Tíminn - 10.11.1938, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
22. árg.
Reykjavík, fimmtudagiiui 10. nóv. 1938
64. blað
VERZLUNIN VIÐ
ÚTLÖNÐ
VerzlunarjöSnuðurmn
hagstæður um 3,14
míllj. kr.
Samkvæmt bráðabirgðayfir-
liti Hagstofunnar nam innflutn-
ingur til landsins í októbermán-
uði 3.548 þús. kr., en útflutning-
urinn 8.226 þús. kr.
Samtals hefir innflutningur-
inn tíu fyrstu mánuði ársins
numið 42.079 þús. kr. og útflutn-
ingurinn 45.224 þús. kr. Var
verzlunarjöfnuðurinn um mán-
aðamótin því hagstæður um
3.14 millj. kr.
Á sama tíma í fyrra var inn-
flutningurinn 44.510 þús. kr. og
útflutningurinn 45.519 þús. kr.
Er innflutningurinn því um 2,43
millj. kr. minni nú en þá og út-
flutningurinn um 300 þús. kr.
minni.
Stærstu útflutningsliðirnir i
október eru síld, saltfiskur, ís-
fiskur, gærur, síldarmjöl, salt-
kjöt, freðkjöt og andvirði Esju,
sem var 450 þús. kr.
F
Islenzkur læknír fær
styrk til berklarann-
sókna í Danmörku
Danska blaðið Politiken skýr-
ir frá því 26. okt. sl., að ungum
íslenzkum lækni, Jóni Sigurðs-
syni, hafi verið falin vísindaleg
rannsókn á smithættu af naut-
gripaberklum. Skýrir blaðið svo
frá, að „serum“-stofnunin
danska hafi komizt að raun um,
að beinberklar og heilahimnu-
berklar í mönnum eigi stundum
rót sína að rekja til nautgripa-
berkla, og hafi „serum“-stofn-
unin því óskað eftir því, að
þessi rannsókn færi fram.
Til þess að inna af hendi
þessa rannsókn hefir Jóni verið
veittur 10 þús. kr. styrkur úr
sjóði P. Carl Petersen. Fer rann-
sóknin fram á Suður og Vestur-
Jótlandi. í blaðaviðtali skýrir
Jón svo frá, að útbreiðsla naut-
gripaberkla sé langmest í þess-
um hluta landsins, og að t. d.
i Ribe Amt séu aðeins tæplega
29% af kúabúunum laus við
berkla. Það hafi því mikla þýð-
ingu að slá því föstu, hversu
mikil smithættan sé og þá bæði
hættan af smiti frá mjólkinni og
beinu smiti frá kúnum.
Jón Sigurðsson lauk læknis-
fræðiprófi við háskólann hér
árið 1933, en hefir síðan unnið
á heilsuhælum í Danmörku.
Hann hefir undanfarið unnið
talsvert að því verkefni, sem
styrkurinn er veittur til. Er það
ánægjulegt, er ungir íslending-
ar reynast svo liðgengir með
öðrum þjóðum.
Aukakosning hefir farið fram
i Dartford í Englandi. Tapaði í-
haldsflokkurinn kjördæminu og
þykir það benda til að utanríkis-
málastefna Chamberlains afli
flokknum óvinsælda.
Framfarir í Axarfírði
Þar hafa verið ræktaðir 50 hektarar og
byggð 20 steinsteypt íbúðarhús á síðustu 12
árum — 27 býli í stað 17 um aldamót.
Axarfjörður í Norður-
Þingeyjarsýslu er ein af
þeim sveitum hér á landi,
þar sem mestar framfarir
hafa orðið á síðustu tímum,
og hún er líka ein af þeim
sveitum, þar sem fólki hefir
ekki fækkað.
Um það mál hefir Jón Jónsson
frá Gautlöndum, sem lengi var
búsettur í Axarfirði, aflað handa
Tímanum heimilda sem hér seg_
ir: —
Um aldamót voru í Axarfirði
17 jarðir byggðar, allt einbýli.
