Tíminn - 03.12.1938, Blaðsíða 2

Aukablað
TÍMlAjV, laugardajglim, 3. des. 1938.
Aukablað
Ávarp Jónasar Jónssonar
formanns Framsóknarflokksíns
flutt á fullveldisdaginn 1. des.
Aðalstcinn Sigmundsson:
Tvær þjóðvínaíélagsbækur
Góðir fslendingar!
Saga íslands skiptist með
eðlilegum hætti í þrjú tímabil.
Hið fyrsta er þjóðveldistíminn,
nálega fjórar aldir, meðan ís-
lendingar voru algerlega frjáls
og sjálfstæð þjóð. Næsta tíma-
bil er nálega fimm aldir, eða
frá því að landið glataði frelsi
sínu á miðri þrettándu öld og
þar til Skúli Magnússon flutti
til Reykjavíkur um miðja át-
jándu öld. Hann stofnsetti höf-
uðstaðinn og hóf nútímabar-
áttu landsmanna fyrir frelsi og
framförum. Þessar fimm dimmu
aldir eru kúgunartími íslend-
inga. Þá varð sjón sögu ríkari
um það, að íslandi getur aldrei
vegnað vel nema þegar lands-
menn stýra sjálfir sínum eigin
málum. Síðasta tímabilið i sögu
þjóðarinnar er viðreisnaröldin.
Þar tekur við hver skörungur
af öðrum: Skúli Magnússon,
Eggert Ólafsson og Jón Eiríks-
son. Litlu síðar hefja Jón Sig-
urðsson og Jónas Hallgrímsson
þá margháttuðu endurreisnar-
barátu, sem stendur yfir þann
dag í dag.
Saga landsins kennir hverjum
íslendingi að meta frelsið. í
skjóli við frelsi þjóðveldistím-
ans blómgaðist hin marg-
háttaða fornaldarmenning. f
hlekkjum ófrelsis á miðöldun-
um lamaðist fjör og þrek þjóð-
arinnar. Með vaxandi frelsi fs-
lendinga hefir þjóðarstofninn
breitt að nýju lim og greinar
yfir landið. Orka og hæfileikar
íslendinga hafa byrjað að
njóta sín eins og á hinni fyrri
frelsisöld.
Þeir menn sem byggðu land-
ið endur fyrir löngu virtu frels-
ið svo mikils, að þeir yfirgáfu
frændur og vini, eignir og óðul
og fluttust úr mildara í harð-
býlla land. Þessir landnemar
sýndu í verki að þeir unnu
frelsinu og þeir kunnu að gæta
þess. Þeir stofnuðu á íslandi
eina frjálsa lýðríkið, eina þjóð-
veldið, sem til var í öllum heimi
á þeim öldum. f hverju öðru
landi í heiminum var harð-
stjórn og kúgun. ísland eitt var
frjálst. Og í skjóli þess frelsis
dafnaði fjölþætt meninng. fs-
lenzka lýðríkið hafði óskrifaða
stjórnarskrá eins og Bretaveldi
hefir nú. Löggjöf þjóðveldisins,
dómar þess,‘ skáldskapur,
sagnaritun, trúarlíf, íþróttir og
félagsmálahættir var með þeim
ágætum, sem enn má hafa til
fyrirmyndar. Reynslan sýndi að
landnámsmennirnir fluttu
byggð sína vitandi vits úr mild-
ara í harðbýlla land.
Það var mikið þrekvirki að
stofna frjálst lýðríki á tíundu
öld. Það var enn meira þrek-
virki, þegar þess var gætt hve
þjóðín var fámenn. En forráða-
mönnum hins forna lýðveldis
tókst, vegna sinna miklu yfir-
burða, að gera ríkið sterkt og
langlíft, með því að laga sig
fullkomlega eftir náttúruskil-
yrðum landsins. Allir íslending-
ar unnu, svo að segja hlið við
hlið, og þeir leystu sín mörgu
sameiginlegu mál með fjöl-
þættri, frjálsri samvinnu. Hið
forna lýðríki var í engri hættu,
þó að óáran bæri að höndum
um stund.Hin þróttmikla sjálfs-
bj argarstarfsemi og samstarf
þroskaðra manna bjargaði
þjóðinni yfir slíka erfiðleika.
