Tíminn - 13.12.1938, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
Prentsmiðjan Edda h.í.
Símar: 39id og 3720.
22. árg.
Reykjavík, þriðjudagiim 13. des. 1938
77. blað
Atvinnubótavinnan i Revkjavík
íhaldsblöðin kreijast meiri fram-
laga til hennar en fjárlög heimíla
og reyna að espa kommúnista til
æsinga
Carol Rúmeníukonungur og Hitler.
Myndin er tekin, þegar Carol Rúmeníukonungur heimsótti Hitler í Berch-
tesgaden í síðastl. mánuði, en hann var þá á heimleið frá Englandi. Talið
er, að þeir hafi m. a. rœtt um aukin kaup Þjóðverja á olíu í Rúmeníu, og
hafi Hitler hreyft því, að lagðar yrðu olíuleiðslur alla leið frá Rúmeniu til
Vínarborgar. Seinustu dagana hafa þýzk blöð skrifað óvingjarnlega um
Rúmeníu, vegna þess að Carol konungur gengur mjög hart fram í því, að
uppræta fasistaflokkinn þar.
IV æstu $kr ef H'i tlers
Atvinnuleysismálin hafa
verið eitt helzta umræðu-
efni blaðanna undanfarna
daga. Hafa blöð Sjálfstæðis-
flokksins rætt þau með þeim
hætti, að það leynir sér ekki
að tilgangur þeirra er sá, að
espa til æsinga og óspekta
í sambandi við þau.
í fjárlögum þessa árs er svo
ákveðið, að verja megi 500 þús.
kr. til atvinubóta í kaupstöðum
og kauptúnum „gegn tvöföldu
framlagi bæjar- og sveitarfé-
laga“. Er þessari upphæð þegar
ráðstafað og fær Reykjavíkur-
bær um % hluta hennar eða
290 þús. kr. Ætti framlag bæj-
arins samkvæmt framangreind-
um fyrirmælum fjárlaganna
því að vera um 580 þús. kr.
Vegna hinna bágu ástæðna
Reykjavíkurbæjar hefir at-
vinnumálaráðherra ekki séð sér
fært að fylgja þessum reglum
til fulls og hefir ríkið því lagt
fram til jafns við bæinn til
unglingavinnunnar og skyldrar
starfsemi. Til þess að bærinn
fullnægði að öðru leyti skilyrð-
inu um „tvöfalt framlag" móti
ríkinu, ætti framlag hans að
vera um 520 þús. kr. Hefir bæn-
um þannig verið sýnd hin
fyllsta tilhliðrunarsemi.
Samkvæmt upplýsingum Mbl.
ætlar bæjarstjórnin að leggja
fram til atvinnubótanna um
489 þús. kr. á þessu ári. Vantar
því rösklega 30 þús. kr. til þess
að hann fullnægi lágmarks-
kröfunni um tvöfalt framlag
móti ríkinu.
Það munu fæstir kippa sér
upp við það, þó að kommúnist-
ar geri kröfur um aukið fram-
lag til atvinnubóta. En hitt mun
kjósendum Péturs Ottesens, Jóns
á Akri og annara slíkra manna,
sem telja sig fyrst og fremst
bera sparnað á útgjöldum rik-
issjóðs fyrir brjósti, þykja meiri
tíðindum sæta, þegar málgögn
þeirra ganga fram fyrir skjöldu
kommúnistanna og heimta
meiri útgjöld til atvinnubóta
en heimiluð eru samkvæmt fjár-
lögum. Sú hefir þó orðið raun-
in. Blöð S j álf stæðisf lokksins
Umsóknír um styrk
til vélbátabyggínga
Frestur til umsóknar á styrk
til vélbátabygginga var útrunn-
inn 10. þ. m. Höfðu þá borizt
102 umsóknir, sem fjalla um
byggingu 120 báta, því sumir
umsækjendurnir óska eftir
styrk til að byggja tvo báta
eða fleiri.