Nú eru býlin 27. Fólksfjöldi
svipaður lengst af, árið 1915 t.
d. 179 manns, en sl. ár 187. Árið
1897 voru í hreppnum 33 naut-
gripir, 66 hross, 2646 kindur og
39 geitur. Þá heyjuðust 1233
hestar af töðu og uppskera
garðávaxta var 8>/2 tunna. Árið
1937 eru nautgripir 57, hross 66
(sama tala og fyrir 40 árum!),
kindur 3858 og geitur 309. Töðu-
fengur er þá 3800 hestar og upp-
skera garðávaxta rúml. 90 tunn-
ur.
Fram til 1920—25 höfðu bænd-
ur ekki lagt í stórfelldan kostn-
að til húsa- og jarðabóta. En
síðan 1925 hafa verið reist í
sveitinni 20 íbúðarhús úr stein-
steypu, er flest munu ' hafa
kostað 8—16 þús. kr. Stein-
steyptar heyhlöður eru nú á
flestum bæjum, sumstaðar fyrir
allt hey, sem fellur, 800—1000
hesta. Nýrækt á þessum tíma er
um 50 hektarar, og auk þess
sléttaðir 4 hektarar í gömlum
túnum. Heimavistarskóli fyrir
börn hefir verið byggður (ásamt
rafstöð), með styrk úr ríkis-
sjóði. Ríkið hefir byggt upp
prestssetrið á Skinnastað, og
lagt fé til sandgræðslugirðing-
ar um 30 hektara lands.
Skattaskýrslur sýna, að árið
1923 voru skuldlausar eignir í
hreppnum kr. 147766. Árið 1932
eru þær kr. 206692 og árið 1937
kr. 301425 eða helmingi meiri
en 1923. Jarðeignir bænda með
húsum og mannvirkjum eru 220
þús. kr. eftir fasteignamati, en
skuldir taldar um 260 þús.
Sveitin á nú 15—20 sláttuvél-
ar, nokkrar rakstrarvélar og
fleira til vinnuléttis.
Útvarp Irá Vest-
ur-íslendingum á
lullveldisdaginn
Þann 1. desember næstkom-
andi verður í fyrsta sinn varpað
út hér ræðum og söng frá ís-
lendingum í Vesturheimi.
Hafa íslendingar vestra fengið
útvarpsstöð í Winnipeg til um-
ráða þá um kvöldið í 30 mín.
eða frá kl. 10—10y2 eftir ísl.
tíma. Skrifuðu þeir fyrir nokkru
hingað og buðust til að haga
dagskrá sinni þannig, að hún
geti fallið inn í hátíðahöldin
hér. Hefir ríkisstjórnin þegið
boðið og tekið að sér að greiða
sendingarkostnaðinn. Er ekki
hægt að koma við endurvörpun
og verður því að nota talsam-
bandið.
Dagskrá Vestur-íslendinga
mun enn ekki fullkomlega á-
kveðin, en gert er ráð fyrir
þremur stuttum ávörpum,
karlakórssöng og upplestri á
frumortu kvæði.
Ríkisútvarpið hefir í svari
sínu til Vestur-íslendinga boð-
izt til, að loknu útvarpinu frá
þeim, að helga þeim næstu 10
mínútur með því að endurvarpa
héðan ávarpi til þeirra frá for-
sætisráðherra og þjóðsöngnum.
Brezku konungskjónin fara í
heimsókn til Kanada næsta
sumar. Hefir Roosevelt forseti
boðið þeim að koma um leið til
Bandaríkjanna og hafa þau þeg-
ið boðið.
Andúðin gegn Stalín ínnan
rauða hersins
Margar fregnir frá Rússlandi
þykja bera þess merki, að her-
inn sé stjórninni ótryggur og að
hún vantreysti foringjum hans.
