Tíminn - 03.11.1938, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTOEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar: 3948 og 3720.
22. árg.
Reykjavík, flmmtudaginn 3. nóv. 1938
61. blað
Framsóknarílokkur-
inn og fátækramálin
I. Fyrstu afskípti flokksins af
fátækramálum Reykjavíkur
Smetona forseti Lithauen og fjölskylda hans.
Á öðrum stað í blaðinu
birtist yfirlit um fram-
færsluþunga bæjar- og
sveitarfélaga á árunum 1911
—36. Sést á því, að þessi út-
gjöld hafa vaxið á umræddu
tímabili úr 213 þús. kr. í
3466 þús. kr.
Hér eru ekki meðtalin framlög
til atvinnubóta, sem voru engin
1911, eða framlög ríkisheildar-
innar til sjúkra manna, sem hafa
margfaldazt síðan 1911 og létt
verulegum byrðum af bæjar- og
sveitarfélögum, sem komu á bak
þeirra þá.
Aukning fátækraframfærsl-
unnar er því raunverulega miklu
meiri á þessu tímabili en fram-
angreindar tölur sýna.
Það hlýtur að liggja öllum
hugsandi mönnum í augum uppi,
að hér er ekki allt með felldu og
að getu hins opinbera (sveitarfé-
laganna, bæjarfélaganna og rík-
isins) verður fljótlega ofvaxið að
standa undir þessum byrðum. En
það er þá jafnframt ljóst, að
koma þarf nýju og heppilegra
skipulagi á þessi mál, ef þau eiga
ekki að stefna þjóðinni í full-
komið öngþveiti.
Afstaða Framsóknar-
flokkslns í bæjar-
stjórnarkosn. 1930.
Á síðari árum hefir það verið
Framsóknarflokkurinn einn, sem
nokkuð hefir látið þessi mál til
sín taka og borið fram tillögur
þeim til úrlausnar. En flokkur-
inn hefir ekki haft nægilegt bol-
magn í bæjunum, til að koma
þeim í framkvæmd né átt þess
kost að fá til þess stuðning ann-
arra flokka.
Árið 1930 hafði Framsóknar-
flokkurinn í fyrsta sinn menn í
kjöri við bæjarstjórnarkosningar
í Reykjavík. Fátækramálin lágu
þá í fullkomnum þagnarþey.
Það vakti því nokkra athygli
og þótti meðal andstæðinganna
bera vott um óhyggindi og
reynsluleysi hins nýja keppi-
nautar, þegar hann setti eftir-
farandi kafla í stefnuskrá sína 1
bæj armálum:
Þurf amannamál:
„Koma á skynsamlegu affhaldi
um eyffslu úr bæjarsjóffi til
þurfamanna og um vinnubrögð
þurfalinga.“
Grein Hermaims
Jónassonar.
í Ingólfi 22. jan. gerir Her-
mann Jónasson, sem var einn af
frambjóðendum flokksins, nán-
ari grein fyrir þessum þætti
stefnuskrárinnar og ástandinu
í þurfamannamálum bæjarins.
Hann byrjar grein sína með
því, að skýra frá því, að 1923 hafi
fátækrakostnaður bæjarins num
ið 284 þús. kr., en 1928 sé hann
orðinn 445 þús. kr. Vegna þess,
að síðan 1925 hafi verið hætt að
birta opinberar skýrslur um or-
sakir fátækraframfærslunnar, sé
erfitt að gera sér nákvæmlega
grein fyrir því, í hverju aukning
hennar sé aðallega fólgin. Átelur
hann það harðlega, að þessari
skýrslugerð skuli hafa verið hætt
og beri það tæpast vott um góða
samvizku hjá forráðamönnum
bæjarins.