Flestar umsóknirnar eru um
styrk til bygginga 12—25 smál.
báta. Næst koma umsóknir um
styrk til 50—60 smál. báta.
Nokkrar eru um 75—85 smál.
báta og örfáar um 120—150
smál. báta. Nokkrir sækja um
styrk til að byggja trillubáta.
Flestar eru umsóknirnar úr
verstöðvum sunnanlands. All-
margar eru af Vesturlandi og
úr Eyjafirði. Annars má segja
að umsóknir hafi borizt víðs-
vegar að af landinu.
Ákvarðanir um styrkveiting-
ar verða teknar eins fljótt og
hægt er, en ekki verður hægt
að sinna nema litlum hluta
umsóknanna að þessu sinni.
hafa undanfarna daga gert þá
kröfu, að ríkið bætti stórlega
við framlag sitt til atvinnubóta
í Reykjavík og hafa þau haft í
hótunum við ríkisstjórnina, ef
hún héldi fast við ákvæði fjár-
laganna um upphæð atvinnu-
bótafjárins, en þessum kröfum
er ekki hægt að fullnægja,
nema með því að brjóta þau.
Segir Mbl. á sunnudaginn, að
það sé engu líkara en að tilætl-
un ríkisstj órnarinnar með þessu
sé að kúga Reykvíkinga, „en
illa þekkja þessir herrar Reyk-
víkinga, ef þeir halda aff hægt
sé aff kúga þá til fylgis meff því
aff svelta þá. Nei, sérhverri
kúgun af hálfu valdhafanna
munu Reykvíkingar svara eins
og viff á: Meff andstyggð og fyr-
irlitningu á þeim mönnum, sem
kúguninni beita.“
Þá segir blaðið ennfremur:
„Er hatrið svona rótgróiff til
höfuffborgar landsins?“ og „hinn
fjölmenni hópur atvinnuleys-
ingjanna sér af því, sem sagt
hefir veriff, hver hún er JÓLA-
GJÖFIN, sem ríkisstjórnin
sendir þeim aff þessu sinni.“
Það er alveg sýnilegt hver til-
gangurinn er með þessum skrif-
um. Hann er sá, að reyna að
espa upp öfgamennina í hópi
verkamanna, kommúnista, og fá
þá til að reyna að knýja þess-
ar kröfur fram með einhverj-
um örþrifaráðum, enda er það
vitað, að þeir hafa til þess fulla
löngun og þurfa því ekki mik-
illar brýningar. í blaði komm-
únista í dag eru þessi ummæli
Mbl. um að Reykvíkingar láti
ekki svelta sig, líka tekin næst-
um orðrétt upp og því bætt við,
að verkamenn í Reykjavík hafi
barizt og geti gert það enn.
Það er ótrúlegt, ef að þessi
glæfralega tilraun íhaldsblað-
Síðustu dagana hafa bændafundir,
sem stofnað var til að tilstuölan Bún-
aðarsambands Suðurlands, verið haldn-
ir á níu stöðum sunnanlands. Hafa
fundir þessir verið vel sóttir, 30—80
manns á hverjum, og hafa venjulega
verið fluttir þar 3—4 fyrirlestrar á dag
um jarðrækt og kvikfjárrækt. Fund-
irnir hafa verið háðir í Mýrdal, að
Skarðshlíð undir Eyjafjöllum, Sauð-
húsvelli, Hvoli, Þykkvabæ, Ölfusárbrú,
Húsatóftum, Ásum og Flúðum. Hafa
þeir Páll Zophóniasson, Ragnar Ás-
geirsson, Jóhannes Þorsteinsson, Árni
G. Eylands og Halldór Pálsson haldið
fyrirlestrana.