íslendingar hafa fengið nú-
verandi stjórnfrelsi í þrem á-
föngum. Hin fyrsta stjórnar-
skxá frá 1874 opnaði glugga
frelsisins til hálfs. Alþingi varð
löggjafarsamkoma og íslend-
ingar byrjuðu að gera frum-
drætti að hinu nýja lýðríki.
Þrjátíu ár liðu, en árið 1904
fluttist stjórn íslenzkra mála
frá Kaupmannahöfn til Reyk-
javíkur. Þá birti enn til stórra
muna í húsi íslendinga. Enn
liðu 14 ár. Þá var, sumarið 1918,
gerður sáttmáli sá, er þjóðin
minnist nú í dag. Þá viður-
kenndu forráðamenn sam-
bandsþjóðarinnar að ísland
væri frjálst land, að það væri
fullvalda ríki. Nokkur mál voru
þó sameiginleg með Dönum og
íslendingum. En á næstu fimm
árum hér frá að telja geta ís-
lendingar líka tekið þau mál í
sínar hendur, ef þeir hafa til
þess kjark og mátt. Þá standa
þeir aftur í sömu sporum og
forfeður okkar í byrjun þrett-
ándu aldar, áður en þeir byrj-
uðu að afhenda þjóðfrelsið í
hendur erlendrar yfirþjóðar.
fslendingum hefir verið ljóst.
síðan viðreisnaröldin hófst, að
þeir stefndu að fullkomnu
frelsi, að endurreisn lýðríkis-
ins. Skáldin túlka jafnan til-
finningar samtíðarinnar. Fyrir
hundrað árum lýsir Jónas Hall-
grímsson framtíðardraum sín-
um um hið nýja land og hina
nýju þjóð. Hann segir:
Fagur er dalur og fyllist skógi
og frjálsir menn
þegar aldir renna.
Fyrir sjónum hans er jafn
eðlileg þróun, að klæða landið
nýjum, fögrum gróðri, og að
frjálsir og frjálshuga menn
byggi landið. Fáum árum síðar,
mitt í baráttu Jóns Sigurðsson-
ar, túlkar Benedikt Gröndal
yngri frelsisdraum landa sinna
með þessum orðum:
Hvað mun tímans heita dagur
höfgan eftir eymdardúr?
Þegar blómafjöldinn fagur
frjálsri moldu gægist úr?
Skáld þjóðarinnar stóðu
dyggilega á verði að meta svo
sem vera bar hina tvo fyrstu
sigra í frelsisbaráttunni. Matt-
hías Jochumsson lét gullregn ó-
dauðlegra ljóða steypast' yfir
land og þjóð hátíðasumarið
1874. Og um aldamótin 1900
orti Hannes Hafstein sín miklu
aldamótaljóð. Guðmundur Guð-
mundsson orti „Vormenn ís-
lands“ og Einar Benediktsson
lofsöng bláhvíta fánans: „Rís
þú unga íslands merki“. Þessi
kvæði bergmála hug þjóðarinn-
ar frá þeim tíma þegar stjórn
íslenzkra mála fluttist inn í
landið, í byrjun aldarinnar. En
bó undarlegt sé, bíður fullveld-
isviðurkenningin enn eftir sín-
um Matthíasi. Þegar íslenzka
bjóðin leggur á tuttugustu öld-
ina, út á þá hraut að líkja eftir
stofnendum hins forna lýðrík-
is, þá hafa þeir að vísu á marg-
an hátt góða aðstöðu, en líka
marga og óvenjulega örðug-
leika. Landið er hið sama og fyr
og með nútíma tækni má opna
margar auðlindir, sem hetjur
sögualdarinnar kunnu ekki skil
á. Landið er glöggleg/r afmark-
að, og ekki á baráttuleið hern-
aðarþjóða. Þeir menn, sem
landið byggja, mynda sam-
stæða heild um uppruna,
tungu, sögu og menningu, og
þjóðin hefir eignast frá forfeðr-
um sínum mikinn og marg-