Síðan leitast hann við að gera
grein fyrir helztu orsökum aukn-
ingarinnar og skýrir m. a. frá
því, að hann hafi öruggar heim-
ildir fyrir því, að fram til 1. júlí
1929 hafi einum manni verið
greiddar samtals kr. 22.258,92 og
öðrum manni kr. 29.703,83, og séu
ekki aðrar ástæður tilgreindar
fyrir þessum greiðslum en „leti
og ómennska“.
Eftir að hafa rakið þessi at-
riði ítarlega kemst hann m. a.
að eftirfarandi niðurstöðu:
„1. Að fé bæjarbúa hafi verið
ausið út til þess að gefa með ó-
skilgetnum börnum manna, sem
nenna ekki að vinna fyrir þeim
sjálfir og ýmist liggja í iðju-
leysi og óreglu eða vinna fyrir
kaupi og eyða því sér til gam-
ans.
2. Að því er varið til þess að
gefa með konum og börnum
fullvinnandi manna, sem hafa
hlaupið frá konum sínum og
börnum og nenna ekki að sjá
fyrir heimilinu.
3. Að því er varið til þess að
sjá fyrir einhleypum slæpingj-
(Framh. á 4. siöu.)
Bankastjórar ráðnir
við Utvegsbankann
Síðan Jón Ólafsson banka-
stjóri lézt í fyrrasumar og Jón
Baldvinsson bankastjóri í marz-
mánuði sl. hefir verið óskipað í
stöður þeirra í Útvegsbankan-
um. En samþykktir bankans
mæla svo fyrir, að þar skuli vera
þrír bankastjórar.
í gær ákvað fulltrúaráð bank-
ans að ráða í bankastjórastöð-
urnar þá Valtý Blöndal banka-
fulltrúa í Landsbankanum og
Ásgeir Ásgeirsson alþm. Taka
þeir við störfum * í dag sem
bankastjórar Útvegsbankans á-
samt Helga Guðmundssyni, er
fyrir var í bankastjórninni.
Hrútasýningunum, sem haldnar verða
í haust, er nú lokið. Voru alls halcinar
50 sýningar i 33 hreppum. í Eyjafjarð-
arsýslu, Skagafjarðarsýslu og Austur-
Húnavatnssýslu voru sýningar í öllum
hreppum nema tveim. í Vestur-Húna-
vatnssýslu var engin þátttaka. í Mýra-
og Borgarfjarðarsýslu voru sýningar í
öðrum hvorum hreppi. Yfirleitt voru
sýningar dável sóttar og sumsstaðar
ágætlega. í Eyjafjarðarsýslu voru alls
sýndir 442 hrútar, þar af hlutu 46
fyrstu verðlaun, í Skagafjarðarsýslu
460, 55 fengu fyrstu verðlaun, í Austur-
Húnavatnssýslu 295, 38 náðu fyrstu
verðlaunum, og í Mýra- og Borgar-
fjarðarsýslu 133 og hrepptu 11 fyrstu
verðlaun. Til tíðinda má það telja, að
Gísli Magnússon bóndi í Eyhildarholti
kom með 14 hrúta á sýningu og
hrepptu 11 þeirra fyrstu verðlaun.
Sennilega eru ekki til svo margir
hrútar jafngóðir á neinum öðrum bæ
í landinu. Margir góðir hrútar, ættað-
ir frá Eyhildarholti, komu á sýningarn-
ar, þar á meðal nokkrir af beztu hrút-
unum í Lýtingsstaðahreppi. Ólafur
Antonsson bóndi á Hrísum í Svarfað-
ardal kom með þrjá hrúta á sýning-
arnar og náðu þeir allir fyrstu verð-
launum. Einn þeirra var veturgamall
og vóg sá 190 pund. Þyngsta hrút-
inn, sem veginn var á þessum sýn-
ingum, átti Ámi Guðjónsson bóndi í
Kaupangi, sá vóg 252 pund, en hafði
þó ekki svo gott holdafar, að hann
næði fyrstu verðlaunum.
