Tíminn - 07.01.1939, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1 D.
Sími: 2323.
23. árg.
Reykjavík, laugardagmn 7. janúar 1939
3. blað
Útsvörín í Reykjavík hafa
þrefaldazt á 10 árum
Árið 1929 voru pau 1.629 pús. kr.
en nú eru pau áætluð 4.630 pús. -
í blöðum Sjálfstæðis-
manna er því jafnan hald-
ið fram, að flokkur þeirra sé
andvígur miklum álögum á
skattþegnana. — Hvernig
flokkurinn fylgir þessu í
verki má gleggst marka á
stjórn hans á Reykjavíkur-
bæ.
Flokkurinn hefir stjórnað
bænum um margra ára skeið.
Árleg upphæð útsvaranna ætti
að gefa nokkra hugmynd um,
hversu flokkurinn fylgir fram-
angreindri stefnu sinni.
Síðan 1929 hafa útsvörin ver-
ið samkvæmt bæj arreikningum
sem hér segir:
1929 1.629.303 kr.
1930 2.033.295 —
1931 2.455.685 —
1932 2.114.128 —
1933 2.428.064 —
1934 2.546.848 —
1935 3.221.699 —
1936 3.855.462 —
1937 4.314.956 —
1938 4.228.520 —(áætl.)
1939 4.629.910 —(áætl.)
Engar niðurstöðutölur liggja
enn fyrir um innheimt útsvör á
síðastl. ári og er því miðað við
fjárhagsáætlunina fyrir það ár.
Tölurnar fyrir 1938 og 1939 eru
báðar 90 þús. kr. lægri en þær
voru taldar í seinasta blaði, því
þá hafði hluti bæjarins af
tekjuskatti verið talinn með.
Eins og framangreind skýrsla
ber með sér, hafa útsvörin
hækkað á þessu tímabili úr
Fimmtugur
1.629 þús. í 4.630 þús. kr. eða h.
u. b. þrefaldast.
Um þetta væri kannske ekki
mikið að segja, ef gjaldþol bæj-
armanna hefði vaxið að sama
skapi á þessu timabili. En því
er síður en svo til að dreifa, því
það er almennt kunnugt, að
aðalatvinnuvegi bæjarins, sjáv-
arútveginum, hefir stórhnignað
á þessum árum, sökum mark-
aðsvandræða og aflaleysis. En
hann er vitanlega aðalundir-
staðan undir greiðslugetu gjald-
þegnanna.
Meiri málsbætur væru líka
líka fyrir hendi, ef útgjöld
bæjarins, sem krefjast þessara
miklu álaga, hefðu hækkað af
óviðráðanlegum ástæðum. Eins
og viðurkennt er í aðalblaði
Sjálfstæðisflokksins, er kostn-
aðurinn við fátækraframfærsl-
una orðinn um helmingur bæj-
argjaldanna. Og blaðið viður-
kennir jafnframt 24. maí síð-
astliðinn, að með því að skipta
um stjórn á fátækramálunum
og fela hana einum manni,
mætti ná verulegum sparnaði.
Þessi játning aðalmálgagns
bæjarstjórnarmeirihlutans sýn-
ir bezt, að sá útgjaldaliður
bæjarins, sem mest hefir vaxið
á undanförnum árum, hefir að
verulegu leyti aukizt sökum
þess, að ekki hefir verið gætt
nægilegrar hagsýni, því meira
tillit hefir verið tekið til at-
kvæða þurfamanna en gjaldþols
bæjarins og skattþegnanna.
Þessi reynsla sýnir bezt,
hversu hörmulega íhaldið efnir
loforð sín í verki og lítið mark
er á þeim ummælum þess tak-
andi, að hægt sé að treysta því
til gætilegrar og farsællar fjár-
málastjórnar. Og hin mikla
hækkun útsvaranna nú ætti að
vera gj aldþegnunum í öllum
flokkum næg hvatning til þess
að knýja íhaldsmeirihlutann til
þess að koma betri stjórn og
bættu fyrirkomulagi á fátækra-
framfærsluna.
