Tíminn - 24.12.1938, Page 2

326
TÍMIXiV, langardagiim 24. des. 1938
82. blað
‘gUninn
Laugardaginn 24. des.
Jólaíriður
Jólin hafa verið nefnd frið-
arhátíð. Helgisaga jólanna seg-
ir, að á hinni fyrstu jólanótt
hafi sendiboðar himnanna lýst
friði yfir mannkyninu. Og frið-
arhugsjónin í sambandi við
jólin kemur víða fram. Margir
muna hina fögru sögu Selmu
Lagerlöf um jólafriðinn. Sveit-
arhöfðinginn gamli á Ingimars-
stöðum fer með húskörlum sín-
um á sjálfan jóladaginn til að
fella skógarbjörn, sem fundizt
hefir í hýði sínu. Björninn er
óvinur allra manna og dýra í
sveitinni, og til hans getur því
jólafriðurinn ekki náð, álíta
þeir, sem í aðförinni eru. En
armur forsjónarinnar verndaði
dýrið, en laust bóndann, sem
var foringi fararinnar, því að
hann hafði rofið jólafriðinn.
Og því miður veitir hinum
kristnu þjóðum örðugt að
vernda jólafriðinn, þegar á
reynir. í heimsstyrjöldinni
miklu var oftar en einu sinni
reynt að koma á vopnahléi um
jólin, en árangurslaust, og
gekkst þó sjálfur páfinn í Róm
í það mál. Nú herma fregnir, að
tilraun hafi verið gerð til að fá
hina stríðandi aðila borgara-
styrj aldarinnar á Spáni til að
slíðra sverðin meðan á helg-
inni stendur. En ekki er vitað,
að sú viðleitni hafi borið á-
rangur.
Margur mun líka heyra eitt-
hvað á þá leið, að það skipti
ekki miklu máli þó að friður
og bróðurhugur ríki meðal
manna 1—2 jóladaga, ef hörm-
ungar, barátta og bræðravíg
geysi alla aðra daga ársins. Og
nokkuð er hæft í því.
Aðal hryggðarefnið í þessu
sambandi er ekki það, hve
stirðlega gengur að fá „vopna-
hlé um jólin heldur hitt
hversu tiltölulega lítil áhrif
jólaboðskapurinn hefir enn
haft í þá átt að koma á varan-
legum friði í heiminum. Og
stundum hefir merki krossins
jafnvel ekki verið neitt friðar-
merki. í því sambandi nægir
að benda á hinar ægilegu
trúarbragðastyrjaldir hinna
kristnu landa og hryllilegar of-
sóknir gegn svokölluðum „villu-
trúarmönnum" á sínum tíma.
Fyrir nokkrum árum var á það
bent, að fjöldi af prestum
kirkjunnar í einu af stórveld-
um Norðurálfunnar væru hlut-
hafar í vopnaverksmiðjum. —
Sjálfsagt hafa þessir þjónar
kirkjunnar ekki óskað styrjald-
ar — síður en svo. En þetta
sýnir eigi að síður, að friðar-
hugsjón jólanna er ekki nógu
vakandi, jafnvel ekki hjá þeim,
sem að henni eiga að hlúa í hin-
um kristna heimi.
Hinni kristnu kirkju hefir á
síðari öldum því miður orðlð
meir ágengt í því, að koma upp
dýrum og veglegum skrauthýs-
um en að efla hugsjón friðarins
meðal mannanna. Og vitanlega
er ekkert við því að segja, þó að
musteri séu byggð, þar sem auð-
ur er fyrir hendi og ekki önn-
ur verk meir aðkallandi í þjón-
ustu kærleikans og kristilegrar
menningar. En hitt mun þó
sanni næst, að kristindómur-
inn í neðanjarðargöngum
Rómaborgar hafi verið áhrifa-
meiri og fegurri en musteris-
dýrkun síðari tíma. Á þetta
má gjarnan minna, þegar must-
erisdýrkunin sýnist vera að fær-
ast svo mjög í aukana í höfuð-
stað þessa lands og raunar víð-
ar á hinum stærri stöðum.
