Tíminn - 11.04.1939, Blaðsíða 3

42. blað
167
breytt eftir því sem ætla mætti
að það reyndist í frjálsri sölu.
Það álít ég hinsvegar ekki, enda
þótt ég telji nú ástæðu til þess,
að reyna af alefli að afnema
þann mismun sem verið hefir á
skráðu gengi krónunnar, og því
gengi sem verið hefði í frjálsri
sölu. Ég álít að allt kapp beri að
leggja á það, að halda gengi
krónunnar föstu eftir að það nú
hefir verið lækkað, og að skapa
traust á því, að það megi takast.
Áhrifin á traust lands-
ins ut á við.
Á það hefir verið minnst í um-
ræðum um gengismálið, að
gengisbreytingin myndi veikja
traust landsins út á við. Ég álít
að allir, sem viðskipti hafa við
ísland, muni vita, að um nokkur
ár hefir framboð erlends gjald-
eyris verið mun minna en eftir-
spurnin og að þessvegna hafa
myndast hér innifrosnar vöru-
skuldir. Þegar svo er ástatt mun
litið á lækkun krónunnar sem
ákveðna tilraun til þess að bæta
hag framleiðslunnar í landinu,
og þar með þjóðarinnar allrar,
stórfellda tilraun til þess að
koma viðskiptunum á eðlilegri
grundvöll en áður, en ekki sem
vott um neina nýja erfiðleika
í viðskiptalífi þjóðarinnar. Ég vil
benda á það, að margar þjóðir
hafa á undan okkur gert ráð-
stafanir hliðstæðar þessum.
Stóra-Bretland lækkaði fyrir
nokkrum árum gengi síns gjald-
eyris, Danmörk fyrir örfáum ár-
um, og Frakkland nú alveg ný-
lega. Hefir þess ekki orðið vart,
að neitt vantraust hafi við það
skapast í fjármálalifi þessara
þjóða.
Gengislækkunm og
verðlagið innanlands.
Enginn vafi er á því, að fáar
eru þær ráðstaíanir, sem mönn-
um gengur erfiðlegar að átta sig
á en einmitt breytingar á verð-
gildi krónunnar. Þetta er einnig
óspart notað í stjórnmálabar-
áttunni og misnotað á hinn
herfilegasta hátt.
Algengast er að heyra því
haldið blákalt fram, að við
gengislækkun lækki allt kaup-
gjald í landinu, sem nemur
gengislækkuninni, og þá er því
um leið slegið föstu, að hún sé
fyrst og fremst árás á launa-
stéttirnar. Um þetta er það fyrst
að segja, að það er bláber mis-
skilningur hjá mörgum, og hjá
öðrum blekking, að gengislækk-
un þýði samsvarandi kauplækk-
un. Það fer allt eftir því, að hve
miklu leyti tekst að hamla því,
að dýrtíðin aukist í hlutfalli við
gengislækkunina, og jafnframt
eftir því, að hve miklu leyti
gengislækkunin hefir áhrif til
þess að auka atvinnu eða koma
í veg fyrir að hún minki. Það
getur hæglega komið fyrir það
ástand, að það sé beinlinis hags-
munamál launastéttanna engu
síður en annara þjóðfélags-
þegna, að gengislækkun sé
framkvæmd, eða önnur hliðstæð
ráðstöfun til hags fyrir fram-
leiðslustarfsemina í landinu.
í frv. því sem nú hefir verið
samþykkt, um verðskráningu ís-
lenzku krónunnar, eru ákveðnar
öflugar ráðstafanir til þess að
koma í veg fyrir að dýrtíð aukizt
í landinu, að sama skapi, sem
verðgildi krónunnar hefir verið
lækkað, og ennfremur er ákveð-
ið, að notfæra sér ákvæði lög-
gjafar, sem nú er í gildi, til þess
að vinna í sömu átt.
Verðlagseftirlit mun verða
aukið, og er ástæða til að vænta
þess, að takast muni, að koma í
veg fyrir verðhækkun að mjög
verulegu leyti á þeim vörum,
sem mikið hefir verið lagt á í
verzlun undanfarið og innlend-
um iðnaðarvörum.