Vínnubrögð
verðlagsneíndar
Tíminn hefir átt viðtal við
Guðjón F. Teitsson, form. verð-
lagsnefndar, vegna skrifa þeirra,
sem verið hafa í Mbi. og Alþbl.
undanfarna daga. Fara upplýs-
ingar hans hér á eftir:
— Verðlagsnefnd hefir að
undanförnu unnið að því að
kynna sér verzlunarálagningu á
vefnaðarvörum, byggingarvörum
og búsáhöldum, sem verzlað er
með hér á landi í heildsölu eða
smásölu. Hefir öllum, sem verzla
með þessar vörur, verið gert að
skyldu, að senda nefndinni á
þar til gerðum eyðublöðum,
skýrslur um álagningu sína.
Til frekari hliðsjónar hefir
nefndin ennfremur óskað, að
verzlanir sendu henni ýmsar
aðrar upplýsingar og gögn, svo
sem rekstursreikninga fyrir síð-
asta reikningsár, sem upp hefir
verið gert o. s. frv.
Yfirleitt hefir ofangreindri
starfsaðferð verðlagsnefndar
verið vel tekið, og hefir fjöldinn
af verzlunum þegar sent nefnd-
inni umbeðnar skýrslur og gögn.
Þó vantar enn allmikið á, að full
skil hafi verið gerð, bæði í Rvík
og úti á landi. Má það og teljast
eðlilegt, að skil utan af landi
hafi gengið nokkru lakar vegna
samgönguerfiðleika um þetta
leyti árs. Tel ég að vænta megi,
að næstum allar þær skýrslur
og gögn, komi inn fyrir næstu
mánaðamót, enda hefir nefndin
nú samþykkt að leggja til við
lögreglustjóra að beita dagsekt-
um, ef skil eru ekki gerð.
Eg hefi hvergi orðið var við
neinn verulegan mótþróa um að
gefa verðlagsnefnd upplýsingar,
nema ef vera skyldi það, að
stórkaupmenn í Reykjavík hafa
færzt undan að láta nefndinni
í té rekstursreikninga sína, og
borið ýmsu við.
Enn hefir þó ekki komið til
endanlegs áreksturs milli nefnd-
arinnar og stórkaupmannanna
í Reykjavík út af þessu, þar eð
þeir munu hafa litið svo á,aðþeir
hefðu frest til að skila nefndum
reikningum, þar til nefndin tæki
ákvörðun um að dagsektum
skyldi beitt. Og sú ákvörðun var
ekki tekin fyrr en á fundi nefnd-
arinnar í fyrrakvöld. Kemur því
(Frarrih. á 4. síðu)
Utanríkismálín sett í öndvegi
Roosevelt undirbýr næstu forsetakosningar
Það er sagt um Roosevelt for-
seta, að hann hafi eftir hverjar
kosningar komið með ný mál og
stefnuskrá til að undirbúa þær
næstu.
Eftir forsetakosningarnar 1932
kom hann í framkvæmd marg-
háttaðri félagsmálalöggjöf og
endurbótum á bankastarfsem-
inni. Andstæðingar hans töldu
félagsmálalöggjöfina mjög rót-
tæka, en raunverulega var hún
í mörgum efnum afturhalds-
samari en svipuð löggjöf í Eng-
landi og á Norðurlöndum. Þess-
ar framkvæmdir uku fylgi hans
við landstjóra- og þingkosning-
arnar 1934. Eftir þær kosning-
ar kom Roosevelt með NRA og
AAA, en svo nefnast lög þau,
sem þá voru sett til að koma
bættu skipulagi á iðnaðinn og
landbúnaðinn. Hæstiréttur úr-
skurðaði síðar iðnaðarlögin
(NRA) ógild, en ekki landbún-
aðarlögin. Á þessu tímabili voru
einnig sett Wagnerlögin, sem
tryggja verklýðsfélögunum rétt
sem samningsaðila, og lög um
ellitryggingar. Þessi lög eru enn
í fullu gildi og þó mikill styr
stæði í fyrstu um þau og félags-
málalögin, sem áður eru nefnd,
hafa þau nú unnið sér þá við-
urkenningu, að talið er víst að
þau myndi vera látin gilda á-
fram með litlum breytingum,
þótt andstæðingar Roosevelts
kæmu til valda. En þau hafa
stóraukið ríkisútgjöld Banda-
ríkjanna, því í þeim felast ým-
iskonar styrkir til atvinnuveg-
anna, einkum landbúnaðarins,
og mikil framlög vegna at-
vinnuleysisins.
