Tíminn - 06.10.1938, Síða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOF UR:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN
22. árg.
Rcykjavík, fimmtudagiim 6. okt. 1938.
Saiimin^ar viO \oi*
eg endnrskoðaðir
JÓNAS JÓNSSON
kemur heim um
miðjan nóvember
Nánari fregnir hafa nú borizt
af feröum J. J. um byggðir ís-
lendinga vestra. Fyrst var hann
á hinum tveim miklu íslend-
ingadögum i Nýja íslandi, þar
sem 4000 manna voru á öðrum
staðnum en 2000 á hinum. Næst
var hann á þjóðminningardegi í
Wynyard, þar sem voru um 500
landar.
Þaðan fór J. J. vestur undir
Klettafjöll i byggð Stephans G.
Stephanssonar, hélt þar sam-
komu og hitti ekkju og börn
skáldsins. Þaðan fór hann vest-
ur í gegnum Klettafjöllin til
Vancouver, og siðan alla Kyrra-
hafsströnd suður undir landa-
mæri Mexico. íslendingar eru
töluvert fjölmennir í öllum
borgunum og voru alstaðar und-
irbúnar samkomur. Voru gestir
að jafnaði frá 50—200. Frá Los
Angelos hélt J. J. austur í gegn
um Klettafjöllin, til að kynna
sér eina íslenzka nýlendu, sem
mjög hefir verið einangruð, en
haldið þj óðminningardag árlega
síðan um aldamót, og hafði nú í
sumar reist veglegan minnis-
varða um 70 ára byggð íslend-
inga í því héraði. Þaðan hélt J. J.
norður Klettafjöllin til Yellow-
stone Park, til að kynna sér elzta
og frægasta þjóðgarð í heimi,
og sjá hversu Geysir í Haukadal
(Framh. á 4. síðu.)
B E\ES
BIÐST LAUSNAR
'WB
Víðræður heijast um
mánaðamótín
Samningaviðræður um endur-
skoðun verzlunarsamningsins
milli Noregs og íslands munu
hefjast um næstu mánaðamót.
Taka þátt í þeim fjórir fulltrúar
frá hvoru landi.
Ríkisstjórnin hefir þegar
ákveðið þrjá fulltrúa af sinni
hálfu, þá Jón Árnason fram-
kvæmdastjóra, Richard Thors
framkvæmdastjóra og Harald
Guðmundsson forstjóra. Fjórði
maðurinn hefir enn ekki verið
ákveðinn. Norska stjórnin hefir
þegar ákveðið sína fulltrúa, en
nöfn þeirra hafa enn ekki verið
birt.
Núgildandi verzlunarsamn-
ingur milli íslands og Noregs er
frá 1932. Sömdu þá af íslands
hálfu Jón Árnason og Ólafur
Thors. Jafnaðarmenn, sem þá
voru í stjórnarandstöðu, deildu
talsvert á samningana, en hafa
ekki gert það í seinni tíð.
Það er samkvæmt tilmælum
íslenzku ríkisstjórnarinnar að
endurskoðun samningsins fer nú
fram.
Biskupskosningin
Sigurgelr Sigurðsson
fékk flest atkvæði.
Biskupskosningunni lauk á
þann veg, að enginn náði lög-
legri kosningu, en til þess þurfa
% hlutar greiddra atkvæða að
falla á sama mann.
Flest atkvæði hlaut Sigurgeir
Sigurðsson á ísafirði, 60%,
Bjarni Jónsson vígslubiskup
fékk 59%, Þorsteinn Briem 26,
Magnús Jónsson 15, Björn
Magnússon 13%, Ásmundur
Guðmundsson 12% og Friðrik
Rafnar 10 atkvæði. Auk þess
hlutu fjöldamargir prestar færri
atkvæði.
Þar eð enginn náði löglegri
kosningu , getur dómsmálaráð-
herrann valið á milli þeirra
þriggja, sem mest atkvæðamagn
fengu.
DALADIER
fær traustsyfirlýsmgu
franska þingsins og
einræðisvald I fjár-
málum til 31. des.