/ t r
Magnús Jónsson bóndi á Ballará á
Skarðsströnd er gestkomandi í bæn-
um þessar mundir. Hafði hann með
sér til bæjarins taminn öm, sem hann
hefir hug á að sýna hér, ef þess væri
kostur. Öm þessi var tekinn ungur í
fóstur vorið 1935. Var þá kalt vor og
fannir í klettum, þar sem arnarhjónin,
foreldrar hans, voru vön að verpa. Urpu
þau þá í hólma einn og unguðu þar út.
Veslaðist annar unginn af tveim upp og
útlit fyrir að þessi myndi fara sömu
leið. Var hann þá tekinn heim að
Ballará í fóstur og dafnaði þar vel.
Ekki gimtist hann frelsi, er honum óx
fiskur um hrygg, þótt hann gengi laus.
Hann var gæfur fyrst, en gerðist, er
fram liðu stundir, svo óvæginn við
alifugla, húsdýr og jafnvel menn, að
orðið hefir að fóðra hann i sérstöku
húsi, af þessum sökum. Nú hefir Magn-
,Dýpra og dýpra*
Mbl. heldur áfram í dag
aff krefjast þess að ríkis-
stjórnin brjóti fyrirmæli
fjárlaganna og stórauki
framlög ríkisins til at-
vinnubóta í Rvík. Krefst
blaðið, að fylgt verði þeirri
reglu, að ríkið greiði V3 á
móti bænum af fyrstu 450
þús. kr., sem fara til at-
vinnubóta, en síðan til
jafns við bæinn. Yrði ríkið
samkvæmt því að auka
framlag sitt nú þegar um
50 þús. kr.
Þessi krafa er birt á 5.
síðu blaðsins. En á þriðju
síðu er lýsing á stjórn
jafnaðarmanna í Englandi
1929—31. Þar segir m. a.:
„Stjórn sosialista hafffi
ráff á hverju rifi til aff
mæta kreppunni. — Ný
eyffsla var bjargráffiff. Mil-
jónum á miljón ofan var
rótaff upp í atvinnuleysis-
styrki og allskonar „fyrir-
tæki“, sem ekkert gáfu í
aðra hönd, affeins sköpuðu
nýja eyffslu.
En bjargráffið læknaði
ekki meinsemdina. Því
meira sem eytt var og sóað
í styrki og óarffberandi
fyrirtæki, því meiri urffu
erfiffleikarnir. Alltaf var
sokkiff dýpra og dýpra.“
Vilja ekki hinir gætnari
íhaldsmenn bera þessa
lýsingu saman við fram-
angreindar kröfur Mbl. og
athuga hvort þeir finna
nokkurn mun á þeim og
„úrræðum" ensku sósial-
istanna, eins og þeim er
þarna lýst?
anna til að brjóta niður fyrir-
mæli fjárlaganna og auka rík-
isútgjöldin, hefir ekki öfug á-
hrif við það, sem henni er ætlað.
Henni er ætlað að afla flokkn-
(Framh. á 4. síðu)
ús í hyggju að gefa bæjarbúum kost á
þvf að sjá þennan sjaldgæfa fugl, sem
einsdæmi mun að fyrirhitta taminn.
t r t
Allt sauðfé er nú komið á gjöf í
Skagafirði og hagar fyrir hross einnig
af skornum skammti, vegna áfreða.
Snjórinn er ekki djúpur og akvegir
færir bifreiðum, en mjög gleraðir. Nú
um helgina var 8 stiga frost þar nyrðra
og sunnannepja. í Austur-Húnavatns-
sýslu er svipað farið um fannalög og
gætir nokkurs uggs í mönnum, ef ekki
hlánar, svo að gagni komi, áður en
mjög langt um líður. Góður fiskafli
hefir verið á Sauðárkróki og Hofsósi
í haust, þegar á sjó hefir gefið, en
fremur hefir verið ógæftasamt.
t t t
Tveir piltar frá Sauðárkróki, báðir
innan við tvítugt, réðust í haust að
Eyhildarholti tii Gísla bónda Magnús-
sonar til verklegs sauðfjárræktarnáms.
