Tíminn - 22.10.1938, Blaðsíða 1

Tíminn - 22.10.1938, Blaðsíða 1
RITSTJÓRAR: GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.) ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR: Edduhúsl, Llndargötu 1D. SÍMAR: 4373 Og 2353. ÚTGEFANDI: FRAMSÓKNARFLOKKURINN AFGREIÐSLA, INNHEIMTA, OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA: Edduhúsl, Lindargötu 1 D. Sími: 2323. Prentsmiðjan Edda h.f. Simar: 3948 og 3720. 22. árg. Reykjavík, langardaginn 22. okt. 1938. 56. blað Stoinun nýbýla Ferðalag J. J. um Bandaríkin eílurnar í danska íhaldsflokknum Nýbýlastjórn heíír veítt styrk til 200 nýbýla árin 1936-’38 Tíminn hefir snúið sér til Þórólfs Sigurðssonar frá Baldursheimi, skrifstofu- stjóra Nýbýlasjóðs, og feng- ið hjá honum þær upplýs- ingar, sem hér fara á eftir: Lögin um nýbýli og samvinnu. byggðir gengu í gildi í ársbyrj- un 1936, og samkvæmt þeim hefir því verið unnið að stofnun nýbýla og endurbyggingu eyði- býla víðsvegar um landið í tæp- lega þrjú ár. Fjárlögunum til þessara býla er þannig háttað að samkvæmt fjárlögum eru ákveðnar 155 þús- und krónur árlega, er skiptist að mestu leyti sem styrkur til stofnunar býlanna. Ennfremur eru veitt lán úr nýbýlasjóði til þeirra, er nema árlega samtals hérumbil jafnhárri upphæð og úthlutaðuT styrkur, og útvegar nýbýlasjóður það veltufé með sölu verðbréfa innanlands; en þau verðbréf eru tryggð með ábyrgð ríkissjóðs. Samkvæmt nýbýlalögunum má verja allt að 3500 króna styrk til stofnunar nýbýli og allt að 3500 króna láni, eða samtals 7000 krónur. Nýbýlastjórn ríkisins hefir borizt fjöldi umsókna um þessi fjárframlög til nýbýla úr öllum sýslum og kaupstöðum á land- Inu, eða samtals um 500 um- sóknir öll árin. En 40—50 af þessum umsækjendum hafa síð- ar beinzt að endurbyggingar- sjóði, enda höfðu þeir þá að- stöðu, að á býlum þeirra var að- eins um endurbyggingu eldri bæjarhúsa að ræða, en hvorki nýbýli né eyðibýli. Af áðurgreindum umsóknum hefir nýbýlastj órnin getað tek- ið til greina, á árunum 1936—38, allt að 200 styrkbeiðnir; hefir því fullur helmingur af þeim erindum, sem henni bárust, orð- ið að bíða afgreiðslu, og má bú- ast við að eigi verði unnt að bæta mörgum við á næsta ári, sökum þess að eftir er að greiða síðari hluta af fjárlögunum úr Nýbýlasjóði til ýmsra býla, sem nú eru komin skammt á veg. Ýmsar af styrkbeiðnum til Ný- býlasjóðs eru frá mönnum, sem byrjuðu að reisa nýbýli á árun- um 1930—35 og höfðu fengið lán til þessa úr Byggingar- og land- námssjóði eða öðrum lánsstofn- unum, en gátu þá eigi lokið við þau sökum fjárskorts. Hafa 35— 40 býli, sem stofnuð voru á þess- um árum, hlotið nokkurn styrk úr Nýbýlasjóði til viðbótarbygg- inga, en engin lán. Þá hafa ver- ið byggð nýbýli á ca. 30 eyðijörð- um, sem voru orðnar húsalausar fyrir 1935, og höfðu ýmsar þeirra verið óbyggðar svo áratugum skipti; en um 130 nýbýli hafa verið reist á löndum þar sem eigi hefir áður verið byggt. Flest eru Eftirlit með óleyíi- legum innflutningi Fjármálaráðherra hefir lagt fyrir alla sýslumenn, bæjarfó- geta og tollstjórann í Reykjavík, að kynna sér, hvort á afgreiðsl- um skipafélaganna kunni að liggja vörur, sem engin innflutn- ingsleyfi eru fyrir. Hefir það stundum komið fyrir, að vörur hafi verið fluttar inn, án þess að innflutningsleyfi væri fengið áð- ur. — á áður óræktuðu landi, en nokk- ur á óútmældum hluta úr eldri jörðum, þar sem sneið af túni var látin fylgja nýbýlinu. Að svo stöddu verður eigi um það dæmt hvernig nýbýlingun- um hefir reitt af á þessum árum. Byrjunarörðugleikar