Síðan vinsælasti og duglegasti
hershöfðingi rauða hersins,
Tukhatjevski, var tekinn af lífi
í fyrra, hafa stöðug mannaskipti
átt sér stað í helztu trúnaðar-
stöðum hersins og virðist iíkast,
sem stjórnin treysti engum hers-
höfðingja til lengdar, nema
þeim, sem eru allra nánastir
vinir Stalins.
Það þykir nú fullvíst, að
Tukhatjevski hafi verið tekinn
af lífi vegna þess, að Stalin ótt-
aðist vinsældir hans og vissi að
hann myndi njóta stuðnings
hersins, ef hann reyndi að kom-
ast til valda. Var Tukhatjevski,
ásamt nokkrum hershöfðingj.
um, því dæmdur til dauða, án
minnstu opinberrar rannsóknar,
og með svo litlum fyrirvara, að
stuðningsmenn hans fengu ekki
ráðrúm til að koma honum til
hjálpar. Talið er að næstu vik-
ur á eftir hafi farið fram stór-
felld „hreinsun“ innan hersins
og nemi tala þeirra liðsforingja,
sem þá voru drepnir, mörgum
hundruðum. Jafnframt var unn_
ið að því, að efla völd kommún-
istaflokksins innan hersins. Hef_
ir þetta stórum aukið andúðina
gegn Stalin meðal liðsforingja
og er talið, að hernum vanti ekki
nema forystumann til að stjórna
uppreisninni, annars séu öll
skilyrði til hennar fyrir hendi.
Hin óákveðna afstaða stjórn-
arinnar til Sudetadeilunnar i
sumar er talin stafa af því, að
hún vantreysti hernum, þar sem
völd hans myndu aukast miklu
meira, ef til styrjaldar kæmi.
Síðan Tukhatjevski var drep-
inn hafi andstæðingar Stalins í
í hernum sérstaklega haft auga
á einum manni, sem væntanleg-
um leiðtoga sínum. Það er
Blúeher, sem verið hefir stjórn-
andi rauða hersins í Síberíu. —
Næst Tuhkatjevski er hann tal-
inn duglegasti hershöfðinginn,
sem rauði herinn hefir eignazt.
Hefir honum á skömmum tíma
JL
Verðlag í Reykjavík. — Fiskbirgðirnar. — Vegagerð í Barðastrandarsýslu.
Jarðabætur í Reykhólasveit. — Frá Stykkishólmi. — Slys. — Bruni.
Samkvæmt útreikningi Hagstofunn-
ar um smásöluverð í Reykjavík hefir
orðið talsverð verðlækkun frá því á
sama tíma í fyrra á kornvörum, kaffi,
smjörlíki og feiti. Mun þetta stafa af
verðlækkun erlendis. Á brauðvörum,
garðávöxtum, kjöti, slátri og fiski er
verðið næstum óbreytt. Hinsvegar hafa
mjólk, egg og ostur hækkað lítið eitt.
Eldsneyti (kol) og ijósmeti hafa lækk-
að talsvert í verði, en fatnaður hækk-
að. Húsaleiga mun vera óbreytt, þó
Hagstofan telji hana hafa hækkað.
Gefur útreikningur Hagstofunnar tæp-
ast rétta hugmynd um húsaleiguna,
þar sem hann byggist á byggingar-
kostnaðinum, en ekki upplýsingum um
húsaleiguna eins og hún er. Samkvæmt
þessum útreikningum Hagstofunnar
ætti að vera nokkru ódýrara að lifa
í bænum nú, en var á sama tíma í
fyrra.
r i r
Um síðastl. mánaðamót voru afla-
birgðirnar í öllu landinu 9.884 smál.
og er það 2.474 smál. minna en var
á sama tíma í fyrra. Tölurnar eru
miðaðar við þurfisk. Allur þessi afli,
að frádregnum 1200—1500 smál. af
smáfiski, hefir verið seldur til Spánar
og Suður-Ameríku, aðallega til Spánar.