Ákvæði eru í frv. þessu um að
húsaleiga skuli óbreytt standa
frá því, sem hún hefir verið
ákveðin áður en gengislækkunin
var framkvæmd. Er þetta geysi-
mikið hagsmunaatriði fyrir al-
menning, en hinsvegar fyllilega
sanngjarnt, þar sem það kemur í
veg fyrir að húseigendur geti
hagnast af því að dýrara verður
að byggja eftir að gengislækk-
unin er komin á. Til enn frekari
tryggingar því, að gengislækk-
unin komi sem minnst niður á
þeim, sem verst eru settir, eru
þau ákvæði í frv. að eftir 3 mán-
uði skal gera athugun á fram-
færslukostnaði fyrir og eftir
gengisbreytinguna. Sýni það sig
i tMlMV þriðjndaginii 11. apríl 1939
að framfærslukostnaðurinn hafi
hækkað um 5% eða meira, miðað
við janúar—marz 1939, skal
kaupgjald ófaglærðs verkafólks,
sjómanna og þeirra fastlaunaðra
fjölskyldumanna, er hafa minna
en 3.600 kr. árslaun, hækka um
helming hins aukna framfærslu-
kostnaðar, ef hann er ekki yfir
10%, en um % af því, sem fram
yfir kann að vera 10%. Með
þssum ákvæðum og ráðstöfunum
til þess að draga úr hækkun
framfærslukostnaðar, ætti það
að vera tryggt, að afleiðingar
gengisbreytingar kæmu ekki
nema að mjög litlu leyti niður á
þeim, sem lægst hafa laun og
það jafnvel þótt engin atvinnu-
aukning yrði.
Atvinna ætti að
aukast.
Þá er sérstök ástæða til þess
að benda á, að þeir, sem stunda
lausavinnu, ættu belnlínis að
eiga von á tekjuhækkun vegna
þeirrar auknu atvinnu og lengri
vinnutíma árlega, sem ætla má
að verði afleiðing gengisbreyt-
ingarinnar, svo framarlega sem
utan að komandi erfiðleikar og
aflaleysi ekki standa í vegi fyrir
því, að menn fái notið sín við
framleiðslustörfin. Það mun vera
almenn skoðun meðal verka-
manna, sjómanna og iðnaðar-
manna, að ekki sé undan kaup-
gjaldinu að kvarta í sjálfu sér,
heldur hinu, að atvinnan sé
stopul, og þess vegna séu heild-
artekjurnar yfir árið of lágar
hjá þeim, sem ekki hafa fasta
atvinnu. Ef menn tala við verk-
smiðjufólk og iðnaðarmenn, þá
kvartar það ekki undan lágu
kaupgjaldi, heldur atvinnuleysi
eða stopulli vinnu, m. a. vegna
þess, að víða skortir hráefni til
að vinna úr. Hvers vegna vantar
hráefni og byggingarefni? Ekki
vegna hótfyndni valdhafanna,
eins og margir virðast álíta,
heldur blátt áfram vegna þess,
að framleiðsla útflutningsvara
er of lítil til þess að hægt sé að
kaupa nauðsynleg hráefni, bygg-
ingarvörur o. fl., sem kvartað er
um að vanti. Undirstaðan undir
aukinni atvinnu iðnaðarmanna
jafnt og annarra manna, sem
stunda lausavinnu, er því auk-
inn útflutningur, aukin fram-
leiðsla. Verði gengisbreytingin
að því gagni, sem vonast er eftir,
verkar hún því beinlínis til hags-
bóta fyrir þetta fólk, engu síður
en þá, sem stunda framleiðslu
beinlínis.
Innanlandssala
landbiinaðarafurða.
í frumvarpi þessu eru ákvæði
um, að verð landbúnaðarafurða
á innlendum markaði skuli
standa óbreytt fyrst um sinn,
en siðan hækka eftir sömu
reglum og kaup verkamanna
og sjómanna. Það verður að
teljast eðlilegt og réttmætt, og
um það hefir enginn ágrein-
ingur oi’ðið á alþingi, flokka eða
manna á milli, að verðlag á land-
búnaðarafurðum innanlands
fylgi sömu reglum næsta ár og
kaupgjaldið. Á það er og skylt
að benda í þessu sambandi, að
það gæti orðið vafasamur hagn-
aður að því fyrir framleiðendur
sjálfa, að hækka mjög verðlag
á þessum vörum. Þeir geta átt
von á verulegum vinningi af
þessum ráðstöfunum með tvennu
öðru móti. Eftir gengisbreyting-
una verður verðið á þeirra vörum
hagstæðara í samanburði við
verð á erlendum vörum en áður
var og er þess fastlega að vænta
að menn noti einmitt tækifærið
til þess að losna við verðhækkun
vegna gengislækkunar með því
að minnka kaup á erlendum og
auka kaup á innlendum neyzlu-
vörum. Gengisbreytingin er til
þess gerð, að örfa atvinnulífið,
ekki sízt við sjóinn. Bændurnir
hafa hagsmuna að gæta í því að
markaðsmöguleikar þeirra auk-
ist við það, og a. m. k. í því að
komið verði í veg fyrir það hrun,
sem yfirvofandi var við sjávar-
síðuna, ef ekkert hefði verið að
gert.
