Tíminn - 17.01.1939, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
Edduhúsl, Llndargötu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
23. árg.
Reykjavík, þrlðjudag'iim 17. janúar 1939
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA,
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
Edduhúsi, Lindargötu 1D.
Sími: 2323.
Prentsmiöjan Edda h.I.
Símar: 394ð og 3720.
7. blað
Dómur hæstaréttar i
„mjólkurmálinu"
Ritstjórar íhaldsblaðanna og Sorstöðukonur
Husmæðrafél. dæmd til að greiða skaðabætur
f vetur hafa verið óvenjulega mitclar hörkur á meginlandi Evrópu. Á
mörgum stöðum í Mið-Evrópu hafa úlfar farið í ránsferðir heima á sveita-
býlin og gert mikinn usla. — Hér á myndinni sjást úlfar vera að ráðast á
hreindýr.
Rómarför Chamberlains
Hæstiréttur felldi í gær
dóm í mjólkurmálinu svo-
kallaða, sem Sveinbjörn
Högnason höfðaði f. h.
Mjólkursamsölunnar 1935
gegn ritstjórum Morgun-
blaðsins og Vísis og aðalfor-
kólfum Húsmæðrafélagsins,
þeim Ragnhildi Pétursdótt-
ur og Guðrúnu Jónasson.
Tilefni kærunnar var for-
ganga þessara aðila í hinu
kunna mjólkurverkfalli.
Dómur hæstaréttar og for-
sendur hans fyrir honum hljóða
á þessa leið:
„Aðaláfrýjendur (þ. e. þau
stefndu) hafa skotið máli þessu
hingað til réttarins með stefnu
16. marz 1937. Krefjast þeir að-
allega algerðrar sýknu, en til
AÐALFUNDUR
S. í. F.
Yfirlýsing millíþinga-
nefndarinnar í sjávar-
útvegsmálum
Framhalds-aðalfundur Sölu-
sambands ísl. fiskframleiðenda
fyrir árið 1938 hófst hér í bæn-
um í gær.
Var fundinum frestað í sept-
ember síðastl. fram yfir áramót.
Var það gert með tilliti til þess,
að fundurinn gæti fjallað um
hinar væntanlegu tillögur milli-
þinganefndarinnar í sjávarút-
vegsmálum. Jafnframt var
stj órnarkosningum f restað og
voru engar ástæður tilgreindar
fyrir þvi.
Á fundinum í gær skýrði
formaður S. í. F„ Magnús Sig-
urðsson bankastjóri, frá því, að
milliþinganefndin hefði svarað
fyrirspurn frá stjórn S. í. F. um
störf nefndarinnar með eftir-
farandi bréfi:
„Nefndarmenn eru allir sam-
mála um, að leggja til að gerð-
ar verði ráðstafanir, sem leiði til
verulegra kjarabóta fyrir stærri
og smærri útgerð. Innan nefnd-
arinnar hefir verið rætt allít-
arlega um leiðir til að ná þessu
marki, en ýmsum þeim ráð-
stöfunum, sem gera þarf, verður
eigi komið fram, nema með lög-
;gjöf.
Þar sem nefndin hefir ekki
lokið störfum, telur hún eigi
heppilegt að gera tillögur ein-
stakra nefndarmanna nú þeg-
ar heyrum kunnar“.
Ýmsir fundarmanna voru óá-
nægðir með þetta svar og vildu
ýmist að fundi yrði enn frest-
að eða láta samþykkja að eng-
inn fiskur yrði seldur fyrr en sú
lausn væri fengin, sem þeir
teldu viðunandi. Virtist m. a.
Jóhann Þ. Jósefsson og Gísli
vélstjóri helzt fallast á þá leið.
Kristján Einarsson taldi að
slíkt væri óhyggilegt, þar sem
það gæti varanlega spillt fyrir
sölu íslenzks fiskjar erlendis og
myndi aðeins verða til að hjálpa
erlendum keppinautum okkar.
Fundi lauk svo í gærkvöldi,
að ekkert var afráðið, en fram
var komin tillaga frá Jóni Auð-
un Jónssyni um að fresta fund-
inum enn á nýjan leik.
Umræður halda áfram kl. 2 e.
h. 1 dag.
vara, að dæmd skaðabótaupp-
hæð verði færð niður eftir mati
réttarins. Svo krefjast þeir og
málskostnaðar fyrir báðum rétt-
um, hvor krafan sem til greina
yrði tekin.