þættan andlegan arf. En erfið-
leikarnir eru miklir. Þjóðin er
enn ekki alveg 120 þúsund að
tölu. Og þessi fámenna þjóð
getur ekki að öllu leyti tekið
forfeðurna til fyrirmyndar,
þegar þeir leystu öll sín félags-
mál með frjálsri samhjálp, án
nokkurra eiginlegra skatt-
gjalda. í nútíma menningar-
ríki þarf hver einstakur borg-
ari fyrst að vinna fyrir sér og
sinum og síðar að verja nokkru
af orku sinni til að bera sinn
skerf af hinum sameiginlegu
meninngarmálum. — Nútíma-
menningarríki verður að kosta
miklu til löggjafar og stjórnar,
innanlands og utan, til lög-
gæzlu á sjó og landi, til sam-
gangna, til andlegra mála, til
sjúkra manna og snauðra, svo
eigi sé fleira talið. Hin sam-
eiginlegu mál í nútíma ríki eru
eins og mikill höfuðbúningur,
fagur á að líta en erfiður að
bera. Því færri sem þegnarniT
eru í landinu, því meiri var-
færni þarf að gæta um að of-
þyngja ekki höfuðdjásn sam-
eiginlegra mála í frjálsu landi.
Öll saga íslenzku þjóðarinn-
ar sýnir að hún nýtur sín aldrei
nema undir ægishjálmi frelsis-
ins. Sterk frelsisþrá olli því að
]andið var byggt, þjóðveldið
’-eist og verndað í margar aldir.
Sterk frelsisþrá hefir knúð ís-
'endinga til að endurheimta
frelsi sitt og hátíðahöldin í dag
eru til minningar um að næst-
síðasta áfanganum í hinni ytri
baráttu var náð fyrir 20 árum.
En þjóðin er enn önnum
kafin og í miklum vanda um að '
koma haglega fyrir sínum nýja
höfuðbúnaði, hinu nýfengna
frelsi. Þar þarf að beita sömu
gætni eins og forfeðurnir á
söguöldinni höfðu svo mikið af.
Faldur hins íslenzka frelsis má
ekki falla í hafið eins og í
draumi hinnar miklu glæsikonu
Guðrúnar Ósvífursdóttur á
Helgafelli.
Hvers stuðnings má vænta af
æsku landsins í þessu efni?
Kann hún að ráða til fulls rúnir
íslenzkrar sögu um áhrif frels-
is og kúgunar? Vill æskan
fylkja sér undir merki Skúla,
Eggerts, Jónasar Hallgrímsson-
ar og Jóns forseta? Vill æskan
halda Hallvarði gullskó og öll-
íslendingar í Vesturheimi!
Af hálfu íslenzku ríkisstjórn-
arinnar og fyrir hönd íslenzku
þjóðarinnar þakka ég ykkur,
bræður og systur í Vesturheimi,
fyrir hinar hlýju kveðjur, sem
þið í dag hafið sent okkur á öld-
um ljósvakans austur yfir hafið.
Þið getið verið þess fullviss, að
þessar kveðjur, sú ástúð, sem
fram kemur í þeim til okkar
sameiginlega föðurlands, íslands
og íslenzku þjóðarinnar, hafa
hlýjað mörgum okkar um
hjartarætur og sett sinn blæ á
hátíð þessa dags.
Það er ekki í fyrsta sinn, sem
þið réttið ykkar sterku hönd yfir
hafið. Alltaf þegar ísland hefir
þurft þess mest, höfum við hjá
ykkur fundið hinn rétta skilning
og hinn reiðubúna vilja. Við
gleymum því ekki, heimaþjóðin,
hvernig þið brugðust við, þegar
ráðizt var í að eignast milli-
landaskip og til þess stofnað
Eimskipafélag fslands. Þá var
þörfin mikil, en fórnarvilji ykk-
ar og trú á mátt hins sameigin-
lega átaks meiri.