Munu þeir stunda þar sauðfjárhirð-
ingu undir leiðsögu Gísla, en eins og
kunnugt er, þykir hann einn hinn
slyngasti fjárræktarmaður og á sér-
staklega gott fé, svo sem niðurstöður
hrútasýninganna í haust báru vott um.
Vænta þessir ungu og áhugasömu
menn hins bezta árangurs af dvöl
sinni að Eyhildarholti.
r t r
Meðal aðkomumanna hér í bænurn
um þessar mundir, er Guðmundur J.
Hoffell, bóndi að Hoffelli i Nesjum.
Hann hefir í sumar imnið í silfurbergs-
og kalksteinsnámu í Grasgiljatindi,
Þótt Hitler gæfi þá yfirlýs-
ingu, þegar Þýzkaland fékk Sú-
detahéruðin, að landakröfum
hans í Evrópu væri lokið, þykir
nú fullvíst að hann muni ekki
láta þar staðar numið. í sein-
asta blaði var sagt frá þeim
fyrirætlunum, sem hann er tal-
inn hafa í sambandi við Ukra-
inumenn. Áður en hann ræðst
í slík stórræði, er talið líklegt,
að hann vilji koma tveim stöð-
um aftur undir þýzk yfirráð.
Það eru hinar kunnu verzlun-
arborgir við Eystrasaltið, Me-
mel og Danzig.
Afstaða Memels hefir nýlega
verið skýrð hér í blaðinu. í
borginni og umhverfi hennar
eru um 150 þús. íbúar og er
meginhluti þeirra þýzkumæl-
andi. Memel er eina útflutn-
ingshöfn í Lithauen og tóku
Bandamenn hana þess vegna af
Þjóðverjum eftir heimsstyrjöld-
ina og lögðu undir Lithauen. í-
búunum var þó tryggð víðtæk
sjálfstjórn undir yfirumsjón
Lithauen. Fjögur stórveldi, Eng-
land, Frakkland, Ítalía og Jap-
an, tóku ábyrgð á því 1924, að
sem er í landareign Hoffells. Kalk-
steinn þessi er óvenjulega hreinn og
harður, svonefnt aragónit. Af því hefir
Guðmundur unnið 12 smálestir, sam-
kvæmt cþk húsameistara, Guðjóns
Samúelssonar. Hefir það verið notað í
múrhúðun háskólabyggingarinnar. Þá
hefir Guðmundur og unnið nokkuð af
silfurbergi. Sumt af því hefir Vilhjálm-
ur Þór haft með sér vestur um haf á
sýninguna í New York. Mun það verða
notað til að skreyta með sýningarskála
íslendinga og meðfram boðið -til sölu.
í Þýzkalandi er einnig nægur markað-
ur fyrir silfurberg, en verðið heldur
lágt. í landareign Hoffells er óvenju-
lega mikið af fágætum og fögrum
steinum og bergtegundum. Þar er mikið
af gabbró og auövelt að komast að
því, en vegalengd um 25 km. til Hafnar.
Þar er mikið af jaspis, kalcedon og
ópal. Hefir Guðmundur mörg sýnishorn
með sér af þessum óvenjulega fögru
steinum. Og heima fyrir á hann mikið
og fjölbreytt steinasafn.
r r r
í sumar voru á Hoffelli ræktaðar
kartöflur á h. u. b. tveim dagsláttum
lands. Uppskeran varð 130—140 tn. og
má það heita meðaluppskera eða tí-
föld, miðað við útsæði. Mest hefir
kartöfluuppskeran á Hoffelli orðið um
300 tn., en þá var meira land haft
undir og fleiri um ræktunina. Þá var
óvenjugott ár og uppskera víða 12-föld.
r r r
í sumar hefir verið unnið að því að
(Framh. á 4. síðu)
samningar milli Memelbúa og
Lithauen yrffu haldnir.