Verður sá hluti fiskjarins, sem seldm:
er til Spánar, fluttur út fyrir áramót,
en fiskurinn, sem fer til Suður-Amer-
íku, verður ekki sendur héðan fyr en
eftir áramót.
t r t
Jóhann Albertsson bóndi á Klukku-
felli í Reykhólahreppi er á ferð hér
í bænum þessa dagana. Hann hefir
sagt Tímanum ýms tíðindi þaðan að
vestan. Nokkur undanfarin ár hefir
verið unnið að leggja veg úr Gils-
fjarðarbotni vestur Barðastrandarsýsl-
una. Var í vor gert fært bifreiðum að
Kinnarstöðum við Þorskafjörð. Síðast-
liðið haust var reist brú á Bæjará, sem
heita mátti ófær bifreiðum áður. í
sumar hefir verið unnið þar við brúna
að upphleðslu, og er því verki ekki
enn lokið að öllu.
Miklar umbætur í húsbyggingum og
jarðrækt hafa átt sér í stað í Reyk-
hólahreppnum hin síðari ár. Einkum
hefir verið byggt mikið af penings-
húsum og heyhlöður, en sumlr hafa
reist sér vönduð íbúðarhús. Fyrir átta
árum keypti búnaðarfélag hreppsins
dráttarvél og hefir verið unnið mikið
með henni á hverju ári, venjulega frá
því í maí til miðs júlímánðar, og stund-
um einnig að haustlaginu. 29 jarðir
eru í hreppnum, sem munu flestar eða
allar hafa notið dráttarvélarinnar og
sumir jafnvel flest árin, en auk þess
hefir hún tvívegis verið lánuð til jarð-
vinnslu inni í Geiradal. Mikil umbreyt-
ing hefir orðið á búnaðarháttum síðan
dráttarvélin kom og hafa t. a. m. verið
keyptar fjórar sláttuvélar í sveitina,
sem sennilega hefði ekki orðið af, ef
hinar nýju sáðsléttur hefðu ekki kom-
ið til sögunnar Mikið hefir verið slétt-
að af því, sem þýft var í gömlu tún-
unum, en þó öllu meira sinnt nýrækt.
r t t
Frá Stykkishólmi stunduðu tvö skip
síldveiðar í sumar, vélskipið Olívette
og línuveiðarinn Aldan. Munu hlutir
sjómannanna hafa orðið í meðallagi.
í haust hafa dragnótabátar stundað
veiðar, en afli verið tregur. Tíðin hefir
einnig verið umhleypingasöm og gæftir
nokkuð misbrestasamar. Hraðfrystihús
kaupfélagsins var starfrækt í hálfan
fjórða mánuð í sumar og unnu þar þá
oft um þrjátíu manns að fiskflökun
og frystingu. Fiskitregðan hefir hins-
vegar hamlað hauststarfrækslunni.
t t t
Að Kambi í Breiðuvík lézt 7. þ. m.
með sviplegum hætti fjögurra ára
gamalt stúlkubarn, dóttir Guðmundar
Guðmundssonar bónda. Hafði bamið
nokkruð dögum áður verið að leika sér
að tæmdum skothylkjum úr fjárbyssu.
Hafði það látið skothylki í munn sér
og hrökk það niður í barkann. Læknis
var vitjað, en hann fékk eigi að gert.
Barninu virtist samt líða vel, þar til
það fékk skyndilega hóstakviður og
andaðist.
t t r
Síðastliðið mánudagskvöld varð eld-
ur laus að Strönd í Reyðarfirði og
brann íbúðarhúsið til kaldra kola, á-
samt heyskúr með 100 hestburðum
heys í. Innanstokksmunum tókst að
miklu leyti að bjarga. Að Strönd bjó
ekkja, Aðalbjörg Kristjánsdóttir. með
tveimur sonum sínum.