eru svo miklir á leið þeirra, og óséð enn hvernig úr þeim rætist. Á teikni- stofu Búnaðarbanka íslands og Nýbýlasjóðs má að sjálfsögðu fá upplýsingar um hvað byggingar. kostnaður hefir orðið mikill á einstökum býlum. Byggingar hafa orðið talsvert dýrari á þessu ári en 1936. Þeir, sem hugsa sér að reisa nýbýli, ættu að kosta kapps um að tryggja sér lönd með sem beztum ræktunarskilyrðum, áð- ur en þeir ákveða að stofna ný- býli. Ýmsar af þeim umsóknum, sem nýbýlastjórn ríkisins hafa verið sendar, bera vott um hið megnasta fyrirhyggjuleysi í því efni. Væri æskilegt að menn gerðu sér það yfirleitt ljóst, að stofnun nýbýlis er framtíðar- mál, sem kostar mikla elju og árvekni, en ekki augnabliks- fleyta í atvinnuleysinu fyrir þá, sem kynnu að vilja hlaupa frá því síðar, þegar betur kann að blása í „verinu“ en nú. ÞorsteínnGíslasoni rítstjóri Þorsteinn Gíslason ritstjóri andaðist að heimili sínu, Þing- holtsstræti 17, síðastl. fimmtu- dag. Hann var tæplega 72 ára gam- all. Þessa merka manns verður nánar'getið hér í blaðinu síðar. í dag er fyrsti vetrardagur. Hefir sumarið reynzt betra en á horfðist um sinn. Vorgróður kom snemma, enda veitti ekki af, eftir hina miklu hey- hrakninga á fyrra ári. Síldveiði byrjaði einnig snemma, og fór vel af stað. En svo komu langvarandi vorkuldar og gróður eyðilagðist eða sölnaði að mikl- um mun, og ógæftir og sjávarkuldar tóku fyrir síldveiðar um langan tíma. En tíðin batnaði er á leið sumar, hey- skaparnýting mun sjaldan hafa verið jafn góð um allt land, og síldveiði varð mikil er til kom. Þá hafa dilkar verið með vænsta móti, er það talið stafa af því að lengi sumars hafi sauðfé haft nýgræðing, framan af á láglendi, en síðan færði fénaður sig ofar í beiti- löndin, eftir því sem kjarngresið spratt, en þetta tók lengri tíma nú en endra- nær, sakir kuldanna framan af sumri. Vérðlag er óhagstæðara á þessu ári en hinu fyrra, en þar ráða önnur skilyrði. i t r Björn Blöndal löggæzlumaður var staddur á Bíldudal við Arnarfjörð 7. þ. m. Skýrir hann frá því, að þá hafi Arnarfjörður verið „fullur af fiski“, en aðeins tveir bátar hafi stundað þar veiðar. Voru það litlir, opnir vélbátar, og veiði þeirra hvors um sig um 400 af þorski á dag, en meira báru bátarnir ekki. Veitt var á línu, og gizkaði Björn á að lengd hennar svaraði því, að fisk- ur væri á þriðja hverjum öngli. Enn skýrði Björn frá því, að einn daginn hefðu fjórir drengir frá Bildudal róið með handfæri út undir Kolgrafar- Jónas Jónsson alþm. hefir nú lokið ferðalögum sínum um Canada og vestuxhluta Banda- ríkjanna og dvelur hann nú um þessar mundir í austurríkj- unum. í bréfi, sem Tímanum hefir borizt frá merkum lesanda sín- um í North-Dakota segir nánar af ferðalögum J. J. þar um ríkið. .... Jónas Jónsson alþm. kom til North-Dakota 14. september s. 1. Hélt hann hinn fyrsta fyr- irlestur í Upham, en þar’ voru mættir íslendingar úr bænum og umhverfinu, Samdrykkja og ræðuhöld voru á eftir og mælti Stefán Einarsson fyrir minni gestsins, en stuttar ræður voru haldnar af ýmsum, þar á meðal Guðmundi Grímssyni dómara og frú hans. Næsti fyrirlestur var haldinn að Mountain, en margir íslend- ingar búa þar og í nágrenninu, og ferðaðist Jónas Jónsson þar um byggðina og heimsótti sér- staklega gamalt fólk, sem orðið var of lasburða til þess að sækja fyrirlestur hans. Mæltist það mjög vel fyrir.... J. J. hélt marga fyrirlestra næstu daga á ýmsum stöðum. 