Síðan Hitler kom til valda
hafa nazistar eflst mjög í Me-
mel. í kosningum til þingsins
þar, sem fram fóru á sunnudag-
inn, fengu þeir 26 þingsæti af
29. Foringi þeirra hefir að kosn-
ingum loknum lýst því yfir, að
þeir hefðu undanfarið beðið á-
rangurslaust um aukin réttindi,
„en nú munum við ekki biðja
lengur“. Örlög Memel verða ekki
ákveðin hér, sagði hann enn-
fremur, og bendir það ótvírætt
til þess, að Hitler ætli sér að
ráða mestu um þau. Stjórnir
Frakka og Breta hafa látið
sendiherra sina í Berlín fara á
fund þýzku stjórnarinnar og
skora á hana að virða stór-
veldasamninginn um Memel.
Jafnframt hafa þær fengið lof-
orð lithauisku stj órnarinnar
um fyllstu tilhliðrunarsemi við
Memelbúa. Sýnir þetta bezt, að
ástandið er alvarlegt.
Gyðingar flytja nú sem óðast
frá Memel.
Memel nær að Austur-Prúss-
landi, sem er hluti Þýzkalands,
en er aðskilið frá aðalríkinu.
Létu Bandamenn Pólverja fá
allstóran landrima, sem nær
alla leið til sjávar og klýfur
Austur-Prússland frá Þýzka-
landi. Er þetta land venjulega
nefnt „corridorinn" (gangur-
inn) og er hann Þjóðverjum
mikill þyrnir í augum. Hafa
friðarsinnar eins og Stresemann
látið það álit uppi,að Þjóðverj-
ar sæu ekki eftir öðru landi
meira en því, sem Pólverjar
fengu, og myndu þeir aldrei
geta sætt sig við þá afarkosti
til fulls. En þessi kynlega land-
skipting var gerð til þess að
Pólverjar hefði aðgang að sjó.
Hafa þeir nú reist stóra hafn-
arborg, Gdynia, á þessu svæði,
og hefir hún orðið á annað
hundrað þús. íbúa.
Danzig er á milli Austur-
Prússlands og „corridorsins“.
Þótti Bandamönnum nauðsyn-
legt að taka hana undan yfir-
ráðum Þýzkalands, vegna þess,
að hún var eina útflutnings-
höfnin, sem Pólverjar höfðu
aðgang að. En þar sem íbúarnir
eru undantekningarlítið þýzkir,
þótti ekki hyggilegt að sameina
hana Póllandi og var hún því
látin fá sjálfstjórn undir yfir-
umsjón Þjóðabandalagsins. í-
búarnir hafa alltaf viljað sam-
einast Þýzkalandi og undanfar-
in ár hafa nazistar haft þar
mikinn meirahluta, bannað alla
aðra flokka, virt umsjónar-
mann Þjóðabandalagsins að
vettugi og sótt öll sín ráð til
Þýzkalands. Tilheyrir Danzig
því nú raunverulega orðið
Þýzkalandi aftur, þó að það sé
ekki formlega viðurkennt. íbú-
ar þar eru frá 400—500 þús.
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
Merkur Sjálfstæðismaður hef-
ir nýlega sagt, að sér fyndist
að Sjálfstæðisflokkurinn hefði
um tvær leiðir að velja. Þeir
hefðu báðar komið fram í full-
veMisblaði Mbl. Önnur leiðin
hefði verið orðuð þannig af Jóni
Magnússyni skáldi: „Litla þjóð,
sem átt í vök að verjast, vertu
ei við sjálfa þig að berjast.