Við gleymum því heldur ekki,
að þið stóðuð ætíð öruggir við
okkar hlið í sjálfstæðisbarátt-
unni, þótt þið byggjuð í fjarlægu
landi, og fögnuðuð jafn innilega
og við þeim sigri, sem vannst
árið 1918.
Hin mikla og hjartanlega þátt-
taka ykkar í þúsund ára afmæl-
ishátíð Alþingis var okkur mikið
gleðiefni og sönnun þeirrar ást-
ar, sem þið berið til þeirra minn-
inga, er okkur eru öllum helgar.
— Sjóður sá, er þið þá stofnuðuð,
til þess að íslendingar, að heim-
an gætu sótt menntun vestur
um haf, sýnir framsýni ykkar og
manndóm og er nú byrjuð að
bera árangur. Og ýmislegt fleira
í sambandi við Alþingishátíðina
sýnir svo að lengi verður minnzt,
að þið megið ykkar mikils í hin-
um nýju heimkynnum ykkar og
notið hvert tækifæri til að efla
heiður íslands.
Og ekki skal heldur gleymt að-
stoð ykkar og áhuga fyrir því að
gera sýningardeild íslands á
New York sýningunni bæði
myndarlega og gagnlega fyrir
fsland og til sóma fyrir íslend-
inga hvar sem þeir búa.
Þannig hafið þið komið fram
gagnvart íslandi og þannig hafið
þið sannað margsinnis, að þið
eruð góðir synir og dætur ís-
lands.
Og sami svipurinn er einnig á
því, sem þið hafið unnið að ykk-
ar málum í hinu nýja heim-
kynni. Barátta ykkar 'fyrir
verndun íslenzkrar tungu er
stórkostleg og ber ykkur glæsi-
legt vitni. Hin síðustu átök ykk-
ar og þær fórnir, sem þið hafið
fært til þess að hefja móður-
málið til öndvegis, gera íslenzku
að kennslugrein við háskóla í
Vesturheimi, sýna enn sem oftan
ásdt ykkar á íslandi, ást, sem í
senn er stórbrotin og framsýn;
því að vissulega munu fá tungu-
mál opna aðgang að jafn dýr-
mætum og svipmiklum bók-
menntaauði. Það mun og vera
ykkar stolt, jafnt sem okkar, að
geta sýnt hvað íslenzkur andi
hefir afrekað í fortíð og nútíð
og það ennfremur, að í þeim
efnum höfum við nokkuð að
miðla þeim, sem ríkir eru og
voldugir í þessum heimi.
Og síðast en ekki sízt skal á
það minnt, hvaða skerf ykkar
andans menn hafa lagt til ís-
lenzkra bókmennta. Þar hafa
um erindrekum erlends valds
burtu frá íslandi? Vill æskan
feta í fótspor forfeðranna, sem
byggðu hið forna lýðveldi og
þeirra, sem í nálega tvær aldir
hafa endurreist frelsi og menn-
ingu landsmanna?
Ég hefi þá trú á æsku lands-
ins, að hún sé fær um að taka
við hinum mikla arfi frá eldri
og yngri kynslóðum og sækja
fram á vegum Einars Þveræ-
ings, ljúka hinni ytri frelsis-
baráttu og gæta um ókomin ár
fjöreggs íslendinga. _
Gamlir og ungir íslendingar.
Lítið á rúnir sögunnar. Gætið
þess, sem þjóðin á dýrmætast:
Það er frelsið.
verið unnin þrekvirki, sem sýna
okkur ef til vill betur en flest,
ef ekki allt annað, hvernig þið
hugsið og hvernig þið finnið til
gagnvart föðurlandi ykkar og
þjóðmenningu. Því að þið, sem
myndið umhverfi þessara and-
ans manna, eruð sá andlegi jarð-
vegur, sem þeir eru vaxnir upp
úr. Án þessarar hlýju umhverf-
isins hefðu þessir afreksmenn
ekki getað unnið sín verk á þann
hátt, sem þeir gerðu, íslenzkum
kynstofni til ómetanlegs vegs og
virðingar.