Spariféð.
Fljótt á litið virðist svo sem
þeir, er eiga sparifé í bönkum,
tapi nokkru á þessari ráðstöfun,
sem hér er ætlast til að verði
gerð, en menn verða að gera sér
ljóst, að því aðeins eru þessar
innstæður raunverulega þess
vii-ði, sem þær eru taldar, að
framleiðsla landsmanna haldi
áfi’am með eðlilegum hætti, og
að baki spaiúfjárins standi raun
verulegt verðmæti. Ef fram-
leiðslan er rekin til langframa
með tapi, þá kemur að því að
sparifjáreigendurnir gjalda. af-
hroð eigi síður en aðrir. Hags-
munir þessara manna vei’ða ekki
fremur en annarra, skildir frá
hagsmunum þjóðarheildarinnar.
Afurðaverð, kaup og
framfærslukostnaður.
í sambandi við þessar umræð-
ur, er fróðlegt að athuga hlxit-
fallið milli afurðaverðs og launa
nú síðustu hörmungarár útgerð-
arinnar, sbr. við það, sem var
fyrir nokkrum árum. Árin 1923
og 1929 varð verð á 1. flokks
verkuðum saltfiski hér frá 110
—160 kr. skippundið, en nú á
síðustu árum hefir verðið verið
73—85 kr. skippundið. Ef við
hinsvegar lítum á kaupgjaldið,
þá hefir tímakaup á sama tíma
hækkað um 20% í Reykjavík.
Hinsvegar hefir vísitala hag-
stofunnar um framfærslukostn-
að í Reykjavík, vei'ið nákvæm-
lega jafnhá að meðaltali 1928—
1929 annarsvegar og nú síðustu
3 árin hinsvegar. Kaupgjaldið
hefir hækkað, en verð á fram-
leiðsluvörum útgerðarinnar
lækkað um 40—50%. Ef allar að-
stæður væru að öðru leyti ó-
breyttar, ættu því verkamenn og
sjómenn að hafa lifað betra lífi
nú síðustu árin en áður, en því
fer alls fjarri. Hvað veldur? Ekki
aukin dýrtíð — hún er svipuð.
Ekki lækkað kaupgjald — það
hefir hækkað. Það er samdráttur
framleiðslunnar, sem veldur.
Við höfum hér á þessu landi nú
orðið bitra reynslu fyrir því að
engum þjóðfélagsþegni er það
óviðkomandi hversu framleiðsl-
unni sjálfri vegnar.
Nú má segja, að ég hafi nær
eingöngu dvalið við afstöðu
þeirra manna til gengislækk-
unar, sem lausavinnu hafa, en
ekkert minnzt á þá, sem föst
laun hafa, og ekki eru ætlað-
ar uppbætur, nema þeir hafi
undir 3600 kr. í árslaun og
séu fjölskyldumenn. í þessu
sambandi vil ég aftur minn-
ast á tölur þær um verðlag,
framfærslukostnað og kaupgjald
sem ég nefndi áðan. Ég hefi að
vísu ekki við hendina fullkomn-
ar upplýsingar um laun fast-
launamanna og iðnaðarmanna
1928—1929 og aftur nú, en það
mun ekki vera ofmælt, að þau
hafa einnig hækkað á sama
tima, eins og kaupgjald yfirleitt.
Á sama tíma sem fiskverðið hefir
lækkað um 40—50% og afli
rýrnað, hafa flestar launastéttir
iandsins fengið laun sín hækkuð,
enda þótt framfærslukostnaður
síðustu 3 árin hafi verið því nær
eins og 1928—1929, og mörg
þeirra ára, sem á milli liggja,
þó mun lægri.
Ég vil ekki halda því fram, að
lífskjör launamanna séu of góð
eða glæsileg, en ég vil bara í
fullri alvöru biðja alla hugsandi
menn að hugleiða það og svara
því hreinskilnislega, hvaða rétt-
læti sé í því og hvað lengi það
muni geta staðizt, að mikill hluti
þjóðarinnar taki ekki hinn
minnsta þátt í því áfalli, sem
þjóðin öll sem heild og framleið-
endurnir sérstaklega hafa orðið
fyrir undanfarin ár, og sem að-
eins er að nokkru lýst með upp-
lýsingum þeim, sem ég hefi
gefið um fiskverðið.
Hvert rennur hagn-
aðurinn?