Franska þingiö kom saman
síðastl. þriðjudag og flutti
Daladier þar langa ræðu. Kom
fram í ræðu hans sama van-
trúin á friðarvilja einvaldanna
og hjá Chamberlain. Sagði hann
að Frakkar yrðu að efla her-
varnir sínar og yrðu jafnan að
vera viðbúnir ófriði. Jafnframt
yrðu þeir að leggja meiri á-
herzlu á það að auka framleiðsl-
una og bæta fjárhaginn, því að
það tvennt væri undirstaða
landvarnanna og hins efnalega
sjálfstæðis. Fór hann því fram
á, að stjórnin fengi vald til þess
fram að áramótum að gera
hverjar þær ráðstafanir, sem
henni þætti nauðsynlegar, til
viðréttingar fjárhagnum og at-
vinnulífinu. Jafnframt krafðist
hann traustsyfirlýsingax frá
þinginu.
Eftir stuttar umræður var
traustsyfirlýsingin samþykkt
með 535 atkv. gegn 75. Aðeins
kommúnistar greiddu atkvæði
á móti. Heimild fyrir ríkis-
stjórnina til framangreindra
ráðstafana var samþykkt með
atkvæðum allra flokka, nema
jafnaðarmanna, sem sátu hjá,
og kommúnista, sem greiddu at-
kvæði á móti.
Þessi úrslit munu hafa komið
ýmsum á óvart, þar sem jafnvel
var búist við, að Múnchen-sátt-
málinn myndi verða Daladier
að falli. En franskir stjórnmála-
menn hafa talið óhyggilegt að
Chamberlaín trúir ekki á
,íriðarsteínu‘ sína
I»ráít fyrir yfirlýsingar sínar uin friðarvilja
Hitlers oj> Mussolini leggur haim til að Bretar
víg'búist meira en uokkuru sinni fyr.
Undanfarna daga hafa staðið
yfir umræður í báðum málstof-
um enska þingsins um utanrík-
isstefnu Chamberlains. Foringj -
ar jafnaðarmanna, Attlee, Dal-
ton, Morrison og Greenwood,
hafa deilt harðlega á stjórnina
fyrir undanlátssemina við fas-
istaríkin. Jafnframt hafa þeir
átalið það, að ekkert hefði ver-
ið gert til að ná samvinnu við
Rússa, því ef semja ætti um
varanlegan frið, væri rangt að
útiloka eitt helzta stórveldi álf-
unnar og öll smáríkin frá því að
taka þátt í slíkum samningum.
Leggja þeir því til, að kölluð
verði saman alþjóðleg ráðstefna
til að ræða þessi mál.
Foringi frjálslynda flokks-
ins, Archibald Sinclair, hefir
tekið í sama strenginn og sömu-
leiðis ýmsir yngri menn íhalds-
flokksins eins og Anthony
Eden, Cranborne lávarður og
Duff Cooper. Churchill hefir
einnig ásakað stjórnina harð-
lega. Allir þessir menn hafa
látið það álit uppi, að rangt sé
að fylgja vilja fasistaríkjanna í
því að hafa ekki Rússland og
smáríkin með í ráðum. Þeir
hafa einnig,' sérstaklega Eden,
lagt mikla áherzlu á það, að
Bretar hröðuðu vígbúnaði sín-
um.
Fyrir stjórnina hafa einkum
haldið uppi svörum Baldwin
fyrv. forsætisráðherra, John
Simon fjármálaráðherra, Tho-
mas Inskip landvarnarráðherra,
auk þess sem Chamberlain gerði
grein fyrir stefnu sinni í langri
framsöguræðu. Er það mikill
styrkur fyrir Chamberlain, að
Baldwin skyldi taka svari hans,
því hann er enn áhrifamesti
maður íhaldsflokksins. Þessir
menn hafa þó að ýmsu leyti
viðurkennt röksemdir gagnrýn-
efna til stjórnarskipta meðan á-
standið er jafn óráðið og þess
vegna nauðsynlegt að sýna and-
stæðingum Frakka, að þjóðin
geti staðið einhuga, þegar þess
gerist þörf, þó innanlandsdeil-
urnar séu annars mjög miklar.
JAN SIROVY,
sem nú er bœði forscetisráðherra og
forseti Tékkóslóvakíu. Hann missti
annað augað í stríðinu.
Dr. Benes, ríkisforseti Tékkó-
slóvakíu, baðst í gær lausnar frá
embætti sínu. Gerir hann þá
grein fyrir afsögn sinni, að það
myndi valda erfiðleikum, ef
hann færi áfram með völd.
Mun hann þar fyrst og fremst
hafa í huga sambúðina við
Þýzkaland, en hin nýja Tékkó-
slóvakía mun reyna að taka upp
vinsamlegri sambúð við Þýzka-
land, en hægt var meðan hún
var í hernaðarbandalagi við
Rússa og Frakka.