Þessi löggjafarstarfsemi
Roosevelts veitti honum glæsi-
legan sigur í forsetakosningun-
um 1936. En með þá stefnuskrá,
sem hann birti þjóðinni, að
þeim loknum, hefir honum
gengið miður. Þingið stöðvaði
bæði lög hans um breytingu á
hæstarétti og lög um aukið vald
sambandsstj órnarinnar yfir sér-
málefnum hinna einstöku ríkja.
Þingið felldi einnig ýms lög frá
honum um framkvæmdir inn-
anlands, þar sem því þótti
hann ganga of langt í auknum
útgjöldum fyrir ríkið. Ásamt
nokkrum örðugleikum atvinnu-
A. KROSSGÖTTJM
Styrkur til vélbátabygginga. — Fyrirkomulag styrkveitinganna. — Fjárhags-
áætlun Siglufjarðarkaupstaðar. — Húsnæði fyrir skrifstofur Rvíkurbæjar. —
------- Úr Ölfusi. — Aflabrögð við ísafjarðardjúp. -
Bernharð Stefánsson.
Bernharð Stefánsson alþingis-
maður er fimmtugur á morgun,
8. janúar. Hann er fæddur að
Þverá í Öxnadal. Voru foreldrar
hans Þorbjörg Friðriksdóttir frá
Syðra-Gili og Stefán Bergsson
bóndi á Rauðalæk á Þelamörk.
Bernharð fór ungur til náms í
Flensborgarskóla og varð síðan
kennari nyrðra um langt árabil,
oddviti sveitar sinnar, sýslu-
nefndarmaður og í stjórn Kaup-
félags Eyfirðinga. Árið 1923 kusu
Eyfirðingar hann á þing ásamt
Einari á Eyrarlandi. Hafa þeir
jafnan siðan verið endurkosnir
með miklum meirahluta at-
kvæða. Þegar útbú Búnaðar-
bankans var stofnað nyrðra var
Bernharði falin forstaða þess.
Bernharð hefir beitt sér fyrir
mörgum framfaramálum seinni
ára, átt sæti í milliþinganefnd-
um og leyst þar mikilsvert starf
af hendi.
Bernharð er kvæntur Hrefnu
Guðmundsdóttur frá Þúfnavöll-
um í Eyjafirði.
Akvarðanir hafa verið teknar um
það, hverjir hljóta skuli styrk þann,
sem veita skal til smíða á fiskibátum
á þessu ári, og hafa styrkirnir komið
í hlut eftirtalinna: Hreppsnefnd Akra-
nesshrepps fær styrk til smíða á 50
smálesta bát, Samvinnuútgerðarfélag
Keflavíkur til smíða á 50 smálesta
bát, Útgerðarfélag Siglufjarðar 60 smá-
lesta, Sigurður Ágústsson í Stykkis-
hólmi 60—100 smál., Stefán og Þór
Péturssynir í Húsavík 18 smál., Sjó-
mannafélag Hafnarfjarðar til tveggja
báta 24 smál., Valtýr Þorsteinsson í
Rauðavík við Eyjafjörð 30 smál., Þor-
leifur Þorleifsson í Dalvík 24 smál.,
GÚðjón Ágústsson í Grenivík við Eyja-
fjörð 12 smál., Garðar Ólafsson í Hrís-
ey 24 smál., Sveinlaugur Helgason á
Seyðisfirðl 24 smál., Jón Guðjónsson
á Eyrarbakka 15 smál., Þorbergur Guð-
mundsson á Jaðri í Garði 24 smál.,
Jóhannes Jónsson á Gauksstöðum í
Garði til smíða á 24 smálesta bát,
Jóakim Pálsson í Hnífsdal 15 smál.,
Finnbogi Guðmundsson í Bolungarvík
4 smál., Samvinnufélag sjómanna á
Sandi til þriggja báta 5 smál., félagið
Njörður á ísafirði til tveggja báta 4
smál., Muninn á ísafirði 24 smál.,
Auk þessa hefir verið veittur styrkur
til smíða á sex opnum vélbátum,
þriggja við Húnaflóa, eins á Hofsósi.