Ýmsir munu hafa tilhneyg-
ingu til þess, að herða sig upp
gegn rökum þessum og kasta því
fram, að þessir framleiðendur,
sem verið er að tala um, séu
nokkrir togaraburgeisar í Rvík,
sem lifi hátt. í Reykjavík eru að
vísu nokkrir togaraútgerðar-
menn, sem margir eru þó þannig
staddir,. að þeir eiga ekki fyrir
skuldum, og fyrirtæki þeirra
verða gerð upp. En málið er ekki
svo einfalt. Hér eiga fleiri hlut
að máli. Vélbátaútgerðarmenn
urn gervallt landið, sem lifa víða
við hina sárustu fátækt, sjó-
menn, sem hlut taka í afla, út-
gerðarmenn og sjómenn á trillu-
mátum og smábátum, og raunar
allt það fólk, sem að útgerð
vinnur beint eða óbeint, án þess
að vera á föstu árskaupi. Fjöl-
margir þessara manna hafa nú
ár eftir ár þrælað á sjónum vet-
ur og sumar, vor og haust í
myrkri og stormum, án þess að
geta aflað sér þeirra lífsnauð-
synja, sem brýnastar geta talizt.
Fjölda margir þessara manna
hafa ekki einu sinni getað náð
þeim launum fyrir strit sitt,
sem greidd eru léttadrengjum,
byrjendum eða aðstoðarstúlkum
við ýms fastlaunastörf, sem ekki
koma. framleiðslunni við.
Allt þetta og margt annað, sem
ég hefi ekki getað komizt yfir
að taka fram, er mönnum skylt
að athuga áður en þeir leggja
dóm sinn á þá ráðstöfun, sem
nú hefir verið gerð.
Afstaða
Framsóknarflokksins
til gciigismálsins.
Sumum kann að virðast ósam-
ræmi í því, að Framsóknai’flokk-
urinn hefir undanfarið ekki fall-
izt á gengislækkunartillögur
Bændaflokksins, en beitir sér nú
fyrir gengisbreytingu. í þessu er
ekki ósamræmi. Enginn flokkur
getur í alvöru haft gengislækkun
að stefnu. Afstöðu verður að taka
til þeirra mála, eftir ástandinu
á hverjum tíma. Bændaflokkur-
inn hefir flutt gengismálið sem
sérhagsmunamál bændastéttar-
innar. Framsóknarflokkurinn á-
lítur að það orki rnjög tvímælis
að svo sé, þegar eðlilegt ástand
er hjá öðrum atvinnuvegum
landsmanna, og hefir álitið sér-
hagsmunum bænda betur borgið
með öðrum ráðstöfunum, sem
hann hefir framkvæmt. Hins-
vegar hefir því alltaf vei’ið lýst
yfir skýrt og skorinort, að flokk-
urinn álítur gengisbreytingu
eina af þeim leiðum, sem til
greina komi þegar gera þarf
ráðstafanir til þess að rétta við
hlut útflutningsframleiðslunnar.
Hin skuldugu stór-
ótgerðarfyrirtækl.
Áður en ég lýk máli mínu, vil
ég minnast á sérstakt atriði, sem
ekki snertir þetta mál beint,
heldur óbeint.
Margir myndu nú vilja spyrja,
hvaða ráðstafanir hafi verið
gerðar eða verði gerðar í sam-
bandi við þau togai’aútgerðar-
fyrirtæki, sem ekki eiga fyrir
skuldum.
Um þetta er það að segja, að
ýmist hafa nú veriö gerðir í
bönkum eða stendur til að gerðir
verði samningar um að leysa
þessi fyrirtæki upp — gera þau
upp á þann hátt, sem hagkvæm-
ast verður talið lánardrottnum
þeirra. Verða þau á meðan rekin
í Liquidation, eins og það er
kallað á viðskiptamáli og stýrt af
sérstökum stjórnum, sem að
meirihluta eru skipaðar fulltrú-
um lánardi’ottnanna, en fram-
kvæmdastjórar ráðnir með sam-
komulagi banka og eigenda.
Verður að vænta þess, að
bankarnir láti gera ráðstafanir
til þess að hins ítrasta sparnaðar
verði gætt í hvívetna í rekstri
fyrirtækjanna. Með þessum ráð-
stöfunum er það að fullu tryggt,
að hagnaður sá, sem þessum
fyrirtækjum verður að gengis-
(Fravih. á 4. síöu)
Nemendamót.
Dagana 10 og 11. júní n k. verður nemenda-
mót við héraðsskólann á Laugum í Þingeyjarsýslu
Allir yngri og eldri nemendur velkomnir. Mótið hefst
á hádegi fyrri daginn.