Og eitt enn, sem vert er að
minna á, þegar hátíð friðarins
gengur í garð: Það er rangur og
röklaus hugsunarháttur, að
kirkja hvers lands eigi að vera
„þjóðleg" stofnun, með „þjóð-
ernis“ sjónarmið í starfi sínu.
Öllum öðrum stofnunum fremur
á kirkjan að vera alþjóðleg
stofnun, sem engin tillit tekur
til þjóðerna eða landamæra. Hún
á aldrei að blessa vopn eða her-
fána neinnar sérstakrar þjóðar
til sigurs gegn annari. Svo lengi,
sem hún gerir það, er „jólafriðn.
um“ illa borgið.
Læknamál í Skagaíírði
Auklii j^arðrækt
Útdráttur úr erindi Unnsteins Ólaissonar
skólastjóra garðyrkjuskólans
Merkileg tíðindi hafa gerzt
nú undanfarið í heilbrigðismál-
um Skagfirðinga. Héraðið vant-
ar héraðslækni. Óviðkomandi
menn i Reykjavík hafa reynt
að hrifsa í hendur sér yfirráð
um málefni, sem alls ekki
snerta þá heldur héraðsbúa og
stjórn landsins.
Jónas Kristjánsson héraðs-
læknir Skagfirðinga er 68 ára
að aldri. Hann bað um lausn í
lok yfirstandandi árs og flytur
þá til Reykjavíkur. Allmargir
læknar sóttu um héraðið. Einn
af þeim yngstu var Úlfar sonur
Þórðar Sveinssonar á Kleppi,
tiltölulega ungur maður, sem
nú stundar fxamhaldsnám í
Kaupmannahöfn. Hann hafði
verið um stund læknir Skag-
firðinga, þegar Jónas Krist-
jánsson var erlendis. Héraðs-
búum hafði fallið vel við hann
og kusu að fá hann öðrum
fremur. Þeir snéru sér til land-
læknis og ríkisstjórnarinnar og
báðu um, að héraðið yrði veitt
þeim manninum, er þeir trúðu
bezt. Um 1000 manns stóðu að
þessari bæn til ríkisstjórnar-
innar. í þeim hóp voru leiðandi
menn úr öllum flokkum í hér-
aðinu. Einna fremstur í fylk-
ingu þeirra, sem báðu um hinn
unga lækni, var einn af for-
ustumönnum Mbl.manna í
Skagafirði, Sigurður sýslumað-
ur frá Vigur.
Vilmundur landlæknir tók
ekki til greina beiðni héraðs-
búa, en mælti með Torfa
Bjarnasyni á Hvammstanga.
Skúli Guðmundsson tók vel í
málaleitan fólksins. Hann hafði
heyrt, að Úlfar myndi ef til vill
ekki vilja hætta við framhalds-
nám sitt erlendis og símaðí
bessvegna tíl hans loftleiðis.
Úlfar kvaðst albúinn að koma
til Skagfirðinga. Ráðherrann
gekk þá frá veitingabréfi með
undirskrift sinni og sendi það
áleiðis til að fá undirskrift kon-
ungs.
En meðan þetta gerðist tók
fámenn „klíka“ í Reykjavík að
sér að ljúka málinu fyrir hönd
æðsta embættismanns landsins,
konunginn. Stjórnin í stéttarfé-
lagi lækna í Reykjavík taldi sig
hafa rétt til að banna Úlfari að
vinna sem lækni í Skagafirði.
Úlfar beygði sig fyrir ofbeldi
hinna eldri félagsbræðra og
símaði til ráðherrans, að hann
tæki umsókn sína aftur, og mun
hafa greint rétt frá málavöxt-
um.
Þegar fréttir bárust til Skaga-
fjarðar um ofbeldi óviðkomandi
fólks í Reykjavík brauzt út al-
menn gremja í héraðinu. Odd-
vitanum á Sauðárkróki, Friðriki
Hansen, var falið að eiga símtal
við Úlfar. Gerði hann það, en
fékk aðeins staðfesting á þeirri
frétt, að lækninum þótti sér ger
vinsemd og sóml af Skagfirðing-
um með yfirlýstu trausti þeirra.