Gagnáfrýjandi hefir gagn-
áfrýjað málinu með stefnu 3.
júlí 1937 að fengnu áfrýjunar-
leyfi 28. júní s. á. Krefst hann
þess, að aðaláfrýjendur verði in
solidum dæmdir til að greiða
honum f. h. Mjólkursamsölunn-
ar kr. 5000,00 með 5% ársvöxtum
frá stefnudegi, 21. marz 1935, til
greiðsludags og málskostnað í
héraði og fyrir hæstarétti eftir
mati dómsins.
í sambandi við „boycott“ það,
(verkfall), sem Húsmæðrafélag
Reykjavíkur samþykkti að hefja
og hóf gegn Mjólkursamsölunni,
birti félagið áskorun til allra
húsmæðra hér í bænum um tak-
mörkun mjólkurkaupa. Veröur
að telja að félagið hafi með því
gengið lengra í aðgerðum sín-
um gagnvart Mjólkursamsölunni
en heimilt var. Þar eð meðáfrýj-
endur frúrnar Ragnhildur Pét-
ursdóttir og Guðrún Jónasson
voru í stjórn nefnds félags og
höfðu þar með forgöngu fyrir því
að ofangreindar áskoranir voru
birtar, má á það fallast, að þær
hafi orðið ábyrgar fyrir því tjóni,
sem Mjólkursamsalan kann að
hafa beðið vegna þessara að-
gerða þá hafa og ritstjórar þeir,
sem til ábyrgðar eru sóttir í máli
þessu, orðið samábyrgir nefnd-
um frúm með því að taka undir
áskoranir og kröfur húsmæðra-
félagsins og veita þeim gengi,
meðal annars með óheimilum
harðyrðum um Mjólkursamsöl-
una og forráðamenn hennar.
Upplýst er, að dregið hefir úr
mjólkursölu eftir að „boycottið"
hófst, og mun það hafa átt þátt
í því, að svo varð. En þar sem
(Framh. á 4. síðu)
Kristján Benediktsson bóndi í Eini-
holti í Mýrahreppi, skrifar ýms tíðindi
úr byggðarlagi sínu. í Mýrahreppi
eru til heimilis um 180 manns á
tuttugu og tveim bæjum. Samkvæmt
skattframtali er skuldlaus eign hrepps-
búa um 180 þúsundir króna, og skatt-
skyldar tekjur hreppsbúa hafa á und-
anförnum þremur árum numið 8800
krónum að meðaltali. Meira en helm-
ingur búenda í sveitinni hafa á síðari
árum reist sér íbúðarhús úr stein-
steypu og í ráðum er að reisa 4—5
ný íbúðarhús næsta sumar.
/ i r
Kartöflurækt er mikil í hreppnum
og annar stærsti atvinnuvegur bænd-
anna. Hjá sumum er kartöflusalan
jafnvel stærsti tekjuliðurinn. Mörg
heimili fá 50—100 tunnur af kartöflum
á ári og sum meira og sjálfur hefir
Kristján fengið þrjú síðastliðin haust
150 tunnur af kartöflum til jafnaðar
upp úr görðum sínum. Syðri hluti
hreppsins er sundurskorinn af jökul-
vötnum og á milli vatnanna eru víða
sendnir valllendishólar. Þar hafa flest-
ir sveitarmenn aðal kartöflulönd sín
í félagi. Eru þessir sameiginlegu akur-
reitir 1—4 hektarar að stærð. Með því
að hafa kartöflureitina svona stóra og
félagssamtök um vinnslu þeirra verða
girðingar ódýrari og auðveldara að
yrkja þá.
t t t
Samkvæmt bréfi, sem blaðinu hefir
borizt frá Ingimundi Ásgeirssyni á
EIMSKIPAFELAG
ÍSLANDS
25 ára
í dag er liðinn aldarfjórð-
ungur síðan Eimskipafélagið
var stofnað. Sá atburður er
einn af þýðingarmestu þáttum í
framförum íslands á síðasta
mannsaldrinum. Að stofnun fé-
lagsins stóð öll hin íslenzka
þjóð, bæði þeir, sem heima
eiga í landinu og landar erlend-
is. Vestur-íslendingar sýndu
við stofnun félagsins fagran
vott um þjóðrækni og verður
þeirra stuðningur fyrst full-
launaður, þegar byggt verður
Guðm. Vilhjálmsson
framkvæmdastjóri.
skip á vegum félagsins til Ame-
ríkuferða, og látið heita Leifur
heppni.