Sirovy forsætisráðherra mun
jafnframt gegna störfum for-
seta þangað til þingið hefir
kosið eftirmann dr. Benes.
Nánasti samstarfsmaður Be-
nes, Krofta utanríkismálaráð-
herra, hefir einnig látið af em-
bætti og hefir Svalkovsky hers-
höfðingi tekið við embætti hans.
Svalkovsky hefir þegar átt tal
við Mussolini og er talið, að
hann hafi lofað honum full-
komnu hlutleysi Tékka og að
þeir myndi alveg losa sig undan
áhrifum Frakka.
A. KROSSGÖTUM
Vitabyggingar í sumar.
Flugpróf. -
— Kolaveiði í lagnet. — Fiskikonungur Islands. —
- Sjö menn stunda nám í vélflugi.
Þrír gamlir vitar voru endurbyggöir
í sumar á vegum ríkissjóðsins. Eru það
Brimnesviti, sem áður var hafnarviti
við Seyðisfjörð, Hafnarnesviti, sem áð-
ur var hafnarviti Fáskrúðsfjarðar, og
Hvanneyjarviti við Hornafjörð, sem
jafnframt var stækkaður að mun. Tek-
ur hinn siðastnefndi til starfa í haust,
en í hina tvo verða ljóstæki sett næsta
sumar. í byggingu er nú einn nýr viti
við Baugsstaði austan við Stokkseyri
og verður kveikt á honum næsta ár.
Verður hann með hæstu vitum hér á
landi, meira en tuttugu metrar á hæð.
Ljóstæki voru í sumar sett tvo í vita,
er byggðir voru í fyrra. Grimseyjarvita
og Málmeyjarvita. Tóku þeir til starfa
1. ágúst í sumar.
t t t
í seinasta hefti Ægis segir frá því,
að í sambandi við hraðfrystihúsið á
Flateyri hafi verið tekin upp gömul
veiðiaðferð, sem ekki hafi verið stund-
uð á Vestfjörðum í mörg ár, en það
er kolaveiði í lagnet. Danir stunduðu
þessar veiðar á Önundarfirði í 20 ár
samfleytt (1884—1904) og fluttu afl-
ann út hálfsmánaðarlega. Á Önimdar-
firði hefir maður einn stundað þessar
veiðar i sumar og aflað fyrir rúmar
3000 kr. Sér til hjálpar hefir hann að-
eins haft tvær dætur sínar og er önn-
ur þeirra 10 ára en hin 11 ára.
Fiskikonungur íslands í ár er Alex-
ander Vilhjálmsson á Suðureyri við
Súgandafjörð, segir í seinasta hefti
Ægis, því ekki hefir frétzt af öðrum,
er meira hafi aflað á handfæri. Síðastl.
ár dró hann 30 smál. af fiski, en í ár
verður afli hans miklu meiri, því að í
júlílok var hann búinn að fá jafnmik-
inn afla og hafði þá stundað veiðar í
fjóra mánuði. Hlutur Alexanders nam
500 kr. í júlímánuði. Einu sinni í sumar
dró Alexander 1375 kg af fiski á 8 klst.
Hálfum mánuði síðar dró hann 1200
kg. á einum degi, og næsta dag á eftir
varð hlutur hans 1050 kg.
r t t
Á þessu ári hefir í fyrsta sinn hafizt
kennsla í vélflugi hér á landi. Blá-
fuglinn svonefndi hefir verið notaður
til æfinganna. Einn eigenda hans,
Björn Pálsson, var það á veg kominn
í júlímánuði, að hann áleizt fær um
að fljúga einn, en að samtals 6 klst.
slíku flugi afstöðnu, lauk hann A-prófi
s. 1. sunnudag, þ. e. verklega hlutan-
um. A-próf er fólgið í því, að tvær
flugþrautir eru lagðar fyrir nemand-
ann, önnur sú, að hann fljúgi fimm
sinnum beygjur, sem mynda töluna 8
og það innan svæðis, sem ekki sé
yfir 500 metra að þvermáli, og í hæð
milli 50 og 200 metra frá jörðu. Að
þessu afloknu á hann að lenda hjá
settu marki, svo að ekki skakki meir
en 50 m. Hin prófraunin er sú, að
flogið er í 1500 m. hæð, hreyfillinn
stöðvaður, og nú á nemandinn án
hjálpar hreyfils, að lenda á flugvellin-
um hjá settu marki, svo að ekki muni
meir en 100 m. Til A-prófs er enn-
fremur krafizt bóklegrar þekkingar í
5 námsgreinum.
r r r
Þennan sama dag fékk Kjartan
Guðbrandsson heimild til ein-flugs.