Bliicher marskálkur
tekizt að koma upp öflugum her
í Síberíu og eflt svo landvarnir
Rússa þar, að þeir eru óvíða
eða hvergi betur undir það bún-
ir, að bjóða andstæðingum sín-
um byrginn.
Stalin og fylgismönnum hans
hefir jafnan staðið stuggur af
Blúcher og nú virðast þeir hafa
ákveðið að verða fyrri til og
láta hann fara sömu leiðina og
Tukhatj evski.
Um tíma í sumar voru miklar
viðsjár með Rússum og Japön-
um á landamærum Síberíu.
Blúcher vildi, að Rússar létu til
skarar skríða og gengu í banda-
lag við Kínverja til að hnekkja
áhrifum Japana á meginlandi
sínu. Taldi hann, að fyrr en
seinna myndi koma til styrjald-
ar milli Rússa og Japana og
byðist Rússum aldrei heppilegra
tækifæri en nú, vegna styrjald-
arinnar í Kína. Auk þess myndi
það auka álit Sovét-Rússlands
að koma Kinverjum til hjálpar.
Stalín beitti sér mjög eindreg-
ið gegn þessari stefnu og tókst
að ná samkomulagi við Japani
um vopnahlé, enda voru Japan-
ir þess mjög fýsandi til að geta
haldið áfram styrjöldinni í Kína.
Ástæður Stalins fyrir þessu eru
einkum taldar þær, að hann
óttaðist að herinn myndi nota
tækifærið, þegar styrjöldin
kæmi, til að taka völdin í sínar
hendur. Ennfremur óttaðist
hann, að Þjóðverjar myndu
koma Japönum til hjálpar.
Nokkru síðar var Blúcher
kvaddur til Moskva. Er talið, að
honum hafi verið tjáð, að nær-
vera hans væri nauðsynleg,
vegna yfirvofandi ófriðar í Ev-
rópu, og jafnframt gefið í skyn,
að honum yrði falin yfirstjórn
hersins á vígstoðvunum, ef til
styrjaldar kæmi. En síðan hefir
hans aldrei verið getið í rúss-
neskum blöðum og hann ekki
komið aftur til Sibiriu. Hafa þó
oft verið haldnar þýðingarmikl-
ar hernaðarráðstefnur í Sibiriu
í haust og þeirra manna, sem þar
mættu, getið í blöðunum og lokið
lofsorði á þá, sem taldir hafa
verið Blúcher andstæðir. Þeir er-
lendir fréttaritarar í Moskva,
sem kunnugastir eru, telja að
hann sé hafður þar í stofufang-
elsi og sé verið að undirbúa mál
á hendur honum, þar sem hon-
um sé m. a. gefið að sök að hafa
ætlað að koma Sovét-Rússlandi
út í þarflausa styrjöld við Japani
síðastl. sumar, fyrst og fremst í
þeim tilgangi, að afla sjálfum
sér meiri valda.
Séu þessar fréttir réttar, eru
örlög Blúchers þegar afráðin. En
þó að Stalin takist þannig að
ráða niðurlögum hættulegs
keppinautar, hefir hann síður
en svo bætt aðstöðu sína innan
hersins. Stöðugar aftökur á vin-
sælustu foringjum hersins munu
fyrst og fremst verða til þess að
auka óvinsældir hans þar.
Aðrar fréltlr.
Fullnaðarúrslit kosninganna í
Bandaríkjunum eru enn ekki
kunn, en þó er orðið ljóst, að
w
A víðavangi
Árni frá Múla segir,að íhald-
ið þurfi að komast í ríkisstjórn-
ina til að spara fyrir ríkissjóð-
inn! Hann heldur, aö fólk trúi
því, að Sj álfstæðisf lokkurinn
hafi löngun til að spara. En
Sjálfstæðismenn hafa haft
mörg tækifæri til að spara ann-
arsstaðar en hjá ríkissjóði. Hvað
hafa þeir gert? Hvað hafa þeir
sparað fyrir Reykjavíkurbæ?