Eg hefi í dag, íslendingar í
Vesturheimi, flutt þjóð minni
boðskap þjóðskáldsins Einars
Benediktssonar, að
„Það er eitt sem oss bindur
að elska vort land
fyrir ofan allt stríð,
fyrir handan þess sand.“
Eg hefi rætt um það í dag, að
okkur íslendingum heima beri
með víðsýni og fórnarlund, að
hefja okkur yfir alla blinda bar-
áttu um lítilsverð efni og sam-
einast í ást á landi okkar og
þjóðerni, til sameiginlegra átaka
um að tryggja sem bezt fjár-
hagslegt og menningarlegt frelsi
íslands.
Og ég fullyrði að engir hafi
vísað okkur betur veginn til
þessa takmarks en einmitt þið.
Fordæmi ykkar er okkur mik-
ils virði. Á því er nú vakandi
skilningur á fslandi.
Ástæðan til þess að þessi skiln-
ingur hefir ekki alltaf verið
nægilega mikill, er, að ég ætla
sú, að vesturferðirnar ollu sárs-
auka. Og ég veit ekki hvort sá,
sem fer, getur nokkurn tíma gert
sér fulla grein fyrir tilfinningum
þeirra, sem eftir sitja og horfa
á eftir. þeim, sem láta frá landi
fyrir fullt og allt. En nú skiljum
við það, að hjá þessu varð ekki
komizt. Nú vitum við það, að þið
fóruð 1 víking. Þið settuð ykkur
það mark að gera íslendings-
heitið að heiðursnafni í hinni
nýju álfu og ykkur hefir tekizt
það. Við þekkjum baráttu ykkar.
Við erum stoltir af þreki ykkar.
Þið eruð sannir íslendingar,
dætur og synir íslands. Við vit-
um að þið eruð borgarar annars
ríkis. Þar er ykkar heimilisarinn
og þar er ykkar lífsstarf. Við
gleðjumst yfir því, að þið rækið
sem bezt skylduna við hið nýja
fósturland.
En í heimi andans, í heimi
upprunans og minninganna er-
um við ein þjóð, þar fær ekkert
úthaf oss aðskilið.
Það er fyrst og fremst ykkar
verk að það hefir rætzt, sem
Einar Benediktsson segir, að
„Standa skal í starfsemd andans
stofninn einn, með greinum
Brúnni slær á Atlantsál [tveim:
okkar feðramál —
íslands fagra, sterka mál.“
Við skulum láta það vera verk
okkar beggja, fslendingar aust-
an hafs og vestan, að verja
þessa brú og láta hana standa
um ókomnar aldir.
Lifi ísland!
Hljóðfæraverkstæði
Pálmars Isólfssonar,
Sími 4926. Óðinsg. 8.
Allar viðgerðir á píanoum
og orgelum.
Framleiðir ný píanó.
Kaupir og selur notuð hljóðfæri.
Stephan G. Stephansson:
Bréf og ritgerðir I. 1. —
Rvík 1938. 192 bls.
Stephan G. Stephansson er
alþjóð kunnur sem eitt afkasta-
mesta og stórsnjallasta skáld, er
vér höfum eignazt. Hann flytur
af landi burt tæplega tvítugur,
án skólalærdóms, og elur síðan
aldur sinn, langa æfi, í fjarlægri
heimsálfu, við erfiði og þröng-
an kost frumbyggj ans. Þrátt
fyrir þessi óhagstæðu skilyrði
hefir hann flestum mönnum
meira vald á íslenzkri tungu, —
svo mikið, að fullkominni furðu
gegnir.
St. G. St. átti miklum vin-
sældum að fagna meðal heima-
íslendinga, svo sem kom í ljós
1917, er hann var boðinn heim
að tilhlutun Ungmennafélag-
anna. Vafalaust hefir heimför-
in aukið stórum þekkingu þjóð-
arinnar á skáldskap hans, og
vinsældir hans að sama skapi.
Athyglin, sem heimboðið vakti,
varð til þess, að ljóð skáldsins
voru miklu meira lesin og með
meiri gaumgæfni en fyrr. Og
menn skildu skáldið betur og
áttu hægra með að meta tröll-
vöxt þess, eftir að hafa kynnzt
lágvaxna og þreytulega, vest-
uríslenzka bóndanum.