Slík heimild fæst þegar flugkennarinn
telur nemandann til þess færan, og
tilkynnir það flugmálaráðunaut, sem
síðan reynir nemandann. Reynist hann
þá hafa náð þeirri leikni, sem nauð-
synleg er talin, er nemandinn send-
ur einn á loft. Bæði Björn og
Kjartan hafa fengið undirstöðu-
kennslu við svifflugnám. Að öðru leyti
hafa þeir notið tilsagnar flugmann-
anna Agnars Kofoed-Hansen, þýzka
flugmannsins Ludwig, Björns Eiríks-
sonar og Sigurðar Jónssonar. Auk
þeirra nemenda sem nú voru nefndir,
stunda eftirtaldir menn flugæfingar á
Bláfuglinum: Albert Jóhannsson, Er-
ling Smith, Friðþjófur Johnsen, Páll
Thorberg og Ólafur Haukur. Bendir
þetta til hversu vaxandi er áhugi og
trú á viðgangi flugferða hér á landi.
ANTHONY EDEN
endanna meira en búizt var
viS. John Simon gaf t. d. yfir-
lýsingu um það, að stjórnin
ætlaði sér ekki að útiloka Rússa
frá þátttöku í samningum um
vandamál Evrópu og óskaði
meira að segja eftir því, að þeir
tækju ábyrgð á landamærum
Tékkóslóvakíu með hinum stór-
veldunum. Thomas Inskip lýsti
þvi yfir, að enska stjórnin teldi
sig nú þegar siðferðilega skuld-
bundna til þess, þótt enn hefðu
engir samningar verið um það
gerðir, að veita Tékkum hern-
aðarlega hjálp, ef ómaklega
væri á þá ráðist. Þetta er djarf-
mannlegri yfirlýsing en enska
stjórnin hefii** áður viljað gefa
og myndi ekki vera fram komin,
ef stjórnin treysti eins mikið á
friðarvilja Hitlers og hún vill
vera láta.
Enn gleggra kom J»ó vantrú-
in á friðarvilja Hitlers og Mus-
solinis fram í þeim ummælum
Chamberlains og Baldwins, að
þrátt fyrir þetta samkomulag,
yrði Bretland að leggja meira
kapp á vígbúnað sinn en nokk-
uru sinni fyr. Það ber þess ó
rækt vitni, að Chamberlain sé
ekki trúaðri en svo á stefnu
sína, að hann telji það einna
mestu máli skipta, að vera und-
ir það búinn að hún misheppn-
ist!
Það er álitið, að Chamberlain
hafi verið hvattur til þess að
nota þá þjóðhylli, sem hann
hefir unnið sér í bili, til þess að
efna til kosninga. En hann mun
ekki telja það rétt, þar sem
slíkt myndi verða talið óheiðar
legt af honum síðarmeir, og
skerpa stjórnmálabaráttuna í
landinu. Hann hefir hinsvegar
látið það álit uppi, að hann
vilji umfram allt skapa sem
mestan frið og samheldni inn-
anlands. Má því gera ráð fyrir,
að hann velji þá leið, að taka
eins mikið tillit til krafa stjórn
arandstæðinga og hann telur
sér fært vegna stefnu sinnar.
Það er talið víst, að hann
muni hafa öruggt þingfylgi að
baki sér. Að loknum þessum um-
ræðum um utanríkismálin mun
fara fram atkvæðagreiðsla um
traustsyfirlýsingu til rikis-
stjórnarinnar, og kemur þá
þingfylgi hans í Ijós.
Aðrar fréttir.
Afhending Súdetahéraðanna
hefir farið friðsamlega fram til
þessa. Allmikill ágreiningur er
talinn hafa orðið í alþjóða-
nefndinni, því fulltrúi Þjóð
verja gerir meiri kröfur en aðr
ir nefndramenn telji réttmætar
Margir Þjóðverjar, einkum
jafnaðarmenn og kommúnistar,
hafa flúið Súdetahéröðin und-
anfarið. Sömuleiðis fjöldi
Tékka. Borgarstjórinn í London
hefir hafið fjársöfnun þessum
(Framh. á 4. siðu.)