Ekkert svo að vitað sé, en hins-
vegar safnað 3—4 millj. kr. ó-
umsömdum lausaskuldum. Hvað
hafa þeir sparað fyrir Kveldúlf?
Og hvað hafa þeir sparað fyrir
Fisksölusambandið, þar sem
forstjórarnir eru á 18 þús. kr.
launum, og Árni frá Múla fær
600 krónur á mánuði til þess að
geta skrifað í Mbl. um sparn-
aðarlöngun Sjálfstæðisflokks-
ins?
* * *
Samanburður Hagstofunnar á
öðrum stað hér í blaðinu, á
verði ýmsra matvara í höfuð-
borgum Norðurlanda er mjög
eftirtektarverður. Hann sýnir,
að það er ekki rétt, sem stjórn-
arandstæðingar segja, að tolla-
álagning hér á landi síðustu ár-
in hafi skapað dýrtíð viðkom-
andi þessum vörum. Vörur þær,
sem samanburður er gerður á,
eru að meðaltali sízt dýrari hér
en annarsstaðar á Norðurlönd-
um og hér virðist verðið heldur
hafa lækkað hlutfallslega síð-
ustu árin.
* * *
Hitt er svo annað mál, að
ýmsar aðrar nauðsynjar munu
vera dýrari í Rvík en í hinum
Norðurlandaborgunum. Má þar
þá í fyrsta lagi nefna vefnaðar-
vörur. En hið háa verð þeirra
hér í Reykjavík er vegna ó-
hæfilega hárrar verzlunará-
lagningar. Álagningunni á mat-
vörum hefir kaupfélagið haldið
niðri og raunar knúð fram
lækkun á henni frá því sem áð-
ur var.
* * *
Hin mikla viðbygging við
Hafnarhúsið í Reykjavík, er nú
vel á veg komin. Tíminn vill
vekja athygli á því, að beint
liggur við, að flytja skrifstofur
bæjarins í þessi húsakynni.
Sýnist nær, að bærinn reki
starfsemi sína í sínu eigin húsi,
en að leigja dýrt og misjafnlega
hentugt húsnæði hjá einstökum
mönnum, eins og gert,hefir ver-
ið hingað til. Er langt síðan á
það var bent af Framsóknar-
mönnum, hve óhæfilegt það
væri, að bærinn ætti ekki hús
fyrir skrifstofur sínar.
* * *
Mbl. þykist vera sérlega hlynnt
fluglist og flugsamgöngum hér
á landi. Fyrir nokkrum dögum
þóttist það vilja láta flugvélar
koma í stað strandferðaskip-
anna þegar í stað. En ekki er á-
huginn eins mikill þegar til
framkvæmda kemur hjá Mbl,-
liðinu í þessum efnum. Nýlega
hefir verið farið fram á, að
Reykjavíkurbær gerði Flugfélagi
Akureyrar smágreiða í sam-
bandi við raflögn að flugskýl-
inu við Skerjafjörð. En þar er
eins og að höggva í harðan klett.
Tilraunir bæjarfulltrúa Fram-
sóknarflokksins til að endur-
vekja áhuga Mbl. á fluglistinni,
hafa engan árangur borið.
demókrataflokkurinn, sem styð-
ur Roosevelt, muni halda áfram
meirahluta sínum í báðum þing-
deildum, en republikanar hafa
þó unnið nokkuð á. Studdi
Roosevelt líka frambjóðendur
republikana á þeim stöðum,
þar sem frambjóðendur de-
mókrata lýstu sig andvíga
stjórnarstefnu hans. Persónu-
lega hefir Roosevelt því unnið
meiri sigur en atkvæðatölur
demókrata sýna.
Opinberlega hefir verið til_
kynnt, að enska stjórnin sé
reiðubúin til að reyna að miðla
málum milli Kínverja og Jap-
ana. Hefir enski sendiherrann í
(Framh. á 4. síðu.)