eins í Flatey á Skjálfanda, eins í Borg-
arfirði eystra.
r r r
Samtals nema styrkveitingarnar 200
þúsundum króna. Styrkurinn til báta
yfir 50 smálestir að stærð nemur 25%
af byggingarverðinu, en þó aldrei
meira en 25 þúsundum króna á bát.
Er við það miðað, að rúmlestin kosti
1400 með vél og öllu tilheyrandi. Styrk-
urinn til smærri bátanna nemi 23%
og er áætlað að rúmlestin kosti 1500
krónur. Smíði opnu vélbátanna er
styrkt með 400 krónum á bát. Alls
bárust umsóknir um styrk til smíði
115 báta frá 97 aðilum. Hinn veitti
styrkur nær til 27 báta.
r r r
Afgreiðslu f járhagsáætlunarinnar fyr-
ir Siglufjarðarkaupstað á þessu ári er
nýlokið. Útgjöldin eru áætluð rnn 600
þús. kr. Hæstu útgjaldaliðirnir eru til
atvinnubóta 69 þús. kr., fátækrafram-
færslu 67 þús. kr. og elli- og ör-
orkubóta 46 þús. kr. Hæsti tekjuliður-
inn eru útsvör 215 þús. kr. og er það
46 þús. kr. meira en árið áður. Alþingi
hefir nýlega veitt bænum ýmsa nýja
tekjustofna t. d. fasteignaskatt og
skatt á ríkisverksmiðjurnar. Komm-
únistar og jafnaðarmenn stjórna bæn-
um nú í sameiningu. Bæjarstjórinn
er kommúnisti, og er líklegt, að jafn-
aðarmenn styðji hann áfram, Sam-
komulagið mun þó ekki vera gott,
en hvorugir þora að rjúfa það, af
ótta við nýjar bæjarstjórnarkosningar.
r r r
Bráðlega verður lokið byggingu stór-
hýsis hafnarsjóðs Reykjavíkurhafnar
við höfnina. Eru í því húsi miklar vöru-
geymslur og einnig mikið skrifstofu-
húsnæði. Sigurður Jónasson bar fram
tillögu um það á seinasta bæjarstjóm-
arfundi, að skrifstofur bæjarins skyldu
á þessu ári fluttar í skrifstofuhúsnæðið
í hafnarbyggingunni. Taldi hann hús-
næði það, sem skrifstofur bæjarins nú
leigðu, óviðunandi. Jón Axel Pétursson
vildi láta Reykjavíkurbæ ráðast strax
í byggingu ráðhúss fyrir 400 þúsund
krónur. Ýmsir fulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins virtust vera því meðmæltir,
að flytja bæjarskrifstofurnar 1 Hafnar-
húsið, og samþykkti bæjarstjórnin til-
lögu frá einum þeirra um að vísa mál-
inu til bæjarráðs í því skyni að athuga,
hvort eigi væri rétt að flytja skrifstof-
urnar í Hafnarhúsið á næsta hausti.
r r r
Framsóknarfélögin í ölfusi héldu
skemmtun í gærkvöldi. Sóttu hana um
100 manns og fór hún hið bezta fram.