Hann hafði ætlað að koma, en
Rvíkur-læknar bannað honum.
Varð nú ókyrrð mikil í héraðinu
og þótti Skagfirðingum, sem
von var, að þeim væri ger sví-
virðing eigi alllítil, og óafsak-
anleg hlutsemi um þeirra mál.
Var nú krafa þeirra, að fá lækni
sem þeir veldu sér sjálfir. Kom
til orða að fá heldur útlendan
mann, en að þola slettirekuskap
þeirra, sem þrengdu að kosti
þeirra. Báðu þeir Jónas Krist-
jánsson að vera lækni þeirra
enn um stund, nokkrar vikur,
meðan verið væri að leitast fyrir
að fá lækni sem væri að skapi
héraðsbúa. Jónas neitaði þessari
síðustu bæn Skagfirðinga, og
lýkur þannig skiptum við hér-
aðsbúa á þann hátt, að þeir
hafa valið sér betra hlutskipti.
Að vonum hefir það aukið á
gremju Skagfirðinga, er þeim
var í einu meinað að hafa skoð-
un um hver ætti að vera þeirra
heilsuvörður, en á hinn bóginn
talið að stjórn læknafélagsins
hafi viljað koma þangað í emb-
ætti manni úr Reykjavík, sem
einna minnst hefir að gera þar.
Læknar þeir, sem hefja nú
þessa árás á Skagfirðinga, hafa
miðlungi góða aðstöðu. Þeir
hafa allir komizt gegnum skóla-
nám með styrkjum og ókeypis
kennslu, sem Skagfirðingar og
aðrir vinnandi menn í landinu
hafa borgað. Að loknu námi
hafa þeir ekki viljað leggja á sig
að vera starfandi í byggðum
landsins, heldur hreiðrað um sig
í Reykjavík, með háu taxta-
kaupi. Viðtalið stundum selt
sjúklingi 10 kr. í hvert sinn.
Þegar stofnað var sjúkrasamlag
í Reykjavík kúgaði félag þeirra
fram verðskrá, sem gefur meðal
læknum frá 10—15 þús. kr. frá
sjúkrasamlaginu einu, en þeim
sem meiri þykja menn fyrir sér
allt að 30 þús. kr.
Mikið af þessum tekjum
sjúkrasamlagsins kemur beint
úr ríkissjóðl. Og þeir sjúkling-
ar, sem þar eiga hlut að máli,
mega með stuttu millibili velja
sér sjálfir lækna úr hópi þeirra
sem heima eiga í bænum. En
þegar hérað með 4000 íbúum
skiptir um lækni, eftir að hafa
haft sama mann í aldarfjórð-
ung, þá koma læknar úr höfuð-
staðnum, sem alla sína náms-
tíð hafa verið styrkþegar ís-
lenzkra borgara, og á fullorð-
insárunum talið sér sæmilegt
að hafa fyrir starf við veikindi
allt að því tífaldar tekjur
venjulegra verkamanna, og
beita gerræðisfullu, löglausu og
óafsakanlegu ofbeldi við sam-
landa sína, sem ekki hafa brot-
ið af sér við mannfélagið með
öðru en því að láta í ljós þá
ósk, að þeir megi, einu sinni á
aldarfjórðungi segja til hvaða
mann þeir vilji hafa til að
sinna sjúkum og þjáðum í
byggðinni.
Skúli Guðmundsson mun
hafa fullan hug á að sýna
Skagfirðingum þá kurteisi og
Fræðslustarfsemi sú í Reykja.
vík, er Lúðvig Guðmundsson
veitir forstöðu og frá var skýrt í
Tímanum nýlega, hófst fyrir
nokkrum dögum. Hefir L. G.
flutt þar nokkur erindi fyrir
æskumönnum og eitt erindi fyrir
almenning, um vinnuskólana og
framtíð þjóðarinnar. Sýndi hann
þá einnig kvikmynd af starfi
vinnuskólans að Kolviðarhóli s.l.
sumar.
í síðustu viku flutti þar Unn-
steinn Ólafsson, garðyrkjufræð-
ingur, erindi um garðrækt og
framtíðarmöguleika hennar hér
á landi. Skömmu síðar flutti U.
