Tíminn - 19.01.1939, Síða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 d.
SÍMAR: 4373 og 2353.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARPLOKKURINN.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 d.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.í.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, fimmtudaginn 19. janúar 1939
8. blað
Tillögur Framsóknarflokksins
við fjárhagsáætlun Reykjavíkurbæjar
Tíllögurnar ijalla um rannsókn og endur-
bætur á íátækramáhmum, bætt bókhald
bæjarins, starfsmannaskrá, aukna endur-
skoðun, hagkvæmarí gatnagerð, fisksölu-
miðstöð, ógreídd útsvör o. fL
Fulltrúaráð Framsóknar-
félaganna í Reykjavík hefir
falið fulltrúa flokksins í
bæjarstjórn að leggja fram
allmargar tillögur í sam-
bandi við síðari umræðu
um fjárhagsáætlun Reykja-
víkurbæjar fyrir árið 1939.
Tillögur þessar eru fæstar
beinar breytingar á fjárhagsá-
ætluninni, þar sem erfitt er að
gera sér ljóst, hversu háir ýms-
ir kostnaðarliðir þurfa að vera,
sökum hins ófullkomna bók-
haldsfyrirkomulags bæjarsjóðs-
ins og að niðurstöður af rekstri
bæjarins fyrir síðastl. ár liggja
enn ekki fyrir. Hinsvegar mundi
t. d. framkvæmd tillaganna um
fátækraframfærið, bætt bók-
hald og fullkomnari endurskoð-
un, sþara bænum stórfé og má
því telja víst, að þær verði sam-
þykktar, svo framarlega, sem
forráðamenn bæjarins hafa
vilja til að fara hyggilega og
sparlega með fé hans.
Tillögurnar fara hér á eftir:
Fullkomnara bókhald: Bæj -
arstjórn ályktar að leggja fyrir
bæjarráð og hafnarstjórn, að
láta þegar í stað endurskipu-
leggja allt bókhald bæjarsjóðs,
stofnana bæjarins og hafnar-
sjóðs, þannig, að fyrir bæjar-
stjórn geti legið fyrir 15. hvers
mánaðar nákvæmt yfirlit um
rekstur næsta mánaðar á und-
an.
Starfsmannaskrá: — Bæj ar-
stjórn leggur fyrir bæjarráð og
hafnarstjórn að láta nú þegar
semja skrá yfir alla starfsmenn
bæjarins, stofnana hans og
hafnarsjóðs, þar með taldir
verkamenn í fastri vinnu. — í
starfsmannaskránni séu til-
greind föst laun þeirra fyrir að-
alstörf og hlunnindi, sem þeim
fylgja, ennfremur þóknun fyrir
aukastörf og yfirvinnukaup.
Bætt endurskoðun: Bæjar-
stjórnin samþykkir að láta
framvegis fara fram daglega
endurskoðun á bókhaldi bæjar-
sjóðs, stofnana hans og hafnar-
sjóðs og sé sú endurskoðun
framkvæmd af 2 löggiltum end-
urskoðendum, sem bæjarstjórn
kýs með hlutfallskosningu.
Rannsókn framfærslumál-
anna: Vegna hinna gífurlegu
útgjalda, sem hvíla á Reykja-
víkurbæ sökum fátækrafram-
færslunnar og þar eð hröðum
skrefum virðist stefnt að því að
ofbjóða gjaldgetu þeirra, sem
bæjargjöldin falla á, og þar
sem framfærslumálin hljóta
einnig — vegna sívaxandi
skulda bæjarins við Lands-
bankann — að varða ríkið
fjárhagslega, leggur bæjar-
stjórnin fyrir bæjarráð að
leita nú þegar samvinnu við
ríkisstjórnina um skipun fimm
manna nefndar til þess að
rannsaka ítarlega öll fram-
færslumálefni Reykjavíkur og
gera tillögur um framtíðar-
skipulag þeirra. Séu 3 nefndar-
manna kosnir með hlutfalls-
kosningu af bæjarstjórn Reyk-
javíkur, en tveir skipaðir af
ríkisstjórninni.