Árin, sem liðið hafa, síðan
St. G. St. var hér heima, og
síðan hann lézt, hafa furðu lít-
ið fyrnt mynd hans í hugum
landsmanna. Þess vegna má
ætla, að útgáfa sú, sem Þjóð-
vinafélagið hefir nú byrjað á,
af bréfum hans og ritgerðum,
verði mörgum fagnaðarfengur.
Áður er mjög lítið til prentað
af óbundnu máli eftir skáldið.
Kynnast menn því hér annarri
hlið á höfundi, en þeirri gam-
alkunnu. í bréfunum sjá menn
skáldið úr minni fjarska —
meira í nærsýn — en í ljóðum
þess. Menn kynnast hér því
nánar hugsunum mannsins, hag
hans og umhverfi. Safnið af
bréfum og ritgerðum Stephans
G. Stephanssonar eykur því og
fyllir þá mynd, sme þjóðin á —
og sem henni er skylt að varð-
veita vel — af þessum merki-
lega syni sínum.
í þessu fyrsta hefti safnsins,
sem út er komið, eru einungis
bréf. Er þeim raðað eftir aldri,
og ná frá 1889 til 1900. Kennir
hér margra grasa, í bundnu
máli og óbundnu. Stundum
skrifar skáldið vinum sínum
ljóðabréf, að góðum íslenzk-
um sið, eða stráir hendingum
innan um bréfsefnið. Sum
þeirra ljóða eru síðar prentuð
í Andvökum, óbreytt, eða þá
slípuð og fægð. — Stundum fer
skáldið á kostum í bréfunum,
en þess á milli eru þau hvers-
dagsleg umræða um hversdags-
lega hluti. Verður þá ekki var-
izt þeirri hugsun, að skáldið
mundi ekki hafa samþykkt til
útgáfu allt, sem hér er til tínt.
En hvað sem um það kann að
mega segja, þá er þó vissulega
betra að taka of mikið með, en
að sleppa of miklu, í safni eins
og þessu, þar sem það hlýtur
að verða ein meginheimild um
skáldið, er stundir líða.
Sem sýnishorn af bréfum St.
G. St. gæti átt við að prenta
hér kafla úr bréfi hans til Egg-
erts Jóhannssonar 12. des. 1907:
„.... Meðan ég sat á for-
dæmingarstólnum við að skrifa
upp, óskaði ég oft, að skemmra
væri á milli. Ég öfundaði höf-
undana okkar í Reykjavík, sem
vinna í flokkum með nægar
bækur og hjálpa hver öðrum
um hugsanir og athuganir. Ég
hafði ekki einu sinni hand-
bæran mann til að lesa með
mér, hvort ekki vantaði mig orð
né stafi....Ég veit hver vandi
er að velja og hafna sínu eigin.
Verulegir vinir höfunda og bóka
vilja allt um þá vita, og jafn-
vel unna þeim á vissan hátt
fyrir kvæðin, sem þeim ekki
hafa heppnazt vel. Sumt, sem
ekki er þó ljómandi skáldskapur
í sjálfu sér, verður maður þó að
taka, af því það hefir sálar-
fræðilega eða sögulega þýðingu,
þó maður sjái því sé ábótavant
sem íþrótt. Og svo kemur aðal-
þátturinn, íþróttin sjálf, að
taka þó ekki upp leirburð,
neitt, sem ekki ber neinn keim
af list. Tvær leiðir liggja til
listar í formi, að láta orðin lið-
ast saman, létt og mjúkt, eins
og silkiþráð, eða greipa þau
saman, sterk og tíguleg, eins og
stuðlaberg. Ég hefi þreytt
hvort tveggja. En í æsku byrj-
aði ég á reglu Tómasar heitins
Ssemundssonar, „að læra fyrst
að hugsa, svo lærði maður að
tala“.“
Um. útgáfu Þjóðvinafélagsins
er of snemmt að dæma, meðan
ekki liggur fyrir nema þetta
fyrsta hefti (12 arkir). En allt
bendir til, að hún verði vönduð
og skáldinu samboðin.