Ól. annað erindi sitt og fjallaði
það um kartöflurækt. Nú um
áramótin fer hann austur að
Reykjum í Ölfusi og tekur þar
við stjórn hins nýja garðyrkju-
skóla.
Þessi erindi U. Ólafssonar hafa
verið fróðleg mjög og athyglis-
verð. Hér verður þó aðeins hægt
að drepa á nokkur helztu atriði
fyrra erindisins.
Fjallaði erindið um garðrækt
almennt; rakti ræðumaður fyrst
sögu garðræktarinnar hér á
landi og með öðrum þjóðum.
Kvað hann fræðimenn telja lík-
ur benda til að garðræktin væri
eldri en önnur jarðrækt. Kín-
verjar stunduðu garðrækt mjög
snemma á öldum. Forn-Grikkir,
Egyptar og Rómverjar lögðu
mikla stund á garðrækt. Þykir
jafnvel sannað, að Egyptar hafi
notað heitt vatn til að hita upp
moldina. Heita vatnið leiddu þeir
gegnum jarðveginn eftir eirrör-
um, sem varðveizt hafa lítt
sködduð fram á þennan dag.
Á Norðurlöndum fer garðrækt_
ar lítt að gæta fyrr en eftir að
kristnin er þar komin á. Drýgst-
an þáttinn í útbreiðslu garð-
ræktar eiga þó klaustrin.
Hér á landi mun þegar í forn-
öld, m. a. í klaustrunum, hafa
verið nokkur garðrækt, enda þótt
fátt sé af því sagt. í fornsögum
er getið hvannagarða og lauka-
garða. Mun þar hafa verið rækt-
uð hvönn, grænlaukur og pípu-
velvild, sem þeir eiga skilið, en
á þessu stigi er erfitt að segja
fyrir hver málalok verði í þessu
tafli. Vel má vera að læknafé-
laginu takist að senda Skag-
firðingum sinn minnsta bróð-
ur, og telji það hæfa þeirri
byggð, þar sem Haugsnes og
Örlygsstaðir eru sögufræg ör-
nefni. En það mega Skagfirð-
ingar vita, að eins og þeir hafa
tekið upp mál sitt með festu og
framsýni, þá munu átök um
frelsi manna í hinum dreifðu
byggðum, ekki linna fyrr en því
fólki, sem þar býr, er tryggður
sá réttur með löggjöf og venj-
um, sem hæfir frjálsum mönn-
um í frjálsu landi. J. J.
laukur og ef til vill fleiri garð-
plöntur, t. d. grænkál. — — —
Garðrækt hefir átt erfitt upp-
dráttar hér á landi og enn stönd.
um við í þessum efnum langt að
baki öðrum menningarþjóðum.
Það er fyrst eftir að farið var að
nota jarðhita við ræktunina, að
verulegur og almennur áhugi
hefir vaknað hér. Og á þessum
árum hefir þekking manna á
garðrækt og neyzlu garðmetis
vaxið verulega, en þó er þar allt
enn á byrjunarskeiði. Og þrátt
fyrir aukna garðrækt hér, kaup-
um við árlega frá öðrum löndum
garðmeti og grænmeti fyrir of
fjár, og þrátt fyrir þetta allt er
neyzla garðmetis og grænmetis
hér á landi hlutfallslega miklu
minni en með nokkurri annari
menningarþjóð —
Enginn vafi er á því, að fæða
íslenzku þjóðarinnar er yfirleitt
allt of bætiefnasnauð. Stafar
það af of lítilli neyzlu græn-
metis. Má á það benda hér,
að ýmsir sjúkdómar, t. d. berkla.
veikin, legst þyngra á þá, sem
lifa á fæðu, sem er fátæk að
bætiefnum. Þetta atriði eitt ætti
að vera okkur nægileg hvöt til að
auka garðrækt hér á landi að
miklum mun. En auk bætiefna
fáum við úr grænmeti steinefni
þau, er líkaminn þarfnast, og
kolvetnin, en þau eru orkugjafi
líkamans. Kolvetnasamböndin
fáum við nú að mestu úr að-
keyptum fæðutegundum, t. d.
kornmat, mjöli, sykri o. fl.