18. september var haldið til Rugby og Minot en síðan til Bismark, sem er höfuðborg North-Dakota. Ríkisstjórinn bauð J. J. til fjölmenns miðdeg- isverðar á Hótel Patterson. Var hann þar kynntur af Guðmundi Grímssyni dómara, en kona rík- isstjórans, Mrs. Lidia Langer, bauð gestinn velkominn. Borð- haldinu stjórnaði hæstaréttar- dómari(Supreme Court Justice) P. O. Sathre, en fjöldi annara merkra manna voru þar við- stfaddir, svo sem forstjórar ýmissa stjórnardeilda ríkisins, þingmenn, hæstaréttardómarar o. fl. Jónas Jónsson hélt þar snjalla ræðu á ensku, talaði hann um ísland og íslenzkt mál- efni fyr og síðar og vakti hún mikla athygli. — Síðar um dag- inn sat hann boð í einkabústað ríkisstjórans, en áður höfðu honum verið sýndir merkustu (Framh. á 4. síðu.) hrygg, en hann er rétt utan hafnar- innar, og fengu þeir sem svaraði 15 krónu hlut, Einhverntíma hefði notazt betur að slíkri veiðisæld i Arnarfirði, en nú vantar annaðhvort báta og önn- ur veiðitæki, ellegar framtak að bjarga sér, nema hvorutveggja sé. Verðlag á þorski er 8 aurar kg. Rækja veiddist engin á Arnarfirði um þetta leyti, hugðu menn það myndi stafa af hinni miklu þorskgengd í firðinum, enda bar mikið á rækju í þorskmögunum. t t t Á Þórshöfn á Langanesi hefir verið unnið að nýjum framkvæmdum á þessu sumri. í vor setti Kaupfélag Langnesinga niður hraðfrystitæki í hinu nýja kjötfrystihúsi sínu, og voru þar frystar um 40 smálestir af flök- uðum fiski, kola og ýsu. Til þessarar framkvæmdar veitti fiskimálanefnd lán úr fiskimálasjóði. Kolaveiðin á Þistilfirði reyndist minni en í fyrra, og mun víðar vera sama sagan um af- leiðingar af notkun dragnótarinnar. Þorskafli hefir verið með betra móti við Langanes í sumar. t I t í fyrrasumar var byrjað að byggja öldubrjót á Þórshöfn og var því verki haldið áfram í sumar. Er öldubrjótur- inn nú 100 metra langur. Þá var í sumar unnið að bryggjugerð og er það verk nokkuð á veg komið. Bryggjan er 7 metra breið og 70 m. löng nú, þar af 20 metrar fyrir framan stórstraums- fjöruborð. Við bryggjuendann er nú Danski íhaldsflokkurinn hélt landsþing sitt í byrjun þessa mánaðar. Var það að því leyti sögulegt, að hinir einræðis- sinnuðu auðmenn flokksins biðu þar fullkominn ósigur. Undanfarin ár hefir afnám landsþingsins verið eitt helzta deiiumálið í Danmörku. Er kosið til þess á nokkuð annan hátt en til þjóðþingsins. Vegna þessa fyrirkomulags höfðu íhalds- flokkurinn og vinstri flokkur- inn meirahluta þar í nokkur ár, eftir að þeir voru komnir í minnahhitn meðnl kiósondanna oe í hióðbinainu. Gátu stjórnar- flokkarnir (sósíalistar og frjáls- lyndi fiokkurinn) því engum málum komið fram, nema með samþykki andstöðuflokkanna, annars hvors eða beggja. Stjórnarflokkarnir gerðu því afnám landsþilngsins að einu helzta stefnumáli sínu. Haustið 1936 tókst þeim að ná meira- hluta í Landsþinginu og hafa síðan haft meirahluta í báðum þingdeildum. Stauning forsætisráðherra lét ekki sigurinn stíga sér til höfuðs og taldi rétt að fara að öllu með gætni, þar sem um jafn stór- vægilegt mál var að ræða og stjórnarskrá lahdsins. í stað þess að beita meirahlutanum og fá kröfum hans strax fram- gengt, reyndi hann að ná sam- komulagi við andstöðuflokkana. Á síðastliðnu vori var tilkynnt, að samkomulag hefði náðzt í stjórnarskrárnefndinni milli full trúa stjórnarflokkanna og í- haldsflokksins um afnám lands- þingsins og framtíðarskipulag þessara mála. Vinstri flokkur- inn var hinsvegar ófáanlegur til samkomulags. Strax eftir að þetta var kunnugt, byrjaði hörð gagnrýni innan íhaldsflokksins á fulltrú- um hans í stjórnarskrárnefnd- inni. Einkum var formaður flokksins, Christmas