ÍSFISKSALA
TOGARANNA
Verðfallið í Þýzkalandi
nemur andvirði 9 ís-
fisksfarma
Tíminn hefír fengið hjá
Fiskifélagi íslands yfirlit um
ísfisksölu togaranna í haust.
Til Þýzkalands hefir hún ver-
ið sem hér segir:
Söluverð
Magn brúttó
Ferðir kg. Rm.
Ágúst 6 600.157 89.891
September 20 1896.212 305.554
Október 23 2334.000 434.154
Samtals 49 4830.369 829.599
Á sama tíma í fyrra fóru tog-
ararnir 36 ferðir með ísfisk til
Þýzkalands, samtals , 3.510.518
kg. og seldu þá alls fyrir 780.961
Rm.
Meðalafli skipanna, sem
seldu ísfisk í Þýzkalandi í fyrra,
hefir samkvæmt ofansögðu ver-
ið 97.5 smál. í ferð og meðal-
verðið 21.693 Rm, eða 221 Rm.
fyrir hverja smál.
Meðalafli skipanna, sem seldu
ísfisk til þessa sama lands í ár,
hefir verið 98 smál., eða aðeins
meiri, en þó var meðalverðið
ekki nema 16.930 Rm. í ferð,
eða aðeins 173 Rm. fyrir smál.
Meðalverð á Þýzkalandsmark-
aðnum hefir því lækkað um
4763 Rm. að meðaltali í veiðiför
hvers togara siðan í fyrra. —
Svarar verðlækkunin á Þýzka-
landsmarkaðnum til 9 togara-
farma.
ísfiskssalan til Englands hefir
í ár verið sem hér segir:
Magn Söluverð
Ferðir vættir brúttó £
Ágúst 3 4114 3702
Septemb. 0 0 0
Október 12 17603 15237
Samtals 15 21717 18939
Á sama tíma í fyrra fóru ís-
lenzkir togarar samtals 12 ferð-
ir með ísfisk til Englands sam-
tals 12692 vættir og seldu þá
alls fyrir 10.249 sterlingspund.
Aflamagnið, sem togararnir
seldu þar í fyrra, var að meðal-
(Framh. á 4. síöu.)
í starfsskýrslu Flugfélags Akureyrar,
er blaðinu hefir borizt, er skýrt frá
flugstarfsemi þess í sumar (frá 2. maí
til 30 sept.). Níu ferðir hafa verið
farnar til þess að sækja þungt haldna
sjúklinga og flytja þá (til Reykjavík-
ur). Sex þessara sjúklinga voru svo
þungt haldnir, að þeir þoldu engan
annan flutning. Auk þessa voru fimm-
tán sjúklingar, sem svo voru hressir,
að þeír gátu setið uppi, fluttir loft-
leiðis. Helztu sjúkraflugin eru þessi: í
maímánuði var slasað bam sótt til
Hólmavíkur og flutt til Re.vkjavíkur.
Litlu siðar var maður, sem hlotið
hafði stórmeiðsli í baki, sóttur að
Þorbergsstöðum í Dalasýslu. í júní-
mánuði var kona flutt af Akureyri
til uppskurðar í Reykjavík. Snemma í
júlí var veik kona flutt frá Húsavík
til Reykjavíkur. Stuttu síðar sótti
flugvélin veikan mann austur í Sel-
vog. Um miðjan júlí var sjúklingur,
hættulega veikur af blóðeitrun, sótt-
ur til Patreksfjarðar. í ágústmánuði
var maður, sem hlotið hafði stór-
kostleg innvortis meiðsli sóttur til
Hríseyjar og fluttur inn tU Akureyrar.