En hér á landi ætti vel að vera
hægt að rækta svo mikið af
grænmeti og ávöxtum, að við
gætum stórlega takmarkað þessi
innkaup. Kartöflurnar gætu og
ættu að verða „brauðkorn" ís-
lenzku þjóðarinnar, ásamt ýmsu
grænmeti og heimaræktuðum á-
vöxtum.
Á því er enginn vafi, að garð-
rækt hér í landi á fyrir sér mjög
glæsilega framtíð. í hverunum
og fossunum er bundin feikna
orka, sem gæti hitað og lýst upp
mörg og mikil hverfi gróðurhúsa
og skapað þjóðinni ógrynni verð-
mæta. Það leikur á því enginn
vafi, að slík ræktun er réttmæt
frá fjárhagslegu sjónarmiði. Ná_
grannaþjóðir okkar auka við
gróðurhús sín frá ári til árs og
verða þær þó að kaupa kol til
þess að hita þau upp, en út-
gjöldin við kolakaupin eru nál.
50% af öllum rekstrarkostnaði
þeirra. Eftir þessu ætti að vera
helmingi ódýrara að starfrækja
gróðurhús hér á landi. Að vísu
er það nú ekki svo enn sem kom_
ið er, og liggja til þess ýmsar
aðrar orsakir. En þess má vænta,
að svo geti orðið í framtíðinni,
þegar fengin er meiri reynsla og
þekking á þessum málum.
Með skipulögðu samstarfi
| gróðurhúsa og garð- eða úti-
ræktunar, má skapa stórkostlega
aukna möguleika til hagnýtingar
á ræktanlegu landi hér.
Veturnir hér eru langir og
kaldir, en sumurin stutt og svöl.
Vaxtartími plantanna er því
mjög stuttur og miklu styttri en
i nágrannalöndunum fyrir sunn
an okkur. En við getum lengt
vaxtartímann mjög mikið með
því að sá til garðplantanna í
gróðurhúsi síðari hluta vetrar og
ala þær þar upp, en flytja þær
síðan út í garða þegar vorar.
Stærsta sporið í þá átt að auka
garðræktina og gera hana eins
almenna og vera ber, er að koma
upp gróðurhúsum, einu eða fleir-
um, í hverju héraði landsins.
Gróðurhús þessi, — eða uppeld-
isstöðvar fyrir garðplöntur, —
ætti helzt að vera félagseign
bænda. Þessar stöðvar væri
sjálfsagt að reisa þar, sem jarð-
hiti er nægur, eða gnægð ódýrr-
ar raforku til hitunar. Frá stöðv-
um þessum ætti almenningur á
hverju vori að geta fengið keypt
við vægu verði heilbrigðar, góðar
garðplöntur. Slíkar stöðvar þarf
einnig að reisa í nágrenni bæj-
anna.-----
Garðrækt hefir aukizt mjög
mikið hér í Reykjavík. Getur hún
þó aukizt hér mikið ennþá. Bæj-
arlandið er allt of dýrt til þess
að hér sé stunduð grasrækt. Ef
öll þau svæði hér, sem nú eru
tún, ásamt öðru ræktanlegu
landi í nágrenni bæjarins, yrði
breytt í garða, myndu bæjarbúar
fá nægileg garðstæði. Mundi það
hafa hina mestu þýðingu fyrir
bæinn og afkomu bæjarbúa og
heilbrigði þeirra. Reykjavík hefir
skilyrði til þess að verða garða-
borg. —
Með almennt aukinni garð-
rækt hér á landi skapast örugg-
ari framtíð fyrir alla þjóðina, t.
d. ef styrjöld brýzt út og sam-
gönguleiðir við umheiminn lok-
ast. Aukning garðræktarinnar er
því bæði fjárhagslegt hags-
munamál alþjóðar og einnig
sjálfstæðismál.