Möller, gagnrýndur, enda var hann á- kveðnasti talsmaður samkomu- rúmlega 10 feta dýpi á stórstraums- fjöru, en 15 fet á flóði. Alls er nú búið að vinna að hafnarbótum á Þórs- höfn fyrir 56 þús. kr. Hefir Alþingi veitt fé til verksins á árunum 1937—40 og heimild til ríkisábyrgðar fyrir láni hafnarsjóðs samkvæmt hafnarlögum frá árinu 1937. Verkstjóri var í fyrra Gunnlaugur Jónasson bóndi á Eiði, en í sumar Sveinn Jónsson í Reykja- vík. En Þorlákur Helgason verkfræð- ingur níældi höfnina, og gerði vita- málaskrifstofan áætlun og teikningu mannvirkja. t r r Dansk Ligbrændingsforening hefir nýlega gefið Bálfarafélagi íslands 5 þúsund krónur til byggingar bálstofu í Reykjavík. Er þetta fjórða gjöfin, sem hingað berst frá Danmörku nú í haust. — Nýlega hefir verið úthlutað tekjum sjóðs þess, sem sænski auð- maðurinn Wenner-Gren gaf í fyrra, til eflingar norrænni samvinnu. Alls var úthlutað 791.600 kr. Til íslenkra stúdenta í Svíþjóð var úthlutað 10 þús. kr. r r r Á fimmtudaginn var tókst mönnum frá Kaldrananesi í Strandasýslu að reka torfu grindahvala á land fyrir botni Bjarnarfjarðar Voru hvalirnir, er náðust, um 140 alls og hinir stærstu 5—7 metra langir. Sást torfa þessi fyrst utarlega á firðinum fyrri hluta dagsins. Að hvalarekstrinum voru tveir árabátar og einn opinn vélbátur. Christmas Möller. lagsins. Þeir, sem voru óá- nægðastir stofnuðu hálfleyni- legan félagsskap, sem þó er kunnugt um að telur sig andvíg- an þingræði og vill banna alla flokkaskiptingu. Einn af þing- mönnum íhaldsflokksins, Piir- schel, er aðalmaður þessa fé- lagsskapar. Margir helztu auð- menn Dana, eru ýmist i félags- skapnum eða veita honum fjár- styrk. Ýmsir hinna yngri manna, sem standa framarlega í flokkn- um, hallast einnig á þessa sveif. Markmið þessa félagsskapar var m. a. að láta íhaldsflokkinn rjúfa samkomulagið um stjórn- arskrárbreytinguna og veita henni eins mikla mótstöðu og unnt væri. Þá lýsti hann full- kominni andstöðu gegn Christ- mas Möller sem formanni flokksins. Christmas Möller tók þegar ákveðna afstöðu á móti þessari hreyfingu. Hann færði einkum þau rök fyrir afstöðu sinni, að baráttan gegn afnámi lands- þingsins væri tilgangslaus, þar '■em þióðin væri raunverulega búin að krefjast hennar. Slík barátta myndi aðeins hjálpa andstæðingunum til að gera trúanlegri þann áburð,- að í- haldsflokkurinn væri andvígur lýðræði. Me® Því að fara samn- ingaleiðina, fengi íhaldsflokk- urinn líka meira tillit tekið til vilja síns en ella. Fyrir flokkinn sjálfan væri það heimskuleg stefna, að berjast gegn málum, sem búin væru að sigra. Fram- tíðargengi flokksins byggðist meira á því að berjast fyrir mál- um en á móti. Flokkurinn ætti að vera meira jákvæður en nei- kvæður í starfi sínu. Þetta sam- komulag þýddi síður en svo að semja ætti fullan frið við stjórnina. Með samkomulaginu losnaði flokkurinn einmitt við að halda áfram neikvæðri baráttu gegn ríkisstjórninni og gæti því beint kröftum sínum enn meira til já- kvæðrar baráttu gegn henni, með því að berjast fyrir ýmsum málum, eins og t. d. landvörnum og aukinni vinnumenntun ung- linga. Vegna framargreindra at- burða, var landsfundar íhalds- flokksins beöið_ með talsverðri eftirvæntingu. Úrslitin urðu þau, að Christmas Möller vann mik- inn sigur. Fundurinn féllst á af- stöðu hans í stjórnarskrármál- inu með 457 : 119 atkvæðum. Um líkt leyti bannaði Samband ungra íhaldsmanna meðlimum sínum að taka þátt í félagsskap Purschels. Stjórnarskrárbreytingin kem- ur til meðferðar í danska þing- inu í