Endurbætur á fátækrafram-
færinu: Bæj arstj órnin f e 1 u r
bæjarráði að hefja þegar í stað
undirbúning að því, að komið
verði í framkvæmd eftirtöldum
endurbótum á fátækrafram-
færinu:
1. Að komið verði á fót inn-
kaupastofnun, sem hafi á hendi
innkaup á matvælum, fatnaði
og öðrum vörum, sem styrkþeg-
Aðalfundí S. í. F.
Irestad enn
Stjórnin tók aisögn
sína aitur
Aðalfundi Sölusambands ísl.
fiskframleiðenda var frestað á
ný í gær, eftir að hafa staðið í
þrjá daga að þessu sinni. Eina
umræðuefnið hefir verið það,
hvort fresta ætti fundinum.
Stjórn S. í. F. lagði þá tillögu
fyrir fundinn í fyrradag, að
stjórn yrði kosin og fundinum
slitið. Hótaði hún, ásamt fram-
kvæmdastjórunum, að segja af
sér, ef þessi tillaga yrði ekki
samþykkt. Hinsvegar báru Jón
Auðunn o. fl. fram tillögu um að
fresta fundinum. Fékk Ólafur
Thors því þá til leiðar komið, að
kosin var sáttanefnd. Endirinn
varð sá, að tillaga stjórnarinnar
var felld, en stjórnin og fram-
kvæmdastjórarnir hættu við að
segja af sér. Jafnframt var kosin
sjö manna nefnd til að ákveða
í samráði við stjórnina, hvenær
fundi skyldi haldið áfram. Jafn-
framt var stjórninni gefin eins-
konar heimild til að stöðva fisk-
útflutning, ef þurfa þætti.
Virðist það broslegt í mesta
(Framh. á 4. ;íðu)
um eru látnar í tíé, enda séu
látin fara fram almenn útboð
um þessi vörukaup.
2. Að stofnað verði almenn-
ingseldhús og mötuneyti fyrir
styrkþega.
3. Að gefin sé út árlega ná-
kvæm skýrsla með nöfnum og
heimilisfangi þeirra, sem eru á
framfæri á einn eða annan
hátt, og tilgreint hve mikið
kemur í hvers hlut.
4. Að fullvinnufærum styrk-
þegum bæjarins sé, eftir því sem
við verður komið, falin ýmis-
konar vinna, er bænum megi að
gagni koma, t. d. við leikvalla-
gerð, garðrækt o. s. frv. í stað
þess að veita þeim beina styrki.
5. Að haldið verði áfram að
koma á fót vinnustofnunum
eins og byrjað er á með sauma-
stofu, svo að betur notist að
vinnuafli atýinnulausra styrk-
þega til framleiðslu ýmissa
nauðsynlegra hluta.
6. Að koma upp býlum á
heppilegum stöðum úti á landi,
þar sem fullvinnufærum styrk-
þegum verði gert kleift að reka
sjálfstæða atvinnu á eigin á-
byrgð.
7. Að hlutast til um það, í
samráði við ríkisstjórnina, að
framleiðendur úti á landi geti
fengið atvinnulausa bæjarbúa í
vinnu með viðunandi kjörum.
Fisksölumiðstöð: Bæjarstjórn
leggur fyrir bæjarráð, að hefja
nú þegar undirbúning að því, að
reist verði allsherjarfisksölu-
miðstöð fyrir Reykjavíkurbæ á
árinu 1939. Fisksölumiðstöð
þessi skal vera með nýtízkusniði
og hafa öll tæki og umbúnað
til þess að gætt verði fyllsta
hreinlætis og í sambandi við
hana frystiklefar til fisk-
geymslu. Sé fiskseljendum síðan
seldir á leigu sölustaðir í bygg-
ingunni með þeim skilyrðum, að
þeir hlíti þeim reglum, sem
bæjarstjórnin setur um fisksöl-
una á hverjum tíma.