Hér á landi eru margar starf-
lausar hendur, sem bæði ættu
og gætu unnið að aukinni fram-
leiðslu, t. d. garðrækt. En á þau
svið ætti að stefna mörgum, sem
nú hafa ekkert eða of lítið að
gera. —
í garðræktarmálum okkar á að
stefna að því, að sérhver fjöl-
skylda, í borg eða sveit, — eign-
ist sinn garð, er heimilismenn
sjálfir annist og hirði um. Mun
það hafa hina mestu uppeldis-
legu þýðingu fyrir börnin og
æskumennina, — auk allra
þeirra kosta annara, er áður
hafa verið nefndir.
Umhverfi allt of margra ís-
lenzkra heimila er nú þannig, að
tæpast má telja samboðið menn-
ingarþjóð. Hirðuleysi, smekk-
leysi og óþrifnaður eru þar of
víða ráðandi. Þetta þarf að
breytast. Smekklegir skrúðgarð.
ar og vel hirtir matjurtagarðaf
eiga að prýða hvert heimili
landsins.
Bjarni í Hólmí
Francis H. Stevens:
Þetta er lauslega þýtt á-
grip úr grein í stórblaðinu
„WINNIPEG FREE PRESS“
11. nóv. s. I. eftir Francis
H. Stevens, hinn víðförla
fréttaritara blaðsins, er hér
var á ferð í haust. Greinar
Mr. Stevens hafa birzt í
Free Press á hverjum degi
í þrjár vikur samfleytt með
vel völdum myndum og afar
lofsamlegum orðum um
land og þjóð.
Merkur sonur fslands er jarð-
aður í túninu við bóndabæ einn
um 200 mílur austur af Reykja-
vík.
Hér á hann að hvíla meðal
rlls þess, sem hann elskaði —
hér starfaði hann mikið og hér
yfirsteig hann menntunarskort
og skapaði hinum dreifðu
bændabýlum skilyrði til að nota
raforkuna.
Bjarni Runólfsson, sjálf-
menntaður rafmagnsfræðingur
og bóndi, varð aðeins 47 ára
gamall, en kröftum sínum hafði
hann ofboðið með of löngum
og ströngum vinnutíma árum
saman.
Fyrir hans tllstilli er vatns-
orkan beizluð og hin dreifðu
býli á þessu strjálbyggða landi
nota nú raforku til ljósa, mat-
reiðslu o. fl.
Mér var sagt, að vinnu sína
hefði hann selt við mjög sann-
gjörnu verði. En náttúruöflin
og maðurinn unnu þannig sam-
an að orkuframleiðslu úr fjalla-
lækjunum við langhlíðabæina,
að aðkomumanni finnst að þar
muni síðan skáldlegar minning-
ar um Bjarna blandast um
aldír alda víð vatnanið og regn-
bogaljómaðan lækjafossúða.
Ég var rétt að skoða verk-
stæðið hans, og tækin, sem ná
orku úr hinni straumhörðu
Skaftá, og svo þennan sérkenni-
lega íslenzka bóndabæ ásamt
umhverfi sínu. Þarna á hóln-
um fyrir ofan húsið er gröfin
og utan um hana er girðing,
svo að féð bíti ekki af henni
grasið, en mér finnst Bjarni
ekki vera þar, heldur í vinnu-
stofunni, þar sem verkfærin
hans liggja nú ónotuð.
Þarna í verkstæðinu sá ég
túrbínu, fyrstu túrbínuna hans,
sem hann smíðaði bókstaflega á
knjánum á sér með heimatil-
búnum verkfærum. Þessum
smíðum helgaði hann krafta
sína eins og myndhöggvararnir
forðum, er þeir skópu líkneskin.
Spaðarnir á þessari fyrstu túr-
bínu eru nú ryðgaðir, en þeir
hafa til að bera hina óhefluðu
fegurð þeirra hluta, sem skap-
aðir eru af mannlegum höndum,
auðsjáanlega heimatilbúnir, en
hlutföllin. hárrétt. Mér finnst,
að þessir hlutir ætti að geym-
ast á safni.
Fyrir arðinn af vinnu sinni
hafði Bjarni keypt nýjar vélar,
og með þeim smíðað rafstöð
fyrir Hólm.
Hér vil ég vekja athygli á því
að íslendingar ávarpa hvorn
annan 'með skírnarnafni. Þetta
er landssiður, en alls ekki nær-
göngult. Á vél, sem hann hafði
smíðað var eirplata með nafn-
inu „Bjarni & Co.“ í þessu var
ekkert ósamræmi.