Þorkell Jóhannesson: Ör-
nefni í Vestmannaeyjum.
Rvík 1938. 164 bls.
Nágrannaþjóðir vorar nefna
land vort söguey og oss sögu-
þjóð. Þetta er vafalaust sann-
nefni, ef litið er til liðinna
tíma og manna þjóðarinnar.
Sagnaritun íslendinga á 12. og
13. öld er fræg að ágætum. Og
til skamms tíma var allmikið
um iðkun og rannsókn ýmsra
sögulegra fræða meðal íslend-
inga. Gáfaðir og fræðaþyrstir
alþýðumenn höfðu helzt að-
stöðu til iðkunar og rannsókn-
ar þesskonar fræða. En þegar
litið er til síðustu áratuga,
verður söguþjóðarnefnið hrein-
asta spénefni á oss. Mun, meðal
menningarþjóða, vera leitun á
jafn-háskalegu hirðuleysi og
tómlæti og vér sýnum um
verndun sögulegra verðmæta og
rannsókn siða og hluta og sér-
kenna, sem ‘breyttir lífshættir
fella úr gildi. Atvinnubylting,
lifnaðarháttabreyting og þjóð-
flutningur undanfatins og nú-
líðandi tímabils, gerir það að
verkum, að örnefni gleymast,
siðir og venjur týnast og húsa-
skipun, húsbúnaður, amboð og
kláfar liðinna alda hverfa úr
sögunni. Þessir hlutir geyma
mikla sögu um líf og líðan, hag
og hugmyndir liðinna kynslóða
og liðins tíma. Þessi saga týn-
ist og gleymist og hverfur að
eilífu, nema örnefni og venjur
séu skrásett, húsaskipun mynd-
fest og hlutirnir geymdir í söfn-
um. Að verndun þessa hefir
furðulega lítið verið gert hér.
Þess vegna er margt óbætan-
legt verðmæti vafalaust þegar
glatað.
Bók dr. Þorkels Jóhannes-
sonar um örnefni í Vestmanna-
eyjum er að sjálfsögðu enginn
skemmtilestur — mikið af
henni er skraufþur upptalning
örnefnanna. En ósköp er samt
notalegt, að hafa hana handa
á milli, og.vita, að þessu er þó
bjargað af auðlegð örnefnanna
í landinu. Þarna eru örnefni
eyjanna skráð af vísindalegri
nákvæmni, staðfærð og flokk-
uð. Aftan við sjálfa örnefna-
skrána eru svo prentaðar tvær
merkilegar Vestmannaeyjalýs-
ingar, önnur eftir séra Gizur
Pétursson (prest að Ofanleiti
1687—1713), hin eftir séra Jón
Austmann (prest að Ofanleiti
1827—1858), og uppdráttur af
Heimaey frá 1776, eftir Sæmund
Hólm.
Nokkuð hefir verið unnið að
söfnun og skráningu örnefna
hér og þar um land. Hefir það
þó verið án stjórnar og skipu-
lags og leiðsagnar sérfróðra
manna. Meðal annars hafa
ungmennafélögin haft þetta
mál með höndum og orðið
nokkuð ágengt, en þó miklu
minna en skyldi. Þessi merkilega
bók dr. Þorkels ætti að verða
til þess, að glæða að nýju áhuga
á skráning örnefna, og leiða til
nýrra verulegra framkvæmda í
því efni. Hún er einmitt það,
sem mjög hefir vantað: glögg
fyrirmynd til að vinna eftir ör-
nefnaskrá, hvort sem er fyrir
einstaka jörð eða heilt byggöar-
lag. A. S.
TRÚLÖFUNARHRINGAR, sem
æfilán fylgir, sendir gegn póst-
kröfu, hvert á land, sem er. —
Sendið nákvæmt mál.
SIGURÞÓR,
Hafnarstræti 4, Reykjavík.
Ávarp forsætísrádherra
w
til Vestur-Islendínga
1. des.