Ræður fluttu alþingismennimir Jónas
Jónsson, Jörundur Brynjólfsson og
Bjarni Bjarnason. Spiluð var Fram-
sóknarvist og síðan var sameiginleg
kaffidrykkja. Að síðustu var stiginn
dans.
r r r
Slæmar gæftir hafa verið við ísa-
fjarðardjúp nú framan af vetrinum og
hefir hlutur fiskimanna yfirleitt orðið
lítill. Þó líta flestir nokkuð björtum
CORDELL HULL,
utanríkisráöherra Bandaríkjanna.
lífsins, sem þó fóru minnkandi
síðara hluta ársins, varð þetta
til þess að fylgi demokrata
hrakaði talsvert í landsstjóra-
og þingkosningunum í haust.
Hingað til hefir Roosevelt
byggt stefnuskrár sínar og lög-
gjafarstarfsemi á innanrikis-
málunum. Honum hefir senni-
lega áunnizt meira í þeim efn-
um en nokkrum öðrum forseta
Bandaríkjanna. En úrslit sein-
ustu kosninga og andstaðan í
þinginu hefir sýnt honum, að
þjóðin óskar nú eftir nokkurri
hvíld í þessum efnum.Þess vegna
var því spáð af mörgum eftir
kosningarnax í haust, að Roose-
velt myndi nú gera nokkurt hlé
á baráttu sinni innanlands og
snúa sér einkum að utanríkis-
málunum á þeim tveim árum,
sem eftir eru til forsetakosning-
anna. Á þann hátt myndi hon-
um takast betur að fylkja þjóð-
inni um sig og flokk sinn.
Þessir spádómar hafa nú
rætzt. Þingsetningarræðan, sem
Roosevelt flutti 4. þ. m., sker af
öll tvímæli um það.
Fyrir 2—3 árum hefði það
þótt ólíklegt, að hægt hefði ver-
ið að fylkja Bandaríkjamönnum
um aðra stefnu í utanríkismál-
um en hlutleysisstefnuna. En
þeir viðburðir í alþjóðamálum,
sem síðan hafa gerzt, hafa sýnt
þeim ótvírætt, að hún er röng.
Vaxandi yfirgangur Japana og
áróður Þjóðverja i Suður-Ame-
ríku hefir sannað þeim, að þeir
verða að hafa annað viðbúnað
en hlutleysið.
Roosevelt og ráðherrar hans
hafa undanfarið flutt margar
ræður um utanríkismálastefnu
stjórnarinnar. Þeir hafa haldið
því fram, að Ameríkumenn for-
dæmdu framferði Japana í
Kína, Gyðingaofsóknirnar í
Þýzkalandi og áróður Þjóðverja
erlendis. Vaxandi yfirráð þess
ara þjóða og hernaðarlegir
vinningar myndu bitna að
verulegu leyti á hagsmunum
Bandaríkjanna og þess vegna
yrðu þau að undirbúa sig strax
til að geta varið stjórnskipulag
sitt og hagsmuni. Þeir hafa því
lagt til að vígbúnaðurinn yrði
margfaldaður og Bandaríkin
vikju frekar frá hlutleysinu en
að það yrði til hagsbóta fyrir
einræðisríkin. í þingsetningar
ræðu Roosevelts kom þessi
stefna skýrt fram.
Þ e s s i utanrikismáíastefna
Roosevelts nýtur ekki aðeins
fylgis almennings í Bandaríkj
unum heldur einnig hinna
fornu andstæðinga hans, auð
mannanna. Margir þeirra eru
heimsveldis- og hernaðarsinnar.
Roosevelt er því auðveldara að
skapa atvinnu við hergagna
A víðavangi
Hinni vegsömuðu fjármála-
f o r s j ó n Sjálfstæðisflokksins
gengur enn illa að spara út-
gjöldin hjá bæjarsjóði Rvíkur.
Samkvæmt hinni nýju fjár-
hagsáætlun. bæjarins, eiga út-
svörin að hækka um 400 þús.
kr. á þessu ári, en auk þess
verða fasteignagjöld hækkuð
um 250 þús. kr. Engin tilraun
virðist vera til þess gerð af
hálfu hins ráðandi flokks að
draga úr útgjöldunum á nokk-
urn hátt. — Og vert er að vekja
athygli á því, að af þeim nál.
sjö miljónum króna, sem bæj-
arsjóði er ætlað að greiða á ár-
inu, er engu sem heitir varið
til arðberandi framkvæmda.