Tveimur piltum úr sveitinni
hafði Bjarni Runólfsson kennt
rafvirkjun. Annar þeirra var
mjög eftirtektarverður, magur,
toginleitur, með þykkt svart hár,
hann bar svip hins sanna verk-
fræðings, en einstæðingslegur
var hann i skugganum, sem
dauðinn hafði varpað yfir verk-
stæðið. Það var líka óvíst hvað
við tæki, því að Bjarni hafði
einnig mikla hæfileika til að
stjórna, og í bili að minnsta
kosti virtist helzt allt tapað.
Ekkja Bjarna tók á móti okk-
ur í bæjardyrunum. Hún var
mjög alvörubúin, en þureygð, og
bar það þó með sér, að hafa orð-
ið fyrir miklu áfalli. Manninn
sinn hefir hún jarðað í túninu
og á sínum tíma mun hún einnig
hvíla þar. Þau höfðu verið gift 1
17 ár, og voru barnlaus.
Undanfarið hafði Bjarni unn_
ið af enn meira kappi en vant
var. Alltaf logaði brennandi á-
huginn á að raflýsa hina ís-
lenzku sveitabæ, og stytta þann_
ig hin löngu vetrarkvöld. Löngu
eftir að aðrir gengu til hvíldar
smíðáði Bjarni, og þá oft vanda-
sömustu hlutina í einhverja vél-
ina.
Ekkjan sagði okkur, að kvöld
eitt í vikunni sem leið, hefði
maður hennar haft höfuöverk,
er hann fór í rúmið. Hann gat
ekki sofið, fannst heitt, og gekk
út að glugganum til að kæla sig,
en hné þá niður, hafði fengið
heilablóðfall. Dauðann bar fljótt
að — hann var honum náðugur.
Valgerður Helgadóttir var
önnum kafin þegar við komum,
því að nú þurfti að búa sig undir
veturinn, salta kjöt, búa til slát-
ur og svíða svið, en strax bar hún
vel á borð fyrir okkur kaffi og
margskonar brauð. Síðan drakk
með okkur bróðir hennar, er
þarna var henni til aðstoðar.
Bróðir Valgerðar sagði okkur
frá því, hvernig Bjarni hafði sem
unglingur 1913 fengið fyrstu
hugmynd sína um að beizla
vatnsorku, er hann hjálpaði
verkfræðing til að koma fyrir
rafstöð hjá bónda, er síðar varð
tengdafaðir hans. Þessi reynsla
fyllti unglinginn eldlegum á_
huga.
Ef mögulegt var að beizla foss_
inn hj á þessum bæ og láta hann
vinna á við marga menn og
hesta, því mátti þá ekki gjöra
slíkt hið sama við alla fossa á
íslandi? Bjarni spurði ekki út í
bláinn heldur leysti gátuna —
hann, sem aldrei hafði í skóla
komið.
Við gengum niður að læknum,
þar sem rafstöðin söng sitt sér-
staka lag. Stöðin framleiðir 30
hesta afl, og vatnið til þess er
leitt um pípu ofar úr læknum.
Bjarni byggði alltaf þannig, að
fegurð fossanna hélzt óskert.
Þegar við vorum ferðbúnir, bað
ég ekkju Bjarna um leyfi til að
hafa á brott með mér mynd af
þeim hjónunum, er þarna stóð á
hillu. Ég óttaðíst, að hún myndi
ekki gefa samþykki sitt, en þá
leit hún til mín eins og henni
þætti vænt um að verða við bón
minni. Þögul og alvarleg stóð
hún á fætur og rétti mér mýnd-
ina. Ég bauðst til að skila henni
aftur er blaðið (Free Press) væri
búið að prenta eftir henni, en
hún sagði þá — „Þér megið eiga
hana ef þér viljið, ég á aðra.“
Siðan leit hún fljótt undan.
Myndina met ég dýrt, og vil
sjálfur eiga, eftir að Free Press
hefir birt hana.
Elísabet Jensen-Brand
þýddl.