Þriggja manna er alveg sér-
staklega skylt að minnast með
þakklæti á þessum hátíðisdegi
félagsins. Sveinn Björnsson
sendiherra var aðalhvatamaður
að félagsstofnuninni og áhrifa-
mikill brautryðjandi málsins.
Emil Nielsen var með vissum
hætti faðir þess og móðir. Hann
hafði ungur fest ást á íslandi.
Hann var gæadur miklu skap-
andi afli, hafði mikla þekkingu
og reynslu um siglingar til ís-
lands og með ströndum þess.
Hann hefir frá því félagið var
stofnað og til þessa dags gefið
(Framh. á 4. :íðu)
Reykjum í Lundarreykjadal í Borgar-
fjarðarsýslu flæktust hópar af haf-
tyrðli þar suður í dalina i norðanveðr-
inu mikla um áramótin. Flestir fugl-
anna hafa drepizt og hafa hræ þeirra
fundizt við árnar í Lundarreykjadaln-
um, en þó öllu meira við Skorradals-
vatn. Þetta er mjög fágætt, en hefir þó
komið fyrir áður. í gömlum heimildum
er þess getið, að haftyrðla hrakti suður
um Borgarfjörð og varð vart að Hvít-
árvöllum. Þó nokkrum sinnum hefir
komið fyrir að fundizt hefir hræ eins
og eins. Samkvæmt frásögn Bjarna
Sæmundssonar náttúrufræðings í riti
sínu, Fuglunum, verpa haftyrðlar að-
eins á tveim stöðum hérlendis, í Gríms-
ey og Skorravíkurbjargi.
t t t
Nokkrir bændur í Lundarreykjadal
hafa myndað með sér félagsskap um
ræktun nytjajurta í gróðurhúsum og
ákveðið að reisa gróðurhús að Braut-
artungu á komandi vori, sennilega
4—500 m- að stærð. Á síðastliðnu vori
voru gróðurhús reist að tveim bæjum
í dalnum og mun nú í ráði þar að
færa nokkuð út kvíarnar.
r t r
Magnús Guðmundsson á Skálateigi í
Norðfjarðarhreppi hefir skrifað Tím-
anum um tíðarfar þar um slóðir. Veðr-
áttan var mild á Austfjörðum framan
af vetri. í lok nóvembermánaðar lagði
mikinn snjó til fjalla og lá þá við að
haglaust yrði i sumum sveitum, en
í síðastl. viku var ferðalag
Chamberlains og Halifax lá-
varðar til Róm sá atburður,
sem mesta athygli vakti. Ráð-
herrarnir ræddu þar allítarlega
við Mussolini og Ciano tengda-
son hans um sambúð Breta og
ítala og önnur vandamál álf-
unnar. Dómur heimsblaðanna
virðist yfirleitt vera á þá leið,
að umræðurnar hafi aðeins orð-
ið til þess að skýra málin, en
ekki lagt neinn grundvöll að
samkomulagi.
Talið er að Mussolini hafi
krafizt þess af Chamberlain, að
hann gerðist sáttasemjari í
hinum nýju deilumálum ítala
og Frakka, en Chamberlain hafi
hafnað því. Chamberlain hafi
heldur ekki viljað slaka neitt á
þeirri stefnu, sem Bretar hafa
haft í Spánarmálunum.
Sé þetta rétt, er Chamberlain
kominn á aðra skoðun, en þeg-
ar Múnchensættin var gerð.
Stefna hans var þá sú, að
reyna að milda skap einræðis-
annars voru hagar lengst af góðir.
Voru lömb þá tekin í hús. Fullorðnu
fé var lítið gefið yfír hátíðar. í miðj-.
um desembermánuði voru hlákur og al-
auð jörð, en á annan dag jóla brá til
kaldari veðráttu og stormasamari en
áður. Á gamlársdag var orðið haglaust.