Gatnagerðin: Bæjarstjórnin
leggur fyrir bæjarráð að sjá
um að teknar verði upp heppi-
(Framh. á 4. síðu)
Hin nýja Tékkoslovakia
Það kemur stöðugt gleggra og
gleggi-a í ljós, hversu mjög hin
nýja Tékkoslóvakía er háð
Þýzkalandi, og verður að lúta
boðum þess og banni.
Tékkar hafa jafnan verið tald-
ir með frjálslyndustu þjóðum í
heimi og stjórnarfar þeirra bar
þess órækan vott meðan þeir
réðu einir í landinu. Hinir nýju
stjórnendur hafa nú orðið að
brjóta í bága við þessar lífs-
skoðanir þjóðarinnar, uppleysa
þá ýmsu stjórnmálaflokka, er
þeir tilheyrðu áður, og mynda
einn nýjan flokk. í orði kveðnu
heitir það svo, að flokkarnir hafi
flestir gert þetta sjálfviljugir,
en vitanlegt er, að þeir hafa
verið hvattir til þess að aðilum,
sem ekki þýddi að mótmæla. —
Stefnuskrá hins nýja flokks,
einkum æskulýðssamtakanna, er
í grundvallaratriðum byggð á
kenningum nazismans.
Jafnframt hefir þingið gefið
stjórninni einræðisvald í tvö ár
og virðast flestar líkur til þess,
að óbreyttum hinum ytri kring-
umstæðum, að það verði ekki
hvatt saman aftur, nema til
málamynda. Stjórnin hefir m. a.
vald til þess að gera allar þær
breytingar á stjórnarskránni, án
samþykkis þingsins, sem hún á-
lítur nauðsynlegar.
í Tékkoslóvakíu nutu menn
áður fulls frelsis, án tillits til
þjóðernis, trúarskoðana eða
stjórnmálaaðstöðu. Allar horfur
eru nú fyrir að stjórnin verði,
enda þótt hún hafi fyrir skömmu
birt um það gagnstæða yfirlýs-
ingu, að taka upp svipaða að-
stöðu gegn Gyðingum og þýzka
stjórnin. Stjórnin hefir þegar
fyrirskipað að svipta alla Gyð-
inga rétti til að gegna kennslu-
störfum við opinbera skóla. Svip-
uð fyrirmæli hafa verið gefin
viðkomandi öðrum embættum,
sem þýðingu hafa. Þýzk blöð
hafa nýlega skýrt frá því, að hin
svonefndu þýzku Núrnberglög,
sem eiga að vernda Aria frá þvi
að blanda blóði við Gyðinga,
A. KROSSGÖTUM
Hjónavígslur árið 1937. — Fæðingar. — Manndauði. — Mannfjölgunin í
landinu. — Fiskafli í Hornafirði. — Fyrirhleðsla Hólmsár.
í nýútkomnum hagskýrslum er ná-
kvæmt yfirlit um hjónavígslur, fæð-
ingar og manndauða hér á landi árið
1937. Tala hjónavígsla var þá 645 og
hafa komið 5,5 hjónavígslur á hvert
þúsund landsmanna. Er það nokkru
hærra hlutfall heldur en árið áður, en
þó töluvert lægra heldur en verið hef-
ir síðari ár yfirleitt. Árin 1916—20
voru að meðaltali 6,5 hjónavígslur
á hvert þúsund landsmanna, en 6,9
árin 1921—25.
t t t
Alls fæddust lifandi 2365 börn á ár-
inu eða 20,2 á hvert þúsund íbúa. Það
er nokkuð lægra hlutfall en verið hefir
síðustu ár, og miklu lægra heldur en
var fyrir 10—20 árum. Á árunum
1916—20 fæddust að meðaltali 26,7 börn
á hvert þúsund landsmanna og 26,5 á
árunum 1921—25. Siðan hefir hlutfall-
ið ávallt farið lækkandi. 58 börn fædd-
ust andvana árið 1937, eða sjö fleiri
en árið áður. Alls hafa þvi fæðst 2423
börn þetta ár og voru 1270 sveinbörn
og 1153 meybörn. Á móti hverju þús-
undi stúlkna hafa því fæðst 1101
drengir. Af börnum þeim, sem fædd-
ist 1937, voru 521 óskilgetin. Er það
21,5% af öllum börnunum. Óskilgetnu
börnin hafa verið hlutfallslega færri
en árið áður, en annars hefir þessi
hlutfallstala hækkað gífurlega síðari
ár, og aldrei síðan 1886 verið eins há og
árið 1936 og 1937. Árin 1916—20 voru
að meðaltali 13,1% af börnum, sem þá
fæddust óskilgetin og 13,5% árin 1921—
1925. Fram til ársins 1936 hefir hlut-
fallstalan æ- farið hæklcandi var þá
21,8%.