49. blað
A víðavangi
Mbl. er að reyna að telja fólki
trú um, að hér hafi i sl. mánuði,
vegna aðgerða innflutnings-
nefndar, verið óvenju litlar
birgðir af matvöru og nauð-
synlegustu framleiðsluvörum.
En það er rangt, að innflutn-
ingur á þessum vörum sé yfir-
leitt minni, vegna innflutnings-
haftanna, en hann annars væri.
Ýmsar verzlanir áttu um þessar
mundir matvöruleyfi, sem þær
höfðu ekki notað. Yfirleitt er
Dað ekki orðinn siður hér á
landi, hvort sem innflutnings-
höft eru eða ekki, að verzlanir
safni birgðum til langs tíma.
Þær hliðra sér hjá því vaxta-
tapi, sem af því leiðir og not-
færa sér hinar tíðu samgöngur.
* * *
Hitt er svo annað mál, hvort
ríkisstjórnin hefði átt að gera
ráðstafanir til að kaupa nauð-
synjavörubirgðir fyrir reikning
ríkisins og geyma til vara, ef til
ófriðar kæmi. En það er varla
hægt að búast við, að hinn
takmarkaði gjaldeyrir þjóðar-
innar leyfi miklar ráðstafanir í
þá átt. Og ætli Mbl. hefði ekki
eitthvað við það að athuga nú,
ef stjórnin hefði verið búin að
festa mikið fé í slíkum vöru-
birgðum? Myndi þá ekki vera
sagt, að íslendingar verði að
taka því, sem að höndum ber,
eins og aðrar þjóðir?
* * *
Fyrverandi Sjálfstæðismaður
úti á landi skrífar Tímanum:
Ég er alveg forviða á því, að
þing-menn Sjálfstæðisflokksins
skuli ekki fyrir löngu vera bún-
ir að afneita hinum hneyksl-
anlegu ummælum Knúts Arn-
grímssonar á samkomu flokks-
félagsins í Rvík 1. ágúst sl. Eins
og blöð flokksins skrifa um
ræðu K. A., verður að álíta, að
þingmennirnir séu henni sam-
mála, svo lengi sem þeir ekki
mótmæla. Má vera, að þeir séu
það sumir, en ekki hélt ég að
þeir væru allir orðnir nazistar.
❖ * *
Út af ummælum í síðasta
blaði ber að geta þess, að for-
maður og framkvæmdastjóri
fiskimálanefndar voru viðstadd-
ir opnun niðursuðuverksmiðju
S. í. F. sl. laugardag. Annar
þeirra er endurskoðandi hjá S.
í. F. og hinn var gestur á aðal-
fundinum, en blaðið hefir feng-
ið þá skýringu, að þeim hafi
verið boðið vegna aðstöðu þeirra
hjá fiskimálanefnd. En fiski-
málanefndinni í heild var ekki
boðið.
* * *
Að gefnu tilefni skal það tek-
ið fram, að af vefnaðarvöruinn-
flutningi til verzlana í Rvík á
þessu ári hefir kaupfélagið
fengið 17%, en kaupmenn 83%.
Menn ættu að geta fallizt á, að
þessu þurfi að breyta — en
ekki á þann veg, sem kaup-
mannablöðin heimta. Sé hins-
vegar sundurliðuð vefnaðar-
vöruúthlutunin á öllu landinu,
er útkoman sú, að Samband
ísl. samvinnufélaga hefir feng-
ið 22%, önnur kaupfélög og
pöntunarfélög 11% og kaup-
mannaverzlanir 67%. Það verð-
ur heldur ekki séð, að kaup-
menn hafi ástæðu til að vera ó-
ánægðir með þessa skiptingu.
* * *
Mbl. í gær birtir tölur, sem
sýna, að leyfi til innflutnings á
einkasöluvörum til 31. ágúst
hafa numið hærri upphæð en á
sama tíma í fyrra. Blaðið bætir
því við frá eigin brjósti, að þetta
sé vegna aukins innflutnings á
„áfengi og tóbaki“. Ef blaðlð
hefði viljað segja satt í þessu
máli, hefði það getað fengið að
vita, að mismunurinn stafar af
innflutningi tilbúins áburðar,
sem leyfður hafði verið fyrir 170
þús. kr. hærri upphæð en í
fyrra. Og geta má þess, að 30.
sept. sl. námu innflutningsleyfi
einkasalanna 80 þús. kr. lægri
upphæð en í fyrra, þrátt fyrir
(Framh. á 4. síðu.)