlega ganga í þær
gildrur, er jafn hyggnum manni
og Himmler gæti hugkvæmzt að
leggja fyrir hann.
Göring og Himmler hafa þegar
leitt saman hesta sína nokkrum
sinnum, en Göring hefir aldrei
tekizt að sigra, enn sem komið
er. Margt virðist og benda til
þess, að einvígið milli þessara
tveggja manna muni háð á all-
breiðum vígvelli.
Gæti Himmler, — búfræðing-
urinn, stjórnandi einnar mill-
jónar manna — orðið nýr leið-
togi? Liðin ár og liðnir atburðir
virðast benda til þess, og víst er
um það, að hann hikar ekki við
að beita sterkum meðulum.
Menn eins og Himmler virðast
á vissan hátt réttlæta hina afar
hröðu upphefð, sem er svo al-
geng hjá nazistum. Völdin hafa
ekki eyðilagt hann. í mínum
augum hefir hann til að bera
lítillæti hinnar sönnu mikil-
mennsku og skarpar gáfur hans
skynja afar fljótt hvar er að
finna þungamiðju hinna ýmsu
viðfangsefna.
Fljóthuga áhorfandi gæti I-
myndað sér að hann væri aðeins
maður, sem hefði lag á að hag-
nýta sér tækifærin. Það var hann
sem gerði út af við sitt eigið
fylki, Bayern, hann var kaþólski
maðurinn, sem var dæmur guð-
níðingur fyrir að vera leiðtogi
brúnstakkanna, hann var sá
skjólstæðingur Gregors Strasser,
sem ekki skoðaði hug sinn um að
svíkja hann — í stuttu máli:
Hann er maður, sem samvizku-
laust myndi nota sér hvert ein-
asta heimuglegt atriði, sem
honum kynni að verða trúað
fyrir
Ég vil segja, að hann sé maður,
sem hefir gert mikið af engu.
Þó ég lofi ekki starfsaðferðir
hans, þá sé ég hjá honum for-
ustuhæfileika, sem ef til vill gætu
gerbreytt framtíð Evrópu, ef
hann gæti vanið sig af því að
hugsa eingöngu um þau við-
fangsefni, sem snerta Þýzkaland
eitt. Þegar málin fara að snerta
umheiminn, verður hann áber-
andi nærsýnn.
efnislausum og skaðlegum
kaupkröfum og vinnudeilum,
sem stefna beint að því að
leggja atvinnulífið í rústir.
Niðurstaðan hefir því líka orð-
ið sú, að á þingunum í vetur
sem leið hafa þau mál, sem
verulega þýðingu hafa fyrir
framleiðsluna, svo sem skipulag
á síldariðjunni og lausn á
hættulegustu vinnudeilunum,
náð fram að ganga vegna sam-
starfs Framsóknarmanna og
Sjálfstæðismanna. Alþýðuflokk-
urinn hefir einangrast þar, af
því að hann stóð á grundvelli,
sem ekki var samrýmanlegur
við núverandi þjóðskipulag.
Framh. J. J.
Kolaverzlun
SIGURÐAR ÖLAF8SONAR
j Símn.: Kol Raykjavík Simi 1998
l