t r r
Árið 1937 dóu hér á landi 1317 manns
eða 11,2 af hverju þúsundi. Það er
svipað hlutfall og undanfarin ár, að
fráteknu árinu 1935, er það var miklu
hærra. Lægsta hefir það verið 1933
10,3 af þúsundi. Á árunum .1916—20
var meðaltalið 14,2 af þúsundi og
13,9 árin 1921—25. 77 börn innan eins
árs dóu árið 1937. Hefir því ungbarna-
dauðinn verið 3,3% eða töluvert minni
en undanfarið. Er barnadauði orðinn
hér minni en í flestum öðrum löndum.
Árið 1935 var hér óvenjulega mikill
ungbarnadauði, vegna kíghósta, og dó
þá 6,8% af börnum innan eins árs. En
jafnvel þessi óvenjulega háa dánar-
tala er ekki sérlega há í samanburði
við önnur lönd í Norðurálfunni.
t t t
Mannfjölgun í landinu hefir sam-
kvæmt manntalinu orðið 812. Er það
talsvert minna heldur en undanfarin
ár. Mismunurinn á tölu fæddra og dá-
inna er þó heldur meiri og hafa menn
því flutzt úr landi, sem nemur því er
á milli ber. Árin 1930—33 var aftur á
móti mikið meiri mannfjölgun í land-
inu heldur en nam mismunurinn á
tölu fæddra og dáinna, þannig að
eitt árið, 1933, ættu að hafa flutzt 439
manns inn í landið, umfram þá, er
brott kunna að hafa flutzt. Árið 1936
nam mannfjölgun í landinu 1078.
r r t
Einn fiskibátur réri frá Homafirði
nú í vikunni og fiskaði mjög vel. Er
það mjög sjaldgæft, að fiskist þar um
slóðir svo snemma vetrar, og venjulega
byrjar vertíð þar ekki fyrr en í febrúar-
mánuði.
r r t
Kristján Benediktsson bóndi í Eini-
holti í Homafirði skrifar í áframhaldi
af þeim bréfköflum, sem birtust í síð-
asta tölublaði Tímans: Árið 1937 réðist
Mýrahreppur í það stórvirki með til-
styrk ríkissjóðs, að hlaða upp í far
veg þann, er Hólmsá hafi brotið sér
austur yfir beitilönd og engi megin-
hluta byggðarlagsins, þess hluta er
liggur að Hornafjarðarfljóti. Fyrir-
hleðsla þessi ásamt skurði, sem ánni
var veitt eftir í sinn gamla farveg
aftur, var alldýr og nam sá hluti kostn
aðarins, er sveitarbúum bar að greiða,
rösklega sex þúsundum króna. Var því
skipt þannig, að sveitarsjóður tók að
sér að greiða helming þeirrar upphæð-
ar, en hinum helmingnum verða þeir
að standa straum af, sem áttu jarð-
irnar, er í hættunni voru. Var þeim
hluta kostnaðarins jafnað niður sam-
kvæmt mati, er þá fór fram. Að þessu
mannvirki unnu um langan tíma allt
að fimmtíu manns úr sveitinni með
um tuttugu vagnhesta. Var unnið í
tíu klukkustundir á dag. Verkið tókst
ágætlega og er útlit fyrir, að það muni
blessast vel í framtíðinni. Tvö þúsund
krónur varð hreppsfélagið að taka að
láni vegna þessa fyrirtækis, en hinn
hluti kostnaðarins er senn að fullu
greiddur.