Sama dag var bam, sem var þungt
haldið vegna ígerðar í botnlanganum,
flutt frá Blönduósi til Reykjavíkur,
t t t
Alls hefir verið flogið 60 sinnum á
milli Akureyrar og Reykjavíkur á
þessu sumri, en 61 til Siglufjarðar. Alls
eru flugin 358. Flugvél félagsins flutti
alls 750 íarþega um 50 þúsund flug-
Þjóðverjar
Síffastl. þriðjudag fóru fram í
Memel miklar kröfugöngur til
að láta í ljós samúð með þýzka
nazismanum og sameiningu við
Þýzkaland. Tóku þátt í þeim um
10 þús. manns.
Memel er um 2500 ferkílóm.
og er íbúatalan mllli 150—200
þús. í heimsstyrjaldarlok tóku
Bandamenn Memel af Þjóðverj-
um og höfðu Frakkar yfirstjórn-
ina þar með höndum þangað til
sumarið 1922. Nokkru síðar
lögðu lithauiskir sjálfboðaliðar
Memel undir sig. Árið 1924 náð-
ist endanlegt samkomulag um
það, að Memel yrði stjórnað af
landsstjóra, sem stjórn Lithau-
en tilnefndi, og þingi, sem ibú-
arnir kysu sjálfir. Landsstjórinn
getur neitað að staðfesta lög frá
þinginu. Þýzka og lithauiska
njóta jafnra réttinda.
Fyrir Láthauen hefir Memel
mjög mikla þýðingu, því þar er
langstærsta hafnarborg lands-
ins.
Af íbúum Memel er nær
helmingur Þjóðverja. Hafa þeir
nú meira en helming fulltrúa í
þinginu. Eftir að nazistar komu
til valda í Þýzkalandi byrjuðu
Þjóðverjar í Memel að krefjast
sameiningar við Þýzkaland.
1935 voru um 90 Þjóðverjar í
Memel dæmdir fyrir landráð.
Höfðu þeir unnið að sameiningu
Memels við Þýzkaland á þann
hátt, sem var óleyfilegur samkv.
stjórnarskránni.
kílómetra. Með farþega hefir verið
flogið til eftirtalinna staða: Borgar-
ness, Búðardals, Patreksfjarðar,
Tálknafjarðar, Þingeyrar, Borðeyrar,
að Vesturhópsvatni, til Blönduóss,
Skagastrandar, Sauðárkróks, að Mikla-
vatni í Fljótum, til Siglufjarðar, Ólafs-
fjarðar, Dalvíkur, Hríseyjar, Akureyr-
ar, Flateyjar, Grímseyjar, Húsavíkur,
Kópaskers, Raufarhafnar, Norðfjarðar,
Eskifjarðar, Hafnar í Hornafirði, Sel-
vogs, Þingvalla og Reykjavíkur.
r t t
Myndatökuflug voru nokkuð eftir-
sótt, t. d. var flogið yfir hafisinn í vor
og til Vatnajökuls og þar teknar
hundruð ljósmynda, auk kvikmynda.
Flogið var til kvikmyndunar og ljós-
myndunar til Langjökuls, Grímseyjar
og að Snæfellsnesjökli. í einu flugi
vélarinnar sást allt landið á milli
Húnaflóa og Selvogsgrunns, þar á
meðal ellefu jöklar, Vindheimajökull,
Hofsjökull, Langjökull, Eiríksjökull,
Ok, Torfajökull, Tindafjallajökull,
Mýrdals- og Eyjafjallajökull, Snæfells-
nessjökull og Drangajökull. Þá var
vélin i 3000 metra hæð.
t r r
Flugvélin fór nokkrum sinnum í
síldarflug. Fyrsta flugið var farið þ. 3.
ágúst, og sáust þá margar og stórar
torfur á svæðum, þar sem engin skip
voru, einnig sáust skip í landhelgi.