Stjórn Nemendasambands Laugaskóla.
ViltilfinfieiBiar.
ACCUMULATOREN-FABRIK,
DR. TH. SONNENCHEIN.
Reykjavík. Sími 1249. Símnefni: Sláturfélag.
Niðnrsuðuverksmiðja. — Bjúgnagerð.
Reykhús. — Frystihús.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niffursoðið kjöt
og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og allskonar áskurff á brauð,
mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávalt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði. Frosiff kjöt
allskonar, fryst og geymt í vélfrystihúsi, eftir fyllstu nútíma-
kröfum.
Ostar og’ smjör frá Mjólkurbúi Flóamaima.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar um
allt land.
Gula bandið
er bezta og ódýrasta smjörlíkið.
t heildsölu hjó
Samband ísl. samvínnuf élaga
Síml 1686.
16 Lettice Ulpha Cooper:
— Ég lét það mig engu skipta. Geturðu ekki
skilið það? Ég elskaði hann. Ég veigraði ekki
fyrir mér, það sem ég gerði. Auðvitað vissi ég,
að það var rangt, en mér fannst það ekki koma
málinu við, svo framarlega, sem ég gat látið
honum í té það, sem hann þarfnaðist. Sjálf átti
ég enga peninga. Mér var borgað kaup mitt í
lok hvers mánaðar, og síðast hafði ég eytt því í
jólagjafir, er ég sendi heim, og þennan fatnað,
sem ég keypti handa sjálfri mér. Og svo hafði
ég gefið honum ýmislegt smávegis, ávexti, kökur
og sælgæti, sem hann var sólginn í eins og lítið
barn, og teppi til að breiða yfir hnén á sér. Ég
hefði enga peninga eignazt fyrr en í mánaðarlok.
Vitanlega hefði ég getað beðið um fyrirfram-
greiðslu á launum mínum, en ég gat ekki komið
mér að því, og það hefði heldur ekki verið nóg.
Mér datt snöggvast í hug að biðja frú Halliday
að lána mér dálitla peningaupphæð, en því
hefðu fylgt ýmsar spurningar. Hún var mér alltaf
góð og alúðleg, en hún vildi stjórna öllu og ráða
öllu. Og hún þóttist líka bera að nokkru leyti
ábyrgð á mér.
Enn varð þögn. Svo hélt hún áfram og röddin
var styrk og ástríðulaus, eins og hún væri að
kenna.
— Ég tók þá, það var svo fjarskalega auðvelt.
Þau spiluðu mikið á skemmtistöðunum, hjónin,
og frú Halliday kom oft seint heim. Hún var
stundum þreytt og venjulega skyldi hún peninga
sína eftir í hrúgu á þvottaborðinu. Þegar hún
kom á fætur á morgnana, var hún vön að láta
Málarinn 13
frestur til þess að láta hugann gruna það, sem
ósagt var.
— Þú getur ekki gert þér í hugarlund, hve
einkennilegt þetta var, hélt hún áfram. Það var
eins og ég væri tvær fjarskyldar manneskjur.
Önnur kenndi litlu telpunum á morgnana, borð-
aði með þeim hádegisverð og fór með þeim í
gönguferðir og drakk stundum te í gistihúss-
garðinum með Hallyday-hjónunum og vinum
þeirra; hin gekk sínar eigin götur, til þess að
hitta hann, þar sem hann var að mála. Ég var
vön að staldra við og horfa á hann, meðan
hann lauk verki sínu og hjálpa honum til þess
að koma áhöldunum fyrir, þegar hann var
búinn. Svo lögðum við af stað. Við fórum sjaldn-
ast mjög langt. Hann var óhraustur og þreyttist
fljótt.
Allan daginn hlakkaði ég til kvöldsins. Það
gerði dagana ljúfari á sinn hátt. Mér þótti vænt
um litlu stúlkurnar og frú Halliday var alltaf
góð við mig. Hún hafði einu sinni orð á því,
að loftslagið á Madeira myndi eiga vel við mig,
ég væri mikið hraustlegri og glaðlegri heldur en
áður. Æ, ég var svo hamingjusöm. Ég lét ekkert
á mig festa, þótt ég væri stundum hindruð frá
því að fara til móts við hann. Einu sinni var
flugeldasýning og litlu stúlkunum var leyft að
vera lengur á fótum en venjulega, og ég varð
að gæta þeirra. í annað skipti var Hanna lasin
og neyddist ég til þess að vera hjá henni. Þetta
varð aðeins til þess, að ég hlakkaði ennþá meira
til næsta kvölds.