Síðan hefir verið sífelld snjókoma, þó
ekki stórhríðar, en vindasamt. Enn er
sæmilegt færi með sleða um byggðina.
r t r
Á síðastllðnu ári voru gerðar miklar
endurbætur á dráttarbrautinni á Akra-
nesi, svo að nú er hægt að smíða þar
eða taka til viðgerðar allstór skip, allt
að 100 smálestir að stærð. Hafa margir
bátar verið teknir í dráttarbrautina til
viðgerða og nú er meðal annars ráð-
gert að gera miklar breytingar á Fagra-
nesinu, sem annazt hefir áætlunar-
ferðir á milli Akraness og Reykjavík-
ur. Á að lengja skipið um tólf fet og
verður sennilega byrjað á verkinu upp
úr næstu mánaðamótum. Slík breyting
á skipinu mun mjög bæta aðstöðu
þess til áætlunarferða á þessarf leið.
r r t
Framsóknarfélagið í Stykkishólmi
hélt skemmtun á laugardagskvöldið
var og sóttu hana 70—80 manns. Var
þar spiluð Framsóknarvist, ræður flutt-
ar, sunginn söngur Framsóknarmanna
eftir Guðmund Inga undir lagi Sig-
valda Kaldalóns, kveðið og dansað.
Skemmtunin fór afar vel fram og var
til mikils sóma.
herranna með' því að láta und-
an ýmsurn kröfum þeirra og
freista þess, hvort slíkt gerði þá
ekki fúsari til samkomulags.
Hart á móti hörðu myndi að-
eins leiða til styrjaldar við þá.
Þessi skoðun Chamberlains
varð þess einnig valdandi, að
Eden fór úr stjórninni síðastl.
vetur og enska stjórnin tók upp
samningsumleitanir við Musso-
lini og viðurkenndi yfirráð ít-
ala yfir Abessiníu.
En reynslan hefir sýnt, að
einræðisherrarnir mildast ekki
né eru líklegir til samkomu-
lags, þótt þeir fái einhverju af
kröfum sínum framgengt.
Skömmu eftir Múnchensætt-
ina hófu þýzk blöð svæsnar á-
rásir á ýmsa enska stjórnmála-
menn og gáfu árásirnar það til
kynna, að Þjóðverjar myndu
ekki semja við Breta, ef þessir
menn fengju sæti í ríkisstjórn-
inni. Slík afskipti af innan-
landsmálum Breta hlutu harða
dóma almenningsálitsins í Eng-
landi. Nokkru síðar hófust Gyð-
ingaofsóknir. Og rétt fyrir ára-
mótin tilkynntu Þjóðverjar að
þeir myndu stækka kafbáta-
flota sinn, svo að hann yrði
jafnstór flota Englendinga. En í
ensk-þýzka flotasamningnum
var svo ummælt, að þýzki kaf-
bátaflotinn skyldi vera 45%
af stærð enska kafbátaflotans,
nema Þjóðverjar þyrftu að
stækka flota sinn af sérstökum
ástæðum. Þessar ástæður virtust
nú síður fyrir hendi en nokkru
sinni fyrr, ef þýzka stjórnin mat
að nokkru viðleitni Chamber-
lains og brezk-þýzku friðaryfir-
lýsinguna.
Svipuð hefir verið framkoma
ítölsku stjórnarinnar. Nokkru
eftir að Bretar og Frakkar viður.
kenndu yfirráð ítala í Abessiniu,
hófu ítalir kröfurnar um Tunis,
Korsika og Nizza, enda þótt þær
væru fullkomið brot á samn-
ingnum, sem Mussolini hefir
sjálfur gert við Frakka og Breta
um yfirráð landa við Miðjarðar-
haf.
Þessi framkoma einræðisríkj-
anna hefir mjög veikt trúna á
stefnu Chamberlains i Englandi
og það ekki aðeins meðal and-
stæðinga hans, heldur einnig
meðal hans nánustu fylgis-
manna. Jafnvel Londonderry lá-
varður, sem talinn hefir verið
einn ákveðnasti liðsmaður brezk-
þýzkrar samvinnu, hefir í haust
lýst vantrú sinni á því að slík
samvinna gæti náðst, vegna á-
forma Þjóðverja i nýlendumál-
um. Blaðið „Observer", sem er
eign Astors-fjölskyldunnar, og
var fjandsamlegast allra enskra
blaða í garð Tékkoslóvakíu sl.
(Framh. á 4. síöu)
r
A víðavangi
í dag eru liðin 25 ár síðan
Eimskipafélag íslands var
stofnað. Þá fyrst eignuðust ís-
lendingar gufuskip til að flytja
vörur milli landa. Það var eitt
allra stærsta sporið, sem stigið
hefir verið í þá átt að gera ís-
land sjálfstætt. Hér á landi er
ekki hægt að lifa menningar-
lífi án siglinga, og það er ekki
gott, að þessi lífæð landsins sé
í höndum erlendra þjóða. Af því
saup þjóðin seyðið fyrrum, eftir
að sjálfstæðið var ofurselt. Nú
á Eimskipafélagið sex hafskip
1200—2000 smálestir að stærð.