vetur. Hefir vinstri flokk- urinn nú einnig lýst sig fúsan til samkomulags. Framkoma Christmas Möller í stjórnarskrármálinu og Ham- bros í sambandi við Múnchen- A KROSSGÖTTJM Sumrinu lokið. — Þorskafli í Arnarfirði. — Hraðfrystihús á Þórshöfn. — Hafnarbætur á Þórshöfn. — Gjafir. — Grindhvalir reknir á land á Ströndum. A víðavangi Aðalmálgagn Sjálfstæðis- flokksins, Morgunblaðið, tekur því mjög illa, að byggt skuli verða nýtt strandferðaskip. — Þegar Esja var seld í haust, lét Mbl. sér það vel líka og viður- kenndi um leið, sem rétt var, að söluverðið væri hagkvæmt, miðað við aldur og gæði skips- ins. En nú er að heyra á blað- inu, að ríkisstjórnin hefði átt að láta Eimskipafélagið hafa þann erlenda gjaldeyri, sem fékkst fyrri Esju (450 þús. kr.) til að greiða upp í 3—4 millj. kr. milli- landa farþegaskip, sem félagið hefir á prjónunum. Eftir þessu að dæma hefir það verið stefna Sjálfstæðisflokksins, að ekkert strandferðaskip yrði keypt og Súðin ein látin nægja. íjí sjc ífc En Mbl. bendir á annað úr- ræði til að bæta úr samgöngum hinna dreifðu byggða. Það hugsar sér, að' flugvélar geti tekið að sér hlutverk strand- ferðaskipanna, og segir, að þetta megi gera með „sáralitl- um stofnkostnaði". Tíminn vill á engan hátt vanmeta það gagn, sem hægt kann að vera að hafa af flugsamgöngum hér á landi á næstu árum. En það mun láta nærri, að strandferðaskipin flytji um 10 þús. farþega og 15 þús. smál. af vörum hafna á milli á hverju ári. Til þessa myndi Mbl. sennilega þurfa all- álitlegan flugflota, og ósýnt, að hann yrði þjóðinni kostnaðar- minni en Súðin og nýja skipið. * * * íbúar þeirra héraða, sem erf- iðastar eiga samgöngur, vita það manna bezt, að ógerlegt er að vera án þess að fá strand- ferðaskip í stað Esju. Og það mega þeir Valtýr og Jón Kjart- ansson vel vita, að þó bílfært sé í Austurstræti árið um kring, fer því fjarri, að svo sé úti um allar byggðir landsins eða milli byggða. Og margir af hafnar- stöðum landsins hafa enn ekk- ert samband við bílvegakerfið. * * * Héðinn Valdimarsson birtir í gær framhald • af hugleiðingum sínum um „skuldaskil" nafn- greindra manna við „socialism- ann“. Nær stæði honum að gera grein fyrir sínum eigin „skulda- skilum“ við Alþýðusambandið. Tvö félög, sem Héðínn stjórnar, eiga þar vangoldið eitthvað á sjötta þúsund króna, eftir því sem upplýst er í fréttum frá Alþýðusambandsþinginu í gær. * * * Vegna þess, að Héðinn neitar, að ganga undir „skuldaskil“ er sagt, að fulltrúar frá félögum hans muni ekki fá inngöngu á þingið. En sjálfur fékk Héðinn að mæta þar í gærkvöldi til að bera fram varnir í brottrekstr- armáli sínu. * * * Það er einkennilegt, að til skuli vera verkamenn, sem telja sig þurfa að halda uppi sérstökum stjórnmálaflokki hér úti á íslandi til að annast máls- vörn fyrir harðstjórn Joseps Stalins austur í hinu mikla Rússaveldi. Sjálfsagt er margt vel bæði um Rússaveldi og Josep Stalin. En ekki er líklegt, að þessir virðulegu aðilar geti nokk- urntíma haft nokkurt gagn af liðsemd Einars Olgeirssonar eða Brynjólfs Bjarnasonar, hvort sem er í viðureign við Hitler eða Japanskeisara. Það er heldur ekki vitað, að Stalin eða Rússar láti sig nokkru skipta um kjör verkamanna hér úti á íslandi. Og tiltölulega fáir munu þeir vera í Rússaveldi, sem gera sér grein fyrir því, að hinir mætu menn, Einar, Brynjólfur og Héðinn Valdimarsson hafi nokkurntíma fæðst í þennan heim. sættina, ætti að geta verið lær- dómsrík fyrir flokksbræður þeirra í öðrum löndum.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.