Stattu saman heil um heilög
mál.“ Hin leiðin hefði verið orð-
uð þannig af Bjarna Bene-
diktssyni: „Reykvíkingar verða
á ný að heimta forystuna í
sínar hendur,“ og við þetta hef-
ir svo Mbl. bætt þeim ummælum
síðastliðinn sunnudag, að Reyk-
víkingar ættu að svara rikis-
stjórninni „með andstyggð og
fyrirlitningu", vegna þess að hún
vill ekki greiða meiri framlög til
atvinnubóta en lög leyfa. Seinni
leiðin er því fólgin í að skapa
nýjar deilur og hatur, sem getur
ekki orðið þjóðinni til annars en
ófarnaðar. Eg skal ekki segja,
sagði þessi Sjálfstæðismaður,
hvora leiðina þeir Sjálfstæðis-
menn velja, sem græða á dýr-
tíðinni og óttast ráðstafanir, er
kunna að skerða gróðann, en
hitt er víst, hvaða leið þeir Sjálf-
stæðismenn, sem eiga afkomu
sína undir framleiðslunni, telja
æskilegri.
* * *
Jón í Stóradal bætir nýrri
fölsun við hinn pólitíska feril
sinn í seinasta blaði „Fram-
sóknar“. Hann endurtekur ó-
hróður eftir Héðin Valdimars-
son um þingmenn Framsóknar-
flokksins, en sleppir að geta
þess, að þeir hafa allir lýst Héð-
inn ósannindamann fyrir þessi
ummæli sín.
* * *
Síðastl. sunnudag birti Mbl.
áskorun frá íslendingi erlendis
um að láta stjórnmálaskrif ekki
vera persónuleg um of. Þykist
blaðið þessu sammála og segist
vilja styðja slíka „framþróun í
rétta átt“. En í sama blaði er
ráðist með mikilli heift á Ey-
stein Jónsson. Segir þar m. a.:
„Lengi vel héldu menn að hann
væri ekki nema fáviti í fjármál-
um. En seinna hefir hið komm-
únistiska úlfstrýni gægzt undan
þeirri sauðargæru": Þá segir,
„að það yrði kommúnistum og
,kroniskri‘ stigamennsku þeirra
mikill hnekkir“, ef hann hyrfi
af stjórnmálasviðinu. Sýna þessi
ummæli að Mbl. hefir litla löng-
un til að efna loforð sitt. um
„framþróun i rétta átt“ og mun
það líka vera svo um flest fyrir-
ijieit íhaldsins. Er þetta heldur
ekki í fyrsta sinn, sem ritstjórar
Mbl. halda fram ósamrýmanleg-
um sjónarmiðum í sama tölu-
blaðinu.
* * *
Annars kippir enginn sér upp
við það, þó Mbl. stimpli Eystein
Jónsson kommúnista. Blaðið
hefir frá fyrstu tíð kallað alla
þá menn kommúnista, sem hafa
haldið fast á rétti samvinnufé-
laganna. Enn eru í fersku minni
ummælin um J. J. sem æstan
kommúnista, vegna þess að
hann kom samvinnulögunum í
framkvæmd og er einn áhrifa-
mesti boðberi samvinnustefn-
unnar hér á landi. Það hefir
verið hlutverk Eysteins Jóns-
sonar að halda fram rétti kaup-
félaganna í sambandi við inn-
flutningshöftin og þess vegna
hafa heildsalablöðin nú sett
kommúnistastimpilinn á hann.
En Eysteinn Jónsson þarf ekki
að óttast slíkt. Verk hans sýna
bezt, að kommúnistar eiga fáa
andstæðinga hættulegri, því
ekkert vinnur betur á móti kom-
múnisma en skynsamleg um-
bótastörf og efling samvinnu-
félagsskaparins. Þessi kommún-
istastimpill mun heldur ekki
megna að draga athyglina frá
sambræðslu íhaldsmanna og
kommúnista á Norðfirði og í
Dagsbrún.
A KROSSGÖTTJM
Bændanámskeiðin á Suðurlandi. — Taminn örn. — Hagbönn í Skagafirði. —
Verklegt sauðfjárræktarnám. — Námugröftur í Hornafirði. — Kartöflurækt.
Greiðfær leið á Vatnajökul.