En vegna síldarleitar dönsku flugvél-
arinnar var ekki þörf fyrir hina is-
lenzku vél til þessa, nema í örfá skipti.
og Memel
Eftir sigur Þjóðverja í Súdeta-
deil'unni hafa kröfurnar um
sameiningu Memels við Þýzka-
land orðið enn háværari. Hafa
þær einkum verið bornar fram
af Memel-Þjóðverjum, en þýzk
blöð hafa einnig skrifað á þá leið
að ekki verður betur skilið, en
að þau styðji þessar kröfur
þeirra. Það hefir gefið þess-
um kröfum byr i vænginn, að
landsstjórinn hefir tvívegis
neitað að staðfesta lög frá þing-
inu, sem banna innflutning
lithauiskra verkamanna og iðn-
aðarpranna til Memel. Ennfrem-
ur hefir lithauiska stjórnin látið
gera sérstakar varnarráðstaf-
anir af ótta við óeirðir, og hafa
Þjóðverjar talið þeim aðallega
beint gegn sér.
Þann 11. des. næstkomandi
fara fram kosningar til þings-
ins í Memel. Þjóðverjar hafa
þegar boöið fram þrjá af þeim
mönnum, sem dæmdir voru fyr-
ir landráð 1935. Þó slíkt sé í raun
réttri gert til að móðga Lit-
haua, hefir stjórn Lithauen orð-
ið við þeim óskum að veita þess-
um mönnum aftur öll þegnrétt-
indi. Ennfremur hefir hún boð-
izt til að semja við Þjóðverja
um öll þau mál, sem þeir óski
tekin til athugunar.
Þrátt fyrir það halda þýzk
blöð áfram að skrifa um undir-
okun og kúgun Þjóðverja í Me-
mel. Eru skrif þeirra mjög á
sömu lund um Memel-Þjóðverja
og þau voru áður um Sudeta.
Þegar Súdetahéruðin voru
sameinuð Þýzkalandi, gaf Hitler
þá yfirlýsingu, að Þjóðverjar
hefðu ekki fleiri landakröfur í
Evrópu. Ekki aðeins í Memel,
heldur einnig í Suður-Jótlandi
og Elsass-Lothringen gera Þjóð-
verjar nú ákveðnari kröfur um
sameining við Þýzkaland en
nokkuru sinni fyrr. Yfirlýsing
Hitlers hefir því víða sætt mik-
illi tortryggni, þar sem hann gaf
einnig svipaða yfirlýsingu eftir
sameiningu Þýzkalands og Aust-
urríkis síðastliðinn vetur.
Brezk-ítalskl
sáttmálmn.
Chamberlain hefir beðið enska
þingið að fallast á að brezk-
ítalski sáttmálinn kæmi til
framkvæmda. Sagði hann í
framsöguræðu sinni, að Hitler
og Mussolini hafi lýst því yfir
í Munchen, að þeir ætluðu ekki
að fá neitt land hjá Spánverj-
um. Ennfremur hefði Mussolini
lofað að kalla heim helming ít-
alska fótgönguliðsins eða 10 þús.
hermenn og að veita ekki Franco
neinn hernaðarlegan stuðning í
stað þess. Sagðist Chamberlain
fullkomlega treysta loforðum
Mussolini og einlægni. Fulltrú-
ar stjórnarandstæðinga hafa
talað á móti þessari tillögu
Chamberlains og sömuleiðis
Anthony Eden, en hann lagði
niður ráðherrastörf síðastl. vet-
ur vegna þess, að samið var við
ítali. Atkvæðagreiðsla hefir enn
ekki farið fram.
A víðavangi
í 25 ára afmælisblaði Mbl. í
gær, segir Pétur Halldórsson
borgarstjóri á þessa leið: „Gengi
blaðs á að byggjast á því, að
blaðið segi ávallt satt, en aldrei
ósatt, að ritstjórnin láti skoðan.
ir sínar í ljós með prúðmannleg.
um rithætti, vandi málfar blaðs
síns og haldi í burtu frá blaðinu
öllu því, sem ófagurt er og til
spillingar sambúð manna og
samstarfi--------blaðið hefir
leitazt við að halda þessi boð-
orð-----“. Margur hefði svarið
fyrir, að Pétur Halldórsson gæti
verið svona fyndinn! En biturt
er háðið og úr hörðustu átt!