EMIL HACHA,
forseti Tékkoslóvakíu.
muni bráðlega verða lögleidd í
Tékkoslóvakíu. Jafnframt hafa
verið bornar fram kröfur um, að
vísa úr landi öllum Gyðingum,
sern hafa flutt þangað eftir 1914.
Erlendir fréttaritarar fullyrða,
að meðal tékknesku þjóðarinn-
ar ríki engin veruleg andúð gegn
Gyðingum og þessar ráðstafanir
séu því ekki gerðar samkvæmt
óskum almenningsálitsins.
í einu fylki landsins, Slovakiu,
eru nýlega afstaðnar fylkiskosn-
ingar. Aðeins einn flokkur,
Hlinkaflokkurinn svonefndi, —
mátti hafa menn í kjöri. —
Flokkur þessi var áður flokkur
reirra Slovaka, sem börðust fyrir
aukinni sjálfstjórn, og hafði þá
ekki helming Slovaka að baki
sér. Hann fer nú með fylkis-
stjórnina. Tékkar máttu ekki
hafa frambjóðendur og þó að
kosningin ætti að heita leyni-
leg, töldu margir þeirra hyggi-
legast að greiða atkvæði að kjör.
stjórninni áhorfandi. Úrslit
kosninganna urðu þau, að fram-
bjóðendur Hlinkaflokksins fengu
90% af greiddum atkvæðum, en
kosningaþátttakan var mjög
mikil, því sektir voru lagðar við
því að kjósa ekki.
f skólum landsins er þegar
byrjað á því að túlka sögu lands-
ins á annan hátt en áður hefir
verið gert. Sérstök áherzla er
lögð á það, að Masaryk og Benes
hafi gert ýms ófyrirgefanleg
glappaskot, þegar Tékkar endur-
heimtu frelsi sitt. Af hálfu
stjórnarvaldanna er leitazt við
eftir megni að kasta rýrð á störf
þessara tveggja manna, sem
Tékkar hafa réttilega þakkað
mest hið endurheimta sjálfstæði
Sú fyrirskipun hefir verið gefin
út, að taka skuli niður allar
myndir af þessum mönnum í op-
inberum byggingum. Það er víst.
að þessi ráðstöfun er ekki gerð
samkvæmt óskum tékknesku
þjóðarinnar, heldur er henni
þvert um geð. En nazistar hafa
jafnan talið þá Masaryk og Be
nes meðal sinna verstu fjand
manna.
Hversu háð tékkneska stjórnin
telur sig Þjóðverjum, má vel
marka á hinum mikla bílvegi.
sem hún hefir leyft þeim að
byggja þvert yfir miðja Tékko
slovakíu, eða í nokkurn veginn
beina linu frá Breslau til Vín
Vegurinn verður 60 m. breiður
og eiga Þjóðverjar það land, er
hann liggur á. Öll umsjón með
veginum verður í höndum Þjóð
verja. Vegur þessi kemur til með
að skipta Tékkoslóvakíu í tvo
hluta og skapar Þjóðverjum slika
hernaðaraðstöðu í Tékkoslóvakiu
að landið má heita algerlega i
valdi þeirra.
Auk þessa hafa Þjóðverjar á
kveðið að gera skipaskurð milli
Oder og Donau og verður hann
að nokkru leyti að liggja yfir
tékkneskt land. Hefir tékkneka
stjórnin, þegar veitt leyfi sitt til
þess. Þessi skurður hefir mjög
mikla þýðingu fyrir Þjóðverja.
því hann skapar samfellda
vatnaleið milli Eystrasalts og
Svartahafs.