* * *
í haust var það játað af borg-
arstjóra, að lausaskuld bæjar-
sjóðs í Landsbankanum væri
komin yfir þrjár miljónir króna.
Og víst er um það, að síðan
hefir lausaskuld þessi fremur
farið vaxandi en minnkandi.
Auk þessa skuldar svo bæjar-
sjóður Sjúkrasamlaginu og
Byggingarsjóði verkamanna, og
nema þær skuldir mörgum
hundruðum þúsunda. Engin
grein er gerð fyrir því í sam-
bandi við fjárhagsáætlunina
hversu fara skuli með lausa-
skuldir þessar, og ekkert fé er
ætlað til afborgana af þeim.
* * *
Einstakt hneyksli má það
teljast, að f j árhagsáætlunin
skuli ekki vera lögð fram í bæj-
arstjórninni fyrr en eftir nýár.
Lasleiki borgarstjórans er þar
engin afsökun, því að auðvitað
á hinn ráðandi meirihluti, að
sjá svo um, að lögum og venjum
sé fylgt, þó að þessi starfsmaður
bæjarins forfallist. Eða hver
myndi telja það forsvaranlegt,
að fj árlagafrumvarp væri ekki
lagt fram á Alþingi, vegna þess
að fjármálaráðherrann væri
forfallaður Eins og nú standa
sakir, er bænum stjórnað án
fj árhagsáætlunar og greiðslur
allar úr bæjarsjóði án löglegrar
heimildar bæjarstjórnarinnar.
Það er svo sem allt á eina bók-
ina lært fyrir þeim vísu mönn-
um, sem með þessi mál fara.
Engin furða, þó að þeir bjóðist
til að bjarga fjármálum ríkisins
og sjálfstæði þjóðarinnar!
* * *
Vilhjálmur Stefánsson hefir
skýrt frá því, að í norðurhöf-
um hafi hann lifað eingöngu á
kjöti svo árum skipti. Frægir
læknar mótmæltu þessu, og
töldu slíkt óhugsandi, enda and-
stætt vísindalegri reynslu. Svar
Vilhjálms var einfalt. Hann
bauð læknadeildum nokkurra
þekktustu háskóla í Ameríku,
að hann skyldi lifa einangrað-
ur, undir eftirliti þeirTa i eitt
ár, og ekki neyta annars en
kjöts. Læknarnir gengu inn á
þetta. Eftir árið urðu þeir að
viðurkenna, að Vilhjálmur væri
a. m. k. eins heilbrigður og áð-
ur en tilraunin hófst. — Rétt
eftir að Vilhjálmur hafði verið
settur undir þetta eftirlit, kom
þekktur appelsínu-„læknir“ til
hans, og aðvaraði hann, —kvað
hann mundu deyja innan fárra
daga. Skýrði læknirinn frá þess-
ari heimsókn sinni í blöðunum.
Hvað segir appelsínu-„lækn-
irinn“ Jónas Sveinsson um
þetta?
* * *
Formaður Alþýðuflokksins,
Stefán Jóh. Stefánsson, ritar
áramótagrein í Alþýðublaðið 3.
þ. m. Hann ræðir þar m. a. bæj-
(Framhald á 2. síðu.)
augum til vetrarvertíðarinnar og von-
ast eftir sœmilegum afla, ef óstöðug og
stormasöm veðrátta verður ekki til
óvenjulegs baga. Hníga skoðanir fræði-
manna og spár gamalla og glöggra sjó-
manna um fiskigöngur yfirleitt til sömu
áttar, að vænta megi meiri fiskjar á
miðunum í vetur.
framleiðsluna en áveitur og
vegalagningar, því stærstu
skattgreiðendurnir vilja frekar
styrkja hana. Fleiri herskip,
flugvélar og hermenn auka líka
álit og traust á Bandaríkjun-
um og veita fjármálamönnum
þess óbeint sterkari aðstöðu.
Þeim er einnig ljóst, að t. d.
(Framh. á 4. síðu)