* * *
Þegar leitað var fjárframlaga
til að stofna Eimskipafélagið,
var því tekið með miklum
myndarskap af almenningi um
land allt. Flestir, sem eitthvað
gátu af mörkum látið, sýndu
viðleitni. Hlutabréfakaupin voru
því almenn, og hinir mörgu
smáu hluthafar úti um gervalla
landsbyggðina höfðu það á til-
finningunni, að hin nýju skip
væru í rauninni eign allra íbúa
landsins. Félagið var kallað
„óskabarn þjóðarinnar". íslend-
ingar í Vesturheimi lögðu fram
sinn myndarlega skerf. Ríkis-
sjóður gerðist einnig hluthafi.
En það fór eins og skiljanlegt
er, að um yfirráð í félaginu réðu
hinir fáu stóru hlutir meir en
hinir fáu smáu. Félagið er því
fjarlægara öllum almenningi
nú en það var á tímum hinnar
fyrstu hrifningar. En skilning-
urinn á þýðingu félagsins og
starfsemi þess fyrir landið er
alltaf vakandi með þjóðinni. Um
það bera m. a. vott þau stóru
fjárframlög, sem Alþingi hefir
veitt til félagsins um langt
skeið. Samvinnufélög almenn-
ings hafa frá fyrstu tíð látið fé-
lagið sitja fyrir öllum vöruflutn-
ingum, eftir því, sem frekast
var unnt.
* * *
Eftir því sem tímar liðu hefir
þjóðin eignazt fleiri „óskabörn“,
hina innlendu landhelgisgæzlu
og hinar innlendu strandsigl-
ingar. Nú á þessu ári munu ís-
lendingar eignast betra og full-
komnara strandferðaskip en
nokkru sinni áður hefir sézt hér
við land. Baráttunni, sem hafin
var fyrir 25 árum, er stöðugt
haldið í horfi. Og þó má segja,
að betur má, ef duga skal. Enn-
þá flytur þjóðin mikinn hluta
sjávarafurðanna frá landinu
með erlendum skipum, sömu-
leiðis salt, kol og byggingarefni
að verulegu leyti. Þrátt fyrir
hinn nýja siglingaflota, vantar
nú ódýr vöruflutningaskip til
langferða.
* * *
Lokaþáttur „mjólkurverkfalls-
ins“ fræga, sem Sjálfstæðis-
menn og Kommúnistar stofnuðu
til í Reykjavík árið 1935, gerðist
í hæstarétti í gær. Með hæsta-
réttardóminum var það staðfest,
að þeir, sem fyrir árásunum
stóðu á mjólkursamsöluna, hafi
framið ólöglegt athæfi. Tvær
frúr og þrír ritstjórar eru dæmd
til að greiða Samsölunni skaða-
bætur fyrir atvinnuróg og þar
að auki kostnað málsins. En
kjósendurnir í hinum dreifðu
byggðum landsins eru líka búnir
að kveða upp sinn dóm. Síðan
mjólkurverkfallið stóð eru þeir
búnir að fella fimm ihaldsþing-
menn frá kosningu.
* * *
Senn líður að Alþingi. Ein-
kennilegt er það, ef hinir gætn-
ari þingmenn Sjálfstæðisflokks-
ins ætla ekki að manna sig upp
fyrir þann tíma til að afneita
ofstækiskenningum þeim, er
Knútur Arngrímsson flutti á
ábyrgð flokksins á Eiði í sumar.
Ætla þeir að setjast að löggjaf-
arstörfum í nafni þjóðarinnar
með þeim einkunnarorðum að
gefa andstæðingi aldrei rétt og
að líta á hvert mál með brenn-
andi ofstæki í stað rólegrar
íhugunar og láta „hjartað" en
ekki heilann ráða þegar mest á
(Framh. á 4. siðu)
A. KII^OSSCS-ÖTTTJVC
Húsabyggingar í Mýrahreppi. — Kartöfluræktun hreppsbúa. — Sjófuglar á
hrakningi. — Ný gróðurhús. — Veðráttan austanlands. — ,Fagranes‘ stækk-
------- að. — Framsóknarskemmtun í Stykkishólmi. -