Á víðavangi
í skrifum Þjóðviljans í dag um
bæjarmálefnin og einkum til-
lögur Framsóknarmanna, er
komizt svo að orði: „Hámarki
sínu nær þessi svívirðing svo í
eftirfarandi tillögu: (Bæjarráð
á) ,að hlutast til um það, í sam-
ráði við ríkisstjórnina, að fram-
leiðendur úti á landi geti fengið
atvinnulausa bæjarbúa í vinnu
með viðunandi kjörum‘.“ Slðan
bætir blaðið við frá eigin brjósti:
,Hér á, samkvæmt tillögum Jón-
asar frá Hriflu, að innleiða
nokkurskonar þrælasölu á styrk-
regum. Það, að menn, sem kenna
sig við lýðræði, skuli dirfast að
bera svona> fram, sýnir bezt,
hvernig hugsunarháttur harð-
stjórnarinnar er að eitra þjóð-
félagið.“ Þessi ummæli verða
ekki misskilin.
* * *
Tveir af þingmönnum Sjálf-
stæðisflokksins, þeir Pétur Otte-
sen og Sigurður Kristjánsson,
sem sæti eiga í milliþinganefnd-
inni í útgerðarmálum, hafa lýst
yfir því opinberlega nú í vik-
unni, að þeir telji „eigi heppilgt
að gera tillögur einstakra
nefndarmanna nú þegar heyr-
inkunnar“. En í dag er aðal-
málgagn flokksins með ólund út
af því, að formaður nefndar-
innar skyldi ekki skýra frá þess-
um tillögum á fundi S. í. F. Það
er ekki gott samræmi í þessu
tvennu.
* * *
Útgerðarnefndin hefir eins og
kunnugt er, lýst yfir því, að
nefndarmenn séu „allir sam-
mála um, að leggja til að gerð-
ar verði ráðstafanir, sem leiði
til verulegra kjarabóta fyrir
stærri og smærri útgerð“. — Á
aðalfund Sölusambands ísl.
fiskframleiðenda hefir þessi yf-
irlýsing haft þau áhrif, að sam-
aykkt var þar ályktun, þar sem
haft er við orð að gera fisksölu-
verkfall!
* * *
Sj álfstæðismenn i Reykj avík
sækja fast stjórnarkosninguna í
verkamannafélaginu Dagsbrún.
Þeir hafa svo sem ekkert á móti
því, að komast í þá aðstöðu, að
geta staðið fyrir verkföllum i
höfuðstaðnum!
* * *
Einræðis- og nazistadekur
ungra Sjálfstæðismanna í tíma-
ritinu „Þjóðin“ er að vonum far-
ið að vekja hneyksli, jafnvel
innan Sjálfstæðisflokksins. í
dag hefir Guðmundur Bene-
diktsson neyðst til að fara á
stúfana í Mbl. til að afsaka ó-
sómann. G. B. er sennilega bú-
inn að gera sér ljóst, að flokk-
urinn er í hættu, ef svo heldur
áfram.
* * *
Bjarni Benediktsson flutti í
gær á Varðarfundi ræðu um fá-
tækramálin í Reykjavík. Eftir
því sem Mbl. skýrir frá i gær,
virðist Bjarni helzt hafa komizt
að þeirri niðurstöðu, að ekkert
væri hægt að gera til að draga
úr fátækraframfærinu.
* * *
En Sjálfstæðismenn í bæjar-
stjórninni eru samt ekkert
klökkir út af fjárhagsástandinu.
Breytingartillögur þeirra við
fjárhagsáætlunina benda a. m.
k. ekki á að svo sé. Samkvæmt
þessum tillögum er bæjarstjóra
og bæjarráði heimilað að taka á
þessu ári samtals um eina mil-
jón króna að láni til viðbótar
við skuldasúpuna, sem fyrir er.
Borgarstjórinn hefir sýnilega
veigrað sér við að setja þessar
lántökuheimildir á áætlunina.
En það lífur út fyrir, að flokkur-
inn hafi tekið af honum ráðin
og ekki þótt hann nógu skel-
eggur við skuldasöfnunina.
* * *
Ýmsir munu vilja láta segja
sér það tvisvar, að fulltrúar
Sjálfstæðisflokksins hafi raun-
verulega borið fram slíkar til-
lögur ofan á það, sem á undan
er gengið. En upphæðin sund-
urliðast þannig: 500 þús. kr. á að
taka sem „bráðabirgðalán.
(Framh. á 4. síðu)