* ❖ *
Jón á Akri skrifar í afmælis-
blaðið og þakkar Mbl. með
hjartnæmum orðum stuðning
þess við „sveitamenn“ og þeirra
málefni. Heima fyrir, þegar Jón
talar við „sveitamenn“ er hann
vanur að afneita Morgunblaðinu
og öllu þess athæfi og telur sig
þá enga ábyrgð á því bera. En
Mbl.-greinin á líklega ekki að
koma í ísáfold. Hún á bara að
gera Jón vinsælan um þingtím-
ann hjá „fína fólkinu" í Rvík.
* * *
Fleiri undarlegra grasa kenn-
ir í afmælisblaði þessu. Þar rit-
ar t. d. Gunnar Benediktsson,
sá er fyrir nokkrum árum gerð-
ist formaður Varðarfélagsins og
fékk að launum forstjórn við
Ráðningarskrifst. Reykjavíkur-
bæjar. Gunnar þessi segir:
„Andstæffingarnir reyna eftir
megni aff koma í veg fyrir, að
fólk kynnist stefnu (Sjálfstæð-
is) flokksins og málflutningi
hans — — Andstæffingunum
hefir tekizt þetta í mörgum hér-
öffum landsins. Þar þora fylgis-
menn þeirra hvorki að hlusta á
ræðumenn flokksins né aff lesa
blöff hans“. Þetta er gott dæmi
um það, hvað stundum er reynt
að segja Reykvíkingum. Af hálfu
Framsóknarmanna hefir víst al-
drei verið amast við því, að ísa-
fold væri lesin í sveitunum. Enda
hefir málflutningur hennar og
ritháttur fært Framsóknar-
flokknum margt atkvæðið.
* * *
Vilji Sjálfstæðisflokksins til
samstarfs við ríkisstjórnina
stendur í öfugu hlutfalli við
gróða Kveldúlfs — sagði maður
nokkur um leið og hann lauk
við að lesa útdráttinn úr ræðu
Ólafs Thors á síðasta Varðar-
fundi. Engan dóm leggur Tím-
inn á þessi ummæli. Galgopa-
hjal Ólafs um, að kreppan sé
stjórninni að kenna, bendir ekki
á mikinn eða alvarlegan sam-
starfsvilja.
* * *
Valtýr Stefánsson játar það
nú hreinlega, að Árni Jónsson
frá Múla sé fastur starfsmaður
Morgunblaðsins og annist til-
greindan hluta af efni blaðsins.
En kaup sitt tekur Árni hjá
Sölusambandinu af fé „þraut-
píndra útvegsmanna“ — sex
hundruð krónur á mánuði
hverjum.
Aðrar fréttir.
Bæjar- og sveitastjórnar-
kosningum er nýlokið í Bret-
landi. Var kosið um % sætanna.
í Englandi hafa íhaldsmenn
heldur unnið á, jafnaðarmenn
tapað, en frjálslyndi flokkurinn
staðið í stað. í Skotlandi hefir
fylgi jafnaðarmanna hinsvegar
aukizt og íhaldiö tapað. nokkr-
um sætum. Þessar kosningar
snúast yfirleitt aldrei um ut-
anríkismál.
Það kemur illa í bága við yf-
irlýsingar Chamberlains um trú
hans á friðarvilja einvaldanna,
að brezka stjórnin hefir ákveð-
ið að stofna nýtt ráðuneyti fyrir
loftvarnir og sjálfboðastarf al-
mennings. Yfirmaður þess verð-
ur John Anderson fyrv. land-
stjóri í Bengal.
A KROSSQÖTUM
Hrútasýningar Búnaðarfélagsins — Sjúkraflutningar með flugvél. — Farþega-
flug hér í sumar. — Útsýni úr 3000 m. hæð. — Síldarleit.